ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ.
H αυτάρκεια ήταν πλήρης και η παραγανάλωση (δικός μου όρος=παραγωγή και ανάλωση= παραγανάλωση) δεν επηρεαζόταν ούτε από το πληθωρισμό, ούτε από το χρήμα.
Αργότερα όλα αυτά περιορίστηκαν, και το χωριό με την ύδρευση, το αυτοκίνητο, την τηλεόραση, άρχισε να αστικοποιείται. Σταμάτησαν στις ρούγες και τα πηγάδια τα κουτσομπολιά, που ήταν τόπος και χώρος επικοινωνίας-ψυχοθεραπείας, οι παρέες με το χορό και το τραγούδι σταμάτησαν οριστικά, τα αυθόρμητα ομαδικά παιχνίδια στην αλάνα, ανά τας αγυιάς και ανά τας ρύμας αντικαταστάθηκαν από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και η συγγένεια πλέον με τα γλέντια και γιορτάσια σταμάτησαν. Οι σεμπριές και οι δανεικαριές τώρα δεν υπάρχουν , κλείστηκε ο καθένας στον εαυτό του.
Με το φωτογραφικό υλικό θυμίζουμε τις παλιές
καλές εποχές του χωριού μας, προσπαθώντας να κάνουμε πιο ανθρώπινη τη σκέψη, πιο
ζεστή τη φωνή και πιο ειλικρινή την καλημέρα μας. Τέλος να προσπαθήσουμε να
γίνουμε του «είναι και του γίνεσθε»
και όχι του «δήθεν και του φαίνεστε».
Με τον αστικό τρόπο ζωής
καταργήθηκαν και πολλά επαγγέλματα. Από τα επαγγέλματα που «χάθηκαν» στις ημέρες μας ήταν και του καροποιού, γύφτου και σαμαρά ο οποίος
έφτιαχνε τα σαμάρια για τα άλογα, τα
γαϊδούρια και τα μουλάρια, που ήταν τα μεταφορικά μέσα της εποχής μαζί με τα
κάρα .
Στα παιδικά μας χρόνια μια αποστολή ήταν ανάλογα με την εποχή, το σπίτι που είχε τρίφτα, τρίβαμε χοντρό αλάτι για τις διάφορες χρήσεις του, γαλαζόπετρα για το ράντισμα, κεραμίδια να γίνουν σκόνη για να φτιαχτεί ο φούρνος, διάφορους ξηρούς καρπούς για τα ζώα κ.λ.π..
Η τρίφτα ήταν μια επίπεδη επιφάνεια από λεία πέτρα, κατεργασμένη ή ακατέργαστη διαφορετικού πλάτους και πάχους και το λιθάρι στρογγυλό ή σφαιρικό κατεργασμένο ή ακατέργαστο, ανάλογα με το τι θέλουμε να τρίψουμε . Τέτοιες έτοιμες πλάκες πήγαιναν και έβγαζαν από το ποτάμι Μαυροζούμενα στην περιοχή της Γκρεμίνας, τις φορτώνανε σε ζώα και τις πωλούσαν στα πανηγύρια και σε όσους είχαν ανάγκη.Το λιθάρι της τρίφτας, το φέρναμε από το ποτάμι, το οποίο για να στρογγυλευτεί χρειάστηκε να διανύσει χιλιόμετρα και από τα χτυπήματα και τη κύλιση από το νερό έπαιρνε τη στρογγυλή μορφή.Η δική μας τρίφτα και το λιθάρι είναι κατεργασμένα.
Το κάθε σπίτι είχε ζώα, κήπο, πηγάδι, μπαξέ, λινό, αποθήκη, αποθηκευτικούς χώρους, ντζάρες για αποθήκευση νερού βροχής ,κάτω από τους ρέχτες των σπιτιών, λαδολύχναρα για φωτισμό, και παραγώνι για μαγείρεμα και ζεστασιά, και ντάκο πίσω από την πόρτα για ασφάλεια. Άλλα σπίτια τα είχαν όλα και άλλα ορισμένα από αυτά.
Πολλές φορές από την τρίφτα βγάζαμε το χαρτζιλίκι μας, ειδικά όταν ήταν το γαλάζωμα σε αμπέλια,-σταφίδες, κηπευτικά, γιατί η γαλαζόπετρα ήταν σε κομμάτια και έπρεπε να γίνει σκόνη.Μαζί με τον ασβέστη σχηματίζαμε το βορδιγάλειο πολτό σε συγκεκριμμένη αναλογια και ραντίζαμε για την καταπολέμηση των μικροβίων.
Τώρα τα υλικά ραντίσματος είναι έτοιμα και οι τρίφτες είναι στα αζήτητα. Μερικές τρίφτες υπάρχουν ακόμη παραμένοντας ζωντανές θυμιζοντάς μας το παρελθόν και άλλες έχουν καταστραφεί.
ΤΡΙΦΤΑ ΚΑΙ ΛΙΝΟΣ ΠΑΠΑΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
Η ΤΡΙΦΤΑ ΛΥΡΑ ΧΟΡΤΑΡΙΑΣΜΕΝΗ.
Η ΚΑΤΕΡΓΑΣΜΕΝΗ ΤΡΙΦΤΑ ΛΥΡΑ ΜΕ ΤΑ ΤΡΙΑ ΛΙΘΑΡΙΑ ΤΑ ΔΥΟ ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΝΑ ΚΑΤΕΡΓΑΣΜΕΝΟ
Η ΑΡΔΕΥΣΗ ΜΕ ΤΟ ΜΑΓΓΑΝΑΚΙ.
