Του καθηγητή βιολογίας Γιάννη Δ. Λύρα
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Η Λαογραφία παρακολουθεί και ερμηνεύει τις εκδηλώσεις της ζωής του λαού (πνευματικές-ψυχικές-καλλιτεχνικές), αυτές που αποτελούν τον πολιτισμό του λαού και του έθνους. Ο Ελληνικός <λαός> μένει πάντα η βασική πηγή. Οι σκοποί της λαογραφίας είναι επιστημονικοί,εθνικοί, ανθρωπιστικοί και διεθνιστικοί.
Το πρώτο πανεπιστημιακό τμήμα λαογραφίας ιδρύθηκε στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, για τους φοιτητές της φιλοσοφικής και μεταξύ των φοιτητών ήταν και η Μεταξία Λινάρδου ,από Βαλύρα Μεσσηνίας, η οποία είχε κάνει υποχρεωτικά εργασία λαογραφίας για το χωριό μας.
Η ζωή μας να σημαίνει το κυνήγι των ανώτερων πιλιτιστικών-πολιτισμικών αξιών, πλήρη κατανόηση των μυστηρίων της φύσης και κατάκτηση της έσχατης αλήθειας, ελεύθερα να ασκήσήσουμε τις απεριόριστες δυνατότητες του μυαλού μας, για τον πλούτο της μιας και μοναδικής μας ζωής.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ
Η Ακαδημία Αθηνών έχει τμήμα λαογραφίας, με υπεύθυνη την κυρία Αικατερίνη Καμηλάκη, στην Αθήνα στην οδό Συγγρού 98. Ο συμπατριώτης μας Καλαματιανός Νικόλαος Πολίτης(1852-1921),πατέρας της λαογραφίας μας, που η προτομή του δεσπόζει δεξιά του δρόμου, λίγα μέτρα πριν φτάσουμε στην Υπαπαντή στην Καλαμάτα, αφιέρωσε τη ζωή του στη λαογραφία, ενώ όπως θα αναφέρουμε παρακάτω ο ήρωας αγωνιστής-πολεμιστής Παπαφλέσσας είχε όραμα για την ίδρυση μουσείου σε κάθε σχολική μονάδα. Στη Μεσσηνία υπάρχουν αρκετά λαογραφικά μουσεία χωρίς στήριξη ,υποδομές και προβολή. Ο Κώστας Μπαλαφούτης έχει γράψει βιβλία για τη λαογραφία της Μεσσηνίας, τα οποία και μου έχει αφιερώσει, και διατηρεί λαογραφικό μουσείο στη Σχοινόλακκα Πυλίας. Ο δήμος Ιθώμης έχει ένα μουσείο στη Ρευματιά ιδιοκτησίας Ευαγγέλου Κάψια και το 1997 ιδρύθηκε το λαογραφικό μουσείο στη Βαλύρα το οποίο είναι σαν να μην υπάρχει. Εδώ και λίγα χρόνια η δραστήρια Βασιλική Μουρίκη,από Μελιγαλά μαζί με άλλες γυναίκες και τη συμπαράσταση της δημάρχου Ελένης Αλειφέρη ίδρυσαν το λαογραφικό μουσείο στο Μελιγαλά, το οποίο θα επιμεληθώ και θα στηρίξω,γιατί εκεί έζησα 12 χρόνια σαν μαθητής-φροντιστής-καθηγητής με ευχάριστα και δημιουργικά συναισθήματα και γι αυτό έδωσα αρκετά λαογραφικά αντικείμενα ,απο την προσωπική μου συλλογή.
Η συνέχεια των κειμένων αφιερώνεται στους επώνυμους και ανώνυμους Έλληνες και ξένους λαογράφους και συλλογείς των παλιών και νεώτερων ελληνικών χρόνων και στο βασικό χορηγό των πληροφοριών και αντικειμένων, <τον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ>.
Ο Oραματιστής Παπαφλέσσας για τη Λαογραφία
Το ενδιαφέρον του Παπαφλέσσα για την παιδεία, λαογραφία , για τη μόρφωση του λαού και τη διαπαιδαγώγησή του μας είναι γνωστά από πολλά έγγραφα που έχουμε στη διάθεσή μας και θα αναφερθούμε σε τέσσερα από αυτά.
- Από το 1818 όταν βρισκόταν στη πόλη ρίχνει την ιδέα για την ίδρυση σχολείου στη γενέτειρά του στη Πολιανή για τη λειτουργία του οποίου υπόσχεται να στέλνει 1000 γρόσια το χρόνο και "διδάσκαλο έμπειρο..."
Έγραφε στους Πολιανίτες
"...Αίτιον του εξευγενισμού της ανθρωπότητας δεν είναι άλλο ειμί η παιδεία, την οποία ως προίκα ο ποιητής μας Θεός εχάρισεν εις ημάς δια να ακούομεν το λογικόν μας και να αντιμαχώμεθα εις όλους τους αισθητούς εχθρούς των συμφερόντων της ψυχής και του σώματός μας
*Λόγιος Ερμής φύλλο 10-15 Μαΐου 1820 σελίδα 304-305.
-Και πιο κάτω έγραφε:
Όθεν αγαπητοί μου συμπατριώται σας παρακινώ να φροντίσετε και εσείς να αποκτήσουμε εις την πολιτείαν μας, ένα εργαστήριο της παιδείας, ένα σχολείο δηλαδή Ελληνικόν, εις τον οποίον θα διδάσκονται τα τέκνα της πατρίδας μας και των πέριξ τα θεία και ιερά ταύτα μαθήματα και θεοπαράδοτα λόγια...
**Επιτομή της Αναγέννηθείσης Ελλάδος τόμος Α σελίδα 83. Στη Πολιανή στα 1821 λειτουργούσε σχολείο.
-Αμέσως μετά τη σύσταση της Πελοποννησιακή Γερουσία στη Μονή Καλτεζών ο Παπαφλέσσας εξελέγη αντιπρόεδρος (ενώ ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης ήταν πρόεδρος) και ανέλαβε τη γενική εφορία της παιδείας. Ιδρύει το Απρίλιο του 1822 το πρώτο επίσημο κρατικό σχολείο στην Τρίπολη που συνεστήθη στην Ελεύθερη Ελλάδα, στο σπίτι του Δεφτέρ Κεχαγιά, με δάσκαλο το κατόπιν ιεροκήρυκα στη Μεσσηνία και αλλού, Δανιήλ Γεωργόπουλο.
Σε μια άλλη προκηρυξή του τονίζει για τα αγαθά αποτελέσματα από τη μόρφωση του λαού: ... Πατριώται... Η παιδεία είναι τόσο αναγκαία στον άνθρωπο για την ανάπτυξη του λογικού στον άνθρωπο όσο είναι αναγκαία η τροφή για τη συντήρηση της Ζωής του. Είναι δε αναντίρρητον ότι αυτός ο υπέρτατος δημιουργός του παντός πλάσας τον άνθρωπο νου και επιστήμης δεκτικόν, και δους σε αυτόν την εξαιρετική δύναμη του τελειοποιείσθαι, απαιτεί αφεύκτως του λογικού την καλλιέργειαν, καθότι δι΄αυτής ημπορεί να γνωρίσει ο άνθρωπος τα προς τον ποιητήν του, προς τον πλησίον του προς εαυτόν του καθήκοντα...
Μη αμελήσετε την παιδείαν των αγαπητών σας τέκνων, αρρένων τε και θηλέων. Μην αγωνίζεσθε για να τους αφήσετε κληρονομίαν χρημάτων, αλλά δαπανήσετε μετά χαράς τα ευαπόβλητα χρήματα δια να τους προμηθεύσετε τον αληθή και άσυλον θησαυρόν της παιδείας και να τα αποκαταστήσετε άξια τέκνα της Ελλάδας, και ωφέλιμα εις τον εαυτόν των και τους ομοίως των...
***Εφημερίδα Αθηνών, Πρωινός Ταχυδρόμος αρ. φ. 65 615 1865 σελ. 2-3
- Με την ευκαιρία σύστασης σχολείου, στη Καλαμάτα, πρώτη προσωρινή πρωτεύουσα της Ελλάδας ετόνιζε:
«Η Πελοποννησιακή Γερουσία μ’ όλους τους πολυμερίμνους και κατεπείγουσας ανάγκας της Πατρίδας έλαβε πατριωτική κηδεμονία για την αγωγή της νεολαίας προθυμούμενη να συστήσει σχολείο στη Καλαμάτα ανάλογο της παρούσας περιστάσεως δια του διορισμένου επί τούτο εφόρου αρχιμανδρίτου Γρηγορίου Δικαίου Παπαφλέσσα του και γερουσιαστού προσκαλεί δε άξιους διδασκάλους για να διδάξουν για της Λαγγαστερίου Μεθόδου τα κοινά γράμματα, Ελληνικά, Μαθηματικά και προσκαλεί δε και τη φιλομαθή νεολαία απ΄όλη τη Πελοπόννησο να συντρέξει εδώ για να διδαχθεί αμισθί, κηρύττουσα ότι ο κάθε μαθητής δεν θα ξοδεύει άλλο τι παρά δια τα βιβλία του και την υποτροφίαν του.
Διατάττει δε τους γονείς να μην παραμελήσουν το ιερό χρέος τους αλλά να φροντίζουν επιμόνως για την παιδεία των τέκνων των.
****Ελληνική δημιουργία φύλλο 27.
Όμως δεν περιωρίσθηκε ως εκεί το ενδιαφέρον του Παπαφλέσσα. Γιατί τότε δεν θα απέδιδεν όσα περίμενε από τις ενέργειές του. Θέλησε να έχη ενεργώτερη ανάμιξι στη λειτουργία των σχολείων πού στο μεταξύ είχαν ιδρυθή, με την φροντίδα του ως ανωτάτου εφόρου της Παιδείας. Ήθελε να παρακολουθή την λειτουργία τους, να ελέγχη τους δασκάλους αν είχαν άπόδοσι στο έργο τους, αν ήσαν κατάλληλοι, ηθικοί, δραστήριοι, καταρτισμένοι για το έργο πού τους είχε ν’ ανατεθή. Έτσι αποφάσισε και διώρισεν έπιθεωρητήν, πού θα περιώδευε στην ελεύθερη Ελλάδα και θα του υπέβαλε σχετική έκθεσι για ό,τι θα έβλεπε επιτοπίως. Και ως επιθεωρητή διώρισε τον πιο κατάλληλο για τη σπουδαιότατη αύτη αποστολή άνθρωπο. Τον γνωστό κληρικό και δάσκαλο Γρηγόριο Κωνσταντά. Ο διορισμός του Κωνσταντά από τον Παπαφλέσσα έγινε στις 27 Αυγούστου 1824. Πότε απεφασίσθη να περιόδευση ο Κωνσταντάς δεν μας είναι γνωστό ακριβώς. Στις 2 Φεβρουαρίου 1825 όμως ο Παπαφλέσσας ως υπουργός των Εσωτερικών και υπέρτατος έφορος της Παιδείας απέστειλε την πιο κάτω εγκύκλιο "προς απαντάς τους επάρχους και δημογέροντας", με την οποία τους ενημέρωνε ότι "διετάχθη να περιόδευση ο γενικός έφορος της εκπαιδεύσεως Γρηγόριος Κωνσταντάς", για να επιθεωρήσει και μεταρρυθμίσει όσα τα σχολεία, όσα λειτουργούσαν στην ελεύθερη επικράτεια.
Ταυτόχρονα ο Παπαφλέσσας εκοινοποίησε και στον Κωνσταντά -οδηγίες «περί των χρεών και καθηκόντων του εφόρου της Παιδείας".
Με το έγγραφο αυτό, μπορούμε να ειπούμε ότι ο Παπαφλέσσας έθετε τις ορθές βάσεις της εκπαιδεύσεως, άλλα και τις βάσεις για την ίδρυση Μουσείων για τη συγκέντρωσι των αρχαιοτήτων, που, διάσπαρτες δω και εκεί, αποτελούσαν εύκολη λεία των "θαμιζόντων" στην χώρα μας ξένων. Και πέραν απ' αυτά έθετε και τις βάσεις για τη δημιουργία της Λαογραφίας, αφού στα καθήκοντα και την αποστολή των δασκάλων ώριζε και την συλλογή των τοπονυμίων και την καταγραφή τους.
με τις οδηγίες του Παπαφλέσσα τα καθήκοντα του εφόρου ήσαν τα εξής:
Αον) Να περιέλθη και επισκεφθή αυτοπροσώπως όσα των σχολείων συγχωρούν οι περιστάσεις και με τον καιρόν και όλα όσα είναι δυνατόν.
Βον) Εν τοσούτω δε να πληροφορηθεί πόσα σχολεία ευρίσκονται προς το παρόν εις την Έλληνικήν επικράτειαν τόσον της Αλληλοδιδακτικής μεθόδου, όσον και αλλά, και που το καθ' εν και να ιδεάση την Διοίκησιν.
Γον) Να φροντίση να πληροφορηθή περί των είς αυτά διδασκόντων διδασκάλων και της αυτών διαγωγής και Ικανότητος και περί των μαθημάτων οπού παραδίδονται εις κάθε σχολείων και περί της τάξεως και μεθόδου της παραδόσεως και να εισάξη (οπού λείπει) μέθοδον των απλουστέρων, εύκολωτέραν και έπιτηδειωτέραν να επιταχύνη την επίδοσιν των νέων, και εις άλλας με (ν) μαθήσεις, εξαιρέτως όμως είς την της Ελληνικής γλώσσης, δια να μην κατατρίβωσιν εις αυτήν οι νέοι κοινωφελώς τον πολύτιμον καιρόν της ηλικίας των.
Δον) Να λάβη πρόνοιαν μετά των επιτρόπων των σχολείων δια να διορίζωνται παντού διδάσκαλοι τίμιοι, χρηστοήθεις, ενάρετοι, επιμελείς, θεοσεβεΐς, σώφρονες, ώστε να δίδουν καλόν παράδειγμα και να εμφυτεύσουν την αρετήν και τον αληθή πατριωτισμόν εις τους νέους, και προκομμένους όσον ενδέχεται έκαστος εις το είδος του, δια να μην καταργήται ο τόπος και παραλύει ή νεότης.
Εον) Να συνεννοηθή με τους επιτρόπους και διδασκάλους των σχολείων και να επιμεληθή μετ' αυτών, ώστε και τα οντά σχολεία να μεταβληθώσιν εις το κρεϊτ-τον και οπού δεν υπάρχουσι και ο τόπος είναι ικανός να συστήση, να συστηθώσι και Αλληλοδιδακτικά και άλλα, ανάλογα με την δύναμιν και κατάστασιν του τόπον.
ΣΤον) Να ερευνήση να μάθη οποίους και πόθεν έχει τους πόρους και τας προσόδους παν σχολείον και αν αυτοί εξοδεύωνται εις τας κυρίας και καθ' αυτό χρείας του σχολείου, ή αναλίσκωνται εις μάτην και να ειδοποίηση την Διοίκησιν.
Ζον) Να έχη επιστολικόν συνάλλαγμα με τους διδασκάλους και επιτρόπους των σχολείων δια να ειδοποιήται από καιρόν εις καιρόν περί της καταστάσεως εκάστου σχολείου, της προόδου των μαθήσεων και όσα αλλά αφορώσιν την βελτίωσιν των σχολείων.
Ηον) Να συνεπιμεληθή με τους επιτρόπους των σχολείων να προβλεφθώσι τα σχολεία με τα αναγκαία εις χρήσιν αυτών βιβλία και να πλουτισθώσιν οπού είναι δυνατόν και με 6ι6λιοθήκας ανάλογους με τας δυνάμεις και την κατάστασιν εκάστου τόπου.
Θον) Να δώση παραγγελίαν εις τους κατά τόπους έπαρχους και δημογέροντας, εις τους επιτρόπους και διδασκάλους των σχολείων δια να συνάξουν τας αρχαιότητας, όπου κατά καιρούς ευρίσκονται εις κάθε τόπον, νομίσματα, αγάλματα, επιγραφάς και ό,τι άλλο λείψανον Αρχαιότητος και να τα αποταμιεύσουν εις τα σχολεία, δια να απόκτηση με τον καιρόν πάν σχολείον το Μουσείον του, πράγμα αναγκαιότατον δια την ιστορίαν, δια την ανακάλυψιν των αρχαίων ονομάτων των πόλεων, και τόπων, δια την γνώρισιν της δεξιότητας των προγόνων μας, και δια την υπόληψιν των οποίων δικαίως έχουσιν εις τα τοιαύτα τα σοφά της Ευρώπης έθνη, τα όποια μας μέμφονται διότι τα χαρίζομεν ή τα πωλούμεν τιμήματος εις τους θαμίζοντας εις την Ελλάδα περιηγητάς των.
Ιον) Να καθυποβάλη εις την Διοίκησιν σχέδιον της τάξεως των Ελληνικών μαθημάτων, της μεθόδου της παραδόσεως, της διαρκείας ει δυνατόν, εκάστου μαθήματος, μάλιστα της Ελληνικής γλώσσης, δια να μην είναι απεριόριστος ή περί αυτήν σπονδή και καταναλίσκεται εις μάτην ο πολυτιμώτερος καιρός της νεότητας, το όποιον θεωρηθέν, επικριθέν και επικυρωθέν παρά της Διοικήσεως, να διαδοθή εις τα σχολεία της Επικρατείας και να ακολουθήται έως να ευρεθή καλύτερον.
Παράλληλα ο Παπαφλέσσας ως υπουργός καθώριζε και τα δικαιώματα του Κωνσταντά και τις υποχρεώσεις των κατά τόπους αρχών ως έξης:
Δικαιώματα του αυτού.
Αον) Να λαμβάνη παρά της Διοικήσεως την αναγκαίαν συνδρομήν εις το να διευθετώνται κατά το δέον τα αφορώντα την εκπαίδευσιν της νεολαίας.
Βον) Να εισακούηται με τους επιτρόπους των σχολείων εις όσα ήθελε προβάλλει προς βελτίωσιν των σχολείων.
Γον) Να πείθωνται οι διδάσκαλοι εις όσα εύλογα και ωφέλιμα ήθελε προτείνει εις αυτούς προς μεταρρύθμισιν και βελτίωσιν των σχολικών πραγμάτων.
Δον) Οι επίτροποι και διδάσκαλοι των σχολείων εις επίσκεψιν των οποίων ήθελεν έλθη να δείχνωσιν εις αυτόν την αναγκαίαν δεξίωσιν, εν όσω διατρίβει παρ' αυτοίς και ευκολίαν δια να μεταβαίνη εκείθεν εις άλλα σχολεία.
Εον) Οι έπαρχοι να τω δίδωσι χείρα βοηθείας εις έκτέλεσιν των χρεών του. Εν Ναυπλίω 10: Φεβρουαρίου 1825
Ο Υπουργός των Εσωτερικών
(Τ.Σ.) ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΔΙΚΑΙΟΣ
Ό Γενικός Γραμματεύς
Γεώργιος Γλαράκης" (Βιβλιοθήκη Μηλεών Πηλίου, Α/13.
Το 1834 με βασιλικό διάταγμα διαλύθηκαν πλέον των 100 Ιεραί μοναί του Βασιλείου της Ελλάδος, μεταξύ δε αυτών και η γυναικεία Ιερά Μονή των Αγίων Κων/νου και Ελένης των Καλογραιών στην Καλαμάτα της οποίας προΐστατο ο Ιερομόναχος Γεράσιμος Παπαδόπουλος.Πολλοί έβριζαν την Ιερά Σύνοδο και το Βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα.Ο Ιωσήφ Ανδρούσης προσπάθησε να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα χωρίς τελικά να καταφέρει τίποτα. Απέθανε το 1844 ενώ ο Παπαφλέσσας σκοτώθηκε στο Μανιάκι στις 20 Μαΐου το 1825. Οι χρονολογίες αυτές ήταν σημαδιακές, γιατί οι βαυαροκράτες με τον Κουντουριώτη είχαν φυλακίσει στον Προφήτη Ηλία στην Ύδρα όλους τους οπλαρχηγούς, τους οποίους με προτροπή του Παπαφλέσσα ελευθέρωσε στις 16 Μαΐου το 1825. Ο Κολοκοτρώνης ήταν την ημέρα που σκοτώθηκε ο Παπαφλέσσας στο Μακρυπλάγι, περιοχή στα σύνορα των νομών Μεσσηνίας – Αρκαδίας, γιατί ερχόταν να τον βοηθήσει. Το 1834 ξεσπάει η Μεσσηνιακή επανάσταση. Δικάζονται σε θάνατο οι Κολοκοτρώνης, Πλαπούτας (τους έδωσαν αθωωτική ψήφο οι Τερτσέτης – Πολυζωίδης). Τους αθώωσε το 1835 όταν ενηλικιώθηκε ο Όθωνας. Στη Μεσσηνιακή επανάσταση καταδικάστηκαν σε θάνατο οι Γιαννάκης Γρίτζαλης και Τζαμαλής, ενώ ο Μητροπέτροβας πεθερός του Γρίτζαλη καταδικάστηκε ισόβια.Το 1825 η κυβέρνηση Κωλέττη δικάζει τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον φυλακίζει στην Ακρόπολη Αθηνών και το πρωτοπαλήκαρό του ο Γκούρας δίνει το σύνθημα στους τέσσερις φύλακές του: «Αν το λάδι δεν πωληθεί σήμερον η τιμή θα πέσει και θα καταστραφούμε». Αφού τον βασάνισαν και τον δολοφόνησαν τον έριξαν κάτω από την Ακρόπολη για να θεωρηθεί ως αυτοκτονία. Στο βιβλίο «τα καπάκια» του Κωστή Παπαγιώργη εκδ. Καστανιώτη θα διαβάσει κάποιος τις ίντριγκες του Μαυροκορδάτου εναντίον του Καραϊσκάκη και Οδυσσέα Ανδρούτσου.
Ο Παμμεσσηνιακός Σύνδεσμος Πατρών, τιμώντας τον πολεμιστή αγωνιστή Παπαφλέσσα ανήγειρε επί προεδρίας του Συνδέσμου Αθαν. Παπαγρηγορόπουλου την προτομή του, από ορείχαλκο.Τα αποκαλυπτήρια τελέστηκαν το 1971 στις 30 Μαΐου 7 μ.μ. από τον υποστράτηγο Διοικητή στρατοπέδου Κ.Ε.Τ.Ε.Σ. Πατρών Δημήτριο Δικαίο, απόγονο του ήρωα, στον οποίο ανήκει και η πρωτοβουλία της κατασκευής.
Βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Μαιζώνος και Παπαφλέσσα, δίπλα στο κτίριο της εφημερίδας «Πελοπόννησος».
Πολλοί σύλλογοι από τη Μεσσηνία, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έχουν το όνομα «Παπαφλέσσας», καθώς και πολλοί δήμοι – κοινότητες στις ονοματοθεσίες οδών – πλατειών, έχουν το όνομά του, όπως φαίνεται στους χάρτες Πατρών – Βαλύρας (έδρα του δήμου Ιθώμης). Στις 3 Αυγούστου 2003 θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι, του Δήμου Παπαφλέσσα.
ΠΛΕΚΤΙΚΗ (ΚΑΛΑΘΟΠΛΕΚΤΙΚΗ)
Η καλαθοπλεκτική είναι από τις αρχαιότερες τέχνες του ανθρώπου. Έχει τις ρίζες της από το 9000 π.χ.από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα και σήμερα οι νέες τεχνολογίες(καφάσια,τελάρα,πλαστικά) έφεραν σε παρακμή την τέχνη αυτή, την οποία όμως στηρίζουν κυρίως οι Ρωμά και ωρισμένοι ηλικιωμένοι έλληνες. Η τέχνη είναι εύκολη να μαθευτεί, δεν απαιτεί ειδικά ακριβά εγραλεία, δεν χρειάζεται ειδικές εγκαταστάσεις ούτε κεφάλαια κίνησης και πολλοί την μάθαιναν για να έχουν ένα πρόσθετο έσοδο. Δυστυχώς σήμερα τα πλαστικά σκεύη εκτόπισαν τα κάθε είδους καλάθια και ο θησαυρός των φυτών από τα οποία τα κατασκεύαζαν, έχασε την αξία του.
Η έρευνα -μελέτη-καταγραφή έχει σκοπό να γίνει γνωστή η παραδοσιακή τεχνική διαδικασία των ξεχωριστών αυτών αντικειμένων, της Ελληνικής καλαθοπλεκτικής. Γίνεται διεπιστημονικά-πολυεπιστημονικά-πολυθεματικά, για να έχουμε πλήρη εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης και να δώσουμε το ερέθισμα σε ορισμένους, αφού κάνουν έρευνα αγοράς με φούρνους-ανθοπωλεία-κάβα ποτών, να ασχοληθούν με το επάγγελμα αυτό, για να έχουν ένα πρόσθετο έσοδο.
Αξίζει να σημειώσουμε πως είναι από τις αρχαίες σπάνιες τέχνες και ύστερα από δεκαετίες ενεργειακής σπατάλης και ρύπανσης-μόλυνσης-δηλητηρίασης της γης από προβληματικά και ενεργοβόρα υλικά,όπως τα πλαστικά, καθίσταται αναγκαία η αναβιωσή τους. Το καλάμι είναι και δομικό υλικό για σκίαση, σκεπές σπιτιών,μεσοτοίχεια σπιτιών (τσατμάδες)και επειδή το υλικό είναι ελαφρύ αντέχει στους σεισμούς και γίνεται αντισεισμικό, σχηματισμό καλυβών και καλυβόσπιτων.Λύνει προβλήματα πρακτικά οικονομικά,οικλογικά και αξιοποιούνται τα φυτά της μάννας γης. Λειτουργεί μια βιοτεχνία με πρώτη υλη το καλάμι φτιάχνοντας πέργολες διοφόρων τύπων και κόστους ανάλογα με την πλέξη και το καλάμι αν ειναι ολόκληρο ή μισό, ο παλιός μαθητής μου Μιχαλάκης Γιώργος, στη Μανωλάδα Ηλείας
Αρχικά γίνεται η καταγραφή των φυτών (πρώτη ύλη-υλικά κατασκευής-φωτογραφικό υλικό), μετά η καταγραφή των εργαλείων, στη συνέχεια θα γινει αναφορά στη λαογραφία του κάθε φυτού με τις ιδιοτητές του, η τέχνη και διαδικασία της πλεκτικής (καλαθοπλεκτικής, καλαμοπλεκτικής, αργαλειός),οι παλιοί τεχνίτες της Βαλύρας, βιωματική περιγραφή και φωτογράφιση από εναν παλιό γέροντα καλαθοπλέκτη, από το Χασάμπασα Μεσσηνίας, φωτογραφικό υλικό από διάφορα καλάθια πλεκτικής και υλικών, και τέλος θα γίνουν οι προτάσεις και τα συμπεράσματα.
Καλαθοπλέκτες από την Βαλύρα ήταν οι Γρίβας Γιάννης, Μπουρολιάς Νίκος, Σκραπετός Γεώργιος, Κουβελάκης Ιωάννης, Παπαιωάννου Ιωάννης, ψαθάδες οι Διαμαντόπουλος-Φειδάς και χελοκοφινάς ο Σωτήρης Αδαμόπουλος.
1. ΥΛΙΚΑ
Το οικοσύστημα με τη χλωρίδα της κάθε περιοχής έδινε απλόχερα τα υλικά από διάφορα δένδρα, θάμνους , βούρλα, μαρίτσα, βουτούμι και αρκουδόβατο για ειδικές και εξιδεικευμένες ανάγκες στη γεωργία,κτηνοτροφία,μελισσοκομία,βιοτεχνία,σπίτι κ.λ.π.Τα υλικά προέρχονται κυρίως από τα δένδρα ιτια,σφενδάμι, μουριά και ελιά (κολορίζια αγριλιάς), από τους θάμνους λιγαριά,μυρτιά, σχινο, πικροδάφνη και από τα υδροχαρή φυτά βούρλα-βουτούμι και μαρίτσα. Το πιο σπουδαιότερο, απαραίτητο και αναγκαίο είναι το καλάμι.
Τα καλάμια κόβονται το χειμώνα και στη χάση φεγγαριού, για να μην έχουν πολλούς χυμούς. Τα καλύτερα καλάμια είναι τα τρίχρονα που αντι για φύλλα έχουν παραπούλια (από τρίχρονα καλάμια φτειάχνονται αποκλειστικά οι φλογέρες).Καθαρίζονται, γίνονται δεμάτια (κιντινάρια =40 καλάμια,ρωμαικό κατάλοιπο),συσκευάζονται όρθια σε σκεπασμένο χώρο,ξεραίνονται για να χρησιμοποιηθούν αργότερα στην πλέξη. Το καλάμι σχίζεται σε 8 ή 10 λωρίδες (σχίζες) και πρίν την πλέξη από την προηγούμενη μέρα έμπαιναν στο νερό για να γίνουν πιο λυγερά, ευκολόπλεκτα και να μην σπάζουν.
Τα δένδρα ιτιά-σφενδάμι-ελιά-μουριά, οι θάμνοι σχίνος-μυρτιά -πικροδάφνη-λυγαριά,το καλάμι,το αρκουδόβατο και τα υδροχαρή βούρλα-μαρίτσα-βουτούμι, δίνουν τα υλικά πλέξης στημόνι-υφάδι-χερούλια. Η μυρτιά και σχίνος δίνουν γερές και λεπτές βέργες και γίνονται πιο διακοσμητικές όταν ξεφλουδιθούν και στη συνέχεια χρωματιστούν. Τα δένρα και οι θάμνοι κλαδεύονταν και μονοχρονιάς έβγαιναν νέες βέργες σε ικανοποιητικό μήκος,βλεποντας τα με αγάπη, στοργή και προστασία. Οι βέργες πρέπει να είναι μεστωμένες και όχι τρυφερές. Κόβονται όπως και τα καλάμια χάση φεγγαριού,γιατί έχουν ελάχιστα υγρά και έτσι είναι ανθεκτικώτερες, δεν σαπίζουν και δεν τις τρώει αργότερα το σαράκι (για το τελευταίο υπάρχει το απεντομωτήριο, πρίν ή μετά την πλέξη). Αποθηκεύονται ξηραίνονται και είναι το καλύτερο να μένουν άπλεχτες πάνω από 3-4 μήνες. Προτού πλεχτούν οι βέργες μένουν μέχρι και 15 ημέρες στο νερό για να μουλιάσουν και στη διάρκεια της πλέξης τα υλικά είναι σκεπασμένα με κουρελούδες ή λινάτσες, για να μην στεγνώνουν,ώστε να είναι ευλίγιστα στην πλέξη και να μην σπάζουν, ενώ ο μπαρμα Γιάννης από Χασάμπασα χρησιμοποιούσε αντί για το νερό τη στάχτη, προκαλώντας τα ίδια αποτεέσματα του νερού
Υπάρχει τέλος το αρκουδόβατο με πολλά μετρα μήκος που χρησιμοποιείται κυρίως για φίμωτρο ζώων και τυροβόλια,καθώς και τα ελόβια φυτά βούρλα, μαρίτσα και βουτούμι.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ-ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
1. ΙΤΙΑ
ΤΑΞΗ SALIKALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ SALICACEAE, ΕΙΔΟΣ SALIX (10 ΕΙΔΗ),ΣΕΛΙΔΑ 671
Πριν από 2000 χρόνια ο Ιπποκράτης συμβούλευε τους ασθενείς του, να ανακουφίζουν τους πόνους μασώντας κομμάτια από τον κορμό της ιτιάς. Περιέχει τη χημική ουσία ασπιρίνη ή επιστημονικά ακετυλο σαλικυλικό οξύ που είναι ένα αρωματικό οξύ με τη ρίζα ακετύλιο –ΟΟCH3 στη θέση μέτα ένα οξυγόνο Ο και ένα υδροξύλιο ΟΗ στη θέση όρθο του εξαμελούς πυρηνικού δακτυλίου.Το 1897 ο γερμανός Φέλιξ Χόφμαν ανακάλυφε το αναλγητικό φάρμακο με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στην ιστορία των φαρμάκων. Ο κορμός της είναι χρήσιμος στην ξυλογλυπτική και στην κατασκευή πυρίτιδας
2. ΕΛΙΑ
ΤΑΞΗ LIGUSTRALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ OLEACEAE, ΕΙΔΟΣ OLEA EYROPAEA (35 ΕΙΔΗ),ΣΕΛΙΔΑ 747
Ελιά
Αντιπυρετική, αντισηπτική. Καταπολεμά την αρτηριακή πίεση και ρίχνει την χοληστερίνη
Επιστημονική ονομασία: Olea Europea της οικογένειας των Oleaceae
Χρήσιμα μέρη: τα φύλλα, η φλούδα του κορμού και ο καρπός
Η ελιά χρησιμοποιείται σαν αγωγή για τα παρακάτω:
• Πυρετό
• Αρτηριακή πίεση
• Χοληστερίνη
• Δυσκοιλιότητα
• Εξωτερικές πληγές
ΧΡΗΣΕΙΣ
Το αφέψημα των φύλλων της ελιάς είναι καλό αντισηπτικό και χρησιμοποιείται για να ρίχνει τον πυρετό. Συνδυαζόμενα με τη λεβάντα ηρεμούν τα νεύρα. Επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι το παρθένο ελαιόλαδο δρα θετικά σε άτομα με υψηλή χοληστερίνη. Εξωτερικά, το ελαιόλαδο καταπραΰνει τους πόνους από πληγές, εγκαύματα και τσιμπήματα εντόμων ενώ χρησιμοποιείται βέβαια για εντριβές. Το αφέψημα της φρέσκιας φλούδας της ελιάς πίνεται για να χαμηλώσει την αρτηριακή πίεση
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Παρθένο ελαιόλαδο μπορούμε να βρούμε μπόλικο στην αγορά. Για εντριβές, το ζεσταίνουμε λιγάκι και το χρησιμοποιούμε πάντα χλιαρό. Για τα αφεψήματα (φύλλων ή φρέσκιας φλούδας) βράζουμε για αρκετή ώρα 100 γραμμάρια φύλλα ή 50 γραμμάρια φλούδα σε ένα λίτρο νερό και τα αφήνουμε στην κατσαρόλα μέχρι να κρυώσουν.
ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Δεν έχουν αναφερθεί οποιεσδήποτε παρενέργειες στη χρήση του ελαιόλαδου ή των αφεψημάτων ελιάς.
ΔΟΣΟΛΟΓΙΑ
Για την υπέρταση πίνουμε ένα φλιτζάνι κρύου αφεψήματος της φλούδας της ελιάς μετά από κάθε γεύμα. Για τον πυρετό πίνουμε 3-4 φλιτζάνια ζεστού αφεψήματος των φύλλων την ημέρα. Για την χοληστερίνη ή τη δυσκοιλιότητα παίρνουμε ένα κουτάλι ελαιόλαδου πριν από κάθε γεύμα.
ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ
Το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται όπως όλοι γνωρίζουμε στη μαγειρική και ειδικά στις σαλάτες. Χρησιμοποιείται επίσης και για την κατασκευή σαπουνιού και σαν τονωτικό των μαλλιών όταν συνδυαστεί με οινόπνευμα
ΙΣΤΟΡΙΑ
Το φυτό της ελιάς κατείχε πάντοτε μια σεβαστή θέση τόσο στον Ελληνικό χώρο όσο και στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Ο Μωυσής για παράδειγμα, απάλλασσε από τα στρατιωτικά τους καθήκοντα τους άντρες που ασχολούνταν με την καλλιέργεια των ελιών. Το ελαιόλαδο καιγόταν σε λάμπες στους ιερούς χώρους αφού θεωρείται σύμβολο καλοσύνης και αγνότητας, κάτι που συνεχίζετε μέχρι σήμερα στους ορθόδοξους χριστιανικούς ναούς. Τέλος, το ίδιο δέντρο συμβολίζει την ειρήνη. Στους Ολυμπιακούς αγώνες της αρχαίας Ελλάδας, οι νικητές των αθλημάτων στέφονταν με στεφάνι από κλαδιά της ελιάς.
3.ΜΟΥΡΙΑ
ΤΑΞΗ URTICALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ MORACEAE, ΕΙΔΟΣ MORUS (10 ΕΙΔΗ),ΣΕΛΙΔΑ 683
Τα μούρα είναι πολύ δυναμωτικά και μέχρι την επόχή του 60 τα φύλλα της αποτελούσαν την πρώτη ύλη στη διατροφή του μεταξοσκώληκα και ο κορμός της ήταν κυρώς η πρώτη ύλη στην κατασκευή σαμαριών.
4. ΣΧΙΝΟΣ
ΤΑΞΗ TEREBINTHALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ANACARDIACEAE, ΕΙΔΟΣ PISTACIA LENTISCUS,ΣΕΛΙΔΑ 625
Ένα είδος σχίνου είναι το ενδημικό φυτό της Χίου, από το οποίο βγαίνει η μαστίχα με πολλές φαρμακευτικές-θεραπευτικές χρήσεις, στη διατροφή και αρωματοποιια και η καλλιεργειά του είναι από την αρχαιότητα.
5. ΜΥΡΤΙΑ
ΤΑΞΗ MYRTALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ MYRTACEAE, ΕΙΔΟΣ MYRTYS COMMYNIS, ΣΕΛΙΔΑ 549
Χρησιμοποιείται στη λεπτοξυλουργική, αρωματοποιία, φαρμακευτική και την περιγράφει στο βιβλίο του ο Διοσκουρίδης.
6. ΠΙΚΡΟΔΑΦΝΗ
ΤΑΞΗ CONTORTAE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ OPOCYNACEAE, ΕΙΔΟΣ NERIUM OLEANDER 3 ΕΙΔΗ,ΣΕΛΙΔΑ 759
Ενδημικό φυτό της Μεσογείου,αειθαλής θάμνος,φυτρώνει κυρίως στις όχθες των ποταμών. Ο γαλακτώδης χυμός που είναι σε όλα τα μέρη του φυτού, είναι γεμάτος τοξικές ουσίες με κυριότερη την oleardin (τριτερπενική γλυκοσίδη) την οποία χρησιμοποίησαν για καρδιακές παθήσεις και την περιγράφουν οι Πλίνιος και Θεόφραστος. Το ονομά της δόθηκε από το Διοσκουρίδη, γιατί το σχήμα των φύλλων της μοιάζει με της ελιάς. Σήμερα ερευνάται η χρήση της για πολλές θεραπείες.
7.ΛΥΓΑΡΙΑ
ΤΑΞΗ TUBIFLORE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ VERDONACEAE, ΕΙΔΟΣ VITEX AGNUS CASTUS,ΣΕΛΙΔΑ 804
Είναι γνωστή εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ο πολυμήχανος Οδυσσέας με τα ευλίγιστα κλαδιά της λυγαριάς έδεσε τους συντρόφους του κάτω από την κοιλιά των προβάτων ,για να βγούν έξω από τη σπηλιά του Κύκλωπα Πολύφημου. Κατευνάζει τις σεξουαλικές ορμές και τον ερεθισμό των γεννητικών οργάνων. Σ’αυτό οφείλει το ονομά της ΑΓΝΉ (castus). Περιέχει όλο το φυτό αλκαλοειδή, φλαβονοειδή,γλυκοζίτες και αιθέρια έλαια. Ο καρπός της είναι ωφέλιμος σε περιπτώσεις ανδρικής σεξουαλικής ανικανότητας και καλοήθη υπερπλασία του προστάτη. Σπόροι και φύλλα σε έκχυμα επιφέρουν ηρεμία και ύπνο σε όσους υποφέρουν από άγχος και αυπνία.
Η λυγαριά ανήκει στη τάξη σωληνανθή (Τubiflore)στην οικογένεια βερβενίδες και το επιστημονικό του όνομα είναι ο βίτεξ ο αγνός. Τα φύλλα είναι αντίθετα ,τα άνθη ζυγόμορφα τετραμερή ή πενταμερή, οι ταξιανθίες είναι τύπου στάχυ ή Κεφάλου. Η λυγαριά αποτελεί την πρώτη ύλη στην καλαθοπλεκτική.Τα άνθη και φύλλα της έχουν χαρακτηριστική μυρωδιά. Οι βέργες μαζεύονται την άνοιξη μπαίνουν στο νερό για 15 ημέρες για να είναι εύκολη ή πλέξη τους.
Στη παραμονή τους στο νερό φώλιαζαν τά χέλια και βγαζοντάς τις βέργες εξασφαλίζαμε το φαγητό μας. Τα κλαδιά της λυγαριάς σχηματίζουν διχάλες τις οποίες κόβαμε όταν είμαστε μικροί και φτιάχναμε τα λάστιχα με τα οποία κυνηγούσαμε τα πουλιά ή παίζαμε στοιχήματα βάζοντας σημάδι κέρματα, φρούτα ή οτιδήποτε άλλο. Στο σπίτι μου έχω κρεμασμένο ένα λάστιχο και ένα δόκανο γιατί με αυτά τα εργαλεία εξασφαλίζαμε τη ψυχαγωγία μας, τη διατροφή μας και με συνδέουν με πολύ ευχάριστες αναμνήσεις καθώς και με ευχάριστα και δυσάρεστα συναισθήματα.
61. ΑΠΌ ΤΗ ΛΥΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΧΥΡΟ ΧΡΥΣΑΦΙ
-Σήμερα, παππού, έλεγε ο Κωστάκης ο δάσκαλος ευχαριστήθηκε πολύ με το αχυρένιο καλάθι που του το πήγα τελειωμένο.<Γειά στα χέρια σου>, μού είπε. Τα΄άλλα παιδιά παιδεύονται με τον πάτο του καλαθιού.
-Είναι αλήθεια, Κωστάκη, πως μου μοιάζεις σ΄αυτό. Έχεις κάποια επιδεξιότηταστα χέρια και θα μπορείς να φτιάνης πολύ ωραία πράματα, όπως έφτιανα και εγώ μια φορά. Τις ψάθινες καράκλες, που έχουμε στη σάλα, εγώ τις έχω φτιάσει. Και θα σου πω πώς άρχισα..
Μια φορά, όταν ήμουν πιο μικρός από σένα, γυρίζαμε ένα βράδυ η μάνα μου, ο αδερφός μου κι εγώ από το δάσος, όπου είχαμε κόψει κλαδιά για τη φωτιά. Ανάμεσα στα κλαδιά ήταν και κλαδιά λυγαριάς.
Στο δρόμο απαντήσαμε ένα γέρο και μας ρώτησε:
- Τι θα τα κάνετε αυτά τα κλαδιά;
- Θα τα κάψωμε στη φωτιά, απάντησε η μάνα μας.
- Ανάμεσα σ’ αυτά έχετε και χρυσάφι. Μ’ αυτά τα κλαδιά-κι έδειξε τη λυγαριά- και με άχυρο μπορούν να βγάζουν χρυσάφι τα παιδιά σου.
- Χρυσάφι! Ρωτά σαστισμένη η μάνα μου. Και πώς;
- Να. Θα’ ρχωνται σε μένα, να τους μάθω να φτιάνουν μ΄ αυτά καλάθια.
Σαν είδε η μάνα μου πως δεν αστειευόταν ο γέρος, μας πήγε την άλλη μέρα στο σπίτι του, που ήταν ένα καλυβάκι έξω από το χωριό. Αρχίσαμε να πλέκωμε κάθε λογής καλάθια. Τα πρώτα τα φτιάναμε σαν του γέρου. Μα ύστερα σιγά-σιγά τα καλυτερέψαμε τόσο, που, όταν τα παίρναμε στα γύρω χωριά και στο Κεφαλοχώρι, γυρίζαμε φέρνοντας στη μάνα μας αληθινό χρυσάφι.
Αρρώστησε ύστερα ο γέρος, τον περιποιηθήκαμε εμείς, μα ήταν πολύ γέρος και πέθανε.
- Πόσο δίκιο είχε ο γέρος! είπε η μητέρα του Κωστάκη, που άκουε την ιστορία. Το χέρι εκείνου που δουλεύει, κάνει τη λυγαριά και το άχυρο χρυσάφι!
- Κι αλήθεια! Από τότε, τόσο μου άρεσε η τέχνη αυτή, που άνοιξα με τις οικονομίες μου ένα μαγαζάκι στη Χώρα και ζούσαμε πολύ καλά. Πήρα και δυο παιδιά, δυο αδέρφια, και τους έμαθα την τέχνη. Εγώ αναγκάστηκα, ύστερα από χρόνια, να πουλήσω το μαγαζάκι και να ΄ρθω στα κτήματα. Με τα χρήματα, που κέρδισα, αγόρασα κι άλλα και μεγάλωσα την πατρική μας περιουσία.
Τα δυο εκείνα αδέρφια βρίσκονται σήμερα στην Αθήνα. Έχουν ένα μεγάλο κατάστημα ψαθοπλεκτικής. Όταν κάποτε πήγα στην Αθήνα, πέρασα να τους δω και με κάθε τρόπο μου έδειχναν την ευγνωμοσύνη τους.
8. ΚΑΛΑΜΙ
ΤΑΞΗ GLUMIGLOTAE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ GRAMINEAE, ΕΙΔΟΣ ARUNDO DONAX (2 ΕΙΔΗ),ΣΕΛΙΔΑ 957
9. ΜΑΡΙΤΣΑ
ΤΑΞΗ HELOBIAE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ TYPHACEAE, ΕΙΔΟΣ THYPHA 3 ΕΙΔΗ (ANGYSTIFOLIA,ANGYSTATA,LATIFOLIA) ΣΕΛΙΔΑ 1024
10. ΒΟΥΤΟΥΜΙ
ΤΑΞΗ HELOBIAE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ BUTOMACEAE, ΕΙΔΟΣ BUTOMUS
11. ΒΟΥΡΛΟ
ΤΑΞΗ ,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ , ΕΙΔΟΣ JYNCYS
12. ΑΡΚΟΥΔΟΒΑΤΟ
ΤΑΞΗ ,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ LILIACEAE, ΕΙΔΟΣ SMILAX ASPERA
13.Σφενδάμι
Acer rlatanoides l. Χρησιμοποιείται στην Ιατρική-φαρμακευτική για θεραπευτικό επουλωτικό,περιέχει γλυκαντικές ύλες και χρησιμοποιείται στην οινοπνευματοποιία και ζαχαροπλαστική.Στο Σιδηρόκαστρο Μεσσηνίας υπάρχει ένας μεγάλος σφένδαμος που είναι διατηρητέο μνημείο της φύσης,μαζί με την ελιά της Καλαμάτας, τον πλάτανο του χωριού αγίου Φλώρου και το κουμαροδάσος στο νησί Σαπιέντζα απέναντι από τη Μεθώνη
Oι σελίδες είναι από τον τόμο Β ,της συστηματικής βοτανικής του Κων\νου Γκανιάτσα, Θεσσαλονίκη 1967, πανεπιστημιακό βιβλίο των φοιτητικών μου χρόνων,για όποιον θέλει να μελετήσει και να μάθει λεπτομέρειες για τα φυτά αυτά.
2. ΕΡΓΑΛΕΙΑ
Τα εργαλεία του καλαθοπλέκτη είναι ελάχιστα και απλά. Κλαδευτήρι,κασάρι,ψαλίδα,μαχαίρι,σουβλί,κόπανος και σφήνα. Με τα τρία πρώτα έκοβαν τις βέργες και τα καλάμια, με το μαχαίρι καθάριζαν και λοξόκοβαν τις άκρες οξυνοντάς τες, με το σουφλί τρυπιόνταν οι βέργες για να περαστούν τα στημόνια, με τον κόπανο χτυπούσαν τα γυριά (υφάδια) της πλέξης και για το σχίσιμο των καλαμιών, και τέλος τη σφήνα (ξύλινη ή μετελλική) χρησιμοποιούσαν στα τελειώματα των καλαθιών, όταν τα τελευταία υφάδια, έπρεπε να περαστούν μέσα από τα πλεγμένα χειλώματα
ΦΡΑΣΕΙΣ-ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
1. Για να γεμίσει το καλάθι της νοικοκυράς
2. Όπου ακούς πολλά κεράσια κράτα και μικρό καλάθι
3. Έχασε τα αυγά και τα καλάθια
4. Όχι όλα τα αυγά σε ένα καλάθι
5. Τα έρριξε στον κάλαθο των αχρηστων
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΒΟΤΑΝΑ**
*ΠΟΥΡΝΑΡΙ. Για άσθμα, ατονία, έλκη στομάχου - δωδεκαδάκτυλου, χρυσή, φακίδες και φυματίωσης.
*ΛΥΓΑΡΙΑ. Για δηλητηριώδη δαγκώματα και δερματοπάθειες.
*ΚΟΥΜΑΡΙΑ. Για αιμόπτυση, αιματουρία και διάρροια.
*ΡΕΙΚΙ. Για κρυολογήματα, βήχα και αϋπνία.
*ΔΑΦΝΗ. Για ατονία, εντερίτιδα ,έρπητα , ορχίτιδα ρευματισμούς και ωτίτιδα.
*ΕΛΙΑ. Για αρθρίτιδες, δηλητηριάσεις, πυρετό και υπέρταση.
** Από το βιβλίο ,θεραπεία με βότανα του καλόγερου πάτερ Γυμνάσιου ,εκδόσεις «ΛΕΩΝ» 1975.
Οι Αγυιόπαιδες
Του Γιάννη Δημ.Λύρα
Καθηγητή βιολόγου-Ερευνητή-Ιστοριοδίφη
Είναι μεσημέρι. Τα παιδιά λαγοκοιμούνται καιροφυλακτώντας πότε θα αποκοιμηθούν οι γονείς,γιατί είναι κουρασμένοι από τις δουλειές που έκαναν στα κτήματα και ζώα.Αγωνιούν πάνω στο καλαμένιο κρεβάτι στηριγμένο σε τρίποδα με το στρώμα γεμάτο από βουτούμι,μαρίτσα, άχυρα,καλαμπόφυλλα και δυο φέτες ψωμί είναι κρυμμένες κάτω από το κρεβάτι.Στο κατώϊ τα ζώα ξεροσταλιάζουν,ο σκύλος γαβγίζει και τα κοκόρια τσακώνονται.Τα δευτερόλεπτα γίνονται χρόνος και η αγωνία κορυφώνεται.Το ροχαλητό δίνει το σήμα.Με τα νύχια των ποδιών βγαίνουμε στο χαγιάτι.Επειδή η σκάλα είναι ξύλινη και τρίζει πηδάμε στα λιόκλαρα από τα πραμακλίκια ρίχνοντας στο σκύλο το ψωμί για να μην γαβγίζει.Ο ντάκος της εξώπορτας είναι καλά σφηνωμένος.Γι’ αυτό πηδάμε πόρτες, παράθυρα, μάντρες, φράκτες. Βρισκόμαστε έξω από το σπίτι.Ανά τας αγυιάς και ανά τας ρύμας παντού παιδιά με χαρούμενα και γελαστά πρόσωπα.
Ο ήλιος καίει. Το μόνο ένδυμα ένα σώβρακο από κάμποτο για όλο το καλοκαίρι. Για παπούτσια ούτε λόγος. Ξυπόλυτα πατάγαμε τις φραγκοσυκιές και έσπαγαν οι περόνες. Στα χέρια μας διάφορα λογής σύνεργα. Δόκανα, κόλλες και ξώβεργα, σούμπες με σκουλήκια, λάστιχα με μικρές πέτρες, απόχες, ψαλίδες, κόπανοι, λαμαρίνες, καμάκια, δίχτυα, βρόχια, κολοκύθες, βουτούμια, τσιγκλιά, μαχαίρια. Ροβολάγαμε για το μύλο από Αγία Τριάδα, Μπιζάνι, κυπαρίσσια, αυλάκι και δρόμο μοναστηριού. Είμαστε όλοι εκεί. Το στοίχημα κερδήθηκε. Γίναμε όλοι μια παρέα. Θα περάσουμε όμορφα, αποχτώντας πολλές εμπειρίες, τη σημερινή μέρα.
Ο Νταλόγιαννης ή Ντάλα Μεσημέρης, ο Μακάκος, ο Τσίτζηρας, ο Ματούς, ο Ρούφας, ο Νταβέλης, ο Μπίλιος, ο Παπάτσης, ο Κουρουνάκος, ο Τσουρούχης, ο Βγάλτας, ο Ντιριντάουας, ο Φραντζόλας, ο Πίφας, ο Πεπονάκιας, ο Μπατζάς, ο Γέρος ο Τσιριρής, τα Μπουντάκια, ο Ματράς, ο Μαρίνος, ο Κοντράρας, ο Τσόγκας, ο Λέγουρδας, ο Ρίμανης, ο Νούλης, ο Τζάρος, ο Γδιγδής, ο Χελωνιάρης, ο Κουρής, ο μπούκας και πολλά άλλα παιδιά, ο καθένας με το παρατσούκλι του.
- Ο Μύλος, τα δέντρα, τα πουλιά, τα ζώα, ήταν οι δάσκαλοί μας, με ευχάριστες δραστηριότητες, εμπειρίες συναισθήματα, που κρατάνε για μια ζωή. Άλλοι μάθαιναν μπάνιο βάζοντας στην πλάτη τους βουτούμια ή κολοκύθες, άλλοι σκότωναν πουλιά με λάστιχα, δόκανα, ξώβεργα, άλλοι έπιαναν ψάρια με βρόχια, δίχτυα, απόχες, κόφες. Εγώ τα έπιανα με τα χέρια βάζοντας τα χέρια μου στις τρύπες των καβουριών πιάνοντας ψάρια, χέλια, καβούρια και φίδια. Άλλοι ανέβαιναν στα κυπαρίσσια για να μαζέψουν καρακαξάβγουλα ή μικρά πουλιά και τα πουλάγαμε βγάζοντας το χαρτζηλίκι μας. Οι δεντρογαλιές πολλές φορές μας προλάβαιναν και κάνοντας ντράμπαλα πηγαίναμε από το ένα κυπαρίσσι στο άλλο, σαν τους πιθήκους. Άλλοι μάζευαν σκουλήκια σκίζοντας τον κορμό ή τον καρπό του καλαμποκιού για να στήσουν τα δόκανα ή να ψαρέψουν με το πεταχτό. Άλλοι μάζευαν φλώμο (βελούδινο φυτό με κίτρινα άνθη στην οικογένεια εφορμπιατσέε, ενώ το φυτό αλεβούρι είναι επικίνδυνο γιατί πρήζονται οι όρχεις), αγριοπατάτες (κυκλάμινα), ή κλέβαμε από τα ποτιστικά, ασβέστη και γαλαζόπετρα (έφτιαχναν το βορδιγάλειο πολτό και ράντιζαν τα φυτά – δέντρα, για τα παράσιτα).
Φλωμονάμε μικρές και μεγάλες λίμνες, ζαλίζονταν τα ψάρια, χέλια, καβούρια, φίδια και με τις λαμαρίνες καμάκια, απόχες τα σκοτώναμε. Αν το νερό ήταν τρεχούμενο στήναμε καλαμωτές (κάθε λίμνη είχε και τη δική της καλαμωτή) ή πηγαίναμε όλοι μαζί και κατευθύναμε τα ψάρια σε ξένες καλαμωτές και μετά τα πιάναμε. Στη συνέχεια κατά μεγέθη τα μπουρλιάζαμε στα βούρλα και τα βάζαμε σε μέρη που είχε κρύο νερό ή τα χώναμε μέσα στην άμμο που είχε υγρασία για να συντηρηθούν μέχρι να φύγουμε από το ποτάμι. Σκοτώναμε επίσης τα ψάρια, χέλια με βαριά χτυπώντας τις πέτρες και ότι άλλο υπήρχε από κάτω.
- Η κύρια δραστηριότητα στο μύλο ήταν το μπάνιο. Οι αρχάριοι το πρώτο βάπτισμα το έπαιρναν στο κοτρώνι. Το νερό παρέσυρε τους πρωτάρηδες, ενώ όλοι οι άλλοι είμαστε σε επιφυλακή μέχρι να φτάσει στο κοτρώνι. Ήταν μία απόσταση περίπου δέκα μέτρων. Στη συνέχεια το δεύτερο βάπτισμα ήταν τα βουρλάκια (εκεί φύτρωναν πολλά βούρλα). Όποιος τα περνούσε ήταν έτοιμος κολυμβητής. Οι αγώνες σε βουτιές, βουτιές από καρυδιές ή συκιές, μακροβούτι, χρόνος αναπνοής, τρέξιμο, πεταλούδα, ανάσκελο, ύπτιο, παιχνίδια στην άμμο, ποιος θα βουτήξει ποιόν, θαμμένοι στην άμμο και σκοποβολή, βρίσκονταν σε εξέλιξη. Οι βουτιές από καρυδιές ή συκιές γίνονταν μόνο από τους τολμηρούς (τα φρούτα τους ποτέ δεν ωρίμασαν) γιατί το ύψος ήταν γύρω τα δέκα μέτρα (ο Κώστας του Βαβανάκου μια φορά έσπασε το κεφάλι του και ο Άρης Γεωργακόπουλος είχε πιεί πολύ νερό και τον γυρίσαμε ανάποδα για να βγάλει το νερό).
Μετά το μπάνιο γινότανε γιουρούσι στα ποτιστικά και μυλόλακκα κλέβοντας καρπούζια, καλαμπόκια, σταφύλια, σύκα, μπουρνέλες, μήλα, αχλάδια, φραγκόσυκα (τα μαζεύαμε με το τσιγκλί) ντομάτες, πεπόνια, αγγούρια και ότι άλλο φαγώσιμο φρούτο υπήρχε. Τα πηγαίναμε στο γοργόρεμα που είχε κρυστάλλινα νερά και τα αφήναμε να παγώσουν. Με φαλσέτες και κολοκοτρωνέικους σουγιάδες φτιάχναμε τις σούμπες. Με τις σούμπες παίρνανε νερό και από τα πηγάδια καθώς και με φύλλα μποτζικιού που τα κάναμε χωνιά και τα δέναμε με βούρλα στο καλάμι. Ανοίγαμε στο πάνω μέρος του κάθε κόμπου του καλαμιού τρύπα και γεμίζαμε όλο το καλάμι με νερό για να πιούμε. Στη συνέχεια μαζευόμαστε όλοι κάτω από τα κυπαρίσσια καρυδιές και συκιές (ήταν ιδιοκτησίας Τσάμη) και γινόταν η προετοιμασία του φαγητού. Άλλοι καθάριζαν τα πουλιά (Λιαριζες, Τζομάχια, Τσουκαλίνες, Σιταρίθρες, Ασπροκόλια), τα ψάρια (Μενίδες, Γκαστρούδες, Τριχόπουλα, Χαμοσούρτια, Μπάφες, Σκυλομαρίνες, Κεφαλόπουλα, Γλιστρήτες, Ιταλούλ, Χέλια, Καβούρια), άλλοι μάζευαν ξύλα για να φτιαχτεί η φωτιά και τα σουβλάκια, άλλοι καθάριζαν τα καλαμπόκια για ψήσιμο και άλλοι πήγαιναν να φέρουν τα φρούτα από το γοργόρεμα. Η πυκνή δροσιά των δέντρων μας δημιουργούσε ευχάριστο ύπνο. Ο Νταλόγιαννης που δεν αισθάνεται το φόβο και τον κίνδυνο έφευγε από την παρέα και με ένα καλάμι χτυπούσε τα φίδια όταν πήγαιναν να πιούν νερό στο ποτάμι.
Αυτά μούδιαζαν και έμεναν ακίνητα. Με γρήγορες κινήσεις τα ακινητοποιούσε, τους έβγαζε τα δόντια με ένα πανί και τα αμόλαγε μέσα στα παιδιά που κοιμόντουσαν πάνω σε βουτούμι, μαρίτσα και κουρελούδες. Γινόταν ένας πανικός και έτρωγε το ξύλο της χρονιάς του. Έπαιρνε όμως την εκδίκησή του μέσα στο ποτάμι γιατί ήταν καλός κολυμβητής και τους βουτούσε μέχρι σκασμού. Οι σούμπες (καλάμια γεμάτα νερό) που ήταν όρθιες έπεφταν από το απότομο ξύπνημα και άδειαζε το νερό και πηγαίναμε στης Θεοφίλενας και το γοργόρεμα για να πιούμε νερό.
Μετά τον ύπνο τρώγαμε τα φρούτα μας, βγάζαμε τα σώβρακα και στη συνέχεια γινόντουσαν διαγωνισμοί στο χέσ...... και στον αυν............. Ήμασταν όλοι με αδαμιαία εμφάνιση χωρίς κόμπλεξ και ταμπού.
Εδώ πολλές φορές φτάναμε στα άκρα. Πετάγεμα στο αυλάκι τα σώβρακα ή τα κρύβαμε. Δεν χάναμε το θάρρος μας. Φτιάχναμε σώβρακα από μαρίτσα, καλαμόφυλλα ή κλέβαμε κάποιου άλλου το σώβρακο. Μια φορά που μας κυνήγαγε ο Αγροφύλακας Θανασάκος (ήταν φόβος και τρόμος) βρεθήκαμε στης γύρες. Ξεσκεπάσαμε τα δεμάτια από λινάρι, βέργες, λυγιές, καλάμια και κάναμε τους ινδιάνους. Για καλή μας τύχη φάνηκε ο Τσόγκας με το κάρο. Αφού το γέμισε άμμο σκαρφαλώσαμε από πίσω και χωρίς να μας πάρει χαμπάρι ανεβαίναμε πάνω. Στο δρόμο από του Αη Νικόλα ήταν το σπίτι του Τσαγγάρη. Κάτω από την μουριά του ήταν απλωμένα σεντόνια. Πήραμε δυο και κάναμε τώρα τις νεράϊδες και τους σεΐχηδες. Μας είδε η Κοντοδήμενα που ήταν ζαλωμένη ξύλα. Από την τρομάρα και το φόβο της πέφτει κάτω. Τη ξεζαλώσαμε και πήγαμε τα ξύλα σπίτι της. Γυρνώντας πάλι στο ποτάμι ψάχναμε για τα σώβρακα. Ήταν σημαίες πάνω στα κυπαρίσσια. Οι τσοπάνηδες μας έβριζαν που θολώσαμε το νερό και τα πρόβατα δεν το έπιναν. Μια φορά ο Φραντζόλας έκρυψε το σώβρακό του στην άμμο και αφού δεν το βρήκανε γυρίσαμε πίσω στον μπαξέ φορώντας για σώβρακο μια κόφα αφού τις είχαμε καταστρέψει τον πάτο.
- Οι γονείς ξυπνώντας βλέποντας τα παιδιά τους να λείπουν από το σπίτι, έρχονταν αγριεμένοι στο ποτάμι καθώς και αυτοί που τους έλειπαν τα ζώα (άλογα, γαϊδούρια, μοσχάρια, πρόβατα, κατσίκες, σκυλιά) γιατί παίζαμε με αυτά στο νερό διάφορα παιχνίδια. Έπεφτε σύρμα. Όσοι ήσαν καταζητούμενοι κρύβονταν στη χουρχούρη του μύλου, το αυλάκι και τις καλαμιές. Μόλις έφευγαν οι αγριεμένοι γονείς τρέχαμε γρήγορα από άλλους δρόμους και παίρναμε την κόφα για να μαζέψουμε μουρόφυλλα, να καψαλίσουμε φραγκοσυκιές, να ποτίσουμε το μπαξέ, να μαζέψουμε σύκα, κηπευτικά ή φραγκόσυκα, να ποτίσουμε τα ζώα και γενικά να κάνουμε τις δουλειές που μας είχαν ανατεθεί. Έτσι γλιτώναμε το ξύλο με το ντάκο ξεγελώντας τους με διάφορα τεχνάσματα. Γι΄ αυτούς που αναζητούσαν τα ζώα τους βρίσκαμε διάφορες δικαιολογίες, λέγοντας ότι έβγαλαν τα παλούκια και ήρθαν να πιούν νερό και τα πλέναμε για να δροσιστούν και θα τα πηγαίναμε στην πλατεία για να τα πάρει ο ιδιοκτήτης.
Οι λίμνες του ποταμού Βαλύρα ή Πύρνακα ή Μαυροζούμενα που κάναμε το καλοκαίρι μπάνιο ήταν: Μαρινεϊκα, Μαύρη, Κάκαβος (εδώ έκαναν μπάνιο μόνο οι τολμηροί γιατί είχε πολύ μεγάλο βάθος και σπηλιές), Δέση (εδώ έφερε ο Ντουραμάκος καλικότσια τον αγά γιατί τον έπιασε να μην δουλεύει στο αυλάκι, από τον κάμπο και ήταν ένα σημαντικό έργο άρδευσης του χωριού μέχρι το 1975, χρονολογούμενο από το Βυζάντιο), Κοτρόνια, Γκρεμίνα Μπουζαλά, Μούλκια (Άνω – Κάτω). Στρογγυλή, Μακρυά, Μαντά, Μύλος, Θεοφίλενας, Γύρες, Κατάστημα, Πινημένη, Κουβέλια, Διπόταμα. Ο Μύλος στον οποίο ανδρώθηκαν πολλές γενιές βόλευε γιατί ήταν κοντά στο χωριό, είχε πρόσβαση από πολλά σημεία, ήταν λίμνη για αρχάριους και έμπειρους κολυμβητές είχε πολλά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τις άλλες λίμνες και ήταν για όλους μας το δεύτερο σπίτι μας για πολλά καλοκαίρια (και μέρες του χειμώνα), το Σχολείο, Πανεπιστήμιο, Ασκληπιείο, Εκκλησία και ο καλύτερος Δάσκαλός μας. Ζήσαμε από κοντά τη δημιουργία της φύσης, θαυμάζοντας και δοξάζοντας το μεγαλείο και την αρμονία της απεραντοσύνης του σύμπαντος , επικοινωνώντας με το Θεό βλέποντας τα άστρα της νύχτας που απέχουν έτη φωτός.
Οι φωνές σώπασαν γύρω στο 1970. Οι κάτω των σαράντα ετών δεν γνώρισαν το χωριό μας. Είναι ανέραστοι με τη φύση και τις ομορφιές της. Οι φωτιές το 1981 και 1998 ρήμαξαν το χωριό, την Τσούκα, ποτιστικά, πέρα μεριά και Ιθώμη. Στις 13/8/2000 ήταν επιθυμία του Γιώργη Ντελή να φάει ψάρια από το ποτάμι. Πήρα μια κόφα και πήγα στο Μούκλι με το αυτοκίνητο (παλιά πήγαινα με τα πόδια ή το γαϊδούρι). Το άφησα στο σπίτι του Καρύδη. Στα ποτιστικά, κάμπο, κτήματα, παρασπόρι, γανιές, όλο το χωριό ξεκαλοκαίριαζε με τα ζώα, μπαξέδες, γλέντια. Η ζωή ήταν φυσική χωρίς μιζέριες, κακίες και νοσηρά συναισθήματα. Τώρα ψυχή πουθενά. Συνάντησα από μακρυά μόνο τον εγγονό του Κοντοδήμου όπου ο μπάρμπας του και πιο πάνω οι Μανιαταίοι είχαν μόνιμο στέκι τις καλαμωτές που με τις κατεβασιές του Οκτωβρίου και Μαρτίου γέμιζαν οκάδες χέλια και ψάρια, τα παλιά καλά χρόνια.
Θυμήθηκα την παλιά μου τέχνη. Έπιασα τέσσερα κιλά ψάρια χέλια, καβούρια, φίδια. Τα μοίρασα όλα και έδωσα και στο Ντελή. Το ποτάμι είναι γεμάτο ψάρια γιατί δεν τα ψαρεύει πια κανείς.
Τη νύχτα 26 προς 27 Οκτωβρίου του 1947 έγινε μεγάλη πλημμύρα που γέροι 80 χρονών δεν θυμούνται τέτοια καταστροφή. Έφτασε μέχρι τα βαγένια του μύλου. Ο μυλόλακκας είχε σκεπαστεί με νερό μέχρι τις ελιές και τα κούρβουλα. Παρέσυρε την σιδηροδρομική γραμμή, το μύλο, την ξύλινη γέφυρα και έπνιξε τους μυλωνάδες στο Ζέζα.
Την εποχή της χούντας βρέθηκε η εύκολη λύση. Έγινε αλόγιστη αμμοληψία με ελάχιστη αποζημίωση για τα έργα αναδασμού της περιοχής. Από τότε το ποτάμι μαράζωσε γιατί έχασε τη φυσική του ομορφιά και βρώμισε από τα λύμματα του Κουτέλα (πυρηνελαιουργείο).
Το διήγημα αυτό το αφιερώνω στη μνήμη του Ντελή που πέθανε μετά από δύο μέρες 15/8/2000 και στη Σοφία Μπόβη που πέθανε στις 17/8/2000 η οποία με πολλούς αγώνες και θυσίες, χήρα, κατάφερε οχτώ ψυχές να αναθρέψει, στο δύσκολο αγώνα της ζωής.
* Ο Νταλόγιαννης είναι ο καθηγητής βιολογίας Γιάννης Λύρας, ένας από τους αγυιόπαιδες του χωριού Βαλύρα.Έχει καταγράψει αρκετά διηγήματα τα οποία θα δημοσιευθούν σε βιβλίο, στο σύντομο μέλλον ανασύροντας μνήμες, βιώματα, συναισθήματα και συγκινήσεις από το παρελθόν των αγυιοπαίδων της γενιάς του. Όποιος θέλει να το έχει στο αρχείο τουτο παραπάνω κείμενο, στο google και στη διεύθυνση <μαρίτσα φυτό> μπορεί να το αποθηκεύσει, εκτυπώσει και να το έχει σε δικό του αρχείο
Βιβλιογραφία
Συστηματική βοτανική Γκανιάτσα Κων\νου, Θεσσαλονίκη 1967
Τα κρητικά καλάθια,μουσείο κρητικής εθνολογίας,κέντρο ερευνών, Βώροι 1986
Μουσείο καλαθοπλεκτικής Ρωμά,Σισμανόγλου 26,Κομοτινή, τηλ-φαξ 25310-35813
Λαογραφικό μουσείο Κοζάνης
Καλαματιανά παραδοσιακά θέματα 1897-1997,παραδοσιακά επαγγέλματα και συνήθειες,παραδοσιακά ακούσματα, Κ.Γ. Μπαλαφούτης
Η ιστορία και η δράση της Ι.Μ. Καλογραιών Καλαμάτας , Αλέκου Χρυσομάλλη
Νομισματικο Μουσείο ,ΥΠ.ΠΟ- ΤΑΠ
Η Ελληνική φορεσιά, Αχαία 2000
Κατάλογος των αντικειμένων του λαογραφικού μουσείου Ιωαννίνων Ευαγγέλης Αρ. Ντάτση
Λαογραφικό Μουσείο Στεμνίτσας 1997
Εισαγωγή στην Ελληνική λαογραφία, Δ έκδοση, Δημητρίου Σ. Λουκάτου,Μορφωτικό ίδρυμα εθνικής τράπεζας
Λαογραφικά Λευκάδας,Τάκη Μαμαλούκα 1978
Το νοικοκυριό του χωριάτικου σπιτιού στη Λευκάδα, Πανταζή Κοντομίχη, εκδόσεις Γρηγόρη
Ακαδημία Αθηνών, οδηγίαι προς συλλογήν λαογραφικής ύλης, Γωργίου Κ. Σπυριδάκη 1962
Λαογραφικά ζητήματα, Μ. Γ. Μεγακλής
Βιομηχανική αρχαιολογία στο νομό Χανίων, Αναστάσιος Χαλκιαδάκης, 1997
Ο Βορράς του Νότου, ομάδα μαθητών λυκείου Διαβολιτσίου 1997
Εταιρεία Λευκαδικών μελετών ,τόμος ΣΤ,1984
ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ
Άρθρο Γιάννη Δ. Λύρα καθηγητή βιολογίας
Στον πολιτικό τομέα αποκέντρωση(4η μεγάλη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους 1833,1912, 1997,2010) σημαίνει ελευθερία, που οδηγεί τους ανθρώπους στην ωριμότητα,το σωστό, δίκαιο, λογικό κααι πρακτικό. Αποκέντρωση σημαίνει να γίνουν όσο το δυνατόν αυτοδύναμες οι ευρύτερες περιφέρειες ακόμη και οι προυπάρχοντες δήμοι και κοινότητες.Για να γίνει αυτό χρειάζεται ένα ιδανικό που να μην έχει σχέση με το στομάχι,αλλά να έχει σχέση με την καρδιά και τη φαντασία που να γεννά αξίες, οράματα κααι ιδανικά που να ξυπνούν τη λανθάνουσα επιθυμία μας ,για το ανώτερο και το ωραίο που στοχεύουν στις πολιτιστικές-πολιτισμικές αξίες της ζωής. Να καταβάλουμε τις δυνάμεις του κακού και να χτίσουμε εναν καινούργιο κόσμο που θα βασιλεύει η ανθρωπιά, ισότητα, δικαιοσύνη και ελευθερία.Το ολοκληρωμένο κοινωνικό πνεύμα που εκδηλωνόταν από παλιά στις συνάξεις των αγροτικών-ποιμενικών χωρικών,στα κοινοτικά έργα με την προσωπική εργασία,στους λαικούς χορούς και τραγούδια,στη δανεικαριά και σε όλες τις δράσεις-δραστηριότητες του κοινωνικού βίου. Αυτή τη φυσιολογική και υγιής σχέση με τι διάφορες πτυχές της πρέπει να ενισχυθεί και βοηθηθεί για το καλό της τοπικής και κατά συνέπεια ολόκληρη της κοινωνίας.Να αντιστεκόμαστε στις κάθε είδους πιέσεις και καταναγκασμούς, γιατί έτσι είμαστε δούλοι και όχι ελεύθεροι άνθρωποι. Με την αυτοάμυνα αποκλείουμε όλες τις πράξεις καταναγκασμού,καταπίεσης,καταδίωξης και εκδίκησης. Πρέπει να αποκρουστούν και ανατραπούν τα οποιαδήποτε επιβαλλόμενα σχέδια. Οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να εξαπατηθούν από ανθρώπους που επιδιώκουν τα μεγαλεία, τις υποσχέσεις και την εξουσία. Γιατί έχουν σαν περιτύλιγμα την καλοσύνη και ανθρωπιστική συμπεριφορά και όχι το περιεχόμενο. Να αφήσουν στον κάθε άνθρωπο την ελεύθερη επιλογή και πίστη στην ελευθερία και όχι να κυριαρχεί η καταστολή και τρομοκρατία.Μόνο η ελευθερία ανοίγει το δρόμο που στην κοινωνία η ευημερία και χαρά θα είναι προνόμια όλων. Έτσι όλοι οι άνθρωποι θά έχουν τη δυνατότητα να καλλιεργηθούν και αναπτυχθούν κάτω από την προστασία της ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης και θα κατακτήσουν όλοι την υλική και κοινωνική ευημερία, τις ανώτερες πνευματικές και ηθικές αξίες, φτάνοντας στα ανώτερα νοητικά επίπεδα της ζωής. Θα εξασφαλιστεί η οικονομική, πολιτική, κοινωνική ισότητα και κατά συνέπεια η λύση του προβλήματος παραγωγής και διανομής αγαθών. Θα υπάρχει ενθουσιασμός,επιθυμία, ελπίδα,πρωτοβουλία, ενεργητικότητα,συμπάθεια, κατανόηση και θα κυριαρχεί το δίκαιο και το σωστό και όχι η αδικία και ανισότητα. Έτσι καταργείται η κερδοσκοπία, δωροδοκία , απάτη και δεν θα μπορεί να σφετεριστεί ο κάθε <σωτήρας> την οποιαδήποτε κυβερνητική θέση στην οποία βρίσκεται και τη διαχειρίζεται με την <καμαρίλα> του και τα προσωπικά του συμφέροντα. Ήλθε ο καιρός που οι υγιείς δυνάμεις του νέου δήμου Μεσσήνης πρέπει να αποφασίσουν πια νέα δημοτική αρχή πρέπει να δρομολογήσουν, ψηφίσουν και να δημιουργήσει ρήξεις-τομές-ανατροπές, για το κοινό συμφέρον όλων μας.
Διοικητικές μεταβολές του χωριού μου Βαλύρα
1833. Δήμος Δερρών. Τον αποτελούσαν τα χωριά Σκάλα και Βαλύρα
1840. Τον κατήργησαν και ενσωματώθηκε στο δήμο Οιχαλίας μέχρι το 1911
1912-97. Κοινότητα Βαλύρας
1998-2010.Έδρα του δήμου Ιθώμης με 8 χωριά. Με το νόμο Καποδίστρια έγιναν 3 εκλογές το 1998,2002,2006.
2010.Δήμος Μεσσήνης. Προήλθε από τη συννένωση 7 δήμων και 1 κοινότητας. Στις 7,14\11\2010 θα εκλεγούν συνολικά 33 δημοτικοί σύμβουλοι.Αναλυτικά καθέ προηγούμενος δήμος εκλέγει.Μεσσήνη δεκατρείς (13),Αριστομένη-Πεταλίδι τέσσερις (4) Αίπεια-Ανδρούσα-Ιθώμη τρείς (3),Βουφράδος δύο (2) και κοινότητα Τρικόρφου έναν (1). Ο υπουργός εσωτερικών Ι. Ραγκούσης με υπουργική απόφαση καθόρισε τις δαπάνες υποψηφίων από 1500-3500 ευρώ ανάλογα με τον πληθυσμό της κάθε εκλογικής περιφέρειας. Μέχρι 30000 κατοίκους 1500,μέχρι 60000,2000, μέχρι 100000, 2500, μέχρι 150000 , 3000 και μέχρι 200000 3500 ευρώ.
40 ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Του καθηγητή βιολογίας Γιάννη Δ. Λύρα
Στις επόμενες διαφορετικές αναρτήσεις που θα γίνουν αρχάς Σεπτεμβρίου του 2010, σε αρκετές σελίδες κείμενο και φακέλλων με φωτογραφίες διαφορετικών θεματικών ενοτήτων οι απανταχού Βαλυραίοι θα γνωρίσουν την ιστορία-πολιτιστική-πολιτισμική κληρονομιά της περιοχής μας. Τους ευχαριστώ από καρδιάς και ψυχής και εύχομαι να έχουν υγεία, ευτυχία, χαρά, δημιουργία.
1.Η Ιστορία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης από το 520 π.χ.-2010 μ.χ., εκλεγμένοι πρόεδροι-δήμαρχοι Βαλύρας-δήμου Ιθώμης και νομού Μεσσηνίας
2.Αρχείο κοινότητας Βαλύρα, 13 τόμοι,1914-1961,επιλογή πράξεων κοινοτικού συμβουλίου.
3.Διάφορα στοιχεία για τη Βαλύρα.
4.Μετανάστευση Βαλύρας 1902-1921
5.Τα όρια της κοινότητας Βαλύρας με τα όμορα χωριά
6.Ιστορία του δήμου Ιθώμης
7.Το κόρπους των βυζαντινών μνημείων του δήμου Ιθώμης
8.Τα μονοπάτια του δήμου Ιθώμης
9.Ιστορία της Βαλύρας 1821-1953
10.Τα μυστήρια της Ανδανίας
11.Η βυζαντινή κεντρική Μεσσηνία
12.14 συνδημότες μας γράφουν
13.Ποιήμα για τη Βαλύρα του Ιωνά Κεφάλα και το βιογραφικό του
14.Λαογραφία (καλαθοπλεκτική-καλαμοπλεκτική)
15.Εκλογικοί κατάλογοι Βαλύρας 1844,1865 και 1873 για όσους θέλουν να μάθουν και να βρούν τις ρίζες τους.
16.Αποδελτίωση των 100 φύλλων της εφημερίδας Βαλύρα
17 Διηγήματα Γιάννη Δ.Λύρα
18.Αφίσες Ιθωμαίων
19.Εργα και ημέρες της νεώτερης βασιλείας στην Ελλάδα
20.Η Ιστορία της δραχμής
21.Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
22.Ελιά και λάδι
23.Τα διατηρητέα μνημεία της φύσης στη Μεσσηνία
24.Μάθε να ζείς καλύτερα
25.Η ελληνική εκπαίδευση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
26.Η ιστορία της εκπαίδευσης του κλαδου ΠΕ4 ολιστικά-διεπιστημονικά-πολυθεματικά
27.Επαγγέλματα-εργαλεία-μηχανές
28.Αρότρο-μαγγανοπήγαδο νόρια
29.Διεπιστημονική προσέγγιση του νερού
30.Διεπιστημονική προσέγγιση της ενέργειας
31.Νερόμυλοι-ανεμόμυλοι Μεσσηνίας
31.Παιδαγωγικά αρχεία-διδακτική-διδασκαλία
32.Εργογραφία Γιάννη Δ. Λύρα
33.Εργογραφία τρίτου γυμνασίου Πατρών
34.Βραβεία-πτυχία Γιάννη Δ. Λύρα
35.Διδακτικές φόρμες βιολογίας-χημείας-γεωγραφίας
36.Η εξέλιξη του σχεδίου της πόλης της Πάτρας 1828-2000
37.Η ιστορία της Ευρωπαικής ένωσης
38.Η αειφόρος ανάπτυξη του τέως δήμου Ιθώμης
39.Βιογραφικά αγωνιστών 1821 του τέως δήμου Ιθώμης
40.Βιογραφικιά αγωνιστών 1821 από τα χωριά της άνω Μεσσηνίας
ΦΑΚΕΛΛΟΙ ΜΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
1.1821-1953
2.Βυζαντινοί ναοί Κεντρικής Μεσσηνίας (4 διαδρομές)
3. Σπίτια περιοχής
4.Σκάλες σπιτιών
5.Λαογραφικά αντικείμενα
6.Χάρτης Βαλύρας-Χάρτες Μεσσηνίας
7.Γέφυρα Βαλύρας
8.Συνεταιρισμός Βαλύρας
9.Γκραβούρες-Πίνακες Βαλύρας
10.Τρίφτες-νερόμυλοι-κανονισμός ύδρευσης Βαλύρας
11.Φυτά-ζώα-άνθρωποι
12.Μπακάλικα-επαγγελματα-αγροφυλακή
13.Αθλητικοί αγώνες Βαλύρας
14.Μαθητικές φωτογραφίες
15.Ελιές-λιοτρίβια-πρόσωπα
16.Κάστρα Μεσσηνίας
17.Κηδείες-γάμοι στη Βαλύρα
18.Ναοί-γκραβούρες Γιώργου Τσονακίδη
19.Λευκώματα Βαλύρας 1,2,3
20.Κατασκευή των δρόμων Αρκαδίας-Μεσσηνίας
21.Γιορτή του κολοκυθιού στην Πελεκανάδα 8-8-2009
22.13ο Συνέδριο της Ένωσης Ελήνων φυσικών στο συνεδριακό κέντρο τπυ πανεπιστημίου Πατρών στις 17-21\3\2010
23.Ψηφοδέλτια εκλογών στη Βαλύρα Μεσσηνίας
Η διαχείριση και ανάρτηση της κάθε θεματικής ενότητας θα διαρκεί 20-30 ημέρες. Με αυτόν το μπούσουλα και προγραμματισμό ο κάθε ενδιαφερόμενος θα έχει την ένημέρωση- πληροφόρηση-αποθήκευση και μαθαίνοντας την ιστορία της περιοχής μας <μακραίνει> τη ζωή του.
