Οι Γέφυρες του Απειρωτάν ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΝΤΑΣ-ΘΟΔΩΡΟΣ ΧΑΜΑΚΟΣ

Φ 245 ὄζοισιν πυκινοῖσι, γεφύρωσεν δέ μιν αὐτὸν

Στο πρώτο μου γεφύρι το 1982...

-Ποιο πρόσωπο σου αρέσει περισσότερο από τα Ομηρικά Έπη και γιατί;

-Ό Έκτορας!!! Πήγε κι ας ήξερε πως θα χάσει, κι ας αγαπούσε την Ανδρομάχη και ό,τιδήποτε άλλο (τη ζωή)

Κράτησα τη ζωή μου διαβαίνοντας πέτρινα, ηπειρώτικα γεφύρια. Που πάει να πει λίθινες βέργες, τροχιές δέους, μπροστά στην αιωνιότητα του πλάτανου. Και βρήκα απέναντι, στις πέρα όχθες, κάτι μαστόρους να τραγουδούν........................... Εσένα τα λέω ετούτα ............ Κι αν θέλεις άκουστα.............. Πάρε χαρτί και πένα................. Και κάτσε γράψε τα................

Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων

Το «πέταγμά» τους στον ουρανό τον κέρδισε και από τότε η ζωή του έγινε ένα περιπετειώδες ταξίδι στην ιστορία, στην τεχνική κατασκευής και στους θρύλους τους.

Γεννημένος στην Κρέσταινα Ηλείας, σπούδασε οικονομολόγος, εργάζεται ως εκπαιδευτικός αλλά έχει ξοδέψει μια περιουσία για να γνωρίσει τα πέτρινα γεφύρια της Βαλκανικής, που μόλις κατασκευάζονταν άλλαζαν τη μοίρα κάθε τόπου και των ανθρώπων του. Πρόεδρος του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών, ο Σπύρος Μαντάς το '90 δημιούργησε το Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων, ενώ με το νέο του βιβλίο «Πέτρινα γεφύρια στη Βόρεια Ηπειρο» μας μυεί στον συναρπαστικό κόσμο του.

ΑΝΝΑ ΣΤΕΡΓΙΟΥ

▪ Ποιο ήταν το έναυσμα για να ξεκινήσει η περιπέτεια στον κόσμο των πέτρινων γεφυριών;

«Εχουν περάσει κάπου 30 χρόνια από τότε. Πηγαίνοντας εκδρομή στο Ζαγόρι, αντίκρισα το "Γεφύρι του Κόκκορου" και το "Καλογερικόν". Μου έκανε εντύπωση το πέταγμά τους πάνω από τη γη».

▪ Ποιο ήταν το επόμενο βήμα;

«Αρχισα να τα φωτογραφίζω, να τα σχεδιάζω, να ψάχνω οτιδήποτε σχετικό με αυτά: θρύλους βιβλία, πίνακες, επιρροές τους στο θέατρο, τραγούδια και αργότερα να τα βιντεοσκοπώ. Εχω δημιουργήσει ένα αρχείο που καλύπτει γενικότερα τον χώρο της Πίνδου. Πιστεύω ότι εκεί είναι τα καλύτερα και τα πιο πολλά γεφύρια».

▪ Οταν μιλάμε για πέτρινα γεφύρια, η πρώτη σκέψη είναι το γεφύρι της Αρτας. Γιατί συνέβη αυτό;

«Ετσι είναι. Το συγκεκριμένο κτίσμα συνδέεται με το στοίχειωμα της γυναίκας του πρωτομάστορα, τον πιο χαρακτηριστικό θρύλο των πέτρινων γεφυριών. Τη σημερινή του μορφή την έχει από τις αρχές του 17ου αιώνα, αλλά στη συγκεκριμένη θέση υπάρχει από την εποχή του Πύρρου».

▪ Υπήρξαν άλλοι Ελληνες τεχνίτες, πλην των Ηπειρωτών, που έφτιαξαν ανάλογα δημιουργήματα;

«Οι Λαγκαδινοί μαστόροι στην Πελοπόννησο και οι "Ντουλγκέρηδες" στη Θράκη, αλλά έκαναν κατασκευές σε τοπικό επίπεδο. Υπάρχουν ομοιότητες στην τεχνική με τους Ηπειρώτες μαστόρους, που ήταν οι δάσκαλοί τους, αλλά και μεγάλες διαφορές. Εργα των Ηπειρωτών μαστόρων συναντάμε σε όλα τα Βαλκάνια, μέχρι την Περσία και τη Ζιμπάμπουε. Αρχές του 20ού αιώνα, Ηπειρώτες τεχνίτες πήγαν στην Αμερική, για την κατασκευή σιδηροδρομικών σταθμών και γεφυριών. Ηπειρώτες μαστόροι είναι και οι κατασκευαστές της γραμμής του Υπερσιβηρικού και των κτισμάτων που την υπηρετούν: γεφύρια, σταθμοί κ.ά.».

