ΤΟ ΙΕΡΟ ΧΟΡΤΟ

Παρουσίαση

Ανήκοντας σε μια από τις πλέον διαδεδομένες οικογένειες φυτών στη Γη, η κάνναβη ως πηγή κλωστικών ινών, φαρμάκων και ψυχεδελικών προϊόντων έχει συνδεθεί παντοιοτρόπως με την εξέλιξη και την ιστορία των ανθρώπων από τη μυθολογική εποχή. Η παρουσία της έκανε πάντα τον έρωτα πιο γλυκό και ηδονικό και το φως της αλήθειας πιο λαμπερό και σπινθηροβόλο. Ένα από τα καλύτερα γιατρικά στο μαγικό φαρμακείο της φύσης, απάλυνε τον ανθρώπινο πόνο θεραπεύοντας σωματικές και ψυχικές ασθένειες. 

Χρησιμοποιήθηκε ως εξαγνιστικό μέσο στις νεκρικές τελετουργίες αλλά και ως υπερβατικό, στην προσπάθεια των ανθρώπων ν' αγγίξουν την υπέρτατη χαρά της επικοινωνίας με τις θεϊκές δυνάμεις. Για χάρη της έγιναν πόλεμοι, ηρωικές θυσίες, στυγερές δολοφονίες, βάρβαρες και ελεεινές πράξεις που έσπειραν τον όλεθρο και την καταστροφή. Η ίδια όμως στα κατάλληλα χέρια λειτουργούσε και ως γενεσιουργός δύναμη της αρμονίας και του κάλλους. Από αυτήν εμπνεύστηκαν τόσοι και τόσοι δημιουργοί. Εξαιτίας της εκατομμύρια άνθρωποι βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν ή στερήθηκαν το δικαίωμα στη ζωή, κι απεναντίας άλλοι τόσοι πλημμύρισαν από χαρά κι αισιοδοξία, γέλασαν με την καρδιά τους κι έζησαν στιγμές γαλήνης κι ευτυχίας μέσα στην αδυσώπητη καθημερινότητά τους· με το πολύτιμο πανί της ντύθηκαν δισεκατομμύρια άνθρωποι κι έγινε δυνατή η ναυσιπλοΐα· πάνω στο παλιομοδίτικο χαρτί της τυπώθηκαν μεγαλουργήματα της λογοτεχνίας, θεόπνευστα κείμενα και ιερά βιβλία, ή υπογράφτηκαν πολιτικοοικονομικές συμφωνίες που άλλαξαν την πορεία του κόσμου.

Η κάνναβη μισήθηκε κι αγαπήθηκε όσο κανένα άλλο φυτό στον κόσμο και είτε με τις δυνάμεις του καλού είτε με τις δυνάμεις του κακού, υπήρξε ο πιστός και αχώριστος συνοδοιπόρος του ανθρώπου από την αυγή της ιστορίας μέχρι τις μέρες μας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΜΕΡΟΣ Α΄ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
ΜΕΡΟΣ Β΄ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΝΝΑΒΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ
Η ΚΑΝΝΑΒΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
ΚΙΝΑ: Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΝΝΑΒΗΣ
ΙΑΠΩΝΙΑ: Η ΥΦΑΝΤΡΑ ΚΑΝΝΑΒΙΟΥ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΚΟΥΛΗΚΙ
ΙΝΔΙΑ - ΝΕΠΑΛ: ΚΑΝΝΑΒΗ, Η ΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΘΕΩΝ
ΠΕΡΣΙΑ - ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ: ΤΟ ΠΟΤΟ ΤΟΥ ΖΩΡΟΑΣΤΡΗ
ΑΙΓΥΠΤΟΣ: Η ΧΩΡΑ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΕΙΡΙΟΥ
ΡΩΜΑΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ: Ο ΚΗΠΟΣ ΤΗΣ ΕΔΕΜ, ΟΙ ΕΣΣΑΙΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΤΑΛΜΟΥΔ
Η ΚΑΝΝΑΒΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΙΣΛΑΜ
Η ΚΑΝΝΑΒΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Η ΚΑΝΝΑΒΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
ΑΦΡΙΚΗ: ΤΟ ΙΕΡΟ ΧΟΡΤΟ ΓΙΝΕΤΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Λεπτομέρειες

ISBN13	9789604361991
Εκδότης	ΟΞΥ
Χρονολογία Έκδοσης	Ιούλιος 2008
Αριθμός σελίδων	624
Διαστάσεις	24x17
Κωδικός Πολιτείας	0160-0308
Θέμα	ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ/ ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Το παλιό κανναβουργείο στο Βαρόσι της Έδεσσας.

Το κανναβουργείο της Έδεσσας βρίσκεται δίπλα στους μύλους, στην τοποθεσία ‘Μεγάλος Κρημνός’ λίγο έξω από το Βαρόσι, την παλιά συνοικία της πόλης.
Πρόκειται για ένα εργοστάσιο που παρήγαγε σχοινιά, πανιά, και σπάγκους από ινδική κάνναβη η οποία εισαγόταν από το Μπεναρές.
Η διαδικασία κατεργασίας της κάνναβης και κατασκευής των σχοινιών ήταν δύσκολη αλλά εξαιρετικά μεθοδική και το εργοστάσιο γνώρισε ημέρες μεγάλης ακμής κατά το Μεσοπόλεμο, οπότε και προμήθευε σχεδόν αποκλειστικά το μεγαλύτερο μέρος της χώρας.
Το εργοστάσιο παρήκμασε μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1983. Σήμερα, αναπλάθεται με στόχο να αποτελέσει πόλο έλξης και χώρο μάθησης, που θα συμβάλει στην αναβίωση της ιστορίας της περιοχής.

.

Η ιστορία της καλλιέργειας κάνναβης στην Ελλάδα μέχρι το αποκορύφωμά της τον 20ό αιώνα

Οι αρχαίοι Έλληνες πιστεύεται ότι διδάχτηκαν την καλλιέργεια της κάνναβης και την τεχνική επεξεργασίας των ινών της από τους γείτονές τους εξ’ Ανατολής.

Αναφορές στην κάνναβη βρίσκουμε για πρώτη φορά τον 5ο αιώνα π.Χ. σε συγγραφικό έργο του «πατέρα της ιστορίας» Ηρόδοτου.

Από τον 5ο αιώνα π.Χ. και μετά οι σχετικές αναφορές σε συγγράμματα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων πληθαίνουν. Μέσα από αυτές φαίνεται πλέον καθαρά ότι οι αρχαίοι Έλληνες καλλιεργούσαν την κάνναβη και την χρησιμοποιούσαν ως πρώτη ύλη για την κατασκευή καραβόπανων, σχοινιών και υφασμάτων κάθε λογής, ως θεραπευτικό αλλά και ως ευφορικό μέσο.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και της Τουρκοκρατίας η καλλιέργεια της κάνναβης στην Ελλάδα συνεχίζεται, λόγω όμως των αλλεπάλληλων πολέμων και την μακροχρόνια υποδούλωσή της από Φράγκους, Ενετούς και Τούρκους η καλλιέργειά της ήταν περιορισμένη. Σποραδική παρέμεινε η καλλιέργειά της ακόμα και κατά τα πρώτα χρόνια από τη σύσταση του ελληνικού κράτους, το οποίο κάλυπτε τις ανάγκες του σε κάνναβη κυρίως με εισαγωγές.

Το 1875 περίπου, εκδηλώθηκε ουσιαστικά η πρώτη σοβαρή προσπάθεια οργανωμένης καλλιέργειας κλωστικής κάνναβης, η οποία και διαδόθηκε σημαντικά στα χρόνια που ακολούθησαν.

Όμως, από το 1915 έως το 1919, ο πόλεμος, ο ναυτικός αποκλεισμός και η ραγδαία αύξηση της τιμής των δημητριακών, είχαν ως αποτέλεσμα να σταματήσει η οργανωμένη καλλιέργειά της.

Με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου η κλωστική κάνναβη αποτέλεσε βασική γεωργική καλλιέργεια και εξαγώγιμο προϊόν έως το 1932. Το 1928 για παράδειγμα, υπήρχαν στην Ελλάδα δέκα εργοστάσια, τα «κανναβουργεία», τα οποία επεξεργάζονταν την ίνα κυρίως για τη δημιουργία σκοινιών.

Από το 1936, χρονιά απαγόρευσης της κάνναβης στην Ελλάδα μετά αμερικανικών πιέσεων, τα ελληνικά κανναβουργεία σταδιακά οδηγήθηκαν στην πτώχευση με το τελευταίο κανναβουργείο να κλείνει στην Κέρκυρα αρχές του ’80.

Πολλή διαδεδομένη όμως ήταν η επεξεργασία της κάνναβης και τοπικά, με την μορφή της οικοτεχνίας, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες σε είδη καθημερινής χρήσεως, όπως τσουβάλια, σχοινιά, ρούχα. Η δραστηριότητα αυτή ασκήθηκε περίπου μέχρι τα μέσα του ’60 και εν συνεχεία πέρασε γρήγορα στη λήθη.Μέσα σε λιγότερο από 40 χρόνια οι αξίες της κάνναβης και η ιστορία της ξεχάστηκαν. Μόνον στην Έδεσσα σώζεται το μοναδικό πια κανναβουργείο, με τα παλιά -άριστα διατηρημένα- μηχανήματά του, για να θυμίζει, σε όποιον διαβαίνει τις πύλες του, το άγνωστο αυτό παρελθόν της Ελλάδας. 

         

Η χασισοκαλλιέργεια και το εμπόριο κάνναβης στην Αρκαδία

Το 1870 οι Νόμοι Αρκαδίας και Αργολίδας πρωτοστατούσαν στην καλλιέργεια της ευφορικής και κλωστικής κάνναβης. Η Τρίπολη από τα μέσα του 19ου αιώνα αποτελούσε κέντρο καλλιέργειας και εμπορίας χασίς. Πρώτος εισήγαγε τους σπόρους του χασίς στην Τρίπολη ο Γεώργιος Μακρόπουλος, γαμπρός του τότε δημάρχου Τριπόλεως Αθανασίου Γρηγορόπουλου. Μετανάστες από την Ανατολή, την Αίγυπτο, την Κύπρο με υπουργική διαταγή, δίδαξαν στον Δήμο Ορχομενού Μαντινείας τη μεθοδολογία της καλλιέργειάς της. Η εφημερίδα της εποχής εκείνης «Μορέας» αναφέρει ότι το 1904 η παραγωγή στη Μαντινεία ανερχόταν στις 5.000.000 οκάδες. Το χασίς εξάγονταν στην Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή. Η φήμη του το κατέτασσε ανάμεσα στα καλύτερα του κόσμου. Οι περισσότερες κατασχέσεις στην Τύνιδα της Τυνησίας είχαν σφραγίδα ελληνικών εργοστασίων, με κυριότερο τον οίκο «Σταύρου Κοτσακέ εν Τριπόλει». 

Υπήρχαν οι ποικιλίες καννάβι και ινδικό καννάβι. Διέφεραν ως προς το ότι το καννάβι δεν είχε καθόλου οσμή. Τα δενδρύλλια ορθώνονταν σε ύψος 1 με 2 μέτρα και είχαν πάχος 1 με 3 εκατοστά. Τα φύλλα ήταν στενά και στο τελείωμά τους σαν το πριόνι. Η σπορά γινόταν από το Φεβρουάριο μέχρι τον Απρίλιο με την ίδια διαδικασία της σποράς του σιταριού. Τα δενδρύλλια ωρίμαζαν μέχρι τον Αύγουστο, τα σκάλιζαν, έδιωχναν τα άγρια χόρτα, τα έκοβαν και τα άπλωναν στο χωράφι να ξεραθούν για 10 μέρες. Τελικά τα μάζευαν σε δεμάτια και τα αποθήκευαν. Χαρακτηριστικές αναφορές της επίδρασης κατά τη συγκομιδή τους είναι ότι οι νεαρές κοπέλες της περιοχής, όταν έφευγαν από το χωράφι καθ’ οδόν προς το σπίτι τους, ήταν πάντα εύθυμες αλλά και πειρακτικές, σε σημείο θράσους, απέναντι στους περαστικούς.

Στα εργαστήρια χασίς εργαζόταν πολύς κόσμος, μέχρι γυναίκες και παιδιά. Η κατεργασία πραγματοποιόταν το χειμώνα, εποχή ακατάλληλη για γεωργικές εργασίες. Ξεχώριζαν το ξύλο από τα φύλλα και τον σπόρο. Τα φύλλα τα έτριβαν αρχικά πάνω σε ειδικό συρμάτινο τελάρο με χοντρές τρύπες κι έπειτα σε τελάρα με πιο ψιλές τρύπες ώστε να απομονώνονται οι σπόροι. Τα φύλλα γίνονταν σκόνη, η οποία λόγω της ουσίας που περιείχαν σχηματιζόταν σε μία μάζα και κοβόταν σε πλάκες για κάπνισμα. Οι δε σπόροι πωλούνταν. Οι νοικοκυρές άπλωναν τους κορμούς των δενδρυλλίων  στις αυλές των σπιτιών ή στα αλώνια και τους  χτυπούσαν με ραβδί ώσπου να φύγουν τα υγρά από τον κορμό. Τη φλούδα του κορμού που απέμενε τη στέγνωναν στον ήλιο. Έπειτα σχημάτιζαν μπάλες (τουλούμπες), τις έγνεθαν με τη ρόκα κι έκαναν κλωστές.

Το χασίς το συσκεύαζαν σε χειροποίητα μικρά υφασμάτινα σακίδια, πάνω στα οποία τυπώνονταν με μαύρο ή κόκκινο μελάνι το σήμα του εργοστασίου, το όνομα και η διεύθυνση του εργοστασιάρχη. Κάθε παραγωγός διέθετε ξεχωριστό διακριτικό σήμα για το προϊόν του. Ο ελέφαντας ήταν σήμα του κτηματία Πέτρου Καραμάνου στο χωριό Στενό. Η ποιότητά του καθοριζόταν ανάλογα με τη χρονιά όπως στο κρασί.

Ο Γάλλος περιηγητής Henry de Monfreid επισκέφτηκε ο ίδιος την οικογενειακή επιχείρηση Καραμάνου στο Στενό για να εμπορευτεί χασίς. Αναφέρει ότι υπήρχε οργανωμένο δίκτυο Ελλήνων, οι οποίοι αναλάμβαναν να συνοδεύσουν τους υποψήφιους πελάτες και να πάρουν τις τελωνειακές άδειες. Στο δίκτυο αυτό συμμετείχαν όχι μόνο άνθρωποι του περιθωρίου αλλά και μορφωμένοι, της καλής κοινωνίας, άνδρες και γυναίκες, μαζί με τους απαραίτητους μεταφραστές και τα ανάλογα τηλεγραφήματα. Από το Στενό θα φόρτωναν την παραγγελία του στον σιδηρόδρομο και από τον Πειραιά με ελληνικό ατμόπλοιο θα μεταφερόταν στη Μασσαλία.

Ο περιηγητής δεν παρέλειψε να θαυμάσει την εργατικότητα, το πνεύμα οικονομίας, τη μυστικότητα, τη φιλοξενία των Ελλήνων και την ομορφιά της ελληνικής φύσης. Ο πελάτης είχε δικαίωμα δοκιμής του καπνού του χασίς. Το μέγεθος της φλόγας ήταν ανάλογο της  ποιότητάς του. Η σοδειά είχε αποθηκευτεί σε σκοτεινό υπόγειο, όπου εργάτες  χτυπούσαν με τα μπαστούνια τους σάκους για να κονιορτοποιήσουν το περιεχόμενο. Μετά φυλάσσονταν ολονυχτίς σε σιταποθήκη μέχρι το πρωί. Ακολουθούσε το κοσκίνισμά του από τις γυναίκες σε ειδικό τραπέζι και οι άντρες το τοποθετούσαν σε λεκάνες για να ομογενοποιηθεί. Μια υδραυλική πρέσα σχημάτιζε ομοιόμορφα μικρά σακίδια προς πώληση.

Υπήρχαν πολλά εργαστήρια στην Τρίπολη όπως του Αγγελίδη , Β. Βαφειόπουλου με 15 εργάτες στην οδό Σπετσεροπούλου και Νικηταρά, ο Κ. Θαλασσινός, του Γεωργίου Σ.  Κωτσάκη με 20 εργάτες στην οδό Ταξιαρχών, του Π. Καράκαλου με 25 εργάτες, ο Τ. Καρακάλος, ο Σ. Καραμάνος, ο Γ. Καραχάλιος, ο Π. Καραχάλιος, ο  Π. Λυμπερόπουλος, ο Δ. Ματζαγριωτάκης, ο Ι. Μαυρόγιαννης, ο Κ. Μικρούλης, ο Γ. Μουτσόπουλος, ο Ν. Μουτσόπουλος, ο Γ. Μπακόπουλος, ο Δ. Ματζαγριωτάκης, ο Κ. Μαυρόγιαννη, ο  Μιχ. Κουγιούφας, ο Πέτρος Καραμάνος, ο Μ. Πετρόπουλος, ο Αργύρης Παπαοικονόμου, ο  Γ. Σπορίδης, ο Κ. Σπορίδης.

Η καλλιέργεια σταμάτησε εξαιτίας επίμονων πιέσεων της βρετανικής διπλωματίας ότι δεν θα αγόραζαν εις το εξής ελληνική σταφίδα, αν δεν έπαυε η καλλιέργεια κι η εξαγωγή χασίς. Δύο εκδοχές αιτιολογούν την εκβιαστική πίεση των Άγγλων. Η πρώτη, ότι αντιμετώπιζαν μεγάλο πρόβλημα στην Αίγυπτο λόγω του ότι οι Αιγύπτιοι εργάτες κάπνιζαν πολύ χασίς με συνέπεια τη μείωση της ντόπιας παραγωγής. Η δεύτερη εκδοχή είναι ότι με την κυκλοφορία του ινδικού χασίς θα αποκόμιζαν τεράστια οικονομικά οφέλη, αφού η Ινδία ήταν δική τους αποικία. Ως αποτέλεσμα της εξωτερικής πολιτικής, η Ελληνική Κυβέρνηση το 1906 επέβαλε φόρο στην καλλιέργεια χασίς και τελωνειακούς περιορισμούς.

Το 1919 η Συνθήκη των Βερσαλλιών είχε θέσει ως όρο να καταργηθεί η καλλιέργεια και εμπορία χασίς λόγω εθισμού κι επιβλαβών επιπτώσεων στην υγεία. Η Ελλάδα ακολούθησε τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη και με το νομοθετικό διάταγμα της 7/11/1925 θεσπίστηκε η απαγόρευση  εμπορίου χασίς για δέκα χρόνια, έως την 1η Ιανουαρίου 1936. Σκοπός ήταν να εξαντληθούν τα αποθέματα και να διατεθούν στο εξωτερικό, ώστε να μην ζημιωθούν οικονομικά. Κατά συνέπεια άρχισε να μειώνεται το εργατικό δυναμικό στα χασισοεργαστήρια και οι καλλιεργητές στη Μαντινεία άρχισαν να καλλιεργούν άλλα είδη.

Μετά την δικτατορία του Μεταξά επεβλήθησαν σκληρά μέτρα με αποτέλεσμα να σταματήσει οριστικά η καλλιέργεια κι εμπορία χασίς. Στις εκλογές του 1920, όταν ήρθε στην Τρίπολη για την προεκλογική περιοδεία ο Λεβιδαίος Αλέξανδρος Παπαναστασίου, υπουργός της Κυβέρνησης Βενιζέλου, οι συμπατριώτες του τον παρακάλεσαν να βοηθήσει στην αναστολή της απόφασης του νόμου της απαγόρευσης καλλιέργειας χασίς. Ο διακεκριμένος πολιτικός όχι μόνο δεν ενήργησε θετικά στο αίτημα των συμπατριωτών του, αλλά συνέστησε στον Νομάρχη να επιβάλει πιο αυστηρά μέτρα.

Το 1932 το Ελληνικό Κράτος απαγορεύει την καλλιέργεια και κατοχή ινδικής καννάβεως. Ο δήμαρχος Ορχομενού Μαντινείας Γ. Κ. Μακρής αναφέρει ότι από τις αποζημιώσεις των καλλιεργητών παρακρατήθηκε ένα ποσοστό και ότι αυτά τα κρατικά έσοδα στήριξαν έργα υποδομής  στην Πελοπόννησο.

Πηγή: kannabishop.com / arcadiaportal.com

Το ελληνικό κράτος επιτέλους αποφάσισε την καλλιέργεια και  χρήση της φαρμακευτικής κάνναβης, που σε πολλά κράτη της γης καλλιεργείται νόμιμα με πρώτο το Ισραήλ ,το οποίο εξάγει τη μεγαλύτερη ποσότητα ελαίου από κάνναβη και είναι το μεγαλύτερο σε ποσοστό εξαγωγικό τους προϊόν. Παλιότερα είχαν ανοίξει μαγαζιά σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος, μεταξύ αυτών και στην Πάτρα με τον τίτλο "ΚΑΝΝΑΒΗ ΣΟΠ", και έκλεισαν. Παλιότερα  στην Ελλάδα σε πολλές πόλεις λειτουργούσαν τα κανναβουργεία, όπου η κάνναβης ήταν μετά από  κατεργασία υφάνσιμη ύλη με πρώτη ποιότητα το ΧΑΣΕ  και έμεινε η παροιμία "ΘΑ ΣΕ ΣΧΙΣΩ ΣΑ ΧΑΣΕ" και η δεύτερη ποιότητα ήταν το κάμποτο το οποίο φορέσαμε σώβρακο πιτσιρικάδες και κυκλοφορούσαμε τα καλοκαίρια στο ποτάμι. Οι φουσταννέλες ήταν κατασκευασμένες κυρίως από κάνναβη. Στο Λεβίδι Αρκαδίας λειτουργούσαν 4 κανναβουργεία και έκλεισαν οριστικά , ύστερα από πιέσεις, Άγγλων, Αμερικάνων, Μεταξά και  επί Αλέξανδρου Παπαναστασίου, με καταγωγή από Τρίπολη, και αργότερα δεν εκλέχτηκε ούτε βουλευτής.                  Ο Γιώργος  Καράμπελας από το Μελιγαλά Μεσσηνίας είχε τη διορατικότητα να γράψει για το ιερό χόρτο με πρώτη έκδοση το 1998 από τον Εξάντα και η επόμενη έκδοση το 2008 από το Οξύ. Τον είχα μαθητή κάνοντάς του  φροντιστήριο στο Μελιγαλά και μου δώρισε το βιβλίο του, το οποίο ήταν πρωτοποριακό στην εποχή του, αλλά ταυτόχρονα δημιούργησε με την επώνυμη  τη δημοσιευσή του  πολλές απειλές εις βάρος του από πολλούς γνωστούς και αγνώστους.

Στο διαδίκτυο υπάρχουν πολλές αναφορές στο ονομά του και για τα υπόλοιπα βιβλία του.