ΟΓΔΟΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ, ΠΑΤΡΑ18-20\10\2012

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ, ΑΠΟ ΤΟ 1810 -1975» 

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ 

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ 

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ-ΒΙΟΛΟΓΟΥ 

ΒΑΛΥΡΑ ΙΘΩΜΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

 ΤΚ24002 

ΤΗΛ 2724071016

Αγαπητοί σύνεδροι, αγαπητοί εισηγητές, αγαπητοί φοιτητές.

Λόγο του περιορισμού του χρόνου, θα περιγράψουμε επιλεκτικά ορισμένους συγγραφείς  διαπιστώνοντας  και ορισμένα παράδοξα στη ελληνική εκπαίδευση, το ίδιο  διδακτικό εγχειρίδιο να διδάσκεται σε διαφορετικές τάξεις.

1. Δημήτρης Δάρβαρης

Το 1797 εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Βιέννη και ανέλαβε τη διεύθυνση του σχολείου της ελληνικής παροικίας. Προσπαθούσε να παντρέψει τη χριστιανική πίστη με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του Ελληνικού Διαφωτισμού και  ανήκε στον κύκλο που εξέδιδε το περιοδικό Ερμής ο Λόγιος. Βοήθησε τους δασκάλους της εποχής με τα πονηματά του και έδινε συμβουλές στην διδακτική γνωστικών αντικείμενων, στα μαθηματικά και στη φυσική.  Ήταν ο παραγωγικότερος συγγραφέας των σχολικών εγχειριδίων της προεπαναστατικής περιόδου. Από τα περίπου 35 πονηματά του  αυτό που μου άρεσε περισσότερο έχει   τίτλο: Οικιακή διδασκαλία της φύσεως, 1810, σελίδες 384, περιλαμβάνει. Ομιλίαι, Έπαυλη, Λιβάδι, Χωράφι, Αμπέλι, Όσπρια, Κάνναβη, Λινάρι, Λατομία, Λιθάνθρακες, Μέταλλα,  Ζώα, Πτηνά, Φωλιές, Ψάρια, Ουράνια σώματα κ.λ.π.

2. Κωνσταντίνος  Κούμας

Με προτροπή του Κοραή πήγε στην Σμύρνη και ανέλαβε τη διεύθυνση  της  νεοσύστατης  Σχολής το 1808. Στην θέση αυτή απόκτησε μεγάλη φήμη ως άξιος οργανωτής σχολείων,  ο δε Πατριάρχης Κύριλλος Ζ' τον κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη για να διευθύνει την Μεγάλη του Γένους Σχολή.

Ο    Κωνσταντίνος  Κούμας  (1777-1836)  έγραψε   αρκετά συγγράμματα στη διάρκεια των ετών 1807-1841 τα οποία εκδόθηκαν όλα στη Βιέννη. Από τα  βιβλία του: Η  Σύνοψη  της Φυσικής , Χημείας, Παλαιάς  Γεωγραφίας  περιέχουν αντίστοιχα  σελίδες  183, 281, 192. Στη  Χημεία υπάρχουν  2 θεματικές  ενότητες , ένας πίνακας  πραγμάτων, κατάλογος  συνδρομητών και στη Φυσική υπάρχουν 4 πίνακες. Στη  Λαϊκή  Βιβλιοθήκη της Καλαμάτας υπάρχουν    28 βιβλία του, και μου άρεσαν περισσότερο η Σύνοψη  Επιστημών 1811, και η Γεωγραφία Στοιχειώδης Μαθηματική, Φυσική και Πολιτική  προς  χρήση  των πρωτόπειρων  μαθητών του γυμνασίου της Σμύρνης , Βιέννη 1815. Εάν υπάρχει χρόνος μετά την εισηγησή μου μπορούμε να συζητήσουμε για την βιογραφία -εργογραφία των Κούμα-  Δάρβαρη.

3. 1880, Δ. Η. Κυριακόπουλου, Στοιχειώδης Φυσική Ιστορία.  σελίδες 250.

Ζωολογία.

Μέρος Α, Άνθρωπος, Μέρος Β Ζώα, σελίδες1-106

Βοτανική.

Μέρος Α, Όργανα θρεπτικά, όργανα αναπαραγωγικά, μέρος Β, ακοτυλήδονα, μονοκοτυλήδονα, δικοτυλήδονα σελίδες 109-164.

Γεωλογία

Ηφαίστεια, πετρώματα, σελίδες 184-203

Ορυκτολογία

Ορυκτά, λίθοι, καύσιμα, μέταλλα σελίδες 204-241

4. Ο Σπυρίδων Μηλιαράκης (1852 - 1919) ήταν Έλληνας ιατρός και καθηγητής Φυτολογίας του Πανεπιστημίου του 19ου αιώνα. Είναι ο εισηγητής στην Ελλάδα της νεώτερης Συστηματικής Φυτολογίας και ιδρυτής του Φυτολογικού πειραματικού εργαστηρίου.

1889 Σ.  Μηλιαράκης , Εγχειρίδιο Ζωολογίας, Ανθρωπολογίας

1894 Σ. Μηλιαράκης, Εγχειρίδιο Φυτολογίας, Γεωλογίας σελίδες 158, φυτολογία σελίδες 1-147, Γεωλογία 148-158

1914 Σ. Μηλιαράκης, Φυσική Ιστορία δημοτικών σχολείων, σελίδες 127 και περιγράφει τα Φυτά, Ζώα και Ορυκτά.

5.1901-1975; Παναγιώτης  Γ. Τσιλήθρας. Γεννήθηκε το 1860 στο Αίγιο Αιγιαλείας και το 1897 είχε τον τίτλο του Ελληνοδιδάσκαλου Γ.

Έχει πλούσιο συγγραφικό έργο με αρκετούς τίτλους διδακτικών σχολικών εγχειριδίων . Το πιο συλλεκτικό, καλλιτεχνικό, είναι της πρώτης έκδοσης του 1950 και το μακροβιότερο στη διδασκαλία του στη μέση εκπαίδευση (όπως και η φυσική του Αλκίνοου Μάζη), είναι δερματόδετο και με σκληρό εξώφυλλο. Την εκτύπωση-βιβλιοδεσία επιμελήθηκαν οι γραφικές τέχνες Ασπιώτη-ΕΛΚΑ ΑΕ και τα χαρακτικά-χρωμολιθόγραφα φιλοτέχνησε  ο  Α ΤΑΣΣΟΣ (Παναγιώτης Αλεβίζος, από Μεσσηνία)  με   17 έγχρωμες  χρωμολιθογραφίες  και  160 ασπρόμαυρες (φυτών-ζώων) . Είναι το πλέον καλαίσθητο όλων των εκδόσεων του Π. Τσιλήθρα. Υπάρχει και το βιβλιόσημο των 800 δραχμών, στο εσωτερικό του οπισθόφυλλου.  Το βιβλίο αυτό διδάχτηκε αρχικά στην τρίτη γυμνασίου και   από το 1964 μέχρι το 1975;,   διδάχθηκε στην πρώτη γυμνασίου έχοντας κόκκινο εξώφυλλο με την καμηλοπάρδαλη, και  χωρίς τις 17 χρωμολιθογραφίες.

 6.Στέφανου Κώνστα. Στοιχειώδης φυτολογία προς χρήση των γυμνασίων και διδασκαλείων

 1922 έκδοση τετάρτη.

 1924 έκδοση πέμπτη.

 1928 έκδοση έκτη.

3.Το μάθημα του σχολικού εγχειριδίου της Φυσιογνωσίας με τους παρακάτω 4 επιλεκτικούς τίτλους:

7.1886, Δημητρίου Κουτσομητόπουλου, φυσική ,Χημεία, Κοσμογραφία

8.1886, Παναγιώτη Σ. Κονδύλη, φυσική ,Χημεία, Κοσμογραφία

9.1892, Ανέστη Κωνσταντινίδου, Ζωολογία, Ορυκτολογία, Φυτολογία

10.Ο Βασίλειος Γ. Αιγινήτης (Αθήνα, 1875 - Αθήνα, 1959) υπήρξε Έλληνας φυσικός, καθηγητής πανεπιστημίου και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

1924, Βασ. Αιγινήτου, Φυσική, Χημεία, Ανθρωπολογία.

1917,Στοιχειώδης φυσική προς χρήσιν  των δημοτικών σχολείων, έκδοσις Τρίτη , σελίδες 112, Ιωάννη Σιδέρη ΚΓ302

4.Ο  τίτλος του μαθήματος της Βιολογίας

11.ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ Σ. ΒΛΗΣΙΔΗΣ (1886-1964)

Βιολόγος & Φυσιοδίφης, Καθηγητής του Πανεπιστημίου, στην Αθήνα,  στην Έδρα της Γενικής Βιολογίας. Τον Μάρτιο του 1939 εκλέχθηκε Τακτικός Καθηγητής στην έδρα της Γενικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών του οποίου διατέλεσε Πρύτανης κατά το ακαδημαϊκό έτος 1954 – 1955.

Τα κυριότερα συγγράμματά του είναι: Βοτανική, Στοιχεία Ανθρωπολογίας και Γενικής Βιολογίας 1933, Στοιχεία Φυτολογίας 1937, Στοιχεία Γενικής Βιολογίας 1940, 1949, 1951, Σκιαγραφία της Ελληνικής Χλωρίδος 1925.

Άλλα σπουδαία συγγράμματά του είναι:  Η Κληρονομικότης των φυσικών και των ψυχικών ιδιοτήτων 1937, Ο άνθρωπος, ο κόσμος και ο Θεός 1955, Γενική ιστορία των επιστημών: συγκριτική ιστορική ανασκόπησις 1957, Μεγάλη ζωολογική εγκυκλοπαίδεια Επιμέλεια Έκδοσης, 1958.

Η λέξη  βιολογία εισάγεται για πρώτη φορά, το 1933, και ο τίτλος του βιβλίου του ήταν : Στοιχεία Ανθρωπολογίας και γενικής βιολογίας, για την τετάρτη τάξη των γυμνασίων.

 Τα έτη 1940,1 949, 1951  ο τίτλος είναι: Στοιχεία Γενικής Βιολογίας.

Το περιεχόμενο του βιβλίου για τη βιολογία ήταν: Ορισμός και διαίρεση της βιολογίας, Ιδιότητες ζωής, Συνθήκες της Ζωής και Θάνατος, Κύτταρο, Κληρονομικότητα, Εξέλιξη.  Επίσης για  πρώτη φορά  στο βιβλίο του, εισάγεται στην δευτεροβάθμια  εκπαίδευση ο όρος Οικολογία, ή "Ειδική Βιολογία". Στο κεφάλαιο της Εξέλιξης υπάρχει η  αναλυτική περιγραφή της θεωρίας των  Λαμάρκ και   Δαρβίνου, που ήταν ανατρεπτική για την  τότε εποχή  του, ως και τις ημέρες μας.

12.  Στέλιος Σπεράντσας

Το 1952 ο συγγραφέας Στέλιος Σπεράντζας έχει τον τίτλο: Στοιχεία Γενικής βιολογίας, για την τετάρτη τάξη των γυμνασίων.  Το ίδιο βιβλίο αργότερα διδασκόταν στην Τρίτη τάξη γυμνασίου.

Η δομή και διάρθρωση της βιολογίας του Στέλιου Σπεράντσα είναι η παρακάτω.

Εισαγωγή, Θεμελιώδεις εκδηλώσεις της ζωής, Το κύτταρο, Συνθήκαι  εξ ων εξαρτάται η ζωή, Γένεσις των οργανισμών και κληρονομικότης, Η εξέλιξις του οργανικού κόσμου, Σελίδες 100. Διαπιστώνεται ότι οι συγγραφείς Βλησίδης και Σπεράντσας έχουν στα βιβλία τους την ίδια δομή και διάθρωση. Το βιβλίο που διδάσκεται τώρα, στην τρίτη γυμνασίου, ελάχιστα διαφέρει, από τα βιβλία των Βλησίδη-Σπεράντσα.

Τα συμπεράσματα δικά σας.

13. Γαμβρεσέας η Γαβρεσέας Παναγιώτης. Εγχειρίδιο Φυτολογίας 1967, για τη  Β γυμνασίου. Το ίδιο βιβλίο το 1969 διδάχτηκε στην Α γυμνασίου,

14.Νικολάου Κ. Γερμανού, Εγχειρίδιο ζωολογίας προς χρήσιν των γυμνασίων, διδασκαλείων και παρθεναγωγείων, 1909.

15.Ευαγόρα Μ. Παντελούρη  Ανθρωπολογία Δ τάξιν γυμνασίων 1947, 1964

16. Θ. Γ. Ορφανίδου  Γεωπονικά, (πανεπιστημιακό σύγγραμμα), 1871-4

17.Τη σχολική χρονιά 2011-12, η Α λυκείου,  διδάσκεται την Ανθρωπολογία η οποία είναι έκδοση για το κατ’ επιλογή μάθημα, που διδασκόταν ,  στη Β λυκείου θετικής κατεύθυνσης και έχει εξώφυλλο τον εργαστηριακό οδηγό της Β λυκείου θετικής κατεύθυνσης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

1.Μελετώντας τα προγράμματα σπουδών στη διάρκεια της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας, πολύ εύκολα καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα, ότι η θέση του ελάχιστα μεταβλήθηκε στα χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι και τη συνταξιοδοτησή μου, το 2010, σαν τίποτε να μην άλλαξε στο μεταξύ, στην επιστήμη, στην κοινωνία, στην εκπαίδευση. Στο διάστημα αυτό η Βιολογία διδάχτηκε με τη βοήθεια των σχολικών εγχειριδίων που η συγγραφή τους απηχεί στο πνεύμα και στα  εκάστοτε προγραμμάτων σπουδών, στο ύφος και στην αισθητική της εποχής τους, στο επίπεδο της επιστημονικής γνώσης, στις ισχύουσες παιδαγωγικές αρχές ακόμη όμως και στους επικρατούντες ιδεολογικούς προσανατολισμούς της, όπως αδιάψευστα επιβεβαιώνεται ο τρόπος με τον οποίο αγνοούν ή χειρίζονται το "ευαίσθητο" κεφάλαιο της Εξέλιξης, για το οποίο είχα δεχτεί και απειλές, από Χριστέμπορους να μην το διδάξω, ενώ στη ΣΕΛΜΕ Πατρών προσπάθησα να παντρέψω τη Βιολογία με τη Θεολογία.

2. Η  εκπαίδευση είναι σήμερα απαραίτητη, για όλους τους μαθητές ανεξάρτητα από μελλοντικές επαγγελματικές επιλογές, ως μια ελάχιστη συμβολή για την προετοιμασία τους στην κοινωνία  που θα ζήσουν. Η προετοιμασία αυτή, εκπαιδευτικά θα πρέπει να αρχίζει νωρίς, από το νηπιαγωγείο, ώστε προοδευτικά να αναπτύσσονται οι απαιτούμενες ικανότητες και ο τρόπος σκέψης. Η κατάκτηση και γνώση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος των προβλημάτων και  των φαινομένων του, είναι μια διαδικασία σταδιακή και έχει άμεση σχέση με την εξελικτική ψυχολογία του  κάθε μαθητή. Αυτό ταυτίζεται απόλυτα με τον τίτλο του συνεδρίου μας

« Βιοεπιστήμες: Μοχλός Ανάπτυξης της Κοινωνίας ». 

 Στη διαδικασία της διδασκαλίας και διδακτικής να ακολουθείται το μοντέλο της «μαθητοκεντρικής» διδασκαλίας με διεπιστημονική  προσέγγιση, και όχι  η «δασκαλοκεντρική» διδασκαλία και η αποστήθιση .Οι μαθητές, καθοδηγούμενοι σωστά από τους καθηγητές τους, αποκτούν σταδιακά την ικανότητα του «μαθαίνω πώς να μαθαίνω ,φτιάχνω και θυμάμαι, μαθαίνω από τα λάθη μου» την πιο φιλόδοξη, ίσως, επιδίωξη της σύγχρονης παιδαγωγικής. Οι μαθητές γίνονται αυτοδύναμοι στον τρόπο προσέγγισης της γνώσης, διερευνούν νέα προβλήματα, στηριζόμενοι στις γνώσεις και στις δεξιότητες, αναπτύσσοντας έτσι  μεθοδολογίες που ταιριάζουν στο δικό τους ξεχωριστό τρόπο σκέψης. Η όλη διαδικασία κατά τη διάρκεια του μαθήματος (αυτενέργεια, προσπάθεια και τελικά η επιτυχία) ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους βοηθώντας τους να διαμορφώνουν καλύτερα την προσωπικότητά τους και απολαμβάνουν τη χαρά του δημιουργού.

3.Στα βιβλία των γυμνασιακών μου χρόνων Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία, Φυτολογία,  Ζωολογία η διδακτέα ύλη ήταν συνεχής.

4.Ποιοι και πως αποφασίζουν  στην κατάργηση ή εισαγωγή νέων μαθημάτων π.χ. στην κατάργηση της Γεωγραφίας τρίτης γυμνασίου1995-6, ή  της Γεωλογίας πρώτης λυκείου που διδάχτηκε 1962-1989, με αποκορύφωμα οι υποψήφιοι στον ΑΣΕΠ, να διαγωνίζονται στο μάθημα της γεωλογίας, το οποίο δε διδάσκεται στα σχολεία, ή το ίδιο διδακτικό βιβλίο να διδάσκεται σε διαφορετικές τάξεις.

5.Το μη προγραμματισμό των εργαστηριακών ασκήσεων, φυσικής, χημείας, βιολογίας, γεωγραφίας, στην αρχή της σχολικής χρονιάς, στο ΕΚΦΕ με όλους τους ΥΣΕΦΕ.

6.Την έλλειψη ομάδων εργασίας για την κατασκευή  μοντέλων, προσομοιώσεων, εικονικής πραγματικότητας, θεατρικών δρώμενων, για την αισθητοποίηση και πληρέστερη κατανόηση δύσκολων όρων-εννοιών-λειτουργιών, στα μαθήματα του κλάδου ΠΕ4.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1.Να γίνει η καταλογογράφηση όλων των σχολικών βιβλίων πριν ΟΕΣΒ, ΟΕΣΒ, και ΟΕΔΒ, για να μπορεί ο μελετητής και ερευνητής να κάνει τη συστημική-συστηματική και συγκριτική μελέτη, έρευνα και καταγραφή, καθώς και τα σχολικά εγχειρίδια της ελληνικής διασποράς Θεοτόκη, Βούλγαρη,  Δαρβάρεως , Κούμα και άλλων.

2.Να δημιουργηθεί από την ΠΕΒ ένα μουσείο με όλα τα σχολικά εγχειρίδια, (Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου) και επειδή εδώ παρευρίσκονται  πανεπιστημιακοί, να δοθούν σε φοιτητές εργασίες σε επίπεδο μεταπτυχιακού ή διδακτορικού, με τα σχολικά εγχειρίδια που εκδόθηκαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Θα είμαι ο πρώτος που θα δωρίσω τα βιβλία του κλάδου ΠΕ4,  που έχω στην κατοχή μου.

3.Να εισαχθεί πιλοτικά,   και αργότερα ουσιαστικά και συστηματικά το μάθημα της ΦΥΣΙΟΓΝΩΣΙΑΣ το οποίο συνδέει όλα τα μαθήματα του κλάδου ΠΕ4 όπως ήταν και παλιά στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευσή μας, συνδέοντας τα με την τεχνολογία και πληροφορική. Η εισαγωγή του μαθήματος αυτού θα αποτελέσει μια βαθιά τομή στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, το οποίο πλέον δεν θα παράγει, βερμπαλιστές, ημιμαθείς και ανέργους.

Το πλεονέκτημα του μαθήματος της φυσιογνωσίας είναι ότι έχει όλες της επιστήμες μαζί, δεν υπάρχουν κενά και αλληλοεπικαλύψεις  και λειτουργεί διεπιστημονικά .

Με δεδομένο ότι η εκπαίδευση είναι άρρηκτα συνδεμένη με την κοινωνία την οικονομία και την ανάπτυξη, η νέα εκπαιδευτική πρόταση στη γενική εκπαίδευση είναι απαραίτητη διότι, εκτός των άλλων, θα φέρει  τους νέους πιο κοντά στον πραγματικό κοινωνικό και εργασιακό βίο.

Επιπλέον, στην εποχή της κλιματικής αλλαγής η επιβεβλημένη στροφή προς τις ΑΠΕ «Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας»  και προς την Πράσινη Ανάπτυξη προϋποθέτουν  τη δημιουργία ενημερωμένων πολιτών. Οι πολίτες αυτοί θα γνωρίζουν από την πρώτη σχολική ηλικία τα βασικά θέματα του Φυσικού και Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος, των Φαινομένων του,   των Προβλημάτων του, της Τεχνολογίας, και θα μπορούν έτσι να εμβαθύνουν στα ζητήματα της Αειφόρου και Πράσινης Ανάπτυξης, ώστε να κάνουν σωστές  επαγγελματικές επιλογές  για  να αναπτύξουν θετική στάση στη πράσινη τεχνολογία, μέσα από τη σχετική διδασκαλία κατά τη διάρκεια των σπουδών τους .

Τέλος με  αισθήματα συγκίνησης, χαράς και ενθουσιασμού, θέλω να ευχαριστήσω την ΠΕΒ, που με την πρωτοβουλία της αυτή, γίνεται το 8^ο συνέδριο  το οποίο έχει τίτλο: « Βιοεπιστήμες: Μοχλός Ανάπτυξης της Κοινωνίας, 18-20       Οκτωβρίου 2012» την επιστημονική και οργανωτική επιτροπή, που ενέκρινε την εισηγησή μου, και τέλος το Συνεδριακό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών που φιλοξενεί το συνεδριό μας, ευχόμενος καλή επιτυχία. Στο χώρο αυτό  συνάντησα παλιούς συναδέλφους και συμφοιτητές, βιώνοντας  και νοσταλγώντας τα φοιτητικά μας  χρόνια.

Η παρούσα εισηγησή μου με τεκμηρίωση, μελέτη, έρευνα  και καταγραφή είναι αποτέλεσμα εργασίας της εκπαιδευτικής μου σταδιοδρομίας, η οποία και συνεχίζεται. Έγινα μέλισσα και μερμήγκι, από την Τρίτη τάξη γυμνασίου, με κέρδισε η εκπαίδευση εγκαταλείποντας τη ΔΕΗ, χωρίς να μετανιώσω ποτέ.

Ποιος είμαι; 

Ονομάζομαι για όσους δεν με γνωρίζουν Λύρας Γιάννης με καταγωγή , από τη Βαλύρα Μεσσηνίας, αποφοίτησα από το  βιολογικό τμήμα της Πάτρας, δίδαξα στη Μέση εκπαίδευση  και συνταξιοδοτήθηκα από το Τρίτο Γυμνάσιο Πατρών, τo 2010.

Η Τεκμηρίωση-Καταγραφή των βιβλίων έγινε από:

Τη Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας κι ευχαριστώ τους τρεις υπαλλήλους της: Ελένη Ζερβή, Γιώργο Καλογερόπουλο, και Θεοδώρα Κατσάρα.

Τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων και ευχαριστώ την υπάλληλο Ελένη Μουζουράκη.

Τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών.

Τη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη στο πρώην καπνεργοστάσιο του Κεράνη, στην οδό Λένορμαν.

Τις βιβλιοθήκες των Γυμνασίων-Λυκείων διαφόρων σχολείων

Τα Παλαιοβιβλιοπωλεία της Αθήνας και του Μοναστηρακίου

Τις δημοπρασίες πώλησης παλαιών βιβλίων

Τον ΟΕΔΒ, και το Προσωπικό μου Αρχείο.

ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΑΝΟΙΓΟΥΜΕ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΜΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ. ΑΡΧΙΖΕΙ ΝΑ ΦΥΣΑ ΜΈΣΑ ΜΑΣ ΦΡΕΣΚΟΣ ΑΕΡΑΣ. Η ΖΩΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΙΟ ΧΑΡΟΥΜΕΝΗ.

ΤΟ ΚΟΛΠΟ ΜΕ ΤΗ ΖΩΗ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΚΑΛΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΜΕΝΟΣ, ΑΛΛΑ ΝΑ ΖΩ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ.

Σας ευχαριστώ όλους για την προσοχή σας και το ενδιαφέρον σας.
Συνεχίζεται με το τρίτο μέρος

Η ΤΣΑΝΤΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Η ΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Η ΑΦΙΣΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΟΙ ΕΠΙΤΥΧΟΝΤΕΣ ΒΙΟΛΟΓΟΙ ΤΟ 1970 ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

ΟΙ ΕΠΙΤΥΧΟΝΤΕΣ ΒΙΟΛΟΓΟΙ ΤΟ 1970 ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

ΟΙ ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΙ  ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ

Η ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ  ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 1966-1991

ΕΚΔΡΟΜΗ 1970 ΣΤΗΝ ΑΧΑΙΑ ΚΛΑΟΥΣ. ΛΙΟΝΤΑΚΗ,ΜΟΝΟΣ,ΛΥΡΑΣ,ΚΑΛΠΑΞΗΣ,ΤΖΑΒΑΡΑΣ,ΚΥΡΛΗΣ,ΝΤΑΣΕΝΟΥ,ΙΑΤΡΟΥ,ΓΚΟΛΙΟΥ,

ΜΗΤΑΛΑ,ΠΑΡΑΣΧΑΚΗ,ΠΙΛΑΦΤΣΟΓΛΟΥ

ΤΙΤΛΟΙ ΣΧΟΛΙΚΩΝ  ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΤΙΤΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

Ο ΑΥΤΟΤΕΛΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ ΒΛΗΣΙΔΗΣ

ΤΟ ΙΔΙΟ ΒΙΒΛΙΟ ΔΙΔΑΧΤΗΚΕ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ

ΤΑ ΔΥΟ ΑΥΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ,ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ

ΤΟ ΙΔΙΟ ΒΙΒΛΙΟ ΔΙΔΑΧΤΗΚΕ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ

ΤΟ ΙΔΙΟ ΒΙΒΛΙΟ ΔΙΔΑΧΤΗΚΕ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ. Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2011

ΤΟ ΠΟΝΗΜΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΟΥΜΑ

Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΜΑΣ

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΚΟΥΜΑ(ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ , ΣΤΗ ΛΑΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ο ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΗΛΙΑΡΑΚΗΣ

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΤΣΙΛΙΘΡΑ ΣΤΗ ΛΑΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

ΧΑΡΤΟΔΙΠΛΩΤΙΚΗ ή μέθοδος ORIGAMI.ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΕΤΑΡΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ 1983

Η ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Η ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Η ΛΑΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

ΤΑ ΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΛΑΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΜΕ ΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ

Η ΓΕΝΝΑΔΕΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΟΥ ΣΤΕΓΑΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΚΑΠΝΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΕΡΑΝΗ

Η ΟΡΟΦΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΚΕΡΑΝΗ

Η ΕΞΩΠΟΡΤΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΚΕΡΑΝΗ

ΤΑ ΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΣΤΟ ΠΡΩΗΝ ΚΑΠΝΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΤΟΥ ΚΕΡΑΝΗ

Ο ΟΕΔΒ,ΠΟΥ ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ ΤΟ 2011, ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΙΤΥΕ-ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ

ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ ΠΟΥ ΤΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΟΜΑΙ ΠΑΝΤΑ,ΓΙΑ ΝΑ ΒΡΩ ΠΑΛΑΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΠΕ4

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΣΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ,ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΤΑΙ ΜΕ ΛΑΜΑΡΙΝΕΣ

Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 1946-1969

ΤΕΥΧΗ ΟΛΜΕ 1962-1967