▪ Υπήρξαν άνθρωποι που σας απέτρεψαν από το ταξίδι στον κόσμο των γεφυριών;

«Οχι μεμονωμένα άτομα, αλλά κάποιοι φορείς που ζήτησα πληροφορίες. Ισως είχαν δίκιο, γιατί τότε δεν υπήρχε σχεδόν τίποτε σχετικό με αυτά».

▪ Πόσα πέτρινα γεφύρια συναντάμε σήμερα στην Ελλάδα;

«Δεν ξέρουμε ακριβώς, γιατί ακόμη γίνονται καταγραφές. Στην Πίνδο, όμως, έχω καταγράψει 720 τέτοιες κατασκευές. Στην Πίνδο συναντάμε τη λεγόμενη ανατολικής μορφής γεφύρωση, που εξυπηρέτησε κυρίως πεζούς».

▪ Δυστυχώς, σπάνια πια στην Ηπειρο βλέπουμε μαστόρους της πέτρας...

«Αυτό είναι αλήθεια και το βλέπουμε στις επισκευές των γεφυριών που επιχειρούνται σήμερα. Υπάρχουν μάλιστα και περιπτώσεις που, εξαιτίας της έλλειψης αξιόλογων μαστόρων, το έργο χάνει την αρχική του μορφή και αλλοιώνονται βασικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής».

ΤΑ ΝΕΑ  Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 2002                                      

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΝΤΑΣ

Στα γεφύρια της Πίνδου

Πέτρινες καμάρες γεμάτες πλαστικότητα, καμπύλες μορφές που σχεδιάστηκαν και φτιάχτηκαν από εμπειρικούς μαστόρους, όχθες ποταμών που ενώθηκαν αποκαθιστώντας επικοινωνία, ιστορίες ανθρώπων που έγιναν μία, τραγούδια, μύθοι και θρύλοι και ανάμεσά τους ο Σπύρος Μαντάς, με χαρτί, μολύβι, μεζούρα, φωτογραφική μηχανή και καρδιά που να τα χωράει όλα και να τα σέβεται συνάμα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΡΕΝΟΓΙΑΝΝΗΣ

Για μένα προσωπικά, ο Σπύρος Μαντάς είναι ένας μικρός θεός. Ένας άνθρωπος που προσέφερε φως αληθινό και γνώση βαθιά, σε μια εποχή που επικρατούσε μαύρο σκοτάδι. Το πρώτο του βιβλίο «Τα Ηπειρώτικα Γεφύρια», που κυκλοφόρησε στα 1985, ήταν αληθινή αποκάλυψη και σημείο αναφοράς. Δεν είναι όμως μονάχα η αγάπη του γι' αυτές τις πέτρινες καμάρες του παρελθόντος, που τον κάνει να ξεχωρίζει. Είναι που δεν ξεχνάει ποτέ τον άνθρωπο πίσω από τα δημιουργήματα, είναι που σκέφτεται απλά όπως όλοι μας, είναι που βασανίζεται προσφέροντας κομμάτι της ψυχής του, είναι γιατί πληρώνει στωικά το τίμημα της επιλογής του.

Ο Σπύρος στα χαρτιά είναι ένας καθηγητής Οικονομίας, αλλά στην ουσία είναι ο κορυφαίος Έλληνας μελετητής των πέτρινων γεφυριών της Πίνδου. Με την καταγραφή τους ασχολείται 20 χρόνια και ο πλούτος των πληροφοριών που έχει συλλέξει είναι εντυπωσιακός.

«Με τα γεφύρια ασχολήθηκα για πρώτη φορά γράφοντας στο περιοδικό "Ταξιδεύοντας" του Κώστα Καββαθά. Στην αρχή, τα ταξίδια ήταν για μένα μια διέξοδος και όταν κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο, θα μπορούσα να θεωρήσω τον εαυτό μου θρασύ με τα σημερινά δεδομένα. Σκέψου, ότι τότε είχα καταγράψει περί τα 200, ενώ σήμερα - όσον αφορά πάντα την οροσειρά της Πίνδου - από το Ελμπασάν της Αλβανίας έως την Αμφιλοχία, ο αριθμός τους έχει φτάσει τα 655. Εγώ, πάντως, δεν τα βλέπω σαν αριθμούς. Βιώνω ακόμα το ταξίδι, ασχολούμαι με τη φωτογραφία, σχεδιάζω, και το πιο σημαντικό... γνωρίζω ανθρώπους που κοιταζόμαστε στα μάτια. Δεν μου αρέσει απλά να καταγράφω γεφύρια. Ανακαλύπτω χιλιάδες πράγματα που μεταφέρει αυτό το λιτό κτίσμα. Περνάω σε άλλες όχθες».

«Ξέρεις τι έλεγαν οι παλιοί; "Γεφύρι θα φτιάξεις αν κάμεις αυτό το καλό". Δηλαδή, το καλό το παρομοίαζαν με γεφύρι. Τα πέτρινα γεφύρια δεν είναι μονάχα μνημεία αρχιτεκτονικής, είναι μνημεία πολιτισμού. Εξυπηρετούν επικοινωνία, και επικοινωνία σημαίνει πολιτισμός. Την εποχή που φτιάχτηκαν, έδιναν την αίσθηση του υπεράνθρωπου και είχαν σίγουρα μυστήριο, για τούτο υπήρχαν τόσοι θρύλοι και τραγούδια που τα συνόδευαν. Παρά τα χρόνια όμως που έχουν περάσει, εξακολουθούν να εξασκούν γοητεία. Σε καθένα αισθάνεσαι διαφορετικά, σου δίνει άλλα πράγματα σε συνάρτηση με τον χώρο που είναι στημένο. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο στυλ στη λαϊκή αρχιτεκτονική των γεφυριών, αλλά ούτε και συμμετρία. Είμαι σίγουρος για εκείνους που τα έφτιαξαν, ότι για να καλύψουν μια ανάγκη προέκτειναν τη φύση».

Αν νομίζετε ότι η υπόθεση της καταγραφής τους είναι μια απλή διαδικασία, θα πρέπει να δείτε το αρχείο του Σπύρου, για να καταλάβετε. Ο ίδιος εξηγεί καλύτερα:

«Πέρα από τις φωτογραφίες και τα σχέδια, έχω συγκεντρώσει πλούσια βιβλιογραφία και χιλιάδες πληροφορίες από συνεντεύξεις ανθρώπων, ερωτηματολόγια κ.ά. Επίσης, έχω συγκεντρώσει τα σχετικά ντοκιμαντέρ, τους μύθους και τους θρύλους, τα τραγούδια που έχουν γραφτεί, τα θεατρικά έργα, τα έργα ζωγραφικής, αλλά και πώς τα έβλεπαν οι ξένοι περιηγητές, ιδίως οι Ευρωπαίοι. Πιο πολύ όμως μ' αρέσουν οι άνθρωποι, οι μάστορες που τα έφτιαξαν, οι λεγόμενοι κιοπρουλήδες. Απ' όσους πρόλαβα έκανα πορτρέτα τους, πήρα συνεντεύξεις. Έχω επίσης μιλήσει με τα παιδιά και τα εγγόνια των περισσοτέρων, έχω φτιάξει και μερικά γενεαλογικά δέντρα. Μην απορείς... χωρίς υπερβολές ασχολούμαι 5 ώρες την ημέρα με τα γεφύρια και την καταγραφή τους... Έμεινα φτωχός (σ.σ.: μόνο στο πορτοφόλι) εξαιτίας τους!».

Ήπειρος από το Άπειρος

Ξεπερνώντας τα όρια της Ελλάδας και συντροφιά με τον φίλο του Γιώργο Κρεμμύδη, ο Σπύρος Μαντάς πραγματοποίησε πάνω από 10 ταξίδια στην Αλβανία... αφού η Πίνδος σύνορα δεν γνωρίζει: «Δηλώνω απλά κάτοικος Πίνδου κι ας κατάγομαι από την Ηλεία. Στη Βόρειο Ήπειρο το τοπίο είναι τρομερό και δικαιολογείται αυτό που λένε, ότι το Ήπειρος βγαίνει από το Άπειρος! Εκεί υπάρχουν μεγάλα και σημαντικά γεφύρια, αλλά είναι σχεδόν ακατόρθωτο να καταγραφούν όλα. Σε μερικά αναγκάστηκα να κάνω π.χ. 3 ώρες πορεία με αυτοκίνητο και άλλες 5-6 με μουλάρι για να τα βρω! Από την άλλη, έχει πέσει μια μανία και τα ξηλώνουν ελλείψει οικοδομικών υλικών. Έχω βρεθεί σε φάση που σηκώνουν τις πέτρες του γεφυριού, για να χτίσουν το σπίτι τους δίπλα. Όμως, είναι περισσότερο γοητευτικά γιατί είναι ζωντανά, λειτουργικά στον χώρο, αφού χρησιμοποιούνται κανονικά!».

Ο Σπύρος Μαντάς είναι πρόεδρος του νεοσύστατου Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών που, πέρα από την καταγραφή τους σε όλη την Ελλάδα, σκοπό έχει την ευαισθητοποίηση του κοινού μέσα από ημερίδες, διαλέξεις κ.λπ.

η Οδυσσείας 8.....

γρηῢς Ἀπειραίη, θαλαμηπόλος Εὐρυμέδουσα

Οι Γέφυρες του Θοδωρή

Λέσβο, κοντά στην Καλονή γεφυρώνοντας τον μικρό ποταμό Τσικνιά.

Πετρογέφυρα: διαδρομές...της φύσης τα καμώματα...δημιουργήματα...μνήμες...αναφορές...βιώματα
- Ποιο πρόσωπο σου αρέσει περισσότερο από τα Ομηρικά Έπη και γιατί;
-"Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης". Άσχετα αν λέγεται από έναν Τρώα, υποτίθεται εχθρό των Ελλήνων-Αχαιών, αν και κατά πολλές απόψεις πολλών Ελλήνων και ξένων σπουδαίων αρχαιολόγων και ιστορικών, οι Τρώες ήταν και αυτοί κλάδος των Αχαιών, μιλούσαν παρόμοια γλώσσα, πολεμούσαν με τον ίδιο τρόπο, είχαν περίπου τα ίδια ήθη και έθιμα και λάτρευαν τους ίδιους θεούς. Τρανή επιβεβαίωση για όλα αυτά είναι η προσεκτική μελέτη των Ομηρικών επών και κυρίως της Ιλιάδας.Είναι ο Έκτορας, βεβαίως  που βάζει στην πάντα όλους τους άλλους οιωνούς, όπως τα όνειρα, τις κατευθύνσεις και τα δείγματα των θεικών βουλήσεων αλλά πέραν αυτών και την γυναίκα του Ανδρομάχη, τον νεογέννητο γιό του Αστυάνακτα, τον πατέρα του Πρίαμο, την μάνα του Εκάβη, τα αδέλφια του, τους συντρόφους-συμπολεμιστές του, τους θεούς του, τα πάντα. Και κρατάει μόνο ένα στο νου του. Ότι, την ώρα αυτή, το μόνο που του πρέπει είναι να αγωνιστεί για να σώσει την πατρίδα του, την Τροία. Και αυτό για όλα τα παραπάνω, κόντρα και ενάντια στις εφήμερες ευχάριστες στιγμές, τα πρόσωπα και τα πράγματα. Αλήθεια πόσο τωρινός είναι ο Όμηρος;

Τιμή στους μάστορες, που άφησαν με τα εμπνευσμένα έργα των χεριών τους το ίχνος τους στην ιστορία της νεοελληνικής αισθητικής, σμιλεύοντας την πέτρα και δαμάζοντας το νερό της Πελοποννησιακής γης, με την απαράμιλλη τεχνική τους, τη φλόγα της ψυχής τους και το σεβασμό στη φύση.

Ας γνωρίσουμε αυτούς και τα έργα τους.

Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου

Ιστορίες, μύθοι, ανέκδοτα, παροιμίες, συνθηματικές λέξεις και φράσεις διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας μαρτυρώντας και αναδεικνύοντας τη ζωή και τη δράση των φημισμένων μαστόρων της πέτρας.

Τα ξεχωριστά και αξιοθαύμαστα αυτά έργα της λαϊκής αρχιτεκτονικής, που στέκουν καμαρωτά στο χρόνο ενώνοντας το θρύλο με την πραγματικότητα και στεριώνοντας δρόμους με ποτάμια καθώς και οι μαστόροι τους, που με τόση φαντασία και μαεστρία πελέκησαν την πέτρα μεταφέροντας την τέχνη τους από γενιά σε γενιά, πρέπει να αποτελούν σήμερα αντικείμενο θαυμασμού και κυρίως μελέτης και περισυλλογής.

Εκ βαθέων

Έρμα γεφύρια …

 “Γεφύρια χαμένα στην ερημιά, ξεχασμένα απ’ τους δρόμους, πιστά αγκαλιάζουν τις όχθες και υπερβαίνουν την ορμή των υδάτων, αντιστέκονται στις καταιγίδες και τις κατεβασιές, ξαφνιάζουν το βλέμμα του εξερευνητή πια οδοιπόρου. Κομψά, ανθεκτικά τανύζονται με χάρη, θαρρείς δίχως προσπάθεια κρέμονται πάνω από το χάος δυσπρόσιτων γκρεμών, απλώνουν σφιχτοδεμένες αγκαλιές για να πετάξουν πάνω από τη θάλασσα, κρέμονται από τον ουρανό με πεντάγραμμα σχοινιά, που συνθέτουν αλληλούια στην ανθρώπινη αποτελεσματικότητα.

   Και ο χρόνος περνά, πόλεμοι και λιμοί, μεταναστεύσεις και ευημερίες, χωριά πεθαίνουν ή καίγονται, πόλεις μεταμορφώνονται, νέοι δρόμοι χαράσσονται, τα μονοπάτια χορταριάζουν. Τα γεφύρια βουβαίνονται, μένουν γυμνά, επώδυνα πετρωμένα σα γάλα λεχώνας με νεκρό μωρό. Τα τυχερότερα επιβιώνουν παράλληλα ή και κάτω από την τσιμεντένια ασχήμια του μοντέρνου δρόμου, βυζαντινά σαν της Καρύταινας, οθωμανικά όπως στη Μακεδονία, ρωμαϊκά που ακόμη μεταφέρουν νερό στη ραχοκοκαλιά της Ηπείρου. τα ομορφότερα έγιναν τουριστικές ατραξιόν, στερεώθηκαν με λεφτά της ΕΕ, επιβίωσαν. Τα περισσότερα βυθίστηκαν στη λήθη, περιφρονούνται ακόμα και από τους ντόπιους, αν και βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από τη βουή της σύγχρονης παλίρροιας των εκδρομέων του σαββατοκύριακου. Στα έρημα ποτάμια και τους λόγγους, μόνο για τους εραστές της περιπέτειας και τους ελάχιστους ιστορικούς μελετητές, ανακαλύπτεις γεφύρια στοιχειά, που ρίζωσαν στις όχθες και αντιστέκονται όχι τόσο στη δύναμη του νερού και την ορμή των ανέμων, όσο στην ύπουλη ζωντάνια μιας συκιάς, που φύτρωσε ανάμεσα στις πέτρες και ξεριζώνει τους αρμούς της ανθρώπινης δίψας γι’ αθανασία. Αναδύονται σαν όνειρα. Γιατί απατηλό όνειρο είναι η ομορφιά, που δεν καθρεπτίζεται σε ανθρώπινο βλέμμα.

   Κάθε γεφύρι είναι επίτευγμα. Κουβαλά μύθους από θυσίες αθώων, απειλητικά πνεύματα το στοιχειώνουν, παραμύθια το γλυκοτραγουδούν. Κάθε γεφύρι μικρό ή μεγάλο χτίστηκε μ’ αίμα, κυριολεκτικά χρειάστηκε νεκρούς για να στεριώσει, απ’ τη γυναίκα του πρωτομάστορα μέχρι τις εκατόμβες των σημερινών εργατικών ατυχημάτων.

   Το έρμο γεφύρι όσο ωραιότερο, τόσο πιο θλιβερό. Διψά γι’ ανθρώπινα βήματα, κουράστηκε ν’ αφουγκράζεται άχρηστο τη ροή του χρόνου, θαρρείς επιζητεί την κατάρρευση κι ας τανύζεται με χάρη πάνω από αιωνόβια κλαριά. Ηθικό δίδαγμα για την ανθρώπινη φιλοδοξία. Στη ροή του χρόνου, όλα μεταμορφώνονται. Ότι αντέχει, συνήθως είναι πολύτιμο. Αρκεί να εξακολουθεί να αξιοποιείται από τους ανθρώπους. Για όσο υπάρχουν άνθρωποι σε αυτό τον πλανήτη. Γιατί υπάρχει πάντα η πιθανότητα, όπως με τους δεινόσαυρους, οι άνθρωποι να εξαφανιστούν και ν’ απομείνουν τα γεφύρια.”

                                                  ΜΑΡΙΑ ΑΡΒΑΝΙΤΗ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ

Ομηρικά Τόξα Ονειρικά  καμπυλώσεις στις ρωγμές του Χρόνου γεφύρια  ιστορικά