Σας ευχαριστώ
Γιάννης Δ. Λύρας
Συνταξιούχος εκπαιδευτικός
ΒΑΛΥΡΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 24100
και Μπενιζέλου Ρούφου 50-54 Πάτρα 26224 τηλ.2610334215, www.lyrasi.blogspot.com e-mail lyrasval@gmail.com
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Η Λαογραφία παρακολουθεί και ερμηνεύει τις εκδηλώσεις της ζωής του λαού (πνευματικές-ψυχικές-καλλιτεχνικές), αυτές που αποτελούν τον πολιτισμό του λαού και του έθνους. Ο Ελληνικός <λαός> μένει πάντα η βασική πηγή. Οι σκοποί της λαογραφίας είναι επιστημονικοί,εθνικοί, ανθρωπιστικοί και διεθνιστικοί.
Το πρώτο πανεπιστημιακό τμήμα λαογραφίας ιδρύθηκε στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, για τους φοιτητές της φιλοσοφικής και μεταξύ των φοιτητών ήταν και η Μεταξία Λινάρδου ,από Βαλύρα Μεσσηνίας, η οποία είχε κάνει υποχρεωτικά εργασία λαογραφίας για το χωριό μας.
Η ζωή μας να σημαίνει το κυνήγι των ανώτερων πιλιτιστικών-πολιτισμικών αξιών, πλήρη κατανόηση των μυστηρίων της φύσης και κατάκτηση της έσχατης αλήθειας, ελεύθερα να ασκήσήσουμε τις απεριόριστες δυνατότητες του μυαλού μας, για τον πλούτο της μιας και μοναδικής μας ζωής.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ
Η Ακαδημία Αθηνών έχει τμήμα λαογραφίας, με υπεύθυνη την κυρία Αικατερίνη Καμηλάκη, στην Αθήνα στην οδό Συγγρού 98. Ο συμπατριώτης μας Καλαματιανός Νικόλαος Πολίτης(1852-1921),πατέρας της λαογραφίας μας, που η προτομή του δεσπόζει δεξιά του δρόμου, λίγα μέτρα πριν φτάσουμε στην Υπαπαντή στην Καλαμάτα, αφιέρωσε τη ζωή του στη λαογραφία, ενώ όπως θα αναφέρουμε παρακάτω ο ήρωας αγωνιστής-πολεμιστής Παπαφλέσσας είχε όραμα για την ίδρυση μουσείου σε κάθε σχολική μονάδα. Στη Μεσσηνία υπάρχουν αρκετά λαογραφικά μουσεία χωρίς στήριξη ,υποδομές και προβολή. Ο Κώστας Μπαλαφούτης έχει γράψει βιβλία για τη λαογραφία της Μεσσηνίας, τα οποία και μου έχει αφιερώσει, και διατηρεί λαογραφικό μουσείο στη Σχοινόλακκα Πυλίας. Ο δήμος Ιθώμης έχει ένα μουσείο στη Ρευματιά ιδιοκτησίας Ευαγγέλου Κάψια και το 1997 ιδρύθηκε το λαογραφικό μουσείο στη Βαλύρα το οποίο είναι σαν να μην υπάρχει. Εδώ και λίγα χρόνια η δραστήρια Βασιλική Μουρίκη,από Μελιγαλά μαζί με άλλες γυναίκες και τη συμπαράσταση της δημάρχου Ελένης Αλειφέρη ίδρυσαν το λαογραφικό μουσείο στο Μελιγαλά, το οποίο θα επιμεληθώ και θα στηρίξω,γιατί εκεί έζησα 12 χρόνια σαν μαθητής-φροντιστής-καθηγητής με ευχάριστα και δημιουργικά συναισθήματα και γι αυτό έδωσα αρκετά λαογραφικά αντικείμενα ,απο την προσωπική μου συλλογή.
Η συνέχεια των κειμένων αφιερώνεται στους επώνυμους και ανώνυμους Έλληνες και ξένους λαογράφους και συλλογείς των παλιών και νεώτερων ελληνικών χρόνων και στο βασικό χορηγό των πληροφοριών και αντικειμένων, <τον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ>.
Ο Oραματιστής Παπαφλέσσας για τη Λαογραφία
Το ενδιαφέρον του Παπαφλέσσα για την παιδεία, λαογραφία , για τη μόρφωση του λαού και τη διαπαιδαγώγησή του μας είναι γνωστά από πολλά έγγραφα που έχουμε στη διάθεσή μας και θα αναφερθούμε σε τέσσερα από αυτά.
- Από το 1818 όταν βρισκόταν στη πόλη ρίχνει την ιδέα για την ίδρυση σχολείου στη γενέτειρά του στη Πολιανή για τη λειτουργία του οποίου υπόσχεται να στέλνει 1000 γρόσια το χρόνο και "διδάσκαλο έμπειρο..."
Έγραφε στους Πολιανίτες
"...Αίτιον του εξευγενισμού της ανθρωπότητας δεν είναι άλλο ειμί η παιδεία, την οποία ως προίκα ο ποιητής μας Θεός εχάρισεν εις ημάς δια να ακούομεν το λογικόν μας και να αντιμαχώμεθα εις όλους τους αισθητούς εχθρούς των συμφερόντων της ψυχής και του σώματός μας
*Λόγιος Ερμής φύλλο 10-15 Μαΐου 1820 σελίδα 304-305.
-Και πιο κάτω έγραφε:
Όθεν αγαπητοί μου συμπατριώται σας παρακινώ να φροντίσετε και εσείς να αποκτήσουμε εις την πολιτείαν μας, ένα εργαστήριο της παιδείας, ένα σχολείο δηλαδή Ελληνικόν, εις τον οποίον θα διδάσκονται τα τέκνα της πατρίδας μας και των πέριξ τα θεία και ιερά ταύτα μαθήματα και θεοπαράδοτα λόγια...
**Επιτομή της Αναγέννηθείσης Ελλάδος τόμος Α σελίδα 83. Στη Πολιανή στα 1821 λειτουργούσε σχολείο.
-Αμέσως μετά τη σύσταση της Πελοποννησιακή Γερουσία στη Μονή Καλτεζών ο Παπαφλέσσας εξελέγη αντιπρόεδρος (ενώ ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης ήταν πρόεδρος) και ανέλαβε τη γενική εφορία της παιδείας. Ιδρύει το Απρίλιο του 1822 το πρώτο επίσημο κρατικό σχολείο στην Τρίπολη που συνεστήθη στην Ελεύθερη Ελλάδα, στο σπίτι του Δεφτέρ Κεχαγιά, με δάσκαλο το κατόπιν ιεροκήρυκα στη Μεσσηνία και αλλού, Δανιήλ Γεωργόπουλο.
Σε μια άλλη προκηρυξή του τονίζει για τα αγαθά αποτελέσματα από τη μόρφωση του λαού: ... Πατριώται... Η παιδεία είναι τόσο αναγκαία στον άνθρωπο για την ανάπτυξη του λογικού στον άνθρωπο όσο είναι αναγκαία η τροφή για τη συντήρηση της Ζωής του. Είναι δε αναντίρρητον ότι αυτός ο υπέρτατος δημιουργός του παντός πλάσας τον άνθρωπο νου και επιστήμης δεκτικόν, και δους σε αυτόν την εξαιρετική δύναμη του τελειοποιείσθαι, απαιτεί αφεύκτως του λογικού την καλλιέργειαν, καθότι δι΄αυτής ημπορεί να γνωρίσει ο άνθρωπος τα προς τον ποιητήν του, προς τον πλησίον του προς εαυτόν του καθήκοντα...
Μη αμελήσετε την παιδείαν των αγαπητών σας τέκνων, αρρένων τε και θηλέων. Μην αγωνίζεσθε για να τους αφήσετε κληρονομίαν χρημάτων, αλλά δαπανήσετε μετά χαράς τα ευαπόβλητα χρήματα δια να τους προμηθεύσετε τον αληθή και άσυλον θησαυρόν της παιδείας και να τα αποκαταστήσετε άξια τέκνα της Ελλάδας, και ωφέλιμα εις τον εαυτόν των και τους ομοίως των...
***Εφημερίδα Αθηνών, Πρωινός Ταχυδρόμος αρ. φ. 65 615 1865 σελ. 2-3
- Με την ευκαιρία σύστασης σχολείου, στη Καλαμάτα, πρώτη προσωρινή πρωτεύουσα της Ελλάδας ετόνιζε:
«Η Πελοποννησιακή Γερουσία μ’ όλους τους πολυμερίμνους και κατεπείγουσας ανάγκας της Πατρίδας έλαβε πατριωτική κηδεμονία για την αγωγή της νεολαίας προθυμούμενη να συστήσει σχολείο στη Καλαμάτα ανάλογο της παρούσας περιστάσεως δια του διορισμένου επί τούτο εφόρου αρχιμανδρίτου Γρηγορίου Δικαίου Παπαφλέσσα του και γερουσιαστού προσκαλεί δε άξιους διδασκάλους για να διδάξουν για της Λαγγαστερίου Μεθόδου τα κοινά γράμματα, Ελληνικά, Μαθηματικά και προσκαλεί δε και τη φιλομαθή νεολαία απ΄όλη τη Πελοπόννησο να συντρέξει εδώ για να διδαχθεί αμισθί, κηρύττουσα ότι ο κάθε μαθητής δεν θα ξοδεύει άλλο τι παρά δια τα βιβλία του και την υποτροφίαν του.
Διατάττει δε τους γονείς να μην παραμελήσουν το ιερό χρέος τους αλλά να φροντίζουν επιμόνως για την παιδεία των τέκνων των.
****Ελληνική δημιουργία φύλλο 27.
Όμως δεν περιωρίσθηκε ως εκεί το ενδιαφέρον του Παπαφλέσσα. Γιατί τότε δεν θα απέδιδεν όσα περίμενε από τις ενέργειές του. Θέλησε να έχη ενεργώτερη ανάμιξι στη λειτουργία των σχολείων πού στο μεταξύ είχαν ιδρυθή, με την φροντίδα του ως ανωτάτου εφόρου της Παιδείας. Ήθελε να παρακολουθή την λειτουργία τους, να ελέγχη τους δασκάλους αν είχαν άπόδοσι στο έργο τους, αν ήσαν κατάλληλοι, ηθικοί, δραστήριοι, καταρτισμένοι για το έργο πού τους είχε ν’ ανατεθή. Έτσι αποφάσισε και διώρισεν έπιθεωρητήν, πού θα περιώδευε στην ελεύθερη Ελλάδα και θα του υπέβαλε σχετική έκθεσι για ό,τι θα έβλεπε επιτοπίως. Και ως επιθεωρητή διώρισε τον πιο κατάλληλο για τη σπουδαιότατη αύτη αποστολή άνθρωπο. Τον γνωστό κληρικό και δάσκαλο Γρηγόριο Κωνσταντά. Ο διορισμός του Κωνσταντά από τον Παπαφλέσσα έγινε στις 27 Αυγούστου 1824. Πότε απεφασίσθη να περιόδευση ο Κωνσταντάς δεν μας είναι γνωστό ακριβώς. Στις 2 Φεβρουαρίου 1825 όμως ο Παπαφλέσσας ως υπουργός των Εσωτερικών και υπέρτατος έφορος της Παιδείας απέστειλε την πιο κάτω εγκύκλιο "προς απαντάς τους επάρχους και δημογέροντας", με την οποία τους ενημέρωνε ότι "διετάχθη να περιόδευση ο γενικός έφορος της εκπαιδεύσεως Γρηγόριος Κωνσταντάς", για να επιθεωρήσει και μεταρρυθμίσει όσα τα σχολεία, όσα λειτουργούσαν στην ελεύθερη επικράτεια.
Ταυτόχρονα ο Παπαφλέσσας εκοινοποίησε και στον Κωνσταντά -οδηγίες «περί των χρεών και καθηκόντων του εφόρου της Παιδείας".
Με το έγγραφο αυτό, μπορούμε να ειπούμε ότι ο Παπαφλέσσας έθετε τις ορθές βάσεις της εκπαιδεύσεως, άλλα και τις βάσεις για την ίδρυση Μουσείων για τη συγκέντρωσι των αρχαιοτήτων, που, διάσπαρτες δω και εκεί, αποτελούσαν εύκολη λεία των "θαμιζόντων" στην χώρα μας ξένων. Και πέραν απ' αυτά έθετε και τις βάσεις για τη δημιουργία της Λαογραφίας, αφού στα καθήκοντα και την αποστολή των δασκάλων ώριζε και την συλλογή των τοπονυμίων και την καταγραφή τους.
με τις οδηγίες του Παπαφλέσσα τα καθήκοντα του εφόρου ήσαν τα εξής:
Αον) Να περιέλθη και επισκεφθή αυτοπροσώπως όσα των σχολείων συγχωρούν οι περιστάσεις και με τον καιρόν και όλα όσα είναι δυνατόν.
Βον) Εν τοσούτω δε να πληροφορηθεί πόσα σχολεία ευρίσκονται προς το παρόν εις την Έλληνικήν επικράτειαν τόσον της Αλληλοδιδακτικής μεθόδου, όσον και αλλά, και που το καθ' εν και να ιδεάση την Διοίκησιν.
Γον) Να φροντίση να πληροφορηθή περί των είς αυτά διδασκόντων διδασκάλων και της αυτών διαγωγής και Ικανότητος και περί των μαθημάτων οπού παραδίδονται εις κάθε σχολείων και περί της τάξεως και μεθόδου της παραδόσεως και να εισάξη (οπού λείπει) μέθοδον των απλουστέρων, εύκολωτέραν και έπιτηδειωτέραν να επιταχύνη την επίδοσιν των νέων, και εις άλλας με (ν) μαθήσεις, εξαιρέτως όμως είς την της Ελληνικής γλώσσης, δια να μην κατατρίβωσιν εις αυτήν οι νέοι κοινωφελώς τον πολύτιμον καιρόν της ηλικίας των.
Δον) Να λάβη πρόνοιαν μετά των επιτρόπων των σχολείων δια να διορίζωνται παντού διδάσκαλοι τίμιοι, χρηστοήθεις, ενάρετοι, επιμελείς, θεοσεβεΐς, σώφρονες, ώστε να δίδουν καλόν παράδειγμα και να εμφυτεύσουν την αρετήν και τον αληθή πατριωτισμόν εις τους νέους, και προκομμένους όσον ενδέχεται έκαστος εις το είδος του, δια να μην καταργήται ο τόπος και παραλύει ή νεότης.
Εον) Να συνεννοηθή με τους επιτρόπους και διδασκάλους των σχολείων και να επιμεληθή μετ' αυτών, ώστε και τα οντά σχολεία να μεταβληθώσιν εις το κρεϊτ-τον και οπού δεν υπάρχουσι και ο τόπος είναι ικανός να συστήση, να συστηθώσι και Αλληλοδιδακτικά και άλλα, ανάλογα με την δύναμιν και κατάστασιν του τόπον.
ΣΤον) Να ερευνήση να μάθη οποίους και πόθεν έχει τους πόρους και τας προσόδους παν σχολείον και αν αυτοί εξοδεύωνται εις τας κυρίας και καθ' αυτό χρείας του σχολείου, ή αναλίσκωνται εις μάτην και να ειδοποίηση την Διοίκησιν.
Ζον) Να έχη επιστολικόν συνάλλαγμα με τους διδασκάλους και επιτρόπους των σχολείων δια να ειδοποιήται από καιρόν εις καιρόν περί της καταστάσεως εκάστου σχολείου, της προόδου των μαθήσεων και όσα αλλά αφορώσιν την βελτίωσιν των σχολείων.
Ηον) Να συνεπιμεληθή με τους επιτρόπους των σχολείων να προβλεφθώσι τα σχολεία με τα αναγκαία εις χρήσιν αυτών βιβλία και να πλουτισθώσιν οπού είναι δυνατόν και με 6ι6λιοθήκας ανάλογους με τας δυνάμεις και την κατάστασιν εκάστου τόπου.
Θον) Να δώση παραγγελίαν εις τους κατά τόπους έπαρχους και δημογέροντας, εις τους επιτρόπους και διδασκάλους των σχολείων δια να συνάξουν τας αρχαιότητας, όπου κατά καιρούς ευρίσκονται εις κάθε τόπον, νομίσματα, αγάλματα, επιγραφάς και ό,τι άλλο λείψανον Αρχαιότητος και να τα αποταμιεύσουν εις τα σχολεία, δια να απόκτηση με τον καιρόν πάν σχολείον το Μουσείον του, πράγμα αναγκαιότατον δια την ιστορίαν, δια την ανακάλυψιν των αρχαίων ονομάτων των πόλεων, και τόπων, δια την γνώρισιν της δεξιότητας των προγόνων μας, και δια την υπόληψιν των οποίων δικαίως έχουσιν εις τα τοιαύτα τα σοφά της Ευρώπης έθνη, τα όποια μας μέμφονται διότι τα χαρίζομεν ή τα πωλούμεν τιμήματος εις τους θαμίζοντας εις την Ελλάδα περιηγητάς των.
Ιον) Να καθυποβάλη εις την Διοίκησιν σχέδιον της τάξεως των Ελληνικών μαθημάτων, της μεθόδου της παραδόσεως, της διαρκείας ει δυνατόν, εκάστου μαθήματος, μάλιστα της Ελληνικής γλώσσης, δια να μην είναι απεριόριστος ή περί αυτήν σπονδή και καταναλίσκεται εις μάτην ο πολυτιμώτερος καιρός της νεότητας, το όποιον θεωρηθέν, επικριθέν και επικυρωθέν παρά της Διοικήσεως, να διαδοθή εις τα σχολεία της Επικρατείας και να ακολουθήται έως να ευρεθή καλύτερον.
Παράλληλα ο Παπαφλέσσας ως υπουργός καθώριζε και τα δικαιώματα του Κωνσταντά και τις υποχρεώσεις των κατά τόπους αρχών ως έξης:
Δικαιώματα του αυτού.
Αον) Να λαμβάνη παρά της Διοικήσεως την αναγκαίαν συνδρομήν εις το να διευθετώνται κατά το δέον τα αφορώντα την εκπαίδευσιν της νεολαίας.
Βον) Να εισακούηται με τους επιτρόπους των σχολείων εις όσα ήθελε προβάλλει προς βελτίωσιν των σχολείων.
Γον) Να πείθωνται οι διδάσκαλοι εις όσα εύλογα και ωφέλιμα ήθελε προτείνει εις αυτούς προς μεταρρύθμισιν και βελτίωσιν των σχολικών πραγμάτων.
Δον) Οι επίτροποι και διδάσκαλοι των σχολείων εις επίσκεψιν των οποίων ήθελεν έλθη να δείχνωσιν εις αυτόν την αναγκαίαν δεξίωσιν, εν όσω διατρίβει παρ' αυτοίς και ευκολίαν δια να μεταβαίνη εκείθεν εις άλλα σχολεία.
Εον) Οι έπαρχοι να τω δίδωσι χείρα βοηθείας εις έκτέλεσιν των χρεών του. Εν Ναυπλίω 10: Φεβρουαρίου 1825
Ο Υπουργός των Εσωτερικών
(Τ.Σ.) ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΔΙΚΑΙΟΣ
Ό Γενικός Γραμματεύς
Γεώργιος Γλαράκης" (Βιβλιοθήκη Μηλεών Πηλίου, Α/13.
Το 1834 με βασιλικό διάταγμα διαλύθηκαν πλέον των 100 Ιεραί μοναί του Βασιλείου της Ελλάδος, μεταξύ δε αυτών και η γυναικεία Ιερά Μονή των Αγίων Κων/νου και Ελένης των Καλογραιών στην Καλαμάτα της οποίας προΐστατο ο Ιερομόναχος Γεράσιμος Παπαδόπουλος.Πολλοί έβριζαν την Ιερά Σύνοδο και το Βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα.Ο Ιωσήφ Ανδρούσης προσπάθησε να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα χωρίς τελικά να καταφέρει τίποτα. Απέθανε το 1844 ενώ ο Παπαφλέσσας σκοτώθηκε στο Μανιάκι στις 20 Μαΐου το 1825. Οι χρονολογίες αυτές ήταν σημαδιακές, γιατί οι βαυαροκράτες με τον Κουντουριώτη είχαν φυλακίσει στον Προφήτη Ηλία στην Ύδρα όλους τους οπλαρχηγούς, τους οποίους με προτροπή του Παπαφλέσσα ελευθέρωσε στις 16 Μαΐου το 1825. Ο Κολοκοτρώνης ήταν την ημέρα που σκοτώθηκε ο Παπαφλέσσας στο Μακρυπλάγι, περιοχή στα σύνορα των νομών Μεσσηνίας – Αρκαδίας, γιατί ερχόταν να τον βοηθήσει. Το 1834 ξεσπάει η Μεσσηνιακή επανάσταση. Δικάζονται σε θάνατο οι Κολοκοτρώνης, Πλαπούτας (τους έδωσαν αθωωτική ψήφο οι Τερτσέτης – Πολυζωίδης). Τους αθώωσε το 1835 όταν ενηλικιώθηκε ο Όθωνας. Στη Μεσσηνιακή επανάσταση καταδικάστηκαν σε θάνατο οι Γιαννάκης Γρίτζαλης και Τζαμαλής, ενώ ο Μητροπέτροβας πεθερός του Γρίτζαλη καταδικάστηκε ισόβια.Το 1825 η κυβέρνηση Κωλέττη δικάζει τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον φυλακίζει στην Ακρόπολη Αθηνών και το πρωτοπαλήκαρό του ο Γκούρας δίνει το σύνθημα στους τέσσερις φύλακές του: «Αν το λάδι δεν πωληθεί σήμερον η τιμή θα πέσει και θα καταστραφούμε». Αφού τον βασάνισαν και τον δολοφόνησαν τον έριξαν κάτω από την Ακρόπολη για να θεωρηθεί ως αυτοκτονία. Στο βιβλίο «τα καπάκια» του Κωστή Παπαγιώργη εκδ. Καστανιώτη θα διαβάσει κάποιος τις ίντριγκες του Μαυροκορδάτου εναντίον του Καραϊσκάκη και Οδυσσέα Ανδρούτσου.