ΤΑ ΡΥΖΙΑ ΜΕ ΤΟ ΤΑΜΠΟΥΚΙ
Η ΔΕΣΗ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ
ΟΙ ΚΥΝΗΓΟΙ
ΟΙ ΠΑΡΕΕΣ
ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ ΠΟΥ ΑΡΔΕΥΟΤΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ ΚΑΙ ΜΕ ΛΑΤΖΑ ΠΟΤΙΖΟΤΑΝ ΟΙ ΜΠΑΞΕΔΕΣ
ΟΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΜΑΣ.ΤΑ ΠΟΤΙΣΤΙΚΑ
Ο ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΒΑΛΥΡΑΣ,ΠΟΥ ΚΑΠΟΤΕ ΕΣΦΥΖΕ ΑΠΟ ΖΩΗ.
ΤΟ ΒΑΓΕΝΙ ΤΟΥ ΝΕΡΟΜΥΛΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΥΣΣΩΠΟ
ΤΟ ΜΑΓΓΑΝΟΠΗΓΑΔΟ ΝΟΡΙΑ,ΠΟΥ ΑΔΡΕΥΟΤΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΑΡΔΕΥΕ ΤΟΥΣ ΜΠΑΞΕΔΕΣ
ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ
ΤΟ ΨΑΡΕΜΑ ΣΤΗ ΜΑΥΡΟΖΟΥΜΕΝΑ
Ο ΧΟΡΟΣ ΤΙΣ ΑΠΟΚΡΗΕΣ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Η ΠΑΡΕΑ
ΕΓΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ ΒΑΛΥΡΑΣ ΤΟ 1919, ΠΡΙΝ 99 ΧΡΟΝΙΑ,ΜΕ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ
Ο ΑΓΡΟΦΥΛΑΚΑΣ ΝΙΚΗΤΑΣ ΜΟΥΡΟΥΣΙΑΣ,ΑΓΡΟΦΥΛΑΚΑΣ ΔΙΚΑΙΟΥΤΑΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΟΠΛΟ.ΤΩΡΑ Η ΑΓΡΟΦΥΛΑΚΗ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ.
ΟΙ ΠΑΡΕΕΣ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ ΔΙΑΣΚΕΔΑΖΟΥΝ
ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΜΕ ΤΙΣ ΦΑΓΩΜΕΝΕΣ ΠΕΤΡΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΡΙΧΙΕΣ.ΤΩΡΑ ΕΞΑΦΑΝΙΣΤΗΚΑΝ
Ο ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ
ΤΟ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΟ ΜΕΣΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΜΑΣ ΗΛΙΚΙΑΣ.
ΣΤΑ ΡΥΖΙΑ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ,ΜΕ ΤΟ ΤΑΜΠΟΥΚΙ
ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΥΛΑ
Η ΠΑΡΕΑ
ΤΑ ΤΣΙΓΚΕΛΙΑ,ΓΙΑ ΠΟΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ
ΑΠΟΚΡΗΕΣ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Η ΒΑΡΚΑ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Η ΠΑΡΕΑ
ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΣ,ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ
Η ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΓΕΦΥΡΑ ΒΑΛΥΡΑΣ
ΟΙ ΠΑΡΕΕΣ ΣΤΟ ΜΠΙΖΑΝΙ
ΓΥΝΑΙΚΟΠΑΡΕΑ
ΟΙ ΦΙΛΟΙ
ΣΤΟ ΜΠΑΚΑΛΙΚΟ ΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΣΙΚΑ
ΑΠΟΟΚΡΗΕΣ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Η ΚΑΡΠΟΥΖΟΠΑΡΕΑ
ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ
Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΑΣ ΜΙΜΗΣ ΜΠΟΥΖΑΛΑΣ
Η ΠΑΡΕΑ
Η ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΓΕΦΥΡΑ ΒΑΛΥΡΑΣ
ΟΙ 6 ΜΠΙΖΑΝΙΩΤΙΣΕΣ
ΤΟ ΟΡΓΩΜΑ ΜΕ ΤΟ ΑΛΟΓΟ.ΤΩΡΑ ΕΧΟΥΜΕ ΤΑ ΤΡΑΚΤΕΡ
ΟΙ ΠΑΡΕΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΙΕΣ
Η ΚΑΛΑΜΩΤΗ
ΤΑ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ.ΤΑ ΚΑΡΑ, ΜΕ ΤΟ ΓΕΡΟΞΕΝΟ
ΚΥΝΗΓΕΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ-ΚΥΝΗΓΟΙ
ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ
ΣΤΟ ΠΑΝΩ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ
ΟΙ ΦΙΛΟΙ
ΤΟ ΜΠΑΚΑΛΙΚΟ ΛΙΟΝΤΗΡΗ
Η ΡΟΥΓΑ ΣΤΟ ΜΠΙΖΑΝΙ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ
Η ΡΟΥΓΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΠΛΥΣΤΑΡΙΟ ΜΕ ΚΑΚΑΒΟΣΤΡΕΣ ΣΤΟ ΑΥΛΑΚΙ
Ο ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΠΟΥ ΚΑΠΟΤΕ ΕΣΦΥΖΕ ΑΠΟ ΖΩΗ
ΤΟ ΜΠΙΖΑΝΙ ΔΙΑΣΚΕΔΑΖΕΙ
Η ΣΥΓΓΕΝΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΙΑ
ΣΤΟ ΠΑΝΩ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ
Η ΠΑΡΕΑ ΚΑΙ ΟΙ ΦΙΛΟΙ
Η ΜΠΥΡΑΡΙΑ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΚΑΚΑΒΟΣΤΗΣ ΜΑΥΡΟΖΟΥΜΕΝΑΣ
Ο ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣΜΕ ΤΑ ΡΥΖΙΑ
Η ΤΑΒΕΡΝΑ ΣΤΟ ΣΟΥΕΖ
ΣΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΦΛΩΡΟΥ
ΟΙ ΤΣΟΥΚΑΛΑΔΕΣ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ
ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΙΣΕΣ-ΦΙΛΕΣ ΣΤΗ ΡΟΥΓΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΤΟ ΓΑΙΔΟΥΡΑΚΙ,ΤΟ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΟ ΜΕΣΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ
ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ
ΧΟΡΤΑΡΙΑΣΕ Ο ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ
ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ ΤΟ 1901
Στα παιδικά μας χρόνια μια αποστολή ήταν ανάλογα με την εποχή, το σπίτι που είχε τρίφτα, τρίβαμε χοντρό αλάτι για τις διάφορες χρήσεις του, γαλαζόπετρα για το ράντισμα, κεραμίδια να γίνουν σκόνη για να φτιαχτεί ο φούρνος, διάφορους ξηρούς καρπούς για τα ζώα κ.λ.π..Η τρίφτα ήταν μια επίπεδη επιφάνεια από λεία πέτρα, κατεργασμένη ή ακατέργαστη διαφορετικού πλάτους και πάχους και το λιθάρι στρογγυλό ή σφαιρικό κατεργασμένο ή ακατέργαστο, ανάλογα με το τι θέλουμε να τρίψουμε . Τέτοιες έτοιμες πλάκες πήγαιναν και έβγαζαν από το ποτάμι Μαυροζούμενα στην περιοχή της Γκρεμίνας, τις φορτώνανε σε ζώα και τις πωλούσαν στα πανηγύρια και σε όσους είχαν ανάγκη.Το λιθάρι της τρίφτας, το φέρναμε από το ποτάμι, το οποίο για να στρογγυλευτεί χρειάστηκε να διανύσει χιλιόμετρα και από τα χτυπήματα και τη κύλιση από το νερό έπαιρνε τη στρογγυλή μορφή.Η δική μας τρίφτα και το λιθάρι είναι κατεργασμένα.
Το κάθε σπίτι είχε ζώα, κήπο, πηγάδι, μπαξέ, λινό, αποθήκη, αποθηκευτικούς χώρους, ντζάρες για αποθήκευση νερού βροχής ,κάτω από τους ρέχτες των σπιτιών, λαδολύχναρα για φωτισμό, και παραγώνι για μαγείρεμα και ζεστασιά, και ντάκο πίσω από την πόρτα για ασφάλεια. Άλλα σπίτια τα είχαν όλα και άλλα ορισμένα από αυτά.
Πολλές φορές από την τρίφτα βγάζαμε το χαρτζιλίκι μας, ειδικά όταν ήταν το γαλάζωμα σε αμπέλια,-σταφίδες, κηπευτικά, γιατί η γαλαζόπετρα ήταν σε κομμάτια και έπρεπε να γίνει σκόνη.Μαζί με τον ασβέστη σχηματίζαμε το βορδιγάλειο πολτό σε συγκεκριμμένη αναλογια και ραντίζαμε για την καταπολέμηση των μικροβίων.
Τώρα τα υλικά ραντίσματος είναι έτοιμα και οι τρίφτες είναι στα αζήτητα. Μερικές τρίφτες υπάρχουν ακόμη παραμένοντας ζωντανές θυμιζοντάς μας το παρελθόν και άλλες έχουν καταστραφεί.
ΟΙ ΛΙΝΟΙ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥΣ(ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ)
Η αμπελοκαλλιέργεια δεν έχει τις φροντίδες και εργασίες όσες της σταφίδας, όπως είχαμε περιγράψει στην ανάρτηση της σταφίδας..Το αμπέλι όμως, συγκριτικά με τη σταφίδα, δεν είχε τη λαχτάρα. τον κόπο και την αγωνία, της συγκομιδής που είχε η σταφίδα. Αντίθετα, η συγκομιδή του ήταν ένα πανηγύρι. Μια εύκολη, σύντομη, και ευχάριστη εργασία, με πολύ κέφι και διασκέδαση.
Στις αρχές και στα μέσα Σεπτέμβρη οι νοικοκυραίοι ετοίμαζαν τα δρύινα βαρέλια τους: Αποθήκευαν αν είχε μείνει το υπόλοιπο κρασί της προηγούμενης χρονιάς, σε δοχεία ή μπουκάλια, τα καθάριζαν, τα πήγαιναν στους μαστόρους για να τα ξύσουν και να σφίξουν τα στεφάνια τους. Τέλη Σεπτέμβρη, ή αρχές Οκτώβρη, άρχιζε ο τρύγος. Πολλές φορές όταν το βαρέλι δεν καθαριζόταν καλά ή δεν έκλειναν καλά το πώμα, το κρασί γινόταν ξύδι, και το βαρέλι αχρηστευόταν, εκτός και αν το χρησιμοποιούσε μόνιμα για ξύδι, Συνήθως ο τρύγος, γινόταν με «δανεικαριά», δηλαδή μαζεύονταν φίλοι και συγγενείς και τρυγούσαν μ στου ενός, κι έπειτα στου άλλου, ενώ μερικοί, αν δεν εύρισκαν δανεικαριά έπαιρναν εργάτες, αφού προηγουμένως είχαν συμφωνήσει στην τιμή ή σε είδος κάποιου προϊόντος.
Ο ΧΟΡΤΑΡΙΑΣΜΕΝΟΣ ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΧΑΤΖΗ, ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΟΥ ΚΑΠΟΤΕ ΕΣΦΥΖΕ ΑΠΟ ΖΩΗ ΚΑΙ ΧΑΡΟΥΜΕΝΕΣ ΦΩΝΕΣ
Τ’ αμπελοστάφυλα, όπως κόβονταν στο αμπέλι, ρίχνονταν κατευθείαν από τις «κόφες» στα «πούργια» που ήταν φορτωμένα πάνω στα ζώα (γαϊδούρια, άλογα, μουλάρια,ή κάρα), για να τα φέρουν στο «λινό» ή πατητήρι. Τα καλύτερα σταφύλια διάλεγαν οι τρυγητές για να τα φάνε ή να τα δωρίσουν σε γνωστούς-φίλους δίνοντας ευχές ,για τη νέα σοδειά. Τα παιδιά έβαζαν μπροστά τα ζώα και χαρούμενα πήγαιναν για το σπίτι, όπου εκεί τα περίμενε κάποιος, συνήθως ο αρχηγός της οικογένειας, για ν’ αδειάσει τα «πούργια» μέσα στο λινό. Ο λινός ήταν ή χτιστός, τσιμεντοστρωμένος τελείως από μέσα, με λεία επιφάνεια, ή ξύλινος. Ο ξύλινος, (τώρα υπάρχει και πλαστικός, ή αυτοσχέδιος με νάυλον πάνω στο αυτοκίνητο ή σε τσιμέντο,που έχει μικρή κλίση) μεταφερόταν από σπίτι σε σπίτι και στηριζόταν σε τέσσερα πόδια. Οι πατητές σταφυλιών πριν πατήσουν τα σταφύλια έπλεναν τα πόδια τους, και μετά το πάτημα, λαμποκοπούσαν, γιατί οι βιταμίνες και ο μούστος δρούσαν σαν καλλυντικό στα πόδια μας. Πολλοί λινοί στη Βαλύρα καταστράφηκαν, άλλοι σώθηκαν για να μας θυμίζουν τις καλές παλιές εποχές και κάναμε μια προσπάθεια μελέτης –έρευνας-καταγραφής φωτογραφιζοντάς τους. Στο κατώι του σπιτιού μου υπήρχε λινός, καθώς και στο σπίτι του Λινάρδου. Ο λινός του Γεωργακόπουλου ήταν ο καλύτερος και είχε την περισσότερη κίνηση στο χωριό, γιατί είχε κοντά το πηγάδι του Λύρα, ήταν σκεπαστός, είχε μουριές για δροσιά και δύο μεγάλες πέτρες για να ξεφορτώνονται εύκολα οι κόφες ή τα πούργια .( Η κόφα χωρά πολύ λιγότερα σταφύλια ,από το πούργι).
Στις αρχές και στα μέσα Σεπτέμβρη οι νοικοκυραίοι ετοίμαζαν τα δρύινα βαρέλια τους: Αποθήκευαν αν είχε μείνει το υπόλοιπο κρασί της προηγούμενης χρονιάς, σε δοχεία ή μπουκάλια, τα καθάριζαν, τα πήγαιναν στους μαστόρους για να τα ξύσουν και να σφίξουν τα στεφάνια τους. Τέλη Σεπτέμβρη, ή αρχές Οκτώβρη, άρχιζε ο τρύγος. Πολλές φορές όταν το βαρέλι δεν καθαριζόταν καλά ή δεν έκλειναν καλά το πώμα, το κρασί γινόταν ξύδι, και το βαρέλι αχρηστευόταν, εκτός και αν το χρησιμοποιούσε μόνιμα για ξύδι, Συνήθως ο τρύγος, γινόταν με «δανεικαριά», δηλαδή μαζεύονταν φίλοι και συγγενείς και τρυγούσαν μ στου ενός, κι έπειτα στου άλλου, ενώ μερικοί, αν δεν εύρισκαν δανεικαριά έπαιρναν εργάτες, αφού προηγουμένως είχαν συμφωνήσει στην τιμή ή σε είδος κάποιου προϊόντος.
Τ’ αμπελοστάφυλα, όπως κόβονταν στο αμπέλι, ρίχνονταν κατευθείαν από τις «κόφες» στα «πούργια» που ήταν φορτωμένα πάνω στα ζώα (γαϊδούρια, άλογα, μουλάρια,ή κάρα), για να τα φέρουν στο «λινό» ή πατητήρι. Τα καλύτερα σταφύλια διάλεγαν οι τρυγητές για να τα φάνε ή να τα δωρίσουν σε γνωστούς-φίλους δίνοντας ευχές ,για τη νέα σοδειά. Τα παιδιά έβαζαν μπροστά τα ζώα και χαρούμενα πήγαιναν για το σπίτι, όπου εκεί τα περίμενε κάποιος, συνήθως ο αρχηγός της οικογένειας, για ν’ αδειάσει τα «πούργια» μέσα στο λινό. Ο λινός ήταν ή χτιστός, τσιμεντοστρωμένος τελείως από μέσα, με λεία επιφάνεια, ή ξύλινος. Ο ξύλινος, (τώρα υπάρχει και πλαστικός, ή αυτοσχέδιος με νάυλον πάνω στο αυτοκίνητο ή σε τσιμέντο,που έχει μικρή κλίση) μεταφερόταν από σπίτι σε σπίτι και στηριζόταν σε τέσσερα πόδια. Οι πατητές σταφυλιών πριν πατήσουν τα σταφύλια έπλεναν τα πόδια τους, και μετά το πάτημα, λαμποκοπούσαν, γιατί οι βιταμίνες και ο μούστος δρούσαν σαν καλλυντικό στα πόδια μας. Πολλοί λινοί στη Βαλύρα καταστράφηκαν, άλλοι σώθηκαν για να μας θυμίζουν τις καλές παλιές εποχές και κάναμε μια προσπάθεια μελέτης –έρευνας-καταγραφής φωτογραφιζοντάς τους. Στο κατώι του σπιτιού μου υπήρχε λινός, καθώς και στο σπίτι του Λινάρδου. Ο λινός του Γεωργακόπουλου ήταν ο καλύτερος και είχε την περισσότερη κίνηση στο χωριό, γιατί είχε κοντά το πηγάδι του Λύρα, ήταν σκεπαστός, είχε μουριές για δροσιά και δύο μεγάλες πέτρες για να ξεφορτώνονται εύκολα οι κόφες ή τα πούργια .( Η κόφα χωρά πολύ λιγότερα σταφύλια ,από το πούργι).
.Δυστυχώς καταστράφηκε και αυτός, και ο καλύτερα διατηρητέος είναι μέσα στην αυλή ,στο σπίτι του Μπότσικα, ενώ εξω από το σπίτι, μπροστά από το λινό, υπάρχει και η τρίφτα , που τη χρησιμοποιούσαν για το σπάσιμο του αλατιού, καρπών και για το ξεφόρτωμα των σταφυλιών. Τους λινούς που καταγράψαμε, φωτογραφίσαμε και αναρτήσαμε στη Βαλύρα είναι: του Μπότσικα, Ραμμογιαννόπουλου, Παπασαραντόπουλου, Θεοδωρακόπουλου, Τσαγκάρη, Χριστάκη, Μακρή, Βίγκου και Λαμπρόπουλου.
Στην παλιά οικία του Ραμμογιαννόπουλου δίπλα από το τζάκι, σώζεται ο λινός, ο οποίος είχε σώσει τη ζωή του θείου μου Παναγιώτη Παπαγεωργίου. Επειδή ήταν αριστερής ιδεολογίας, τον κυνηγούσαν οι Γερμανοί, στα δύσκολα και πέτρινα χρόνια της κατοχής, και κρυβόταν εκεί, επί τρεις μήνες συνεχώς, μέσα στο λινό. Γιατί βάζοντας επάνω στο λινό κουρελούδες ή ψαθιά, και δίπλα λειτουργούσε το τζάκι δεν φαινόταν ο λινός, και έτσι κανείς δεν φανταζόταν και υποψιαζόταν ,ότι είναι κρύπτη, του καταδιωκόμενου θείου μου.
Ο λινός, ή πατητήρι, ήταν χτισμένος και επιχρισμένος με τσιμέντο με μεγάλη κλίση προς το στόμιο. Άλλοι λινοί ήταν σκεπαστοί με θήκες που έμπαιναν τα δοκάρια σε εσοχές και πάνω έμπαιναν οι σανίδες. Στα νησιά του Αιγαίου υπάρχουν διάσπαρτοι πέτρινοι λινοί και πολλοί από αυτούς είναι έργα τέχνης. Πολλοί έχουν διασωθεί και χρησιμοποιούνται ακόμη.Μπορεί κάποιος μελετητής ή ερευνητής στο διαδίκτυο να μελετήσει την ιστορία τους,γιατί ο λινός είναι ένα κομμάτι της Πολιτιστικής- πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Ο λινός έχει μία τρύπα στη βάση της μπροστινής επιφάνειας στο κάτω μέρος της κλίσης, για να βγαίνει ο μούστος και να χύνεται σε μεγάλα καζάνια ή λεβέτια που ήταν τοποθετημένα από κάτω ή ήταν έτοιμο κοίλωμα ,από τσιμέντο. Μερικές φορές όταν αδειάζαμε τα σταφύλια πάνω στο λινό, και ο σωρός ήταν στο πάνω μέρος του λινού, λόγο βάρους αναποδογύριζαν οι σανίδες, έπεφταν τα σταφύλια και οι πατητές μέσα στο λινό, και γινόταν το έλα να δεις. Από τα καζάνια ή λεβέτια έπαιρνε ο ιδιοκτήτης με το «μπουγέλο» ή την «μπότσα», κάνοντας και το μέτρημα της ποσότητας, το μούστο και τον έριχνε στο βαρέλι που ήταν τοποθετημένο στην κανονική και οριστική θέση του, μέσα στο υπόγειο για να βράσει και να γίνει κρασί. Ο μούστος μετριόταν με ειδικό όργανο, το γράδο , σε περιεκτικότητα σταφυλοσάκχαρου. Ο καλύτερος βαθμός για να μετατρέψουν οι ζυμομύκητες το μούστο σε κρασί είναι ο βαθμός 13. Αν ήταν παρακάτω, στο μούστο έριχναν σταφίδα ή ζάχαρη. Αυτό το αποφάσιζε ο ειδικός που με ειδικά όργανα υπολόγιζε το πόσο ζάχαρη ή σταφίδα θα ρίξει στο βαρέλι. Ο Σκαλαίος Ιωάννης Μαρινόπουλος, πατέρας του συμμαθητή μου Αντώνη, έκανε αυτό το επάγγελμα, δηλαδή τη μελέτη του βαθμού του μούστου, και τα όργανα σε μια φωτογραφία ήταν δικά του. Μετά και αυτή τη διαδικασία άφηναν το βαρέλι ανοικτό, για να φεύγει το διοξείδιο του άνθρακα, από την αλκοολική ζύμωση (αυτά θα περιγραφούν αναλυτικά στη δεύτερη ανάρτηση)και όταν σταματούσε η βράση έκλειναν το πώμα του βαρελιού με λιωμένο θειάφι. Πολλοί πριν κλείσουν το βαρέλι έβαζαν και ρετσίνι για να έχει ευχάριστη γεύση το κρασί. Μετά από δύο μήνες περίπου δοκίμαζαν το κρασί και κυρίως το άνοιγαν, στη γιορτή του αγίου Δημητρίου, τιμώντας έτσι και τον άγιο.
Το κουβάλημα των σταφυλιών με τα ζώα από το αμπέλι στο λινό ήταν μια ευχάριστη ιεροτελεστία –τελετουργία με τα απρόοπτα πολλές φορές, ειδικά όταν πρόγκαγε το ζώο και έγερνε τα σαμάρι και τα σταφύλια έπεφταν στο χώμα. Φτάνοντας στο λινό, είχε δεξιά και αριστερά δύο μεγάλες πέτρες και μπορούσε ένας άνθρωπος να ξεφορτώσει το γαϊδούρι . Εάν δεν είχε πέτρες είχαμε μια φουρκάδα με διχάλα και στηρίζαμε τη μια κόφα ή πούργι για να μην γείρει το σαμάρι και πέσουν τα σταφύλια. Από το αμπέλι στο λινό, για τη μεταφορά των σταφυλιών με τα ζώα, μπορούμε να φανταστούμε την κίνηση και τη φασαρία. Εάν φανταστούμε και τα παιδιά να φωνάζουν, να απειλούν ή να δέρνουν τα δύστυχα ζώα, ή να τραγουδούν, κι ακόμη, εάν φανταστούμε και τ’ άλλα παιδιά, του χωριού, να περιμένουν να περάσουν τα ζώα, για να ζητήσουν ή στην ανάγκη ν’ αρπάξουν σταφύλια, τότε έχουμε ολοζώντανη μπροστά μας την εικόνα του τελετουργικού του τρύγου. Τα σταφύλια εύκολα τα πρόσφεραν οι νοικοκυραίοι. Γι αυτό και δεν ήταν σπάνιο να βλέπει κανείς μεγάλες γυναίκες ή άντρες, να περιμένουν και να σταματούν τα ζώα με τα πούργια για να πάρουν μερικά σταφύλια για το σπίτι τους, όταν μάλιστα προέρχονταν από αμπέλι συγγενούς ή φίλου.
Ο λινός, ή πατητήρι, ήταν χτισμένος και επιχρισμένος με τσιμέντο με μεγάλη κλίση προς το στόμιο. Άλλοι λινοί ήταν σκεπαστοί με θήκες που έμπαιναν τα δοκάρια σε εσοχές και πάνω έμπαιναν οι σανίδες. Στα νησιά του Αιγαίου υπάρχουν διάσπαρτοι πέτρινοι λινοί και πολλοί από αυτούς είναι έργα τέχνης. Πολλοί έχουν διασωθεί και χρησιμοποιούνται ακόμη.Μπορεί κάποιος μελετητής ή ερευνητής στο διαδίκτυο να μελετήσει την ιστορία τους,γιατί ο λινός είναι ένα κομμάτι της Πολιτιστικής- πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Ο λινός έχει μία τρύπα στη βάση της μπροστινής επιφάνειας στο κάτω μέρος της κλίσης, για να βγαίνει ο μούστος και να χύνεται σε μεγάλα καζάνια ή λεβέτια που ήταν τοποθετημένα από κάτω ή ήταν έτοιμο κοίλωμα ,από τσιμέντο. Μερικές φορές όταν αδειάζαμε τα σταφύλια πάνω στο λινό, και ο σωρός ήταν στο πάνω μέρος του λινού, λόγο βάρους αναποδογύριζαν οι σανίδες, έπεφταν τα σταφύλια και οι πατητές μέσα στο λινό, και γινόταν το έλα να δεις. Από τα καζάνια ή λεβέτια έπαιρνε ο ιδιοκτήτης με το «μπουγέλο» ή την «μπότσα», κάνοντας και το μέτρημα της ποσότητας, το μούστο και τον έριχνε στο βαρέλι που ήταν τοποθετημένο στην κανονική και οριστική θέση του, μέσα στο υπόγειο για να βράσει και να γίνει κρασί. Ο μούστος μετριόταν με ειδικό όργανο, το γράδο , σε περιεκτικότητα σταφυλοσάκχαρου. Ο καλύτερος βαθμός για να μετατρέψουν οι ζυμομύκητες το μούστο σε κρασί είναι ο βαθμός 13. Αν ήταν παρακάτω, στο μούστο έριχναν σταφίδα ή ζάχαρη. Αυτό το αποφάσιζε ο ειδικός που με ειδικά όργανα υπολόγιζε το πόσο ζάχαρη ή σταφίδα θα ρίξει στο βαρέλι. Ο Σκαλαίος Ιωάννης Μαρινόπουλος, πατέρας του συμμαθητή μου Αντώνη, έκανε αυτό το επάγγελμα, δηλαδή τη μελέτη του βαθμού του μούστου, και τα όργανα σε μια φωτογραφία ήταν δικά του. Μετά και αυτή τη διαδικασία άφηναν το βαρέλι ανοικτό, για να φεύγει το διοξείδιο του άνθρακα, από την αλκοολική ζύμωση (αυτά θα περιγραφούν αναλυτικά στη δεύτερη ανάρτηση)και όταν σταματούσε η βράση έκλειναν το πώμα του βαρελιού με λιωμένο θειάφι. Πολλοί πριν κλείσουν το βαρέλι έβαζαν και ρετσίνι για να έχει ευχάριστη γεύση το κρασί. Μετά από δύο μήνες περίπου δοκίμαζαν το κρασί και κυρίως το άνοιγαν, στη γιορτή του αγίου Δημητρίου, τιμώντας έτσι και τον άγιο.
Το κουβάλημα των σταφυλιών με τα ζώα από το αμπέλι στο λινό ήταν μια ευχάριστη ιεροτελεστία –τελετουργία με τα απρόοπτα πολλές φορές, ειδικά όταν πρόγκαγε το ζώο και έγερνε τα σαμάρι και τα σταφύλια έπεφταν στο χώμα. Φτάνοντας στο λινό, είχε δεξιά και αριστερά δύο μεγάλες πέτρες και μπορούσε ένας άνθρωπος να ξεφορτώσει το γαϊδούρι . Εάν δεν είχε πέτρες είχαμε μια φουρκάδα με διχάλα και στηρίζαμε τη μια κόφα ή πούργι για να μην γείρει το σαμάρι και πέσουν τα σταφύλια. Από το αμπέλι στο λινό, για τη μεταφορά των σταφυλιών με τα ζώα, μπορούμε να φανταστούμε την κίνηση και τη φασαρία. Εάν φανταστούμε και τα παιδιά να φωνάζουν, να απειλούν ή να δέρνουν τα δύστυχα ζώα, ή να τραγουδούν, κι ακόμη, εάν φανταστούμε και τ’ άλλα παιδιά, του χωριού, να περιμένουν να περάσουν τα ζώα, για να ζητήσουν ή στην ανάγκη ν’ αρπάξουν σταφύλια, τότε έχουμε ολοζώντανη μπροστά μας την εικόνα του τελετουργικού του τρύγου. Τα σταφύλια εύκολα τα πρόσφεραν οι νοικοκυραίοι. Γι αυτό και δεν ήταν σπάνιο να βλέπει κανείς μεγάλες γυναίκες ή άντρες, να περιμένουν και να σταματούν τα ζώα με τα πούργια για να πάρουν μερικά σταφύλια για το σπίτι τους, όταν μάλιστα προέρχονταν από αμπέλι συγγενούς ή φίλου.
Όμορφη σκηνή στους λινούς ήταν με τα παιδιά, που με ιδιαίτερη ευχαρίστηση πατούσαν τα σταφύλια, αφού προηγουμένως είχαν πλύνει τα πόδια τους. Πατούσαν κι έτρωγαν, γλιστρούσαν κι έπεφταν και έπαιρναν το πάτημα σταφυλιών για παιχνίδι. Χαίρονταν τη συγκομιδή, όπως οι μεγάλοι, και έδιναν τη βοήθειά τους, όπως σε όλες τις δουλειές του σπιτιού, των κτημάτων και των ζώων.
Όταν τελείωνε το πάτημα των σταφυλιών, περνούσε από κάθε λινό η «τσιφιλιά», ένα είδος χειροκίνητου πιεστηρίου για τα τσίπουρα. Τα τσίπουρα είχαν ακόμα αρκετό μούστο και δεν έπρεπε να πεταχτούν Έβαζαν τα τσίπουρα μέσα στην τσιφιλιά και τα πίεζαν μέχρι ή τσιφιλιά να φτάσει στο μάξιμουμ της πίεσης, που δεν έβγαινε πλέον μούστος. Στη συνέχεια τα τσίπουρα τα έδιναν τροφή για τα ζώα ανακατευοντάς τα με άλλες τροφές ,ή τα έριχναν στα κτήματα για να γίνουν λίπασμα. Επειδή τσιφιλιές υπήρχαν λίγες στο χωριό, αυτοί που είχαν, κατόπιν συνεννόησης γύριζαν τους λινούς του χωριού και συμφωνούσαν τη τιμή σε χρήμα ή σε μούστο, με τους αμπελοπαραγωγούς, για την πίεση στα τσίπουρα. Σήμερα υπάρχουν 2 βιομηχανοποιημένα πατητήρια στο Ζευγολατιό Μεσσηνίας και ένα στο χωριό Αλώνια,του Πέτρου Παυλόπουλου, το οποίο και φωτογραφίσαμε. Διαπιστώνεται έτσι, η πορεία της εξέλιξης της τεχνολογίας του λινού και της τσιφιλιάς, που το ένα είναι συνέχεια του άλλου και η παλιά ιεροτελεστία έχει πλέον χαθεί, γιατί δεν υπάρχουν τα έντονα συναισθήματα, που υπήρχαν παλιά.
Έπειτα από όλη τη διαδικασία του πατητηριού, την αποθήκευση του μούστου στα βαρέλια για να βράσει και να του ρίξουν το ρετσίνι, ερχόταν η τελευταία φάση της κρασοπαραγωγής. Η πιο γλυκιά γεύση για τα παιδιά, ήταν το πετμέζι και η μουσταλευριά. Μια ποσότητα μούστου γινόταν πετμέζι , όπως περιγράψαμε στηΝ προηγούμενη ανάρτηση, για να φάνε τα παιδιά και να γεμίσουν τα γυάλινα μπουκάλια, για το χειμώνα τρώγοντάς τη σαν πρωινό με ψωμί ή φτιάχνοντας μουστοκούλουρα.Τέλος, με το μούστο, έφτιαχναν απαραίτητα και την περίφημη μουσταλευριά.Όταν κρύωνε στα πιάτα ρίχναμε σουσάμι, καρύδι, και κανέλλα, για να είναι πιό εύγεστη και χορταστική. Τα παιδιά και οι μεγάλοιδεν την χόρταιναν, γι' αυτό και η νοικοκυρά την έκρυβε, για να υπάρχει και τις επόμενες ημέρες . Στο μούστο για την παρασκευή πετμέζι ή μπουσταλευριάς, πρέπει να βάλουμε στάχτη, για να σταματήσει η αλκοολική ζύμωση, ώστε να μην ξινίσει ο μούστος. Η καλύτερη στάχτη είναι από καλάμι, πουρνάρι και ασφάκα.
Όταν τελείωνε το πάτημα των σταφυλιών, περνούσε από κάθε λινό η «τσιφιλιά», ένα είδος χειροκίνητου πιεστηρίου για τα τσίπουρα. Τα τσίπουρα είχαν ακόμα αρκετό μούστο και δεν έπρεπε να πεταχτούν Έβαζαν τα τσίπουρα μέσα στην τσιφιλιά και τα πίεζαν μέχρι ή τσιφιλιά να φτάσει στο μάξιμουμ της πίεσης, που δεν έβγαινε πλέον μούστος. Στη συνέχεια τα τσίπουρα τα έδιναν τροφή για τα ζώα ανακατευοντάς τα με άλλες τροφές ,ή τα έριχναν στα κτήματα για να γίνουν λίπασμα. Επειδή τσιφιλιές υπήρχαν λίγες στο χωριό, αυτοί που είχαν, κατόπιν συνεννόησης γύριζαν τους λινούς του χωριού και συμφωνούσαν τη τιμή σε χρήμα ή σε μούστο, με τους αμπελοπαραγωγούς, για την πίεση στα τσίπουρα. Σήμερα υπάρχουν 2 βιομηχανοποιημένα πατητήρια στο Ζευγολατιό Μεσσηνίας και ένα στο χωριό Αλώνια,του Πέτρου Παυλόπουλου, το οποίο και φωτογραφίσαμε. Διαπιστώνεται έτσι, η πορεία της εξέλιξης της τεχνολογίας του λινού και της τσιφιλιάς, που το ένα είναι συνέχεια του άλλου και η παλιά ιεροτελεστία έχει πλέον χαθεί, γιατί δεν υπάρχουν τα έντονα συναισθήματα, που υπήρχαν παλιά.
Έπειτα από όλη τη διαδικασία του πατητηριού, την αποθήκευση του μούστου στα βαρέλια για να βράσει και να του ρίξουν το ρετσίνι, ερχόταν η τελευταία φάση της κρασοπαραγωγής. Η πιο γλυκιά γεύση για τα παιδιά, ήταν το πετμέζι και η μουσταλευριά. Μια ποσότητα μούστου γινόταν πετμέζι , όπως περιγράψαμε στηΝ προηγούμενη ανάρτηση, για να φάνε τα παιδιά και να γεμίσουν τα γυάλινα μπουκάλια, για το χειμώνα τρώγοντάς τη σαν πρωινό με ψωμί ή φτιάχνοντας μουστοκούλουρα.Τέλος, με το μούστο, έφτιαχναν απαραίτητα και την περίφημη μουσταλευριά.Όταν κρύωνε στα πιάτα ρίχναμε σουσάμι, καρύδι, και κανέλλα, για να είναι πιό εύγεστη και χορταστική. Τα παιδιά και οι μεγάλοιδεν την χόρταιναν, γι' αυτό και η νοικοκυρά την έκρυβε, για να υπάρχει και τις επόμενες ημέρες . Στο μούστο για την παρασκευή πετμέζι ή μπουσταλευριάς, πρέπει να βάλουμε στάχτη, για να σταματήσει η αλκοολική ζύμωση, ώστε να μην ξινίσει ο μούστος. Η καλύτερη στάχτη είναι από καλάμι, πουρνάρι και ασφάκα.
Από τις μαρτυρίες που έχουμε σήμερα, από το 1890 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 υπήρχε μεγάλη παραγωγή κρασιού στο χωριό η οποία προοριζόταν σε μεγάλο βαθμό για οικογενειακή κατανάλωση. Όσοι δεν είχαν αμπέλια αγόραζαν κυρίως μούστο, και όχι κρασί ή σταφύλια.
Όλα αυτά τώρα ανήκουν στο παρελθόν. Τα ζώα και τα κάρα έχουν αντικατασταθεί από τα αυτοκίνητα, οι κόφες-πούργια, από τις κλούβες, τα κρασοβάρελα είναι από πλαστικόή μέταλλο , οι τριμεντένιες αποθήκες από ανοξείδωτα δοχεία ο λινός –τσιφιλιά .από τα βιομηχανοποιημένα εργοστάσια και η μπότσα από την αυτόματη ζυγαριά. Υπάρχουν όμως και ελάχιστοι παραδοσιακοί αμπελοκαλλιεργητές που διατηρούν ακόμη τα ήθη και τα έθιμα ή εθιμοτυπικά σε πολλά χωριά της Ελλάδος κάνουν εκδηλώσεις για τον τρύγο ή γιορτή του κρασιού, όπως στην Νεμέα και το Δαφνί. Όσοι λινοί έχουν απομείνει μας θυμίζουν τον παλιό καλό βουητό και μας φέρνουν στο μυαλό τις εικόνες που ζήσαμε ή βιώσαμε.
Ο αχός του τρύγου χάθηκε ανεπιστρεπτί, και μας το θυμίζουν οι παλιές φωτογραφίες, με τις λεζάντες που υπάρχουν, κάτω από τις φωτογραφίες.
Η ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ ΒΙΓΚΟΥ ΣΤΟ ΛΙΝΟ ΤΗΣ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
ΞΥΛΙΝΗ ΤΣΙΦΙΛΙΑ
ΠΕΤΡΙΝΟΣ ΛΙΝΟΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΛΑΜΠΑΙΝΑΣ, ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΒΕΝΖΙΝΕΣ
ΚΑΝΟΥΛΕΣ ΔΡΥΙΝΩΝ ΒΑΡΕΛΙΩΝ
ΛΙΝΟΣ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΓΟΥΛΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
ΛΙΝΟΣ ΣΤΟ ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΕΙΟ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Ο ΛΙΝΟΣ ΜΕ ΤΟ ΚΡΑΣΟΒΑΡΕΛΟ, ΔΙΠΛΑ ΤΟΥ,ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΑΝΘΟΥΣΑ (ΖΕΖΑ) ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΠΟΤΣΙΚΑ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΑΖ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ,ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ.
ΤΟ ΖΕΥΓΟΣ ΠΕΡΙΒΟΛΑΡΗ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΤΗΝ ΤΑΒΕΡΝΑ "ΤΟ ΣΟΥΕΖ"
ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ ΤΟ 1901
ΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ,ΠΟΥ ΚΑΠΟΤΕ ΕΣΦΥΖΕ ΑΠΟ ΖΩΗ . ΤΩΡΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΑΙ ΑΒΕΒΑΙΟ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου