Η διαμόρφωση της ερευνητικής στρατηγικής σε ένα πανεπιστήμιο στη χώρα μας σήμερα έχει τρεις κύριες συνιστώσες και πρέπει ν’ απαντά στα ακόλουθα ερωτήματα:
1. Πώς θα δημιουργήσουμε νέα γνώση και ικανότητες, δηλαδή νέα αξία; Για ν’ απαντηθεί αυτό το ερώτημα πρέπει να αξιολογηθεί η πιθανή μεσο-μακροπρόθεσμη εξέλιξη των επιστημονικών πεδίων που μας ενδιαφέρουν, οι μακροπρόθεσμες απαιτήσεις της αγοράς και η δυνατότητα προσέλκυσης ισχυρής χρηματοδότησης.
2. Πώς θα εκμεταλλευτούμε τη νέα γνώση και τις ικανότητες που θα αναπτύξουμε; Για ν’ απαντηθεί αυτό το ερώτημα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι πιθανοί τρόποι αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων (π.χ., δημοσιεύσεις, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τεχνοβλαστοί, συμβάσεις εκχώρησης κ.ο.κ.) σε σχέση με τις προτεραιότητες διαφύλαξης των πηγών μοναδικότητας (π.χ., νέα γνώση που ανήκει αποκλειστικά στο ίδρυμα και μπορεί ν’ αποτελέσει αντικείμενο προστασίας μέσω τίτλου πνευματικής ιδιοκτησίας), καθώς επίσης και το είδος και το εύρος της συνεργασίας με άλλα ακαδημαϊκά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα, δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
3. Πώς θα οργανωθούμε για να βελτιστοποιήσουμε τη δημιουργία και την εκμετάλλευση της νέας αξίας; Για ν’ απαντηθεί αυτό το ερώτημα πρέπει να αξιολογηθούν κριτικά οι υφιστάμενες πολιτικές, διαδικασίες και δομές εντός του Ιδρύματος που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την εφαρμογή της ερευνητικής στρατηγικής.
Η βιβλιογραφική ανασκόπηση συμφωνεί με τα παραπάνω, προτείνοντας ως κριτήρια ανάλυσης και σχεδιασμού σεναρίων για την ερευνητική στρατηγική τα ακόλουθα (Calvert and Patel, 2000; Graham and Diamond, 1997; Lechevalier et al, 2007):
• Ανθρώπινο δυναμικό: αριθμητική επάρκεια, ειδικές γνώσεις και υφιστάμενες ικανότητες, ελλείψεις που πρέπει να συμπληρωθούν.
• Χρηματοδότηση της έρευνας: ερευνητικές προτεραιότητες σε τοπικό (ιδίως μέσω της περιφερειακής στρατηγικής RIS3), εθνικό, ευρωπαϊκό ή παγκόσμιο επίπεδο, ζήτηση για επί συμβάσει έρευνα από τον ιδιωτικό τομέα κ.ο.κ.
• Ερευνητική και τεχνολογική υποδομή: τεχνολογικές ικανότητες από την υφιστάμενη υποδομή, απαιτήσεις για αναβάθμιση/συμπλήρωση, επάρκεια και καταλληλότητα εγκαταστάσεων.
• Κατάσταση και δυνατότητα επηρεασμού του καθεστώτος ιδιοποιησιμότητας (Teece, 1986): δυνατότητα απόκτησης και διασφάλισης των πνευματικών δικαιωμάτων και ύπαρξη ή μη συμπληρωματικών ικανοτήτων.
• Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας, συνεργασίες με ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς για την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων έρευνας, συμπεριλαμβάνοντας και την ανάπτυξη κοινών έργων και τη δημιουργία τεχνοβλαστών (spin-offs).
• Επιστημονική επικύρωση και αναγνώριση των αποτελεσμάτων της έρευνας: δημοσιεύσεις, συνέδρια, βιβλία κ.ο.κ.
Η επιλογή από την αρχή ενός σημαντικού κοινωνικού προβλήματος και ο προσανατολισμός των ερευνητικών προσπαθειών από νωρίς προς την κατεύθυνση της επίλυσής του είναι οι δύο σημαντικότερες συστάσεις για τα αρχικά στάδια ανάπτυξης κάθε πρωτοβουλίας για θεσμοθέτηση δομών διεπιστημονικής έρευνας. Συνεπώς, απαιτείται η διατύπωση ενός μακροπρόθεσμου ερευνητικού στόχου που θα χαρακτηρίζεται προκλητικός, από απόψεως ευρύτερων κοινωνικών επιπτώσεων σε περίπτωση επίτευξής του, και ταυτόχρονα ικανός να δημιουργήσει ικανές συσπειρώσεις ετερογενών ερευνητικών ομάδων για την επίτευξή του εντός του πανεπιστημίου. Μετά την επιλογή του κυρίου προβλήματος προς επίλυση, το πανεπιστήμιο θα πρέπει να συνεκτιμήσει την επιστημονική ωριμότητά του, δηλαδή το ενδεχόμενο ολικής ή μερικής επίλυσής του από δραστηριότητες τρίτων ή από εξελίξεις της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Βέβαια η ανασκόπηση των βέλτιστων πρακτικών προτείνει αρχικά την εξασφάλιση κεφαλαίου σποράς (seed capital), στη συνέχεια συνεχή και ευέλικτη χρηματοδότηση και, τέλος, την αξιοποίηση εξω-ιδρυματικών χρηματοδοτήσεων για την ανάπτυξη των υποδομών και τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του εγχειρήματος. Συνεπώς, η διαμόρφωση της ερευνητικής στρατηγικής πρέπει να λάβει υπόψη της εκτός όλων των άλλων και τα ακόλουθα:
i) Ποιες από τις βραχυπρόθεσμες πρωτοβουλίες ανάπτυξης της ερευνητικής στρατηγικής αξίζει να χρηματοδοτηθούν από των περιορισμένων δυνατοτήτων προϋπολογισμό διαθεσίμων της Επιτροπής Ερευνών, ώστε να μεγιστοποιηθεί η αξιοποίηση των πόρων και το τελικό αποτέλεσμα;
ii) Ποια κομμάτια της ερευνητικής στρατηγικής (υποδομές, εξοπλισμός, ανθρώπινοι πόροι) έχουν σημαντικές πιθανότητες να χρηματοδοτηθούν εξω-ιδρυματικά με ποσά που μπορούν να οδηγήσουν στη βιωσιμότητα;
iii) Ποια γνώση και ποιες ικανότητες μπορούν να αξιοποιηθούν για να δημιουργήσουν έσοδα από παροχή υπηρεσιών και τι μερίδιο αυτών θα τροφοδοτήσει την κύρια ερευνητική δραστηριότητα;
Πιστεύω ότι πάνω σε μια τέτοια βάση θα πρέπει να ξεκινήσει η συζήτηση σε κάθε ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας. Ισως σε μερικά έχει ήδη ξεκινήσει. Και καλά θα κάνει να συνεχιστεί, γιατί τελικά το ερώτημα που βάζουν πιεστικά οι φοιτητές μου είναι: Το πανεπιστήμιο σήμερα στην Ελλάδα ετοιμάζει τον φοιτητή για έναν κόσμο που δεν υπάρχει. Βέβαια, να μην ξεχάσω και το δικό μου πιεστικό ερώτημα: Θα μπορέσει στην Ελλάδα ο ακαδημαϊκός πόρος να γίνει οικονομικός πόρος για την κοινωνία;
* Ο κ. Δημήτρης Κουρέτας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, πρώην αναπληρωτής πρύτανης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου