Οδοιπορικό στους βυζαντινούς ναούς της Κεντρικής Μεσσηνίας (A! ΔΙΑΔΡΟΜΗ)

Το σύστημα αναδεικνύει το έτος 2011, τη φτώχεια, τη γύμνια και τις αμαρτίες του. Ήλθε η ώρα του λογαριασμού, ήλθαν στο φως τα οικονομικά, τα κρυμμένα χρέη, οι προστατευόμενες επιχειρήσεις, το βαθύ κράτος, οι άμεσες-έμμεσες επιδοτήσεις, οι πελατειακές σχέσεις, τα δάνεια και οι πτωχεύσεις κράτους-ΔΕΚΟ-επιχειρήσεων-νοικοκυριών, το κόμμα-κράτος-κυβέρνηση σε πλήρη ασυνεννοησία, η ατιμωρησία και η φθορά των συνειδήσεων από την επανάσταση του 1821 μέχρι σήμερα. Ήλθε η ώρα για αλλαγές συμπεριφορών και νοοτροπιών.
Οι δείκτες στην Ελλάδα παιδεία, υγεία, απασχόληση, υποδομές, επενδύσεις, οικονομία, νέες τεχνολογίες, πεδίο καινοτομίας, ανταγωνιστικότητα, πολιτιστική-πολιτισμική δραστηριότητα συγκρινόμενοι με άλλες χώρες, μας κατατάσσουν στις τελευταίες θέσεις.
Στην κάθε εποχή της ανθρωπότητας υπάρχουν άνθρωποι Άξιοι, Ικανοί, του Είναι και του Γίνεσθε και άνθρωποι Ανάξιοι, Ανίκανοι του Δήθεν και του Φαίνεσθε. Αυτά καθορίζονται, επηρεάζονται και προσδιορίζονται από τους παράγοντες Κληρονομικότητα και Περιβάλλον(φυσικό και ανθρωπογενές).  Ανάλογα με τη διαφοροποίηση των τριών πυλώνων μας που είναι η Πίστη, το Συναίσθημα και η Λογική οδηγούμεθα στις δυο παραπάνω κατηγορίες ανθρώπων. Δηλαδή και γεννιόμαστε και γινόμαστε. Αυτά σύμφωνα με την επιστήμη που σπούδασα, τη ΒΙΟΛΟΓΙΑ.

Η αγάπη μας, για τη γενέθλια πρέπει να μεγαλώνει και να την μεταλαμπαδεύουμε στους απογόνους μας, για να αγαπούν και αυτοί την πατρώα γη. Να μην ξεχαστούν πρόσωπα, γεγονότα, καταστάσεις και πράγματα που έχουν σχέση με την υπαρξή μας, στον τόπο που γεννηθήκαμε.
Η πορεία της εξέλιξης του καθενός μας , ακολουθεί το δρόμο της, και ωφέλησε τους καλούς που είχαν αξίες, οράματα και ιδανικά και έβλαψε αυτούς που είχαν στο μυαλό τους, στις σκέψεις, ιδέες και πράξεις τους την καταστροφή και αδικία.
Το παρελθόν ενός τόπου έχει μεγάλη ιστορική σημασία για το παρόν και το μέλλον του. Λαός που δεν γνωρίζει την ιστορία του τόπου του, του χωριού του, της οικογενειάς του, που διακόπτει τη συνέχεια με το χθες είναι καταδικασμένος. Είναι λυπηρό που ο τόπος μας έχει ιστορία, πλούτο, δόξα, ομορφιά, δύναμη και να μην έχει καταλογογραφηθεί τον 21ο αιώνα, όλο αυτό το υλικό σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή από τους ειδικούς επιστήμονες, για να μπορεί ο καθένας μας να έχει άμεση πρόσβαση στην ενημέρωση-πληροφόρηση-γνώση-έρευνα.
Είναι ντροπή να λέμε ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων και να τους αγνοούμε παντελώς. Θα πρέπει το υπουργείο παιδείας, οι νέοι δήμαρχοι και περιφερειάρχες να δώσουν κίνητρα σε φοιτητές-μελετητές-ερευνητές, να καταγράψουν την τοπική ιστορία κάθε περιοχής, από τα διάφορα αρχεία, για το καλό της Πατρίδας μας και του Ελληνικού Έθνους και να βλέπουμε με αισιοδοξία το μέλλον.
Τέλος η σύνδεση της τοπικής με τη γενική ιστορία, το τρίπτυχο χώρος- χρόνος-φαινόμενα,

τα κείμενα, οι περιγραφές, το φωτογραφικό υλικό, οι χάρτες, θα δώσουν στον αναγνώστη τη δυνατότητα να γνωρίσει, κατανοήσει, αγαπήσει, και σεβαστεί τον πλούτο της περιοχής μας.
Η ερευνητική εργασία πρωτογενούς υλικού συνιστά αντικείμενο έρευνας από ειδικούς και με σκοπό τη διοργάνωση σεμιναρίων, συνεδρίων, εκθέσεων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, διαλέξεων και εκδηλώσεων, με στόχο τη βιωματική μάθηση-γνώση και ενσωμάτωση της μνημειακής-πολιτιστικής-πολιτισμικής κληρονομιάς, στην καθημερινή μας ζωή.ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΝΑΟΙ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

Από το βιβλίο του βιολόγου καθηγητή Γιάννη Δ. Λύρα, που εκδόθηκε τον Μάιο του 2010 με ISBN 978-960-93-2065-8 και μέρος της έκδοσης χρηματοδοτήθηκε από την Ιερή Μητρόπολη Μεσσηνίας και την Ένωση Ελλήνων Φυσικών.
Διεύθυνση Βαλύρα Μεσσηνίας 20004 –Μπενιζέλου Ρούφου 50-54 Πάτρα 26224 τηλ 2610334215

Ο νομός Μεσσηνίας έχει 4 επαρχίες Καλαμάτας, Μεσσήνης, Τριφυλίας και Πυλίας. Με βάση τη βιβλιογραφία και τη δική μου έρευνα, μελέτη, καταγραφή, φωτογράφιση, οι υπάρχοντες βυζαντινοί ναοί, άγνωστοι, χρονολογημένοι και μη, είναι 161. Αναλυτικά υπάρχουν στην Τριφυλία 12, Πυλία 37, Μεσσήνη 54 και Καλαμάτα 58. Οι περισσότεροι ναοί υπάρχουν στον τέως δήμο Ιθώμης, λόγο του αρχαιολογικού χώρου και ακολουθεί τέως δήμος Λεύκτρου .
Οι υπάρχοντες ναοί 5-15 αιώνα είναι αναλυτικά. Τον 5-9 αιώνα είναι 11, 10-11 αιώνα 26, 12 αιώνα 17, 13 αιώνα 23, 13-14 αιώνα 16, 14-15 , 17 και αχρονολόγητοι-άγνωστοι 51. Σύνολο 161.
Σε 7 δήμους της Μεσσηνίας (πριν τον Καλλικράτη) δεν υπάρχουν βυζαντινοί ναοί και θα πρέπει να γίνει μια επιτόπια μελέτη , έρευνα καταγραφή για την επιβεβαίωση της αλήθειας. Όμως υπάρχουν βυζαντινοί ναοί οι οποίοι είναι σοφατισμένοι - ασβεστωμένοι και έχουν εξαφανιστεί τα αρχικά χαρακτηριστικά τους, όπως είναι στη Βαλύρα οι ναοί Αγιάννης Ριγανάς και άγιος Νικόλαος τον οποίο αναφέρει και ο περιηγητής Πουκεβίλ, Βλαχόπουλο και αλλού. Άρα δεν είναι ο πραγματικός αριθμός βυζαντινών ναών..Αν μετρηθούν και τα κάστρα, οχυρά, γεφύρια, τειχίσματα, νερόμυλοι, καλντερίμια και παλιά σπίτια ο αριθμός των μνημείων του βυζαντινού πολιτισμού στη Μεσσηνία είναι αρκετά μεγαλύτερος.
Οι ναοί του 13ου αιώνα χτίζονται σύμφωνα με τη βυζαντινή αρχιτεκτονική παράδοση και είναι μικρών διαστάσεων μνημεία διαφόρων αρχιτεκτονικών τύπων με ατομικές και συλλογικές χορηγίες. Στη φραγκική διοίκηση οι ναοί είναι κυρίως σταυρεπίστεγοι με φροντισμένη τοιχοποιία και παλαιολόγεια ζωγραφική όπως φαίνεται από τους ναούς στον Άγριλο, Αριστοδήμειο, Πήδημα, Αίπεια,Ανδρούσα, Βραχοπαναίτσα, Λατζουνάτο και Άνω Άμφεια.
Στα περάσματα από Λακωνία προς Μεσσηνία και αντίστροφα Αλαγονία, Γαρδίκι και Πολιανή υπάρχουν αρκετοί ναοί. Η Πολιανή έχει 72 ναούς από τους οποίους λειτουργούν οι 30 και το όνομα έχει προέλθει από την έκφραση {πολλοί ναοί}. Εκεί υπάρχει και το ερειπωμένο σπίτι του Παπαφλέσσα, το οποίο σύντομα θα πρέπει να το επισκευάσουμε, μιας και ο Ιμπραήμ που τον σκότωσε , τον τίμησε με το φίλημα.
Σήμερα, όσο ποτέ επιβάλλεται η ενσωμάτωση της μνημειακής πολιτιστικής μας κληρονομιάς στην κοινωνική ζωή του τόπου μας.
Σήμερα, όσο ποτέ επιβάλλεται να διαφυλάξουμε ότι απέμεινε από την καταστροφή που προκαλέσαμε εμείς οι ίδιοι και τα διάφορα φυσικά φαινόμενα.
Από εδώ και πέρα αν εξακολουθούμε να επιμένουμε ότι είμαστε στο λίκνο του Πολιτισμού στην Ευρώπη που ανήκουμε , πρέπει να το αποδείξουμε εδώ και τώρα, με τις πράξεις μας.
Γραφών δε γνώσης τειχίζει την διάνοιαν, καθαίρει το συνειδός, ανασπά τα ανελεύθερα πάθη, φυτεύειν την αρετήν, μετάρσιον ποιείν τον λογισμόν, ο μελετών τας γραφάς.
Σημείωση. Εγώ δεν είμαι ειδικός, αλλά αφού «δημιουργήσαμε απολύτως τίποτε», ας αναλάβουν οι ειδικοί τη σκυτάλη για τη συστηματική καταγραφή, επιστημονική έρευνα, κατηγοριοποίηση, διάσωση, προβολή και μελέτη του βυζαντινού μνημειακού πλούτου και πολιτισμού της Μεσσηνίας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό και να αναλάβει κάποιος φορέας, την έκδοση του υλικού αυτού σε ένα καλαίσθητο έντυπο, για θρησκευτικό, ιστορικό, περιηγητικό και φυσιολατρικό τουρισμό.
Οδοιπορικό στους βυζαντινούς ναούς της Κεντρικής Μεσσηνίας(ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ)
ΠΡΩΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ:
ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ-ΡΙΖΟΧΩΡΙ-ΑΕΤΟΣ-ΜΑΛΘΗ-ΚΟΚΛΑ-ΑΓΡΙΛΟΒΟΥΝΟ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΙ-ΠΟΛΙΧΝΗ-ΚΑΛΛΙΡΟΗ-ΣΤΕΝΥΚΛΑΡΟ-ΜΕΛΙΓΑΛΑ

1. Αγία Τριάδα (Άνω Πόλη Κυπαρισσίας). Ο ναός δεν φαίνεται να είναι βυζαντινός με την πρώτη ματιά. Πηγαίνοντας όμως στο πίσω μέρος του ναού υπάρχει κεραμοπλαστικός διάκοσμος που δείχνει τη βυζαντινή καταγωγή του ναού. Βρίσκεται στην Άνω Πόλη της Κυπαρισσίας, στο δρόμο προς το κάστρο. Υπάρχουν απέναντι απομεινάρια δημόσιων λουτρών. Στο δρόμο προς το κάστρο υπάρχουν παλιές κατοικίες με καμάρες και μπαλκόνια τα οποία θα πρέπει να συντηρηθούν. Η θέα από το κάστρο είναι μαγευτική, απολαμβάνοντας βουνό, θάλασσα και την πόλη της Κυπαρισσίας.
2-3. Αετός-Μάλθη. Στον Αετό, στο προαύλιο του ενοριακού ναού υπάρχει το μικρό βυζαντινό κτίσμα, η κοίμηση της Θεοτόκου, που έχει γίνει στόχος αρχαιοκάπηλων. Είναι πλούσιο σε τοιχογραφίες που έχουν υποστεί καταστροφές από τα σπαθιά των τούρκων. Υπάρχουν επίσης και σπάνιες φορητές εικόνες. Φεύγοντας από Αετό και πηγαίνοντας προς Μάλθη, από το χωματόδρομο, στρίβουμε δεξιά και στα 300 μέτρα υπάρχει ο σπηλαιώδης ναός της Ζωοδόχου πηγής.
4. Άγιος Νικόλαος Ριζοχωρίου. Πηγαίνοντας στο χωριό Κοπανάκι και περνώντας τις γραμμές του τραίνου στα 2 περίπου χιλιόμετρα, σε μια ανηφόρα, αριστερά βρίσκεται το κοιμητήριο του Ριζοχωρίου. Εκεί βρίσκεται ο ναός του αγίου Νικολάου.
5. Άγιος Κωνσταντίνος Κόκλα. Στη διαδρομή Καλαμάτα- Κυπαρισσία, μπαίνοντας στην είσοδο του χωριού, συναντάμε τον ενοριακό ναό άγιο Κωνσταντίνο. Στρίβουμε αμέσως δεξιά και μετά τη στάνη στρίβουμε αριστερά στο χωματόδρομο που οδηγεί στο ναό. Είναι σοφατισμένος και δίπλα του υπάρχει μεταλλικό καμπαναριό. Απέχει 900 μέτρα από την εθνική οδό. 500 μέτρα μεσημβρινά από την προϊστορική ακρόπολη ,στη Μάλθη, υπάρχουν ερείπια βυζαντινού ναού, δίπλα σε πηγή. Σε κοντινή απόσταση από το ναό, περνώντας το ποτάμι, ανατολικά του υπάρχει θολωτός μυκηναϊκός τάφος του οποίου τα ευρήματα υπάρχουν στο αρχαιολογικό μουσείο Καλαμάτας και είναι ο σπουδαιότερος από αρχιτεκτονική άποψη.
6-7. Βραχοπαναίτσα- Άγιος Στέφανος Ραμοβουνίου. Στο δρόμο Καλαμάτας –Κυπαρισσίας, μετά τη στροφή ,πριν τη γέφυρα της σιδηροδρομικής στρίβουμε αριστερά στο χωματόδρομο και οδηγεί στο σπηλαιώδη ναό της Βραχοπαναίτσας. Δίπλα της ρέει ο ποταμός Ξάστερος. Η έρευνα –μελέτη της Βραχοπαναίτσας έγινε πρόσφατα από την υπεύθυνη της 26ης ΕΒΑ, Αλμπάνη Βιργινία. Δίπλα της ρέει ο ποταμός Ξάστερος που μέχρι το 1960 με το νερό του κινούνταν νερόμυλοι.
Γυρνώντας πίσω μετά το χωριό Βασιλικό στρίβουμε πάλι αριστερά που οδηγεί στον ανδριάντα του Κολοκοτρώνη. Ογδόντα μέτρα νότια, βρίσκεται ο ναός του αγίου Στεφάνου και από κάτω στο ανατολικό μέρος αναβλύζει πηγή. Εκεί κοντά υπάρχει το κάστρο του χωριού Μήλα, που παλιά ήταν η βαρονία της Γκριτζένης, το χωριό Μήλα και η Αρχαία Μάλθη.
8-12. Άγιος Αθανάσιος Καλλιρόης- Μονή Ταξιαρχών Πολίχνης-Φονεμένη (Φανερωμένη), Κοίμηση Θεοτόκου στο Αγριλόβουνο, Μυστήρια Ανδανίας. Στη διαδρομή Κυπαρισσίας- Καλαμάτας στρίβουμε δεξιά, στην είσοδο του χωριού Καλλιρόη. Αμέσως μετά την είσοδο υπάρχει ναός με διβάρι. Συνεχίζουμε ευθεία (δεν πάμε προς το χωριό) και στα 30 μέτρα στρίβουμε αριστερά σε ένα στενό που οδηγεί στον ναό άγιο Αθανάσιο.
Στην είσοδο του χωριού Καλλιρόη στρίβουμε αριστερά και μετά το νεκροταφείο συναντάμε το χωριό Πολίχνη. Εκεί υπάρχει το Διβάρι που τελούνταν τα μυστήρια της Ανδανίας, οι Καμάρες που βρέθηκαν οι επιγραφές των μυστηρίων και στην κορυφή της Πολίχνης υπάρχει η μονή των Ταξιαρχών με πύργο, πηγάδι και πανταχόθεν πανοραματική θέα.
Στη διαδρομή Πολίχνη Κωνσταντίνους, βγαίνοντας από το χωριό Πολίχνη μετά από 300 μέτρα, στην ανηφόρα, στρίβουμε αριστερά στο χωματόδρομο ο οποίος οδηγεί στη Φονεμένη. Εκεί υπάρχουν πολλοί αρχαίοι τάφοι, είναι περιφραγμένη και έχει πανοραματική θέα σε όλη τη στενυκληρική πεδιάδα. Η Φονεμένη αναφέρεται στο Χρονικό του Μορέως.
Στο χωριό Κωσταντίνους, στον ενοριακό ναό υπάρχουν στη είσοδο δεξιά και αριστερά εντοιχισμένες οι πλάκες με τα άρθρα των μυστηρίων της Ανδανίας. Πηγαίνοντας προς Διαβολίτσι κατευθυνόμαστε προς το χωριό Αγριλόβουνο που υπάρχει ο βυζαντινός ναός της κοίμησης της Θεοτόκου, μέσα στον προαύλιο χώρο του ενοριακού ναού, με σπάνιες τοιχογραφίες και σπουδαιότερη την τρισυπόστατη Παναγία, (κοιμωμένη-μητέρα-ουρανούς).
13-17. Άγιος Αθανάσιος- Ιωάννης- Γεώργιος-Κωνσταντίνος- Παναίτσα Στενυκλάρου. Στη διαδρομή Καλλιρόη –Στενύκλαρο 200 μέτρα πριν το χωριό ,δεξιά σε ύψωμα συναντάμε την ερειπωμένη τρίκλιτη βασιλική με 2 πέτρινα θυσιαστήρια, την οποία κατέστρεψε ο Ιμπραήμ. Στην είσοδο του χωριού στρίβουμε αριστερά και συναντάμε τον Αγιάννη που βρίσκεται δίπλα σε διβάρι και λίγο νοτιοδυτικά υπάρχει ο άγιος Γεώργιος. Το βάθρο της αγίας τράπεζας του ναού αναφέρεται στον Ιεροφάντη Μνασίστρατο, ο οποίος τελούσε τα μυστήρια της Ανδανίας. Έξω στο προαύλιο υπάρχει αρχαίος κίονας και ανατολικά του ναού υπάρχει τάφος της οικογένειας Μαρμαρά ,διατηρητέο μνημείο. Συνεχίζοντας τη διαδρομή, στην έξοδο του χωριού συναντάμε το νεκροταφείο. Βορειοδυτικά του κοιμητηρίου, στα 20 μέτρα, υπάρχει ο Άγιος Κωνσταντίνος. Ο χωματόδρομος, ανατολικά του κοιμητηρίου, σε απόσταση 600 μέτρων οδηγεί στην Παναίτσα η οποία έχει πολλούς τάφους που μοιάζουν με τους τάφους της Φονεμένης, που αναγράφεται στο Χρονικό του Μορέως, στη μάχη στο Μακρυπλάγι, στην περιοχή των Λάκκων. Εδώ είχε στρατοπεδεύσει και ο Θ. Κολοκοτρώνης, στην επανάσταση του 1821.
Η Στενύκλαρος ήταν η πρωτεύουσα του Βασιλιά Κρεσφόντη και εκεί έγιναν πολλές μάχες μεταξύ Μεσσηνίων- Σπαρτιατών, στη διάρκεια των Μεσσηνιακών πολέμων. Δολοφονήθηκε με τη συνεργασία της γυναίκας του Μερόπης και έγινε διάδοχος ο γιος του Αίπυτος.
18-20. Άγιος Αθανάσιος –Παναίτσα, ΤαξιάρχεςΣκάλα-Μελιγαλά Στη διαδρομή τοπυ επαρχιακού δρόμου Βαλύρα- άγιος Φλώρος υπάρχει πινακίδα που σε οδηγεί στον ναό αγίου Αθανασίου. Είναι σοφατισμένος και δεν δείχνει τίποτε το βυζαντινό. Στην ίδια διαδρομή 300 μέτρα πριν τη δεύτερη γέφυρα στρίβουμε δεξιά και αμέσως πάλι αριστερά. Στα 100 μέτρα βρίσκεται η Παναίτσα με καμπάνα κρεμασμένη σε δέντρο (βελανιδιά που το βελανίδι μοιάζει με κάστανο). Έχει σκαλιά , τοιχογραφίες, και παλιά λειτούργησε σαν κρυφό σχολειό. ‘Έχει οπτική επαφή με τον Αγιάννη Βαλύρας. Γιορτάζεται κυρίως από τους κατοίκους της Σκάλας, στις 15 Αυγούστου. Μετά από 200 μέτρα βρίσκονται οι πηγές του Παμμίσου, από τις οποίες υδρεύονται αρδεύονται πολλά χωριά, ο ναός του Παμμίσου δίπλα στο μεγάλο μάτι, το ιχθυοτροφείο, ο πλάτανος διατηρητέο μνημείο της φύσης συνδεδεμένος με πολλά ιστορικά γεγονότα, στην επανάσταση του 1821.
Στην έξοδο του Μελιγαλά προς Ζευγολατιό υπάρχει ο ναός των Ταξιαρχών που επισκευάζεται από το καλοκαίρι του 2009.
Μπορούμε να αντισταθούμε στην παγκοσμιοποίηση, αρκεί η θελησή μας να γίνει σκληρή σαν την πέτρα.
Αποκατάσταση οχυρών, μνημείων κάστρων, πύργων, ναών, έργα καλοδεχούμενα ,για την ανάδειξη της πολιτιστικής- πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Πρώτα τα έργα πρέπει να ταξινομηθούν σε προτεραιότητες και να επιλυθούν προβλήματα όπως είναι οι μελέτες και το ιδιοκτησιακό.
Να καταγραφούν και συγκεντρωθούν όλες οι ιστορικές αναφορές σε βάσεις δεδομένων, πού έχουν άμεση σχέση, με τα κάθε είδους μνημεία, στο νομό Μεσσηνίας, για Να συνδεθούν άμεσα με την καθημερινοτητά μας.