Ο Παμμεσσηνιακός Σύνδεσμος Πατρών, τιμώντας τον πολεμιστή αγωνιστή Παπαφλέσσα ανήγειρε επί προεδρίας του Συνδέσμου Αθαν. Παπαγρηγορόπουλου την προτομή του, από ορείχαλκο.Τα αποκαλυπτήρια τελέστηκαν το 1971 στις 30 Μαΐου 7 μ.μ. από τον υποστράτηγο Διοικητή στρατοπέδου Κ.Ε.Τ.Ε.Σ. Πατρών Δημήτριο Δικαίο, απόγονο του ήρωα, στον οποίο ανήκει και η πρωτοβουλία της κατασκευής.
Βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Μαιζώνος και Παπαφλέσσα, δίπλα στο κτίριο της εφημερίδας «Πελοπόννησος».
Πολλοί σύλλογοι από τη Μεσσηνία, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έχουν το όνομα «Παπαφλέσσας», καθώς και πολλοί δήμοι – κοινότητες στις ονοματοθεσίες οδών – πλατειών, έχουν το όνομά του, όπως φαίνεται στους χάρτες Πατρών – Βαλύρας (έδρα του δήμου Ιθώμης). Στις 3 Αυγούστου 2003 θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι, του Δήμου Παπαφλέσσα.
ΠΛΕΚΤΙΚΗ (ΚΑΛΑΘΟΠΛΕΚΤΙΚΗ)
Η καλαθοπλεκτική είναι από τις αρχαιότερες τέχνες του ανθρώπου. Έχει τις ρίζες της από το 9000 π.χ.από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα και σήμερα οι νέες τεχνολογίες(καφάσια,τελάρα,πλαστικά) έφεραν σε παρακμή την τέχνη αυτή, την οποία όμως στηρίζουν κυρίως οι Ρωμά και ωρισμένοι ηλικιωμένοι έλληνες. Η τέχνη είναι εύκολη να μαθευτεί, δεν απαιτεί ειδικά ακριβά εγραλεία, δεν χρειάζεται ειδικές εγκαταστάσεις ούτε κεφάλαια κίνησης και πολλοί την μάθαιναν για να έχουν ένα πρόσθετο έσοδο. Δυστυχώς σήμερα τα πλαστικά σκεύη εκτόπισαν τα κάθε είδους καλάθια και ο θησαυρός των φυτών από τα οποία τα κατασκεύαζαν, έχασε την αξία του.
Η έρευνα -μελέτη-καταγραφή έχει σκοπό να γίνει γνωστή η παραδοσιακή τεχνική διαδικασία των ξεχωριστών αυτών αντικειμένων, της Ελληνικής καλαθοπλεκτικής. Γίνεται διεπιστημονικά-πολυεπιστημονικά-πολυθεματικά, για να έχουμε πλήρη εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης και να δώσουμε το ερέθισμα σε ορισμένους, αφού κάνουν έρευνα αγοράς με φούρνους-ανθοπωλεία-κάβα ποτών, να ασχοληθούν με το επάγγελμα αυτό, για να έχουν ένα πρόσθετο έσοδο.
Αξίζει να σημειώσουμε πως είναι από τις αρχαίες σπάνιες τέχνες και ύστερα από δεκαετίες ενεργειακής σπατάλης και ρύπανσης-μόλυνσης-δηλητηρίασης της γης από προβληματικά και ενεργοβόρα υλικά,όπως τα πλαστικά, καθίσταται αναγκαία η αναβιωσή τους. Το καλάμι είναι και δομικό υλικό για σκίαση, σκεπές σπιτιών,μεσοτοίχεια σπιτιών (τσατμάδες)και επειδή το υλικό είναι ελαφρύ αντέχει στους σεισμούς και γίνεται αντισεισμικό, σχηματισμό καλυβών και καλυβόσπιτων.Λύνει προβλήματα πρακτικά οικονομικά,οικλογικά και αξιοποιούνται τα φυτά της μάννας γης. Λειτουργεί μια βιοτεχνία με πρώτη υλη το καλάμι φτιάχνοντας πέργολες διοφόρων τύπων και κόστους ανάλογα με την πλέξη και το καλάμι αν ειναι ολόκληρο ή μισό, ο παλιός μαθητής μου Μιχαλάκης Γιώργος, στη Μανωλάδα Ηλείας
Αρχικά γίνεται η καταγραφή των φυτών (πρώτη ύλη-υλικά κατασκευής-φωτογραφικό υλικό), μετά η καταγραφή των εργαλείων, στη συνέχεια θα γινει αναφορά στη λαογραφία του κάθε φυτού με τις ιδιοτητές του, η τέχνη και διαδικασία της πλεκτικής (καλαθοπλεκτικής, καλαμοπλεκτικής, αργαλειός),οι παλιοί τεχνίτες της Βαλύρας, βιωματική περιγραφή και φωτογράφιση από εναν παλιό γέροντα καλαθοπλέκτη, από το Χασάμπασα Μεσσηνίας, φωτογραφικό υλικό από διάφορα καλάθια πλεκτικής και υλικών, και τέλος θα γίνουν οι προτάσεις και τα συμπεράσματα.
Καλαθοπλέκτες από την Βαλύρα ήταν οι Γρίβας Γιάννης, Μπουρολιάς Νίκος, Σκραπετός Γεώργιος, Κουβελάκης Ιωάννης, Παπαιωάννου Ιωάννης, ψαθάδες οι Διαμαντόπουλος-Φειδάς και χελοκοφινάς ο Σωτήρης Αδαμόπουλος.
1. ΥΛΙΚΑ
Το οικοσύστημα με τη χλωρίδα της κάθε περιοχής έδινε απλόχερα τα υλικά από διάφορα δένδρα, θάμνους , βούρλα, μαρίτσα, βουτούμι και αρκουδόβατο για ειδικές και εξιδεικευμένες ανάγκες στη γεωργία,κτηνοτροφία,μελισσοκομία,βιοτεχνία,σπίτι κ.λ.π.Τα υλικά προέρχονται κυρίως από τα δένδρα ιτια,σφενδάμι, μουριά και ελιά (κολορίζια αγριλιάς), από τους θάμνους λιγαριά,μυρτιά, σχινο, πικροδάφνη και από τα υδροχαρή φυτά βούρλα-βουτούμι και μαρίτσα. Το πιο σπουδαιότερο, απαραίτητο και αναγκαίο είναι το καλάμι.
Τα καλάμια κόβονται το χειμώνα και στη χάση φεγγαριού, για να μην έχουν πολλούς χυμούς. Τα καλύτερα καλάμια είναι τα τρίχρονα που αντι για φύλλα έχουν παραπούλια (από τρίχρονα καλάμια φτειάχνονται αποκλειστικά οι φλογέρες).Καθαρίζονται, γίνονται δεμάτια (κιντινάρια =40 καλάμια,ρωμαικό κατάλοιπο),συσκευάζονται όρθια σε σκεπασμένο χώρο,ξεραίνονται για να χρησιμοποιηθούν αργότερα στην πλέξη. Το καλάμι σχίζεται σε 8 ή 10 λωρίδες (σχίζες) και πρίν την πλέξη από την προηγούμενη μέρα έμπαιναν στο νερό για να γίνουν πιο λυγερά, ευκολόπλεκτα και να μην σπάζουν.
Τα δένδρα ιτιά-σφενδάμι-ελιά-μουριά, οι θάμνοι σχίνος-μυρτιά -πικροδάφνη-λυγαριά,το καλάμι,το αρκουδόβατο και τα υδροχαρή βούρλα-μαρίτσα-βουτούμι, δίνουν τα υλικά πλέξης στημόνι-υφάδι-χερούλια. Η μυρτιά και σχίνος δίνουν γερές και λεπτές βέργες και γίνονται πιο διακοσμητικές όταν ξεφλουδιθούν και στη συνέχεια χρωματιστούν. Τα δένρα και οι θάμνοι κλαδεύονταν και μονοχρονιάς έβγαιναν νέες βέργες σε ικανοποιητικό μήκος,βλεποντας τα με αγάπη, στοργή και προστασία. Οι βέργες πρέπει να είναι μεστωμένες και όχι τρυφερές. Κόβονται όπως και τα καλάμια χάση φεγγαριού,γιατί έχουν ελάχιστα υγρά και έτσι είναι ανθεκτικώτερες, δεν σαπίζουν και δεν τις τρώει αργότερα το σαράκι (για το τελευταίο υπάρχει το απεντομωτήριο, πρίν ή μετά την πλέξη). Αποθηκεύονται ξηραίνονται και είναι το καλύτερο να μένουν άπλεχτες πάνω από 3-4 μήνες. Προτού πλεχτούν οι βέργες μένουν μέχρι και 15 ημέρες στο νερό για να μουλιάσουν και στη διάρκεια της πλέξης τα υλικά είναι σκεπασμένα με κουρελούδες ή λινάτσες, για να μην στεγνώνουν,ώστε να είναι ευλίγιστα στην πλέξη και να μην σπάζουν, ενώ ο μπαρμα Γιάννης από Χασάμπασα χρησιμοποιούσε αντί για το νερό τη στάχτη, προκαλώντας τα ίδια αποτεέσματα του νερού
Υπάρχει τέλος το αρκουδόβατο με πολλά μετρα μήκος που χρησιμοποιείται κυρίως για φίμωτρο ζώων και τυροβόλια,καθώς και τα ελόβια φυτά βούρλα, μαρίτσα και βουτούμι.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ-ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
1. ΙΤΙΑ
ΤΑΞΗ SALIKALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ SALICACEAE, ΕΙΔΟΣ SALIX (10 ΕΙΔΗ),ΣΕΛΙΔΑ 671
Πριν από 2000 χρόνια ο Ιπποκράτης συμβούλευε τους ασθενείς του, να ανακουφίζουν τους πόνους μασώντας κομμάτια από τον κορμό της ιτιάς. Περιέχει τη χημική ουσία ασπιρίνη ή επιστημονικά ακετυλο σαλικυλικό οξύ που είναι ένα αρωματικό οξύ με τη ρίζα ακετύλιο –ΟΟCH3 στη θέση μέτα ένα οξυγόνο Ο και ένα υδροξύλιο ΟΗ στη θέση όρθο του εξαμελούς πυρηνικού δακτυλίου.Το 1897 ο γερμανός Φέλιξ Χόφμαν ανακάλυφε το αναλγητικό φάρμακο με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στην ιστορία των φαρμάκων. Ο κορμός της είναι χρήσιμος στην ξυλογλυπτική και στην κατασκευή πυρίτιδας
2. ΕΛΙΑ
ΤΑΞΗ LIGUSTRALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ OLEACEAE, ΕΙΔΟΣ OLEA EYROPAEA (35 ΕΙΔΗ),ΣΕΛΙΔΑ 747
Ελιά
Αντιπυρετική, αντισηπτική. Καταπολεμά την αρτηριακή πίεση και ρίχνει την χοληστερίνη
Επιστημονική ονομασία: Olea Europea της οικογένειας των Oleaceae
Χρήσιμα μέρη: τα φύλλα, η φλούδα του κορμού και ο καρπός
Η ελιά χρησιμοποιείται σαν αγωγή για τα παρακάτω:
• Πυρετό
• Αρτηριακή πίεση
• Χοληστερίνη
• Δυσκοιλιότητα
• Εξωτερικές πληγές
ΧΡΗΣΕΙΣ
Το αφέψημα των φύλλων της ελιάς είναι καλό αντισηπτικό και χρησιμοποιείται για να ρίχνει τον πυρετό. Συνδυαζόμενα με τη λεβάντα ηρεμούν τα νεύρα. Επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι το παρθένο ελαιόλαδο δρα θετικά σε άτομα με υψηλή χοληστερίνη. Εξωτερικά, το ελαιόλαδο καταπραΰνει τους πόνους από πληγές, εγκαύματα και τσιμπήματα εντόμων ενώ χρησιμοποιείται βέβαια για εντριβές. Το αφέψημα της φρέσκιας φλούδας της ελιάς πίνεται για να χαμηλώσει την αρτηριακή πίεση
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Παρθένο ελαιόλαδο μπορούμε να βρούμε μπόλικο στην αγορά. Για εντριβές, το ζεσταίνουμε λιγάκι και το χρησιμοποιούμε πάντα χλιαρό. Για τα αφεψήματα (φύλλων ή φρέσκιας φλούδας) βράζουμε για αρκετή ώρα 100 γραμμάρια φύλλα ή 50 γραμμάρια φλούδα σε ένα λίτρο νερό και τα αφήνουμε στην κατσαρόλα μέχρι να κρυώσουν.
ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Δεν έχουν αναφερθεί οποιεσδήποτε παρενέργειες στη χρήση του ελαιόλαδου ή των αφεψημάτων ελιάς.
ΔΟΣΟΛΟΓΙΑ
Για την υπέρταση πίνουμε ένα φλιτζάνι κρύου αφεψήματος της φλούδας της ελιάς μετά από κάθε γεύμα. Για τον πυρετό πίνουμε 3-4 φλιτζάνια ζεστού αφεψήματος των φύλλων την ημέρα. Για την χοληστερίνη ή τη δυσκοιλιότητα παίρνουμε ένα κουτάλι ελαιόλαδου πριν από κάθε γεύμα.
ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ
Το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται όπως όλοι γνωρίζουμε στη μαγειρική και ειδικά στις σαλάτες. Χρησιμοποιείται επίσης και για την κατασκευή σαπουνιού και σαν τονωτικό των μαλλιών όταν συνδυαστεί με οινόπνευμα
ΙΣΤΟΡΙΑ
Το φυτό της ελιάς κατείχε πάντοτε μια σεβαστή θέση τόσο στον Ελληνικό χώρο όσο και στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Ο Μωυσής για παράδειγμα, απάλλασσε από τα στρατιωτικά τους καθήκοντα τους άντρες που ασχολούνταν με την καλλιέργεια των ελιών. Το ελαιόλαδο καιγόταν σε λάμπες στους ιερούς χώρους αφού θεωρείται σύμβολο καλοσύνης και αγνότητας, κάτι που συνεχίζετε μέχρι σήμερα στους ορθόδοξους χριστιανικούς ναούς. Τέλος, το ίδιο δέντρο συμβολίζει την ειρήνη. Στους Ολυμπιακούς αγώνες της αρχαίας Ελλάδας, οι νικητές των αθλημάτων στέφονταν με στεφάνι από κλαδιά της ελιάς.
3.ΜΟΥΡΙΑ
ΤΑΞΗ URTICALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ MORACEAE, ΕΙΔΟΣ MORUS (10 ΕΙΔΗ),ΣΕΛΙΔΑ 683
Τα μούρα είναι πολύ δυναμωτικά και μέχρι την επόχή του 60 τα φύλλα της αποτελούσαν την πρώτη ύλη στη διατροφή του μεταξοσκώληκα και ο κορμός της ήταν κυρώς η πρώτη ύλη στην κατασκευή σαμαριών.
4. ΣΧΙΝΟΣ
ΤΑΞΗ TEREBINTHALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ANACARDIACEAE, ΕΙΔΟΣ PISTACIA LENTISCUS,ΣΕΛΙΔΑ 625
Ένα είδος σχίνου είναι το ενδημικό φυτό της Χίου, από το οποίο βγαίνει η μαστίχα με πολλές φαρμακευτικές-θεραπευτικές χρήσεις, στη διατροφή και αρωματοποιια και η καλλιεργειά του είναι από την αρχαιότητα.
5. ΜΥΡΤΙΑ
ΤΑΞΗ MYRTALES,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ MYRTACEAE, ΕΙΔΟΣ MYRTYS COMMYNIS, ΣΕΛΙΔΑ 549
Χρησιμοποιείται στη λεπτοξυλουργική, αρωματοποιία, φαρμακευτική και την περιγράφει στο βιβλίο του ο Διοσκουρίδης.
6. ΠΙΚΡΟΔΑΦΝΗ
ΤΑΞΗ CONTORTAE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ OPOCYNACEAE, ΕΙΔΟΣ NERIUM OLEANDER 3 ΕΙΔΗ,ΣΕΛΙΔΑ 759
Ενδημικό φυτό της Μεσογείου,αειθαλής θάμνος,φυτρώνει κυρίως στις όχθες των ποταμών. Ο γαλακτώδης χυμός που είναι σε όλα τα μέρη του φυτού, είναι γεμάτος τοξικές ουσίες με κυριότερη την oleardin (τριτερπενική γλυκοσίδη) την οποία χρησιμοποίησαν για καρδιακές παθήσεις και την περιγράφουν οι Πλίνιος και Θεόφραστος. Το ονομά της δόθηκε από το Διοσκουρίδη, γιατί το σχήμα των φύλλων της μοιάζει με της ελιάς. Σήμερα ερευνάται η χρήση της για πολλές θεραπείες.
7.ΛΥΓΑΡΙΑ
ΤΑΞΗ TUBIFLORE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ VERDONACEAE, ΕΙΔΟΣ VITEX AGNUS CASTUS,ΣΕΛΙΔΑ 804
Είναι γνωστή εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ο πολυμήχανος Οδυσσέας με τα ευλίγιστα κλαδιά της λυγαριάς έδεσε τους συντρόφους του κάτω από την κοιλιά των προβάτων ,για να βγούν έξω από τη σπηλιά του Κύκλωπα Πολύφημου. Κατευνάζει τις σεξουαλικές ορμές και τον ερεθισμό των γεννητικών οργάνων. Σ’αυτό οφείλει το ονομά της ΑΓΝΉ (castus). Περιέχει όλο το φυτό αλκαλοειδή, φλαβονοειδή,γλυκοζίτες και αιθέρια έλαια. Ο καρπός της είναι ωφέλιμος σε περιπτώσεις ανδρικής σεξουαλικής ανικανότητας και καλοήθη υπερπλασία του προστάτη. Σπόροι και φύλλα σε έκχυμα επιφέρουν ηρεμία και ύπνο σε όσους υποφέρουν από άγχος και αυπνία.
Η λυγαριά ανήκει στη τάξη σωληνανθή (Τubiflore)στην οικογένεια βερβενίδες και το επιστημονικό του όνομα είναι ο βίτεξ ο αγνός. Τα φύλλα είναι αντίθετα ,τα άνθη ζυγόμορφα τετραμερή ή πενταμερή, οι ταξιανθίες είναι τύπου στάχυ ή Κεφάλου. Η λυγαριά αποτελεί την πρώτη ύλη στην καλαθοπλεκτική.Τα άνθη και φύλλα της έχουν χαρακτηριστική μυρωδιά. Οι βέργες μαζεύονται την άνοιξη μπαίνουν στο νερό για 15 ημέρες για να είναι εύκολη ή πλέξη τους.
Στη παραμονή τους στο νερό φώλιαζαν τά χέλια και βγαζοντάς τις βέργες εξασφαλίζαμε το φαγητό μας. Τα κλαδιά της λυγαριάς σχηματίζουν διχάλες τις οποίες κόβαμε όταν είμαστε μικροί και φτιάχναμε τα λάστιχα με τα οποία κυνηγούσαμε τα πουλιά ή παίζαμε στοιχήματα βάζοντας σημάδι κέρματα, φρούτα ή οτιδήποτε άλλο. Στο σπίτι μου έχω κρεμασμένο ένα λάστιχο και ένα δόκανο γιατί με αυτά τα εργαλεία εξασφαλίζαμε τη ψυχαγωγία μας, τη διατροφή μας και με συνδέουν με πολύ ευχάριστες αναμνήσεις καθώς και με ευχάριστα και δυσάρεστα συναισθήματα.
61. ΑΠΌ ΤΗ ΛΥΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΧΥΡΟ ΧΡΥΣΑΦΙ
-Σήμερα, παππού, έλεγε ο Κωστάκης ο δάσκαλος ευχαριστήθηκε πολύ με το αχυρένιο καλάθι που του το πήγα τελειωμένο.<Γειά στα χέρια σου>, μού είπε. Τα΄άλλα παιδιά παιδεύονται με τον πάτο του καλαθιού.
-Είναι αλήθεια, Κωστάκη, πως μου μοιάζεις σ΄αυτό. Έχεις κάποια επιδεξιότηταστα χέρια και θα μπορείς να φτιάνης πολύ ωραία πράματα, όπως έφτιανα και εγώ μια φορά. Τις ψάθινες καράκλες, που έχουμε στη σάλα, εγώ τις έχω φτιάσει. Και θα σου πω πώς άρχισα..
Μια φορά, όταν ήμουν πιο μικρός από σένα, γυρίζαμε ένα βράδυ η μάνα μου, ο αδερφός μου κι εγώ από το δάσος, όπου είχαμε κόψει κλαδιά για τη φωτιά. Ανάμεσα στα κλαδιά ήταν και κλαδιά λυγαριάς.
Στο δρόμο απαντήσαμε ένα γέρο και μας ρώτησε:
- Τι θα τα κάνετε αυτά τα κλαδιά;
- Θα τα κάψωμε στη φωτιά, απάντησε η μάνα μας.
- Ανάμεσα σ’ αυτά έχετε και χρυσάφι. Μ’ αυτά τα κλαδιά-κι έδειξε τη λυγαριά- και με άχυρο μπορούν να βγάζουν χρυσάφι τα παιδιά σου.
- Χρυσάφι! Ρωτά σαστισμένη η μάνα μου. Και πώς;
- Να. Θα’ ρχωνται σε μένα, να τους μάθω να φτιάνουν μ΄ αυτά καλάθια.
Σαν είδε η μάνα μου πως δεν αστειευόταν ο γέρος, μας πήγε την άλλη μέρα στο σπίτι του, που ήταν ένα καλυβάκι έξω από το χωριό. Αρχίσαμε να πλέκωμε κάθε λογής καλάθια. Τα πρώτα τα φτιάναμε σαν του γέρου. Μα ύστερα σιγά-σιγά τα καλυτερέψαμε τόσο, που, όταν τα παίρναμε στα γύρω χωριά και στο Κεφαλοχώρι, γυρίζαμε φέρνοντας στη μάνα μας αληθινό χρυσάφι.
Αρρώστησε ύστερα ο γέρος, τον περιποιηθήκαμε εμείς, μα ήταν πολύ γέρος και πέθανε.
- Πόσο δίκιο είχε ο γέρος! είπε η μητέρα του Κωστάκη, που άκουε την ιστορία. Το χέρι εκείνου που δουλεύει, κάνει τη λυγαριά και το άχυρο χρυσάφι!
- Κι αλήθεια! Από τότε, τόσο μου άρεσε η τέχνη αυτή, που άνοιξα με τις οικονομίες μου ένα μαγαζάκι στη Χώρα και ζούσαμε πολύ καλά. Πήρα και δυο παιδιά, δυο αδέρφια, και τους έμαθα την τέχνη. Εγώ αναγκάστηκα, ύστερα από χρόνια, να πουλήσω το μαγαζάκι και να ΄ρθω στα κτήματα. Με τα χρήματα, που κέρδισα, αγόρασα κι άλλα και μεγάλωσα την πατρική μας περιουσία.
Τα δυο εκείνα αδέρφια βρίσκονται σήμερα στην Αθήνα. Έχουν ένα μεγάλο κατάστημα ψαθοπλεκτικής. Όταν κάποτε πήγα στην Αθήνα, πέρασα να τους δω και με κάθε τρόπο μου έδειχναν την ευγνωμοσύνη τους.
8. ΚΑΛΑΜΙ
ΤΑΞΗ GLUMIGLOTAE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ GRAMINEAE, ΕΙΔΟΣ ARUNDO DONAX (2 ΕΙΔΗ),ΣΕΛΙΔΑ 957
9. ΜΑΡΙΤΣΑ
ΤΑΞΗ HELOBIAE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ TYPHACEAE, ΕΙΔΟΣ THYPHA 3 ΕΙΔΗ (ANGYSTIFOLIA,ANGYSTATA,LATIFOLIA) ΣΕΛΙΔΑ 1024
10. ΒΟΥΤΟΥΜΙ
ΤΑΞΗ HELOBIAE,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ BUTOMACEAE, ΕΙΔΟΣ BUTOMUS
11. ΒΟΥΡΛΟ
ΤΑΞΗ ,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ , ΕΙΔΟΣ JYNCYS
12. ΑΡΚΟΥΔΟΒΑΤΟ
ΤΑΞΗ ,ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ LILIACEAE, ΕΙΔΟΣ SMILAX ASPERA
13.Σφενδάμι
Acer rlatanoides l. Χρησιμοποιείται στην Ιατρική-φαρμακευτική για θεραπευτικό επουλωτικό,περιέχει γλυκαντικές ύλες και χρησιμοποιείται στην οινοπνευματοποιία και ζαχαροπλαστική.Στο Σιδηρόκαστρο Μεσσηνίας υπάρχει ένας μεγάλος σφένδαμος που είναι διατηρητέο μνημείο της φύσης,μαζί με την ελιά της Καλαμάτας, τον πλάτανο του χωριού αγίου Φλώρου και το κουμαροδάσος στο νησί Σαπιέντζα απέναντι από τη Μεθώνη
Oι σελίδες είναι από τον τόμο Β ,της συστηματικής βοτανικής του Κων\νου Γκανιάτσα, Θεσσαλονίκη 1967, πανεπιστημιακό βιβλίο των φοιτητικών μου χρόνων,για όποιον θέλει να μελετήσει και να μάθει λεπτομέρειες για τα φυτά αυτά.
2. ΕΡΓΑΛΕΙΑ
Τα εργαλεία του καλαθοπλέκτη είναι ελάχιστα και απλά. Κλαδευτήρι,κασάρι,ψαλίδα,μαχαίρι,σουβλί,κόπανος και σφήνα. Με τα τρία πρώτα έκοβαν τις βέργες και τα καλάμια, με το μαχαίρι καθάριζαν και λοξόκοβαν τις άκρες οξυνοντάς τες, με το σουφλί τρυπιόνταν οι βέργες για να περαστούν τα στημόνια, με τον κόπανο χτυπούσαν τα γυριά (υφάδια) της πλέξης και για το σχίσιμο των καλαμιών, και τέλος τη σφήνα (ξύλινη ή μετελλική) χρησιμοποιούσαν στα τελειώματα των καλαθιών, όταν τα τελευταία υφάδια, έπρεπε να περαστούν μέσα από τα πλεγμένα χειλώματα
ΦΡΑΣΕΙΣ-ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
1. Για να γεμίσει το καλάθι της νοικοκυράς
2. Όπου ακούς πολλά κεράσια κράτα και μικρό καλάθι
3. Έχασε τα αυγά και τα καλάθια
4. Όχι όλα τα αυγά σε ένα καλάθι
5. Τα έρριξε στον κάλαθο των αχρηστων
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΒΟΤΑΝΑ**
*ΠΟΥΡΝΑΡΙ. Για άσθμα, ατονία, έλκη στομάχου - δωδεκαδάκτυλου, χρυσή, φακίδες και φυματίωσης.
*ΛΥΓΑΡΙΑ. Για δηλητηριώδη δαγκώματα και δερματοπάθειες.
*ΚΟΥΜΑΡΙΑ. Για αιμόπτυση, αιματουρία και διάρροια.
*ΡΕΙΚΙ. Για κρυολογήματα, βήχα και αϋπνία.
*ΔΑΦΝΗ. Για ατονία, εντερίτιδα ,έρπητα , ορχίτιδα ρευματισμούς και ωτίτιδα.
*ΕΛΙΑ. Για αρθρίτιδες, δηλητηριάσεις, πυρετό και υπέρταση.
** Από το βιβλίο ,θεραπεία με βότανα του καλόγερου πάτερ Γυμνάσιου ,εκδόσεις «ΛΕΩΝ» 1975.
Οι Αγυιόπαιδες
Του Γιάννη Δημ.Λύρα
Καθηγητή βιολόγου-Ερευνητή-Ιστοριοδίφη
Είναι μεσημέρι. Τα παιδιά λαγοκοιμούνται καιροφυλακτώντας πότε θα αποκοιμηθούν οι γονείς,γιατί είναι κουρασμένοι από τις δουλειές που έκαναν στα κτήματα και ζώα.Αγωνιούν πάνω στο καλαμένιο κρεβάτι στηριγμένο σε τρίποδα με το στρώμα γεμάτο από βουτούμι,μαρίτσα, άχυρα,καλαμπόφυλλα και δυο φέτες ψωμί είναι κρυμμένες κάτω από το κρεβάτι.Στο κατώϊ τα ζώα ξεροσταλιάζουν,ο σκύλος γαβγίζει και τα κοκόρια τσακώνονται.Τα δευτερόλεπτα γίνονται χρόνος και η αγωνία κορυφώνεται.Το ροχαλητό δίνει το σήμα.Με τα νύχια των ποδιών βγαίνουμε στο χαγιάτι.Επειδή η σκάλα είναι ξύλινη και τρίζει πηδάμε στα λιόκλαρα από τα πραμακλίκια ρίχνοντας στο σκύλο το ψωμί για να μην γαβγίζει.Ο ντάκος της εξώπορτας είναι καλά σφηνωμένος.Γι’ αυτό πηδάμε πόρτες, παράθυρα, μάντρες, φράκτες. Βρισκόμαστε έξω από το σπίτι.Ανά τας αγυιάς και ανά τας ρύμας παντού παιδιά με χαρούμενα και γελαστά πρόσωπα.
Ο ήλιος καίει. Το μόνο ένδυμα ένα σώβρακο από κάμποτο για όλο το καλοκαίρι. Για παπούτσια ούτε λόγος. Ξυπόλυτα πατάγαμε τις φραγκοσυκιές και έσπαγαν οι περόνες. Στα χέρια μας διάφορα λογής σύνεργα. Δόκανα, κόλλες και ξώβεργα, σούμπες με σκουλήκια, λάστιχα με μικρές πέτρες, απόχες, ψαλίδες, κόπανοι, λαμαρίνες, καμάκια, δίχτυα, βρόχια, κολοκύθες, βουτούμια, τσιγκλιά, μαχαίρια. Ροβολάγαμε για το μύλο από Αγία Τριάδα, Μπιζάνι, κυπαρίσσια, αυλάκι και δρόμο μοναστηριού. Είμαστε όλοι εκεί. Το στοίχημα κερδήθηκε. Γίναμε όλοι μια παρέα. Θα περάσουμε όμορφα, αποχτώντας πολλές εμπειρίες, τη σημερινή μέρα.
Ο Νταλόγιαννης ή Ντάλα Μεσημέρης, ο Μακάκος, ο Τσίτζηρας, ο Ματούς, ο Ρούφας, ο Νταβέλης, ο Μπίλιος, ο Παπάτσης, ο Κουρουνάκος, ο Τσουρούχης, ο Βγάλτας, ο Ντιριντάουας, ο Φραντζόλας, ο Πίφας, ο Πεπονάκιας, ο Μπατζάς, ο Γέρος ο Τσιριρής, τα Μπουντάκια, ο Ματράς, ο Μαρίνος, ο Κοντράρας, ο Τσόγκας, ο Λέγουρδας, ο Ρίμανης, ο Νούλης, ο Τζάρος, ο Γδιγδής, ο Χελωνιάρης, ο Κουρής, ο μπούκας και πολλά άλλα παιδιά, ο καθένας με το παρατσούκλι του.
- Ο Μύλος, τα δέντρα, τα πουλιά, τα ζώα, ήταν οι δάσκαλοί μας, με ευχάριστες δραστηριότητες, εμπειρίες συναισθήματα, που κρατάνε για μια ζωή. Άλλοι μάθαιναν μπάνιο βάζοντας στην πλάτη τους βουτούμια ή κολοκύθες, άλλοι σκότωναν πουλιά με λάστιχα, δόκανα, ξώβεργα, άλλοι έπιαναν ψάρια με βρόχια, δίχτυα, απόχες, κόφες. Εγώ τα έπιανα με τα χέρια βάζοντας τα χέρια μου στις τρύπες των καβουριών πιάνοντας ψάρια, χέλια, καβούρια και φίδια. Άλλοι ανέβαιναν στα κυπαρίσσια για να μαζέψουν καρακαξάβγουλα ή μικρά πουλιά και τα πουλάγαμε βγάζοντας το χαρτζηλίκι μας. Οι δεντρογαλιές πολλές φορές μας προλάβαιναν και κάνοντας ντράμπαλα πηγαίναμε από το ένα κυπαρίσσι στο άλλο, σαν τους πιθήκους. Άλλοι μάζευαν σκουλήκια σκίζοντας τον κορμό ή τον καρπό του καλαμποκιού για να στήσουν τα δόκανα ή να ψαρέψουν με το πεταχτό. Άλλοι μάζευαν φλώμο (βελούδινο φυτό με κίτρινα άνθη στην οικογένεια εφορμπιατσέε, ενώ το φυτό αλεβούρι είναι επικίνδυνο γιατί πρήζονται οι όρχεις), αγριοπατάτες (κυκλάμινα), ή κλέβαμε από τα ποτιστικά, ασβέστη και γαλαζόπετρα (έφτιαχναν το βορδιγάλειο πολτό και ράντιζαν τα φυτά – δέντρα, για τα παράσιτα).
Φλωμονάμε μικρές και μεγάλες λίμνες, ζαλίζονταν τα ψάρια, χέλια, καβούρια, φίδια και με τις λαμαρίνες καμάκια, απόχες τα σκοτώναμε. Αν το νερό ήταν τρεχούμενο στήναμε καλαμωτές (κάθε λίμνη είχε και τη δική της καλαμωτή) ή πηγαίναμε όλοι μαζί και κατευθύναμε τα ψάρια σε ξένες καλαμωτές και μετά τα πιάναμε. Στη συνέχεια κατά μεγέθη τα μπουρλιάζαμε στα βούρλα και τα βάζαμε σε μέρη που είχε κρύο νερό ή τα χώναμε μέσα στην άμμο που είχε υγρασία για να συντηρηθούν μέχρι να φύγουμε από το ποτάμι. Σκοτώναμε επίσης τα ψάρια, χέλια με βαριά χτυπώντας τις πέτρες και ότι άλλο υπήρχε από κάτω.
- Η κύρια δραστηριότητα στο μύλο ήταν το μπάνιο. Οι αρχάριοι το πρώτο βάπτισμα το έπαιρναν στο κοτρώνι. Το νερό παρέσυρε τους πρωτάρηδες, ενώ όλοι οι άλλοι είμαστε σε επιφυλακή μέχρι να φτάσει στο κοτρώνι. Ήταν μία απόσταση περίπου δέκα μέτρων. Στη συνέχεια το δεύτερο βάπτισμα ήταν τα βουρλάκια (εκεί φύτρωναν πολλά βούρλα). Όποιος τα περνούσε ήταν έτοιμος κολυμβητής. Οι αγώνες σε βουτιές, βουτιές από καρυδιές ή συκιές, μακροβούτι, χρόνος αναπνοής, τρέξιμο, πεταλούδα, ανάσκελο, ύπτιο, παιχνίδια στην άμμο, ποιος θα βουτήξει ποιόν, θαμμένοι στην άμμο και σκοποβολή, βρίσκονταν σε εξέλιξη. Οι βουτιές από καρυδιές ή συκιές γίνονταν μόνο από τους τολμηρούς (τα φρούτα τους ποτέ δεν ωρίμασαν) γιατί το ύψος ήταν γύρω τα δέκα μέτρα (ο Κώστας του Βαβανάκου μια φορά έσπασε το κεφάλι του και ο Άρης Γεωργακόπουλος είχε πιεί πολύ νερό και τον γυρίσαμε ανάποδα για να βγάλει το νερό).
Μετά το μπάνιο γινότανε γιουρούσι στα ποτιστικά και μυλόλακκα κλέβοντας καρπούζια, καλαμπόκια, σταφύλια, σύκα, μπουρνέλες, μήλα, αχλάδια, φραγκόσυκα (τα μαζεύαμε με το τσιγκλί) ντομάτες, πεπόνια, αγγούρια και ότι άλλο φαγώσιμο φρούτο υπήρχε. Τα πηγαίναμε στο γοργόρεμα που είχε κρυστάλλινα νερά και τα αφήναμε να παγώσουν. Με φαλσέτες και κολοκοτρωνέικους σουγιάδες φτιάχναμε τις σούμπες. Με τις σούμπες παίρνανε νερό και από τα πηγάδια καθώς και με φύλλα μποτζικιού που τα κάναμε χωνιά και τα δέναμε με βούρλα στο καλάμι. Ανοίγαμε στο πάνω μέρος του κάθε κόμπου του καλαμιού τρύπα και γεμίζαμε όλο το καλάμι με νερό για να πιούμε. Στη συνέχεια μαζευόμαστε όλοι κάτω από τα κυπαρίσσια καρυδιές και συκιές (ήταν ιδιοκτησίας Τσάμη) και γινόταν η προετοιμασία του φαγητού. Άλλοι καθάριζαν τα πουλιά (Λιαριζες, Τζομάχια, Τσουκαλίνες, Σιταρίθρες, Ασπροκόλια), τα ψάρια (Μενίδες, Γκαστρούδες, Τριχόπουλα, Χαμοσούρτια, Μπάφες, Σκυλομαρίνες, Κεφαλόπουλα, Γλιστρήτες, Ιταλούλ, Χέλια, Καβούρια), άλλοι μάζευαν ξύλα για να φτιαχτεί η φωτιά και τα σουβλάκια, άλλοι καθάριζαν τα καλαμπόκια για ψήσιμο και άλλοι πήγαιναν να φέρουν τα φρούτα από το γοργόρεμα. Η πυκνή δροσιά των δέντρων μας δημιουργούσε ευχάριστο ύπνο. Ο Νταλόγιαννης που δεν αισθάνεται το φόβο και τον κίνδυνο έφευγε από την παρέα και με ένα καλάμι χτυπούσε τα φίδια όταν πήγαιναν να πιούν νερό στο ποτάμι.
Αυτά μούδιαζαν και έμεναν ακίνητα. Με γρήγορες κινήσεις τα ακινητοποιούσε, τους έβγαζε τα δόντια με ένα πανί και τα αμόλαγε μέσα στα παιδιά που κοιμόντουσαν πάνω σε βουτούμι, μαρίτσα και κουρελούδες. Γινόταν ένας πανικός και έτρωγε το ξύλο της χρονιάς του. Έπαιρνε όμως την εκδίκησή του μέσα στο ποτάμι γιατί ήταν καλός κολυμβητής και τους βουτούσε μέχρι σκασμού. Οι σούμπες (καλάμια γεμάτα νερό) που ήταν όρθιες έπεφταν από το απότομο ξύπνημα και άδειαζε το νερό και πηγαίναμε στης Θεοφίλενας και το γοργόρεμα για να πιούμε νερό.
Μετά τον ύπνο τρώγαμε τα φρούτα μας, βγάζαμε τα σώβρακα και στη συνέχεια γινόντουσαν διαγωνισμοί στο χέσ...... και στον αυν............. Ήμασταν όλοι με αδαμιαία εμφάνιση χωρίς κόμπλεξ και ταμπού.
Εδώ πολλές φορές φτάναμε στα άκρα. Πετάγεμα στο αυλάκι τα σώβρακα ή τα κρύβαμε. Δεν χάναμε το θάρρος μας. Φτιάχναμε σώβρακα από μαρίτσα, καλαμόφυλλα ή κλέβαμε κάποιου άλλου το σώβρακο. Μια φορά που μας κυνήγαγε ο Αγροφύλακας Θανασάκος (ήταν φόβος και τρόμος) βρεθήκαμε στης γύρες. Ξεσκεπάσαμε τα δεμάτια από λινάρι, βέργες, λυγιές, καλάμια και κάναμε τους ινδιάνους. Για καλή μας τύχη φάνηκε ο Τσόγκας με το κάρο. Αφού το γέμισε άμμο σκαρφαλώσαμε από πίσω και χωρίς να μας πάρει χαμπάρι ανεβαίναμε πάνω. Στο δρόμο από του Αη Νικόλα ήταν το σπίτι του Τσαγγάρη. Κάτω από την μουριά του ήταν απλωμένα σεντόνια. Πήραμε δυο και κάναμε τώρα τις νεράϊδες και τους σεΐχηδες. Μας είδε η Κοντοδήμενα που ήταν ζαλωμένη ξύλα. Από την τρομάρα και το φόβο της πέφτει κάτω. Τη ξεζαλώσαμε και πήγαμε τα ξύλα σπίτι της. Γυρνώντας πάλι στο ποτάμι ψάχναμε για τα σώβρακα. Ήταν σημαίες πάνω στα κυπαρίσσια. Οι τσοπάνηδες μας έβριζαν που θολώσαμε το νερό και τα πρόβατα δεν το έπιναν. Μια φορά ο Φραντζόλας έκρυψε το σώβρακό του στην άμμο και αφού δεν το βρήκανε γυρίσαμε πίσω στον μπαξέ φορώντας για σώβρακο μια κόφα αφού τις είχαμε καταστρέψει τον πάτο.
- Οι γονείς ξυπνώντας βλέποντας τα παιδιά τους να λείπουν από το σπίτι, έρχονταν αγριεμένοι στο ποτάμι καθώς και αυτοί που τους έλειπαν τα ζώα (άλογα, γαϊδούρια, μοσχάρια, πρόβατα, κατσίκες, σκυλιά) γιατί παίζαμε με αυτά στο νερό διάφορα παιχνίδια. Έπεφτε σύρμα. Όσοι ήσαν καταζητούμενοι κρύβονταν στη χουρχούρη του μύλου, το αυλάκι και τις καλαμιές. Μόλις έφευγαν οι αγριεμένοι γονείς τρέχαμε γρήγορα από άλλους δρόμους και παίρναμε την κόφα για να μαζέψουμε μουρόφυλλα, να καψαλίσουμε φραγκοσυκιές, να ποτίσουμε το μπαξέ, να μαζέψουμε σύκα, κηπευτικά ή φραγκόσυκα, να ποτίσουμε τα ζώα και γενικά να κάνουμε τις δουλειές που μας είχαν ανατεθεί. Έτσι γλιτώναμε το ξύλο με το ντάκο ξεγελώντας τους με διάφορα τεχνάσματα. Γι΄ αυτούς που αναζητούσαν τα ζώα τους βρίσκαμε διάφορες δικαιολογίες, λέγοντας ότι έβγαλαν τα παλούκια και ήρθαν να πιούν νερό και τα πλέναμε για να δροσιστούν και θα τα πηγαίναμε στην πλατεία για να τα πάρει ο ιδιοκτήτης.
Οι λίμνες του ποταμού Βαλύρα ή Πύρνακα ή Μαυροζούμενα που κάναμε το καλοκαίρι μπάνιο ήταν: Μαρινεϊκα, Μαύρη, Κάκαβος (εδώ έκαναν μπάνιο μόνο οι τολμηροί γιατί είχε πολύ μεγάλο βάθος και σπηλιές), Δέση (εδώ έφερε ο Ντουραμάκος καλικότσια τον αγά γιατί τον έπιασε να μην δουλεύει στο αυλάκι, από τον κάμπο και ήταν ένα σημαντικό έργο άρδευσης του χωριού μέχρι το 1975, χρονολογούμενο από το Βυζάντιο), Κοτρόνια, Γκρεμίνα Μπουζαλά, Μούλκια (Άνω – Κάτω). Στρογγυλή, Μακρυά, Μαντά, Μύλος, Θεοφίλενας, Γύρες, Κατάστημα, Πινημένη, Κουβέλια, Διπόταμα. Ο Μύλος στον οποίο ανδρώθηκαν πολλές γενιές βόλευε γιατί ήταν κοντά στο χωριό, είχε πρόσβαση από πολλά σημεία, ήταν λίμνη για αρχάριους και έμπειρους κολυμβητές είχε πολλά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τις άλλες λίμνες και ήταν για όλους μας το δεύτερο σπίτι μας για πολλά καλοκαίρια (και μέρες του χειμώνα), το Σχολείο, Πανεπιστήμιο, Ασκληπιείο, Εκκλησία και ο καλύτερος Δάσκαλός μας. Ζήσαμε από κοντά τη δημιουργία της φύσης, θαυμάζοντας και δοξάζοντας το μεγαλείο και την αρμονία της απεραντοσύνης του σύμπαντος , επικοινωνώντας με το Θεό βλέποντας τα άστρα της νύχτας που απέχουν έτη φωτός.
Οι φωνές σώπασαν γύρω στο 1970. Οι κάτω των σαράντα ετών δεν γνώρισαν το χωριό μας. Είναι ανέραστοι με τη φύση και τις ομορφιές της. Οι φωτιές το 1981 και 1998 ρήμαξαν το χωριό, την Τσούκα, ποτιστικά, πέρα μεριά και Ιθώμη. Στις 13/8/2000 ήταν επιθυμία του Γιώργη Ντελή να φάει ψάρια από το ποτάμι. Πήρα μια κόφα και πήγα στο Μούκλι με το αυτοκίνητο (παλιά πήγαινα με τα πόδια ή το γαϊδούρι). Το άφησα στο σπίτι του Καρύδη. Στα ποτιστικά, κάμπο, κτήματα, παρασπόρι, γανιές, όλο το χωριό ξεκαλοκαίριαζε με τα ζώα, μπαξέδες, γλέντια. Η ζωή ήταν φυσική χωρίς μιζέριες, κακίες και νοσηρά συναισθήματα. Τώρα ψυχή πουθενά. Συνάντησα από μακρυά μόνο τον εγγονό του Κοντοδήμου όπου ο μπάρμπας του και πιο πάνω οι Μανιαταίοι είχαν μόνιμο στέκι τις καλαμωτές που με τις κατεβασιές του Οκτωβρίου και Μαρτίου γέμιζαν οκάδες χέλια και ψάρια, τα παλιά καλά χρόνια.
Θυμήθηκα την παλιά μου τέχνη. Έπιασα τέσσερα κιλά ψάρια χέλια, καβούρια, φίδια. Τα μοίρασα όλα και έδωσα και στο Ντελή. Το ποτάμι είναι γεμάτο ψάρια γιατί δεν τα ψαρεύει πια κανείς.
Τη νύχτα 26 προς 27 Οκτωβρίου του 1947 έγινε μεγάλη πλημμύρα που γέροι 80 χρονών δεν θυμούνται τέτοια καταστροφή. Έφτασε μέχρι τα βαγένια του μύλου. Ο μυλόλακκας είχε σκεπαστεί με νερό μέχρι τις ελιές και τα κούρβουλα. Παρέσυρε την σιδηροδρομική γραμμή, το μύλο, την ξύλινη γέφυρα και έπνιξε τους μυλωνάδες στο Ζέζα.
Την εποχή της χούντας βρέθηκε η εύκολη λύση. Έγινε αλόγιστη αμμοληψία με ελάχιστη αποζημίωση για τα έργα αναδασμού της περιοχής. Από τότε το ποτάμι μαράζωσε γιατί έχασε τη φυσική του ομορφιά και βρώμισε από τα λύμματα του Κουτέλα (πυρηνελαιουργείο).
Το διήγημα αυτό το αφιερώνω στη μνήμη του Ντελή που πέθανε μετά από δύο μέρες 15/8/2000 και στη Σοφία Μπόβη που πέθανε στις 17/8/2000 η οποία με πολλούς αγώνες και θυσίες, χήρα, κατάφερε οχτώ ψυχές να αναθρέψει, στο δύσκολο αγώνα της ζωής.
* Ο Νταλόγιαννης είναι ο καθηγητής βιολογίας Γιάννης Λύρας, ένας από τους αγυιόπαιδες του χωριού Βαλύρα.Έχει καταγράψει αρκετά διηγήματα τα οποία θα δημοσιευθούν σε βιβλίο, στο σύντομο μέλλον ανασύροντας μνήμες, βιώματα, συναισθήματα και συγκινήσεις από το παρελθόν των αγυιοπαίδων της γενιάς του. Όποιος θέλει να το έχει στο αρχείο τουτο παραπάνω κείμενο, στο google και στη διεύθυνση <μαρίτσα φυτό> μπορεί να το αποθηκεύσει, εκτυπώσει και να το έχει σε δικό του αρχείο
Βιβλιογραφία
Συστηματική βοτανική Γκανιάτσα Κων\νου, Θεσσαλονίκη 1967
Τα κρητικά καλάθια,μουσείο κρητικής εθνολογίας,κέντρο ερευνών, Βώροι 1986
Μουσείο καλαθοπλεκτικής Ρωμά,Σισμανόγλου 26,Κομοτινή, τηλ-φαξ 25310-35813
Λαογραφικό μουσείο Κοζάνης
Καλαματιανά παραδοσιακά θέματα 1897-1997,παραδοσιακά επαγγέλματα και συνήθειες,παραδοσιακά ακούσματα, Κ.Γ. Μπαλαφούτης
Η ιστορία και η δράση της Ι.Μ. Καλογραιών Καλαμάτας , Αλέκου Χρυσομάλλη
Νομισματικο Μουσείο ,ΥΠ.ΠΟ- ΤΑΠ
Η Ελληνική φορεσιά, Αχαία 2000
Κατάλογος των αντικειμένων του λαογραφικού μουσείου Ιωαννίνων Ευαγγέλης Αρ. Ντάτση
Λαογραφικό Μουσείο Στεμνίτσας 1997
Εισαγωγή στην Ελληνική λαογραφία, Δ έκδοση, Δημητρίου Σ. Λουκάτου,Μορφωτικό ίδρυμα εθνικής τράπεζας
Λαογραφικά Λευκάδας,Τάκη Μαμαλούκα 1978
Το νοικοκυριό του χωριάτικου σπιτιού στη Λευκάδα, Πανταζή Κοντομίχη, εκδόσεις Γρηγόρη
Ακαδημία Αθηνών, οδηγίαι προς συλλογήν λαογραφικής ύλης, Γωργίου Κ. Σπυριδάκη 1962
Λαογραφικά ζητήματα, Μ. Γ. Μεγακλής
Βιομηχανική αρχαιολογία στο νομό Χανίων, Αναστάσιος Χαλκιαδάκης, 1997
Ο Βορράς του Νότου, ομάδα μαθητών λυκείου Διαβολιτσίου 1997
Εταιρεία Λευκαδικών μελετών ,τόμος ΣΤ,1984
ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ
Άρθρο Γιάννη Δ. Λύρα καθηγητή βιολογίας
Στον πολιτικό τομέα αποκέντρωση(4η μεγάλη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους 1833,1912, 1997,2010) σημαίνει ελευθερία, που οδηγεί τους ανθρώπους στην ωριμότητα,το σωστό, δίκαιο, λογικό κααι πρακτικό. Αποκέντρωση σημαίνει να γίνουν όσο το δυνατόν αυτοδύναμες οι ευρύτερες περιφέρειες ακόμη και οι προυπάρχοντες δήμοι και κοινότητες.Για να γίνει αυτό χρειάζεται ένα ιδανικό που να μην έχει σχέση με το στομάχι,αλλά να έχει σχέση με την καρδιά και τη φαντασία που να γεννά αξίες, οράματα κααι ιδανικά που να ξυπνούν τη λανθάνουσα επιθυμία μας ,για το ανώτερο και το ωραίο που στοχεύουν στις πολιτιστικές-πολιτισμικές αξίες της ζωής. Να καταβάλουμε τις δυνάμεις του κακού και να χτίσουμε εναν καινούργιο κόσμο που θα βασιλεύει η ανθρωπιά, ισότητα, δικαιοσύνη και ελευθερία.Το ολοκληρωμένο κοινωνικό πνεύμα που εκδηλωνόταν από παλιά στις συνάξεις των αγροτικών-ποιμενικών χωρικών,στα κοινοτικά έργα με την προσωπική εργασία,στους λαικούς χορούς και τραγούδια,στη δανεικαριά και σε όλες τις δράσεις-δραστηριότητες του κοινωνικού βίου. Αυτή τη φυσιολογική και υγιής σχέση με τι διάφορες πτυχές της πρέπει να ενισχυθεί και βοηθηθεί για το καλό της τοπικής και κατά συνέπεια ολόκληρη της κοινωνίας.Να αντιστεκόμαστε στις κάθε είδους πιέσεις και καταναγκασμούς, γιατί έτσι είμαστε δούλοι και όχι ελεύθεροι άνθρωποι. Με την αυτοάμυνα αποκλείουμε όλες τις πράξεις καταναγκασμού,καταπίεσης,καταδίωξης και εκδίκησης. Πρέπει να αποκρουστούν και ανατραπούν τα οποιαδήποτε επιβαλλόμενα σχέδια. Οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να εξαπατηθούν από ανθρώπους που επιδιώκουν τα μεγαλεία, τις υποσχέσεις και την εξουσία. Γιατί έχουν σαν περιτύλιγμα την καλοσύνη και ανθρωπιστική συμπεριφορά και όχι το περιεχόμενο. Να αφήσουν στον κάθε άνθρωπο την ελεύθερη επιλογή και πίστη στην ελευθερία και όχι να κυριαρχεί η καταστολή και τρομοκρατία.Μόνο η ελευθερία ανοίγει το δρόμο που στην κοινωνία η ευημερία και χαρά θα είναι προνόμια όλων. Έτσι όλοι οι άνθρωποι θά έχουν τη δυνατότητα να καλλιεργηθούν και αναπτυχθούν κάτω από την προστασία της ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης και θα κατακτήσουν όλοι την υλική και κοινωνική ευημερία, τις ανώτερες πνευματικές και ηθικές αξίες, φτάνοντας στα ανώτερα νοητικά επίπεδα της ζωής. Θα εξασφαλιστεί η οικονομική, πολιτική, κοινωνική ισότητα και κατά συνέπεια η λύση του προβλήματος παραγωγής και διανομής αγαθών. Θα υπάρχει ενθουσιασμός,επιθυμία, ελπίδα,πρωτοβουλία, ενεργητικότητα,συμπάθεια, κατανόηση και θα κυριαρχεί το δίκαιο και το σωστό και όχι η αδικία και ανισότητα. Έτσι καταργείται η κερδοσκοπία, δωροδοκία , απάτη και δεν θα μπορεί να σφετεριστεί ο κάθε <σωτήρας> την οποιαδήποτε κυβερνητική θέση στην οποία βρίσκεται και τη διαχειρίζεται με την <καμαρίλα> του και τα προσωπικά του συμφέροντα. Ήλθε ο καιρός που οι υγιείς δυνάμεις του νέου δήμου Μεσσήνης πρέπει να αποφασίσουν πια νέα δημοτική αρχή πρέπει να δρομολογήσουν, ψηφίσουν και να δημιουργήσει ρήξεις-τομές-ανατροπές, για το κοινό συμφέρον όλων μας.
Διοικητικές μεταβολές του χωριού μου Βαλύρα
1833. Δήμος Δερρών. Τον αποτελούσαν τα χωριά Σκάλα και Βαλύρα
1840. Τον κατήργησαν και ενσωματώθηκε στο δήμο Οιχαλίας μέχρι το 1911
1912-97. Κοινότητα Βαλύρας
1998-2010.Έδρα του δήμου Ιθώμης με 8 χωριά. Με το νόμο Καποδίστρια έγιναν 3 εκλογές το 1998,2002,2006.
2010.Δήμος Μεσσήνης. Προήλθε από τη συννένωση 7 δήμων και 1 κοινότητας. Στις 7,14\11\2010 θα εκλεγούν συνολικά 33 δημοτικοί σύμβουλοι.Αναλυτικά καθέ προηγούμενος δήμος εκλέγει.Μεσσήνη δεκατρείς (13),Αριστομένη-Πεταλίδι τέσσερις (4) Αίπεια-Ανδρούσα-Ιθώμη τρείς (3),Βουφράδος δύο (2) και κοινότητα Τρικόρφου έναν (1). Ο υπουργός εσωτερικών Ι. Ραγκούσης με υπουργική απόφαση καθόρισε τις δαπάνες υποψηφίων από 1500-3500 ευρώ ανάλογα με τον πληθυσμό της κάθε εκλογικής περιφέρειας. Μέχρι 30000 κατοίκους 1500,μέχρι 60000,2000, μέχρι 100000, 2500, μέχρι 150000 , 3000 και μέχρι 200000 3500 ευρώ.
40 ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Του καθηγητή βιολογίας Γιάννη Δ. Λύρα
Στις επόμενες διαφορετικές αναρτήσεις που θα γίνουν αρχάς Σεπτεμβρίου του 2010, σε αρκετές σελίδες κείμενο και φακέλλων με φωτογραφίες διαφορετικών θεματικών ενοτήτων οι απανταχού Βαλυραίοι θα γνωρίσουν την ιστορία-πολιτιστική-πολιτισμική κληρονομιά της περιοχής μας. Τους ευχαριστώ από καρδιάς και ψυχής και εύχομαι να έχουν υγεία, ευτυχία, χαρά, δημιουργία.
1.Η Ιστορία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης από το 520 π.χ.-2010 μ.χ., εκλεγμένοι πρόεδροι-δήμαρχοι Βαλύρας-δήμου Ιθώμης και νομού Μεσσηνίας
2.Αρχείο κοινότητας Βαλύρα, 13 τόμοι,1914-1961,επιλογή πράξεων κοινοτικού συμβουλίου.
3.Διάφορα στοιχεία για τη Βαλύρα.
4.Μετανάστευση Βαλύρας 1902-1921
5.Τα όρια της κοινότητας Βαλύρας με τα όμορα χωριά
6.Ιστορία του δήμου Ιθώμης
7.Το κόρπους των βυζαντινών μνημείων του δήμου Ιθώμης
8.Τα μονοπάτια του δήμου Ιθώμης
9.Ιστορία της Βαλύρας 1821-1953
10.Τα μυστήρια της Ανδανίας
11.Η βυζαντινή κεντρική Μεσσηνία
12.14 συνδημότες μας γράφουν
13.Ποιήμα για τη Βαλύρα του Ιωνά Κεφάλα και το βιογραφικό του
14.Λαογραφία (καλαθοπλεκτική-καλαμοπλεκτική)
15.Εκλογικοί κατάλογοι Βαλύρας 1844,1865 και 1873 για όσους θέλουν να μάθουν και να βρούν τις ρίζες τους.
16.Αποδελτίωση των 100 φύλλων της εφημερίδας Βαλύρα
17 Διηγήματα Γιάννη Δ.Λύρα
18.Αφίσες Ιθωμαίων
19.Εργα και ημέρες της νεώτερης βασιλείας στην Ελλάδα
20.Η Ιστορία της δραχμής
21.Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
22.Ελιά και λάδι
23.Τα διατηρητέα μνημεία της φύσης στη Μεσσηνία
24.Μάθε να ζείς καλύτερα
25.Η ελληνική εκπαίδευση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
26.Η ιστορία της εκπαίδευσης του κλαδου ΠΕ4 ολιστικά-διεπιστημονικά-πολυθεματικά
27.Επαγγέλματα-εργαλεία-μηχανές
28.Αρότρο-μαγγανοπήγαδο νόρια
29.Διεπιστημονική προσέγγιση του νερού
30.Διεπιστημονική προσέγγιση της ενέργειας
31.Νερόμυλοι-ανεμόμυλοι Μεσσηνίας
31.Παιδαγωγικά αρχεία-διδακτική-διδασκαλία
32.Εργογραφία Γιάννη Δ. Λύρα
33.Εργογραφία τρίτου γυμνασίου Πατρών
34.Βραβεία-πτυχία Γιάννη Δ. Λύρα
35.Διδακτικές φόρμες βιολογίας-χημείας-γεωγραφίας
36.Η εξέλιξη του σχεδίου της πόλης της Πάτρας 1828-2000
37.Η ιστορία της Ευρωπαικής ένωσης
38.Η αειφόρος ανάπτυξη του τέως δήμου Ιθώμης
39.Βιογραφικά αγωνιστών 1821 του τέως δήμου Ιθώμης
40.Βιογραφικιά αγωνιστών 1821 από τα χωριά της άνω Μεσσηνίας
ΦΑΚΕΛΛΟΙ ΜΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
1.1821-1953
2.Βυζαντινοί ναοί Κεντρικής Μεσσηνίας (4 διαδρομές)
3. Σπίτια περιοχής
4.Σκάλες σπιτιών
5.Λαογραφικά αντικείμενα
6.Χάρτης Βαλύρας-Χάρτες Μεσσηνίας
7.Γέφυρα Βαλύρας
8.Συνεταιρισμός Βαλύρας
9.Γκραβούρες-Πίνακες Βαλύρας
10.Τρίφτες-νερόμυλοι-κανονισμός ύδρευσης Βαλύρας
11.Φυτά-ζώα-άνθρωποι
12.Μπακάλικα-επαγγελματα-αγροφυλακή
13.Αθλητικοί αγώνες Βαλύρας
14.Μαθητικές φωτογραφίες
15.Ελιές-λιοτρίβια-πρόσωπα
16.Κάστρα Μεσσηνίας
17.Κηδείες-γάμοι στη Βαλύρα
18.Ναοί-γκραβούρες Γιώργου Τσονακίδη
19.Λευκώματα Βαλύρας 1,2,3
20.Κατασκευή των δρόμων Αρκαδίας-Μεσσηνίας
21.Γιορτή του κολοκυθιού στην Πελεκανάδα 8-8-2009
22.13ο Συνέδριο της Ένωσης Ελήνων φυσικών στο συνεδριακό κέντρο τπυ πανεπιστημίου Πατρών στις 17-21\3\2010
23.Ψηφοδέλτια εκλογών στη Βαλύρα Μεσσηνίας
Η διαχείριση και ανάρτηση της κάθε θεματικής ενότητας θα διαρκεί 20-30 ημέρες. Με αυτόν το μπούσουλα και προγραμματισμό ο κάθε ενδιαφερόμενος θα έχει την ένημέρωση- πληροφόρηση-αποθήκευση και μαθαίνοντας την ιστορία της περιοχής μας <μακραίνει> τη ζωή του.
Σας ευχαριστώ
Γιάννης Δ. Λύρας
Συνταξιούχος εκπαιδευτικός
ΒΑΛΥΡΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 24100
και Μπενιζέλου Ρούφου 50-54 Πάτρα 26224 τηλ.2610334215, www.lyrasi.blogspot.com e-mail lyrasval@gmail.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου