ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΠΗΔΗΜΑΤΟΣ - ΒΑΛΥΡΑΣ

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ.

 ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΠΗΔΗΜΑΤΟΣ  -  ΒΑΛΥΡΑΣ
Η ΔΕΣΗ, ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ, ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

Η δέση και το αυλάκι των νερόμυλων της Βαλύρας  κατά τον αείμνηστο ακαδημαϊκό Πανάγο Αθανάσιο ήταν έργο ρωμαϊκής εποχής , κάτω από το Κάκαβο, στο ποτάμι της Μαυροζούμενας. Όλο το αυλάκι με τα παρακλάδια του ήταν  χωμάτινα κανάλια με φυσική ροή και με κλίση 3%. 
Με τα νερά των αυλακιών λειτουργούσαν οι 4 μύλοι και υπήρχαν διορισμένοι υδρονομείς, από την κοινότητα που διαχειρίζονταν τα νερά. Ο κύριος αγωγός του αυλακιού με τα παρακλάδια του υπερβαίνουν τα 60 χιλιόμετρα. Ποτιζόταν σχεδόν όλος ο κάμπος  από του Πουλόγιαννη μέχρι τη Βαλτοκκλησιά, από το Παρασπόρι μέχρι τις Γανιές και από τα Μούλκια-Ποτιστικά Άγιο Νικόλαο.
Όσοι είχαν υψομετρική διαφορά πότιζαν με λάτζες ,  κουβάδες, βενζινομηχανές, πετρελαιομηχανές και χειροκίνητα ή ιπποκίνητα μαγγανοπήγαδα. Υπάρχουν αντίστοιχες φωτογραφίες για ενημέρωση.

Το 1945 οι Γεώργιος Φίλιος και Γιάννης Λύρας ,μυλωνάδες ,με καταγωγή από το Δυρράχι Αρκαδίας, αγόρασαν το μύλο από το Δημοσθένη Πουλόπουλο και  επειδή είχαν πολύ δουλειά ,έφερε και τον αδελφό του Δημήτρη Φίλιο ,από Καλαμάτα.

ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ο ΔΥΡΡΑΧΊΤΗΣ ΠΑΝΝΗΣ ΛΥΡΑΣ ΜΕ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΟΥΣΤΟΥΜΙ ΚΑΙ ΔΙΠΛΑ Ο ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΕ ΤΑ ΓΙΑΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΠΛΕ ΠΟΥΚΑΜΙΣΟ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΔΥΡΡΑΧΙΤΗ ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ.

Όταν υπήρχε πολύ δουλειά δούλευαν και τα δυο λιθάρια , για να εξυπηρετηθούν  οι πελάτες. Στις 26 Οκτωβρίου  το 1947 έπεσε καταρρακτώδη βροχή και έπνιξε το Γιώρη ,τη γυναίκα του Ευγενία και το παιδί του Στάθη ,που ήταν 2 χρονών, που είχε βαφτίσει ο Κώστας Φεφόπουλος. Την άλλη μέρα βρήκαν σε 1000 μέτρα απόσταση από το μύλο το αντρόγυνο και μετά από μια βδομάδα βρήκαν το παιδί φαγωμένο σε διάφορα μέρη του σωματός του. Ξαναφτιάχτηκε ο μύλος ,το νερό πήρε η κοινότητα και το κτίριο είναι ακόμη ιδιοκτησίας Φίλιου-Λύρα. Ο αδελφός του Δημήτριος Φίλιος  έχει  παιδιά Γιάννη και Αλέξανδρο.

Η κοινότητα Βαλύρας είχε κανονισμό ύδρευσης των κτημάτων με 16 άρθρα,  και κανονισμό  λειτουργίας των νερόμυλων. Τώρα δυστυχώς το αυλάκι με τις καμάρες του, τη δέση του , τους νερόμυλους είναι εγκαταλελειμμένα και έχουν καταστραφεί από τις δυνάμεις της φύσης και τις παρεμβάσεις και αδιαφορία των τοπικών εκλεγμένων αρχών και εφορειών αρχαιοτήτων.

Οι γυναίκες κάθε Σάββατο, στο αυλάκι του χωριού, στο πηγάδι, ή στο σπίτι (που είχαν μαζέψει βρόχινο νερό σε τζάρες ή βαρέλια) είχαν τις κακαβόστρες και πάνω σε πέτρες ή σιδεροστιές,  είχαν τα καζάνια που ζέσταιναν το νερό με ξύλα. Πάνω στο καζάνι έβαζαν ένα καλάθι γεμάτο με στάχτη (αλυσίβα), που ήταν τοποθετημένη μέσα σε λινάτσα και έριχναν το νερό για να μαλακώσει, επειδή η στάχτη κρατούσε τα άλατα (η στάχτη δρούσε σαν φίλτρο). Έβαζαν στο νερό του καζανιού και διάφορα αρωματικά φυτά και με το λουλάκι στο ξέβγαλμα, η μπουγάδα μοσχομύριζε.

 Μετά τη μπουγάδα, οι οικογένειες που ήταν σχεδόν όλες πολύτεκνες, έπλεναν στη σκάφη τα μικρά παιδιά τα οποία έκλαιγαν, γιατί η ποτάσα έτσουζε τα μάτια και ηρεμούσαν όταν αμέσως μετά το μπάνιο,  απολάμβαναν το φρέσκο καψαλητό ψωμί, που μόλις είχε βγει από το φούρνο, με λάδι αλάτι και ρίγανη.

 Οι νοικοκυρές κάθε Σάββατο έκαναν υποχρεωτικά αυτές τις 3 δουλειές, εκτός των άλλων που είχαν σχέση με ζώα, κτήματα, η κοινωνικές υποχρεώσεις.

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

Στην εποχή τους, απανταχού στην Ελλάδα και την περιοχή μας οι νερόμυλοι γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη, κοντά στα μέρη όπου το φυσικό περιβάλλον προσφερόταν για τη λειτουργία τους. Απετέλεσαν τις φυσικές μεταποιητικές επιχειρηματικές  μονάδες της εποχής. Στους νερόμυλους τα δημητριακά, λούπινα βαλανίδια κ.λ.π. θα αλεστούν με τη δύναμη του νερού και θα γίνουν προϊόντα κατάλληλα για τη διατροφή ανθρώπων και ζώων.

Σήμερα οι νερόμυλοι αποτελούν μνημεία μιας άλλης εποχής αφού τα σημερινά δεδομένα του τρόπου ζωής και διατροφής άλλαξαν με το ξέσπασμα της βιομηχανικής επανάστασης και στην αλλαγή του τρόπου διατροφής μας. Οι περισσότεροι νερόμυλοι στέκονται ως στοιχειωμένα ντουβάρια κρυμμένοι μέσα στο πυκνό πράσινο, των ρεματιών, χωρίς την παρουσία της  ανθρώπινης ζωής, ερημικοί, περιμένοντας θα έλεγε κανείς, κάποιους από τους νεώτερους, αφού ξεχάστηκαν από τους μεγάλους ,να τους ανακαλύψουν και να αναδείξουν την αλλοτινή τους,  φυσική ομορφιά. Περιμένοντας κάποιους πολίτες ή κάποιες αρχές να ασχοληθούν μαζί τους. έχουν γράψει ιστορία, έχουν προσφέρει με την λειτουργία τους, έχουν εκθρέψει γενιές και γενιές και έχουν αξιοθαύμαστη αρχιτεκτονική τέχνη, το κτίριο το μυλάλαυκο και η δέση. Δυστυχώς ορισμένοι, όχι όλοι, οι τόποι γύρω από τους νερόμυλους μπορούν σήμερα να αποτελέσουν χώρους επίσκεψης αφού διαθέτουν πλούσιο πράσινο με πανύψηλα δένδρα, άφθονο νερό, και την απόλυτη ηρεμία μέσα στον καθάριο φυσικό ορίζοντα. Στοιχείο απαραίτητο για τον σημερινό άνθρωπο, ο οποίος αναζητά τις φυσικές πηγές, το φυσικό τρόπο ζωής και όχι αδίκως χρειάζεται η ανακατασκευή τους, η αναπλασή τους . Μήπως κάποια μέρα φθάσουμε στην ανάγκη να επαναλειτουργήσουμε αυτές τις φυσικές παραγωγικές μονάδες αφού τα άλευρα του νερόμυλου είναι αναντίρρητα σπουδαία τροφή για τον σημερινό άνθρωπο καταναλωτή γι’ αυτόν που αναζητά τον πραγματικό άρτο, τον …. Επιούσιο. Η επαναλειτουργία του μύλου , στο Δυρράχιο, στη Μεσσηνία από τους αδελφούς  Πελεκάση καθώς και σε άλλες περιοχές, Πλατανιώτισα Αιγίου, Πλανητέρο Κλειτορίας και αλλού, είναι γεγονός.

ΓΕΝΗΜΑ  – ΑΛΕΣΜΑ – ΨΩΜΙ

Ένα από τα κυριότερα στοιχεία της διατροφής από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα είναι το ψωμί. Απαραίτητο για να φτιαχτεί είναι το αλεύρι. Έτσι οι μύλοι και προπαντός οι νερόμυλοι συνδέονται άμεσα με την μεταποίηση των δημητριακών σε αλεύρι, και είναι στενά συνδεδεμένοι με  τη ζωή του Ελληνικού λαού. Οι νερόμυλοι συνδέονται επίσης με το πνευματικό βίο, τα δημοτικά τραγούδια, παραδόσεις, παροιμίες, παραμύθια, αινίγματα, θρησκεία, ήθη, έθιμα, λατρευτικά, την κοινωνική ζωή, χώρος συγκέντρωσης συζητήσεων και ανταλλαγής ειδήσεων, οικονομικής δραστηριότητας, προξενιών, αγοροπωλησιών  κ.λ.π.

 Σήμερα οι νερόμυλοι κατάντησαν σιωπηλά καταφύγια για διάφορα είδη χλωρίδας και πανίδας, δείχνοντας έτσι την ερημωσή τους.

 Όσοι γλίτωσαν από τη φθορά του χρόνου και την καταστρεπτική μανία του ανθρώπου θα μας θυμίζουν  έναν κόσμο που πέρασε τον σκληρό αγώνα για την καθημερινή και στοιχειώδη επιβιωσή του. Η γνώση όμως, σε αυτόν τον πολιτισμό, δεν είναι μόνα απλά χρήσιμη αλλά και διδακτική απέναντι στην ευμάρεια και τον καταναλωτισμό. Η καθημερινή τους ζωή κυλούσε μέσα από το πανδαιμόνιο φωνών και ήχων από ανθρώπους, ,ζώα, και τη λειτουργία του νερόμυλου, της χούρχουρης,  της φτερωτής και των λιθαριών. Ήταν μια πολύβουη κοινωνία που θύμιζε παζάρι και κυκλοφορούσαν τα νέα από στόμα σε στόμα , ολόκληρης της περιοχής.

Η ζωή του μυλωνά σήμερα έμεινε μόνο στις αναμνήσεις και στις διηγήσεις καθώς ελάχιστοι έχουν απομείνει στο χώρο.

Η ΑΡΧΗ

Ο άνθρωπος επινόησε την κίνηση μιας στρογγυλής πέτρας πάνω σε μια άλλη επίπεδη και χοντρόκοβε τα δημητριακά για να κάνει χυλό, γαλέτα, ζυμαρικά, ψωμί, αλλάζοντας έτσι ριζικά τις διατροφικές του συνήθειες.  Αργότερα χρησιμοποίησε τους χειρόμυλους , ιγδία (χαβάνια ή γουδιά) και τρίφτες.

Ο Όμηρος γράφει, στη ραψωδία Η, για το παλάτι του Αλκίνοου:

«Πενήντα μες τους πύργους του

Γυναίκες είχε αλέστρες

Όλες τους στο χειρόμυλο

Ξανθό σιτάρι αλέθουν», και στο πολύπαθο βασιλιά της Ιθάκης ,στη ραψωδία Υ αναφέρει:

«Και από το σπίτι σήκωσε

Φωνή γυναίκα αλέστρα

Που κει βρισκόντουσαν

Του αφέντη της οι μύλοι

Και δώδεκα δουλεύανε

Γυναίκες να τοιμάζουν

Κριθάλευρα, σιτάλευρα

Μεδούλι των ανθρώπων.

Οι άλλες σαν απάλεσαν

κοιμήθηκαν.Εκείνη όντας

αδύναμη, άλεθε το μύλο της ακόμα…»

Η αξιοποίηση της δυναμικής και κινητικής ενέργειας του νερού, με την εφέρευση του νερόμυλου, αναφέρεται από το Στράβωνα, το 60 π.χ. Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα χρησιμοποίησαν  τον κατακόρυφο υδροτροχό, τη λεγόμενη ροδάνη, σε σχέση με τον οριζόντιο υδροτροχό. Η κατασκευή του υδρόμυλου διέφερε από περιοχή σε περιοχή και ακολουθούσε τις τοπικές αρχιτεκτονικές συνθήκες, μεθόδους και χρήση υλικών. Σε όλους τους νερόμυλους τα στοιχεία που τον απαρτίζουν είναι: Η δέση, το αυλάκι ή μυλαύλακο, η χούρχουρη ή υδατόπυργος ή βαγένι, το σπίτι με τις μυλόπετρες, και ο χώρος της φτερωτής. Αποτελούσαν αναπόσπαστο τμήμα της τοπικής και οικονομικής ιστορίας και είναι αξιοπρόσεχτα διατηρητέα  μνημεία της προβιομηχανικής κοινωνίας και του λαϊκού πολιτισμού.

Η ΑΝΘΗΣΗ

Μετά την απελευθέρωση στην ηπειρωτική Ελλάδα υπήρχαν 6000 νερόμυλοι, στην Πελοπόννησο ήταν 2000 χιλιάδες και στην Αρκαδία έχουν καταγραφεί 450. Στη Μεσσηνία αρχίζει μια συστηματική μελέτη, κάπως καθυστερημένα, ενώ στη Δημητσάνα λειτουργεί υπαίθριο μουσείο υδροκίνησης , το οποίο έχει μουσειακό χαρακτήρα καθώς και στην Εφταπίτα του Αιγίου. Οι νερόμυλοι στην Πελοπόννησο ήταν ανατολικού τύπου, δηλαδή η φτερωτή τους ήταν οριζόντια και πολλοί λειτουργούσαν και ως λειτουρβιά, ή νεροτριβές, νεροπρίονα κ.λ.π .Πολλοί νερόμυλοι διέθεταν συστήματα συγκέντρωσης, μεταφοράς, αποθήκευσης και διοχέτευσης νερού. Εκτός από τα βασικά κτίσματα που ήταν απαραίτητα για κάθε νερόμυλο, υπήρχαν αποθηκευτικοί χώροι, χάνια (τόποι διαμονής) σταύλοι για τα διάφορα ζώα και κήποι για μποστανικά  και κηπευτικά. Για τους μυλωνάδες έχουν γραφεί πάρα πολλές ιστορίες και τους χαρακτηρίζουν θρησκευόμενους, ενημερωμένους, κουτσομπόληδες, κλέφτες, γυναικάδες, πλεονέκτες , αχόρταγους, καλόκαρδους και φιλόξενους.. Ο μυλωνάς, είναι ο μόνος που έχει αποκτήσει ακουστικές δεξιότητες. Καταλαβαίνει με το αυτί το κάθε τι που έχει σχέση με τη λειτουργία του μηχανισμού κίνησης και άλεσης του μύλου. «….Ο μυλωνάς ξυπνάει αμέσως, μόλις αλλάξει ρυθμό ο μύλος ή σταματήσει….», προκειμένου  να μας δείξει τις μυστικές και ακατέργαστες διεργασίες της ψυχής που μας παραπέμπει στην  «ψυχολογία» , ο Ευάγγελος Παπανούτσος.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Οι περισσότεροι από τους νερόμυλους που λειτουργούσαν, σταμάτησαν στο τέλος της δεκαετίας του 60. Γιατί ο ηλεκτρισμός, ο κινητήρας, ο κυλινδρόμυλος είχαν μεγαλύτερη παραγωγικότητα, ευκολία,  και ο χώρος που χρειαζόταν ήταν ελάχιστος. Από τότε έχουν εγκαταλειφθεί οι περισσότεροι νερόμυλοι και άλλοι καταρρέουν στα βάθη των ποταμών , άλλοι καλύπτονται από πυκνή βλάστηση και ελάχιστοι έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία.

Για τη διάδοση των ιστορικών και οικονομικών πληροφοριών, για τους νερόμυλους που αφορούν ιστορία, λαογραφία, γεωγραφία, οικονομία, αρχιτεκτονική έρευνα, είναι απαραίτητη η καταγραφή και συλλογή στοιχείων ,για κάθε μύλο.

Οι νερόμυλοι θα έπρεπε να χαρακτηριστούν  ιστορικά παραδοσιακά διατηρητέα μνημεία, πρέπει να ενδιαφερθεί η πολιτεία, γιατί ορισμένοι μπορούν να αποτελέσουν μνημεία φυσικού κάλους αναδεικνύοντας την περιοχή, στην οποία βρίσκεται. Οι περισσότερες περιοχές, που βρίσκονται νερόμυλοι είναι λησμονημένα ερείπια σε ρεματιές ποτάμια και φαράγγια. Ευτυχώς που υπάρχουν και ορισμένοι ρομαντικοί που έχουν κάνει σημαντικά βήματα σε πολλές περιοχές της Ελλάδος που έχουν αναστηλωθεί και λειτουργούν, γευόμενοι το ψωμί ολικής άλεσης το οποίο καταργεί το ζάχαρο και τη χοληστερίνη.

ΝΑ ΞΑΝΑΔΩΣΟΥΜΕ ΖΩΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΥΣ

Οι νερόμυλοι σαν  πολιτιστικό και φυσικό μνημείο , θα πρέπει να είναι  αντικείμενο μελέτης πολυεπιστημονικά. Εφορείες Αρχαιοτήτων, Υπουργείο Πολιτισμού, Φορείς και Ιδιώτες  να συνεργαστούν με όραμα και πρόγραμμα, για τη διάσωση, αποκατάσταση και προβολή τους. Είναι μια πράξη πολιτισμού με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, γιατί θα δημιουργεί στη συνέχεια πολιτισμό μέσα από την περιήγηση, τη μάθηση, τη γνώση, την ανακάλυψη, την συγκίνηση την ανάπαυση και την ψυχαγωγία.

1. Από το αρχείο της κοινότητας Βαλύρα

ΤΟΜΟΣ 6^ος

^{8-6-1930 evs 21-5-1934}

^{13.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΜΥΛΟΥ ΒΑΛΥΡΑΣ ΑΠΟ 14-5 ΕΩΣ 14-9-1934}

^{36.ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΥΔΡΟΝΟΜΕΑ}

^{37.ΑΓΟΡΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΜΥΛΟΥ}

^{45.ΑΠΟΔΟΣΗ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΓΕΦΥΡΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΩΜΑΤΩΝ-ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΡΑΝΙΚΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥ-ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ-ΧΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΟΣΟ ΑΡΔΕΥΤΙΚΩΝ ΤΕΛΩΝ ΑΝΑ ΣΤΡEΜΜΑ.}

ΤΟΜΟΣ 7^ος

^{24 -5-1934 ΕΩΣ 6-9-38}

^{24.ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΝΤΛΙΑΣ ΓΙΑ ΑΡΔΕΥΣΗ –ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗ ΤΟΥ ΥΔΡΟΜΥΛΟΥ Π.Σ .ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ}

^{25.ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΤΗΣ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑΣ ΥΔΡΟΜΥΛΟΥ}

^{26.ΙΔΡΥΣΗ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ}

ΤΟΜΟΣ 8^ος  ΑΠΟ 8-9-1938 ΕΩΣ 28-3-1943  

17.Ανανέωση θητείας του υδρονομέα Β. Μανιάτη.

ΤΟΜΟΣ 9^ος 1943-1945

14.Διορισμός υδρονομέων

53.Έκδοση αγρονομικής διάταξης με 16 άρθρα. Αριθμός θέσεων και αμοιβή υδρονομέων.

ΤΟΜΟΣ 10^ος 1946-1950

1.              Διορισμός υδρονομέων

8.Καθορισμός θέσεων υδρονομέων και αρδευτικών τελών

12.Τέλη αρδευομένων γαιών

       ^{4.Διορισμός υδρονομέων.}

ΤΟΜΟΣ 11^{ος           4-6-1950 ΕΩΣ 4-2-1953}

^{6. ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΣΕ ΟΡΥΖΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΠΟΥ  ΑΡΔΕΥΟΝΤΑΙ ΑΠΌ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ}

^{28.ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΓΕΦΥΡΑΣ}

^{38. ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΣΕ ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΖΩΩΝ}

^{45. ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΕΛΩΝ ΑΔΡΕΥΣΗΣ-ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ-ΕΝΟΙΚΙΑΣΗ ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙΟΥ}

ΤΟΜΟΣ 12^ος

^{16.ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΑ ΕΡΓΑ ΥΔΡΑΥΛΑΚΟΣ}

^{20. ΤΙΜΕΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΓΗΣ}

^{37.ΣΤΕΓΑΣΗ ΑΓΡΟΤΟΛΕΣΧΗΣ ΣΤΟ ΟΙΚΗΜΑ ΑΓΓ.ΧΗΡΑ ΛΥΡΑ 220 ΔΡΑΧΜΕΣ ΜΗΝΙΑΙΩΣ 2-10 55.}

ΤΟΜΟΣ 13^ος

^{21-12-1958 ΕΩΣ  26-3-61}

^{32.ΟΝΟΜΑΤΟΘΕΣΙΑ ΟΔΩΝ –ΕΙΚΟΣΙ ΟΝΟΜΑΤΑ}

^{38.ΣΥΣΤΑΣΗ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΑΓΙΟΥ ΦΛΩΡΟΥ}

^{50.ΕΚΛΟΓΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟ ΑΓΙΟ ΦΛΩΡΟ-ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ}

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ

1925-1931

103.Κατασκευή γέφυρας

1931-1937

8.Υδραυλικό ταμείο Παμμίσου, ανόρυξη υδραύλακος

34.Ανέγερση μπεζεστενίου στη Βαλύρα δίπλα στη γέφυρα και το ποτάμι.

1937-1942

Ορκωμοσία υδρονομέα Β. Μανιάτη

2.              ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΒΑΛΥΡΑ

Φύλο 4  Νοσταλγία

………θέλω να γυρίσω όλο το χωριό ,πάντα ο δρόμος  έχει  ακόμη λάσπες και τα τραίνα  σταμάτησαν να σφυρίζουν .Το σχολείο στέκει μελαγχολικό .πιο πάνω ο Άγιος Δημήτρης,  το Μπιζάνι,   και πιο κει  τα  ποτιστικά  ,ο νερόμυλος   με την όμορφη λιμνούλα   που κάναμε τα καλοκαίρια κρυφά από τους γονείς μπάνιο  .    

   Το 1893   περατώθηκε   η σιδερένια  γέφυρα   του ποταμού Βαλύρα   η Πίρνακα η Μαυροζούμενα 

           Φύλλο 88-89 

             Αναμνήσεις και συγκινήσεις

                           Ο θεατρικός σύλλογος Βαλύρας το 1920

…. Κατασκευάσαμε 3 γεφύρια για διάβαση πεζών και τη διάνοιξη αύλακος από τον κεντρικό αλευρόμυλο προς τον παλιόμυλο. Έτσι διοχετεύεται μεγαλύτερη ποσότητα νερού για τη λειτουργία του νερόμυλου και το πότισμα των μπαξέδων και των χέρσων κτημάτων. Έτσι το Τζεφερεμίνη πλημμύριζε ακόμα και στους δρόμους νερό. Λίγα μέτρα από το γεφύρι φτιάξαμε βρύση και οι διαβάτες έπιναν νερό (ήταν η βρύση Δαβίλλα που την πρόλαβα και εγώ).

Ο θεατρικός σύλλογος είχε σκοπό να ανακατασκευάσει και το κεραμοποιείο ιδιοκτησία Θεοδώρου Στ. Καρύδη με σκοπό να κατασκευάζουν τούβλα, κεραμίδια και σωλήνες που ήταν πριν από τη βρύση.

Το θεατρικό σύλλογο αποτελούσαν οι : 

Αναστάσιος Π. Κοντοπανάγος

Σπύρος Β. Χριστάκης

Δημήτριος Αν. Σιάγκρης

Αθανάσιος Στ. Μαυροειδής

Μίμης Αθ. Φειδάς

Γεώργιος Στ. Δημόπουλος

Κωνσταντίνος Πολιτόπουλος

Δημήτριος Μιχ. Τσιάμης

Αθανάσιος Δ. Καρύδης

Γεώργιος Αγγελόπουλος

Ιωάννης Ν. Μπόβης

Λευκή Βασ. Λινάρδου

Ουρανία Δημ. Κοντοραή και ένας ράπτης από την Καλαμάτα με την κόρη του Ναυσικά εγκατεστημένοι στην οικία Σταματοπούλου. Ένα από τα σπουδαιότερα έργα ήταν η Γκόλφω. Μια ανάμνηση που έλουζε το φως της αγάπης και τα συναισθήματα μας θέρμαιναν την καρδιά.

Φύλλο 130-131

  Ο  Ανδρέας Τσώνης δώρισε  στο σεβασμιότατο ένα μικρό ενθύμιο από το χωριό μας. Μια γκραβούρα με το νερόμυλο όπως ήταν πριν το 1947 που καταστράφηκε από την πλημμύρα.

Φύλλο  112-113  λαογραφικά σύμμεικτα.

 Στα χρόνια της τουρκοκρατίας αλλά  και μέχρι το 1975  λειτουργούσαν  στη Βαλύρα  2 νερόμυλοι .Ο ένας  ο μεγάλος του Πουλόπουλου  που ήταν   κοντά στο σημερινό  γεφύρι    και στο δρόμο  που πάει προς το  μοναστήρι  του  Βουρκάνου     τον πήρε το ποτάμι, το 1947  . Άλεθε στους χειμερινούς  μήνες   .Ο άλλος  προς τις  σιδηροδρομικές  γραμμές  στου Βίγκου με ωραίες καμάρες  που άλεθε  τους καλοκαιρινούς  μήνες. Στη συνέχεια   το νερό  πότιζε τα κτήματα  και τον κάμπο του χωριού  έχοντας συνολικό  μήκος καναλιών  περίπου 60 χιλιόμετρα.   Το αυλάκι κάθε καλοκαίρι το άνοιγαν με προσωπική εργασία των κατοίκων του χωριού  γιατί το χειμώνα γέμιζε από τα νερά της βροχής. Η δουλειά αυτή είχε πολύ κόπο  γιατί το αυλάκι είχε μεγάλο μήκος και πολλοί με διάφορες δικαιολογίες απέφευγαν την αγγαρεία. Ένας βαλυραίος ο Ντουραμάκος μια χρονιά κρύφτηκε στη Βαλτοκλησιά αλλά, κάποιος τον είδε και τον μαρτύρησε στον αγά του χωριού .Θύμωσε ο αγάς και έστειλε έναν τούρκο να πάει να τον βρει και να τον κουβαλήσει και να τον πάει καβάλα στο <ΚΑΚΑΒΙ>, εκεί που ήτανε και οι άλλοι βαλυραίοι, που έφτιαχναν το μυλαύλακο. Έτσι και έγινε. Ο  πονηρός Ντουραμάκος πλήρωσε την πονηριά του. Έφερε τον τούρκο καβάλα στις πλάτες του μέχρι το <ΚΑΚΑΒΙ>

ΦΩΤΗΣ Κ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΜΕΛΙΓΑΛΑ27-5-1973

«Βαλύρα» λέξη μαγική τερπνή και ζηλεμένη

 ιστορική  και θελκτική με τέχνη   ευθυασμένη

 κι΄ από  την αρχαία εποχή  εις τα χαρτιά γραμμένη

  και κοσμοξακουσμένη.

ΟΆμφιτος  αριστερά  και Χάραδρος επίσης 

Λευκτραχαΐας   δεξιά από τα βουνά της δύσης

  και Λευκασίας αγκαλιά γιατί έτσι θέλει η φύσις.

  Ω τι κακο!  τι συμφορά!  πάει η λύρα πάει

 το Θάμυρι  του φουκαρά

 το ρεύμα την τραβάει

 όποιος δεν σεβει τα ιερά

 θεός τον τιμωράει. 

Έτσι γεννήθηκε αρχικά

η φράση «πάει η λυρα»   

και εσχηματίσθη  αρχικώς

 εις την λέξιν Παλύρα 

και εποιήθη τελικά το όνομα Βαλύρα.

Τέσσερις  στίχοι από του 30, του ποιήματος του Ιωνά Κεφάλα, με τίτλο «Πως προήλθε το όνομα του ποταμού και του χωριού Βαλύρα», που το έγραψε  εν Λεζίω «Λάμπαινα» Ιθώμης το 1939.

Φύλλο 101. Ο Μαυροζούμενας  εκπέμπει   SOS   

Κάθε χρόνο συμβαίνει μια εγκληματική καταστροφή   της  αλόγιστης  άντλησης νερού  από ανθρώπους που το μεταφέρουν   σε πολλές περιπτώσεις  ακόμα και χιλιόμετρα.

  Δυστυχώς αχρηστέψαμε  τη δέση, χαλάσαμε  το αυλάκι   και τους νερόμυλους, και που μπορούσε να μας προστατεύσει από τη βιβλική καταστροφή που προκάλεσε η πύρινη λαίλαπα  στα χωριά της Ιθώμης, τα έτη 1981 και 1991.

ΜΟΥΛΚΙΑ - ΒΑΤΟΥΦΙΑ - ΤΣΙΦΛΙΚΙΑ

H Οθωμανική νομοθεσία θεωρεί μούλκια κυρίως τα κτήματα πλήρους κυριότητας που βρίσκονται σε κατοικημένες περιοχές (δηλαδή όλα τα κτίρια ,οικόπεδα και  αγροτικές εκτάσεις). Αυτά τα μούλκια είναι γνωστά ως «γνήσια» σύμφωνα με τον ιερό νόμο. Ήταν δυνατόν να μοιραστούν στους υπάρχοντες κληρονόμους, να πουληθούν, να δωριθούν ή να γίνει βακούφι(ευαγές ίδρυμα). Σύμφωνα με το νόμο στους κατόχους μουλκιών  ανήκε επίσημα όχι μόνο η δεκάτη και το χαράτσι αλλά  και  η ψιλή κυριότητα. Κατά τον ιερό έπρεπε

Να γίνει  αγοραπωλησία, στην οποία, υποχρεωτικά το ένα συμβαλλόμενο μέλος να είναι η οικονομική υπηρεσία της αυτοκρατορίας. "Μη γνήσιο" είναι το μούλκι επειδή η αποκτησή του δεν ακολουθούσε τις υπαγορεύσεις του ιερού νόμου και παραχωρείται υπό μορφή δωρεάς.

Τα δικαιώματα του κατόχου μουλκιού πιστοποιούνται με ένα επίσημο έγγραφο γνωστό ως Τεμλικναμέ ή Μουλκναμέ για την έκδοση του οποίου ακολουθείται ειδική διαδικασία. Ο καδής, στου οποίου βρισκόταν η γη που επρόκειτο να γίνει η μούλκι ύστερα από εντολή της κεντρικής διοίκησης  χάραζε τα ακριβή όρια  των χωριών και των μεζράδων που αναφέρονταν στο διάταγμα, στηριζόμενος στις μαρτυρίες των κατοίκων τους. Η αναφορά που έστελνε ο καδής στην πρωτεύουσα χρήσιμευε ως βάση για την έκδοση του μουλκναμέ (πιστοποιητικό κυριότητας ιδιοκτησίας)

Κάτοχοι μουλκίων ήταν:

1.      Μέλη της δυναστείας

2.      Βεζύρηδες(μούλκια βεζύρηδων)

3.      Ανώτατοι στρατιωτικοί και διοικητικοί υπάλληλοι

4.      Άρχοντες των ηγεμονιών της Μικράς Ασίας

5.      Γαζήδες (ηγέτες στη περίοδο κατακτήσεων)

6.      Αξιωματούχοι της υψηλής πύλης και των σουλτανικών φρουρών

7.      Το ιερατείο

Τα μούλκια διακρίνονται σε μεγάλα και μικρά ασήμαντης έκτασης. Τα δεύτερα αποτελούνταν από ένα χωριό ή ένα μεζρά ή  ένα τσιφλίκι και είχαν παραχωρηθεί από τους πρώτους σουλτάνους ως αντάλαγμα για προσφορά υπηρεσιών, θρησκευτικού συνήθως χαρακτήρα.(Μεζράδες ήταν η διαδικασία δημιουργίας χωριού με ιδρυτές μέλη του μουσουλμανικού ιερατείου δερβίσηδες, οικιστές) Οι κάτοχοι μουλκιών, λόγο της προνομιούχου θέσης τους είχαν τη δυνατότητα να αυξάνουν τον αριθμό του υποτελούς πληθυσμού στις γαίες τους

Oι ποταμοί και τα αρδευτικά κανάλια περιλαμβάνονται στα μούλκια και τα βακούφια. Σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο, το νερό και οι πηγές μπορούσαν να αποτελέσουν στοιχείο ιδιοκτησίας και, κατά συνέπεια, προϊόν ανταλλαγής ,πώλησης, μετατροπής σε bakoyfi. Οι κανόνες αυτοί ίσχυαν και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όπου ο υποτελής πληθυσμός κατέβαλλε συχνά "τέλη ύδρευσης" στον φεουδάρχη όταν οι καλλιέργειες απαιτούσαν ardeysh. Επίσης αποτελούσαν μέρος των βακουφιών οι ποταμοί που κινούσαν τους νερόμυλους ή πότιζαν τους ορυζώνες. Οι κάτοχοι μουλκιών και βακουφιών θεωρούνταν οικονομικοί ανεξάρτητοι γιατί καρπώνονταν σημαντικό μέρος της προσόδου που προορίζονταν για την οικονομική υπηρεσία της αυτοκρατορίας γιατί δεν καθόριζε  η κεντρική εξουσία το εισόδημα του φεουδάρχη και επομένως του έδινε την ευκαιρία να εξασφαλίσει το μεγαλύτερο δυνατό εισόδημα από την εκμετάλλευση της γης του. Για τον λόγο αυτό προσπαθούσε να αυξήσει τον πληθυσμό που κατοικούσε στις γαίες τους.

Οι γαίες των μουλκιών παραχωρούνται για δύο κυρίως λόγους:

Να ανταμειφθούν τα μέλη της κυρίαρχης τάξης για υπηρεσίες που είχαν προσφέρει.

 Δίνονταν κίνητρα στους κατόχους μουλκιών για να εποικήσουν τις  εύφορες γαίες που είχαν ερημωθεί κατά τους πολέμους. Σε μερικές πηγές αναφέρεται ρητά ότι αυτός ήταν ο σκοπός για τον οποίο παραχωρούνταν τα μούλκια.

 ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

Στην εποχή τους, απανταχού στην Ελλάδα και την περιοχή μας οι νερόμυλοι γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη, κοντά στα μέρη όπου το φυσικό περιβάλλον προσφερόταν για τη λειτουργία τους. Απετέλεσαν τις φυσικές μεταποιητικές επιχειρηματικές  μονάδες της εποχής. Στους νερόμυλους τα δημητριακά, λούπινα βαλανίδια κ.λ.π. θα αλεστούν με τη δύναμη του νερού και θα γίνουν προϊόντα κατάλληλα για τη διατροφή ανθρώπων και ζώων.

Σήμερα οι νερόμυλοι αποτελούν μνημεία μιας άλλης εποχής αφού τα σημερινά δεδομένα του τρόπου ζωής και διατροφής άλλαξαν με το ξέσπασμα της βιομηχανικής επανάστασης και στην αλλαγή του τρόπου διατροφής μας. Οι περισσότεροι νερόμυλοι στέκονται ως στοιχειωμένα ντουβάρια κρυμμένοι μέσα στο πυκνό πράσινο, των ρεματιών, χωρίς την παρουσία της  ανθρώπινης ζωής, ερημικοί, περιμένοντας θα έλεγε κανείς, κάποιους από τους νεώτερους, αφού ξεχάστηκαν από τους μεγάλους ,να τους ανακαλύψουν και να αναδείξουν την αλλοτινή τους,  φυσική ομορφιά. Περιμένοντας κάποιους πολίτες ή κάποιες αρχές να ασχοληθούν μαζί τους. έχουν γράψει ιστορία, έχουν προσφέρει με την λειτουργία τους, έχουν εκθρέψει γενιές και γενιές και έχουν αξιοθαύμαστη αρχιτεκτονική τέχνη, το κτίριο το μυλάλαυκο και η δέση. Δυστυχώς ορισμένοι, όχι όλοι, οι τόποι γύρω από τους νερόμυλους μπορούν σήμερα να αποτελέσουν χώρους επίσκεψης αφού διαθέτουν πλούσιο πράσινο με πανύψηλα δένδρα, άφθονο νερό, και την απόλυτη ηρεμία μέσα στον καθάριο φυσικό ορίζοντα. Στοιχείο απαραίτητο για τον σημερινό άνθρωπο, ο οποίος αναζητά τις φυσικές πηγές, το φυσικό τρόπο ζωής και όχι αδίκως χρειάζεται η ανακατασκευή τους, η αναπλασή τους . Μήπως κάποια μέρα φθάσουμε στην ανάγκη να επαναλειτουργήσουμε αυτές τις φυσικές παραγωγικές μονάδες αφού τα άλευρα του νερόμυλου είναι αναντίρρητα σπουδαία τροφή για τον σημερινό άνθρωπο καταναλωτή γι’ αυτόν που αναζητά τον πραγματικό άρτο, τον …. Επιούσιο. Η επαναλειτουργία του μύλου , στο Δυρράχιο, στη Μεσσηνία από τους αδελφούς  Πελεκάση καθώς και σε άλλες περιοχές, Πλατανιώτισα Αιγίου, Πλανητέρο Κλειτορίας και αλλού, είναι γεγονός.

ΓΕΝΗΜΑ  – ΑΛΕΣΜΑ – ΨΩΜΙ

Ένα από τα κυριότερα στοιχεία της διατροφής από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα είναι το ψωμί. Απαραίτητο για να φτιαχτεί είναι το αλεύρι. Έτσι οι μύλοι και προπαντός οι νερόμυλοι συνδέονται άμεσα με την μεταποίηση των δημητριακών σε αλεύρι, και είναι στενά συνδεδεμένοι με  τη ζωή του Ελληνικού λαού. Οι νερόμυλοι συνδέονται επίσης με το πνευματικό βίο, τα δημοτικά τραγούδια, παραδόσεις, παροιμίες, παραμύθια, αινίγματα, θρησκεία, ήθη, έθιμα, λατρευτικά, την κοινωνική ζωή, χώρος συγκέντρωσης συζητήσεων και ανταλλαγής ειδήσεων, οικονομικής δραστηριότητας, προξενιών, αγοροπωλησιών  κ.λ.π.

 Σήμερα οι νερόμυλοι κατάντησαν σιωπηλά καταφύγια για διάφορα είδη χλωρίδας και πανίδας, δείχνοντας έτσι την ερημωσή τους.

 Όσοι γλίτωσαν από τη φθορά του χρόνου και την καταστρεπτική μανία του ανθρώπου θα μας θυμίζουν  έναν κόσμο που πέρασε τον σκληρό αγώνα για την καθημερινή και στοιχειώδη επιβιωσή του. Η γνώση όμως, σε αυτόν τον πολιτισμό, δεν είναι μόνα απλά χρήσιμη αλλά και διδακτική απέναντι στην ευμάρεια και τον καταναλωτισμό. Η καθημερινή τους ζωή κυλούσε μέσα από το πανδαιμόνιο φωνών και ήχων από ανθρώπους, ,ζώα, και τη λειτουργία του νερόμυλου, της χούρχουρης,  της φτερωτής και των λιθαριών. Ήταν μια πολύβουη κοινωνία που θύμιζε παζάρι και κυκλοφορούσαν τα νέα από στόμα σε στόμα , ολόκληρης της περιοχής.

Η ζωή του μυλωνά σήμερα έμεινε μόνο στις αναμνήσεις και στις διηγήσεις καθώς ελάχιστοι έχουν απομείνει στο χώρο.

Η ΑΡΧΗ

Ο άνθρωπος επινόησε την κίνηση μιας στρογγυλής πέτρας πάνω σε μια άλλη επίπεδη και χοντρόκοβε τα δημητριακά για να κάνει χυλό, γαλέτα, ζυμαρικά, ψωμί, αλλάζοντας έτσι ριζικά τις διατροφικές του συνήθειες.  Αργότερα χρησιμοποίησε τους χειρόμυλους , ιγδία (χαβάνια ή γουδιά) και τρίφτες.

Ο Όμηρος γράφει, στη ραψωδία Η, για το παλάτι του Αλκίνοου:

«Πενήντα μες τους πύργους του

Γυναίκες είχε αλέστρες

Όλες τους στο χειρόμυλο

Ξανθό σιτάρι αλέθουν», και στο πολύπαθο βασιλιά της Ιθάκης ,στη ραψωδία Υ αναφέρει:

«Και από το σπίτι σήκωσε

Φωνή γυναίκα αλέστρα

Που κει βρισκόντουσαν

Του αφέντη της οι μύλοι

Και δώδεκα δουλεύανε

Γυναίκες να τοιμάζουν

Κριθάλευρα, σιτάλευρα

Μεδούλι των ανθρώπων.

Οι άλλες σαν απάλεσαν

κοιμήθηκαν.Εκείνη όντας

αδύναμη, άλεθε το μύλο της ακόμα…»

Η αξιοποίηση της δυναμικής και κινητικής ενέργειας του νερού, με την εφέρευση του νερόμυλου, αναφέρεται από το Στράβωνα, το 60 π.χ. Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα χρησιμοποίησαν  τον κατακόρυφο υδροτροχό, τη λεγόμενη ροδάνη, σε σχέση με τον οριζόντιο υδροτροχό. Η κατασκευή του υδρόμυλου διέφερε από περιοχή σε περιοχή και ακολουθούσε τις τοπικές αρχιτεκτονικές συνθήκες, μεθόδους και χρήση υλικών. Σε όλους τους νερόμυλους τα στοιχεία που τον απαρτίζουν είναι: Η δέση, το αυλάκι ή μυλαύλακο, η χούρχουρη ή υδατόπυργος ή βαγένι, το σπίτι με τις μυλόπετρες, και ο χώρος της φτερωτής. Αποτελούσαν αναπόσπαστο τμήμα της τοπικής και οικονομικής ιστορίας και είναι αξιοπρόσεχτα διατηρητέα  μνημεία της προβιομηχανικής κοινωνίας και του λαϊκού πολιτισμού.

Η ΑΝΘΗΣΗ

Μετά την απελευθέρωση στην ηπειρωτική Ελλάδα υπήρχαν 6000 νερόμυλοι, στην Πελοπόννησο ήταν 2000 χιλιάδες και στην Αρκαδία έχουν καταγραφεί 450. Στη Μεσσηνία αρχίζει μια συστηματική μελέτη, κάπως καθυστερημένα, ενώ στη Δημητσάνα λειτουργεί υπαίθριο μουσείο υδροκίνησης , το οποίο έχει μουσειακό χαρακτήρα καθώς και στην Εφταπίτα του Αιγίου. Οι νερόμυλοι στην Πελοπόννησο ήταν ανατολικού τύπου, δηλαδή η φτερωτή τους ήταν οριζόντια και πολλοί λειτουργούσαν και ως λειτουρβιά, ή νεροτριβές, νεροπρίονα κ.λ.π .Πολλοί νερόμυλοι διέθεταν συστήματα συγκέντρωσης, μεταφοράς, αποθήκευσης και διοχέτευσης νερού. Εκτός από τα βασικά κτίσματα που ήταν απαραίτητα για κάθε νερόμυλο, υπήρχαν αποθηκευτικοί χώροι, χάνια (τόποι διαμονής) σταύλοι για τα διάφορα ζώα και κήποι για μποστανικά  και κηπευτικά. Για τους μυλωνάδες έχουν γραφεί πάρα πολλές ιστορίες και τους χαρακτηρίζουν θρησκευόμενους, ενημερωμένους, κουτσομπόληδες, κλέφτες, γυναικάδες, πλεονέκτες , αχόρταγους, καλόκαρδους και φιλόξενους.. Ο μυλωνάς, είναι ο μόνος που έχει αποκτήσει ακουστικές δεξιότητες. Καταλαβαίνει με το αυτί το κάθε τι που έχει σχέση με τη λειτουργία του μηχανισμού κίνησης και άλεσης του μύλου. «….Ο μυλωνάς ξυπνάει αμέσως, μόλις αλλάξει ρυθμό ο μύλος ή σταματήσει….», προκειμένου  να μας δείξει τις μυστικές και ακατέργαστες διεργασίες της ψυχής που μας παραπέμπει στην  «ψυχολογία» , ο Ευάγγελος Παπανούτσος.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Οι περισσότεροι από τους νερόμυλους που λειτουργούσαν, σταμάτησαν στο τέλος της δεκαετίας του 60. Γιατί ο ηλεκτρισμός, ο κινητήρας, ο κυλινδρόμυλος είχαν μεγαλύτερη παραγωγικότητα, ευκολία,  και ο χώρος που χρειαζόταν ήταν ελάχιστος. Από τότε έχουν εγκαταλειφθεί οι περισσότεροι νερόμυλοι και άλλοι καταρρέουν στα βάθη των ποταμών , άλλοι καλύπτονται από πυκνή βλάστηση και ελάχιστοι έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία.

Για τη διάδοση των ιστορικών και οικονομικών πληροφοριών, για τους νερόμυλους που αφορούν ιστορία, λαογραφία, γεωγραφία, οικονομία, αρχιτεκτονική έρευνα, είναι απαραίτητη η καταγραφή και συλλογή στοιχείων ,για κάθε μύλο.

Οι νερόμυλοι θα έπρεπε να χαρακτηριστούν  ιστορικά παραδοσιακά διατηρητέα μνημεία, πρέπει να ενδιαφερθεί η πολιτεία, γιατί ορισμένοι μπορούν να αποτελέσουν μνημεία φυσικού κάλους αναδεικνύοντας την περιοχή, στην οποία βρίσκεται. Οι περισσότερες περιοχές, που βρίσκονται νερόμυλοι είναι λησμονημένα ερείπια σε ρεματιές ποτάμια και φαράγγια. Ευτυχώς που υπάρχουν και ορισμένοι ρομαντικοί που έχουν κάνει σημαντικά βήματα σε πολλές περιοχές της Ελλάδος που έχουν αναστηλωθεί και λειτουργούν, γευόμενοι το ψωμί ολικής άλεσης το οποίο καταργεί το ζάχαρο και τη χοληστερίνη.

ΝΑ ΞΑΝΑΔΩΣΟΥΜΕ ΖΩΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΥΣ

Οι νερόμυλοι σαν  πολιτιστικό και φυσικό μνημείο , θα πρέπει να είναι  αντικείμενο μελέτης πολυεπιστημονικά. Εφορείες Αρχαιοτήτων, Υπουργείο Πολιτισμού, Φορείς και Ιδιώτες  να συνεργαστούν με όραμα και πρόγραμμα, για τη διάσωση, αποκατάσταση και προβολή τους. Είναι μια πράξη πολιτισμού με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, γιατί θα δημιουργεί στη συνέχεια πολιτισμό μέσα από την περιήγηση, τη μάθηση, τη γνώση, την ανακάλυψη, την συγκίνηση την ανάπαυση και την ψυχαγωγία.

   

ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΑΖ ΝΕΡΟΜΥΛΩΝ ΠΗΔΗΜΑΤΟΣ

ΑΓΟΡΑ ΝΕΡΟΜΥΛΟΥ ΠΗΔΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ Ι.Θ.ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΩΝ ΝΕΡΟΜΥΛΩΝ ΠΗΔΗΜΑΤΟΣ

ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΑΓΟΡΟΠΩΛΗΣΙΑΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΥ ΠΗΔΗΜΑΤΟΣ

 Η ΑΓΟΡΟΠΩΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΜΥΛΩΝ ΠΗΔΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Ι.Θ.ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ

 ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΠΟΥ ΤΩΡΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟ ΝΕΡΟΜΥΛΟ ΤΟΥ ΠΗΔΗΜΑΤΟΣ

 ΕΓΓΡΑΦΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΑΙΕΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ,ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΡΟΜΥΛΟΥΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΟΥ ΠΗΣΗΜΑΤΟΣ

 ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΑΖ ΝΕΡΟΜΥΛΩΝ ΒΑΛΥΡΑΣ
Υδρόμυλος Οιχαλίας Τζεφερεμίνι , άγιος Νικόλαος, Βακούφη, έκταση 1448 τ. μ. 54\100 Θεόδωρος Πουλόπουλος Κων\νος Δημητρακόπουλος, τιμή 13000, πληρωμή 27\1\1840, παρατηρήσεις .Τον υδρόμυλο τούτον αγόρασαν αμφότεροι και άρα…26 αγοραίας τιμής συνεψήφισαν τα φαλαγγιτικά των γραμμάτια εχρεώθηκαν από το ταμείο 2200 του υπολοίπου, χορηγήσαντες τας χρεωστικάς ομολογίας. Επλήρωσαν τις 5  δόσεις και οφείλουν τις υπόλοιπες άλλες 5, προτελευταίος φάκελος, φωτογραφίες 62-72. Αυτά αναφέρονται στο παρακάτω έγγραφο

Στις 16, 29\3\2016   6,11\4\2016  10,18\5\2016 επισκέφτηκα τα ΓΑΚ  Αθηνών, για να μελετήσω τους νερόμυλους Μεσσηνίας. Για όποιον μελετητή-ερευνητή θέλει να μελετήσει τους νερόμυλους  θα πρέπει να γνωρίζει από πριν τα εξής:

Ο γενικός τίτλος είναι: ΕΘΝΙΚΑ ΚΤΗΜΑΤΑ 1833-1869.

 Για τη νομαρχία  Μεσσηνίας είναι οι φάκελοι  3067-3095, δηλαδή συνολικά 29 φάκελοι αρχίζοντας από το έτος 1835.

Η υπάλληλος μου παρέδωσε τους 5 φάκελους για μελέτη, γιατί αυτό είναι το ανώτατο όριο.

Στις 16, 29\3\2016   6,11\4\2016  10,18\5\2016 επισκέφτηκα τα ΓΑΚ  Αθηνών, για να μελετήσω τους νερόμυλους Μεσσηνίας. Για όποιον μελετητή-ερευνητή θέλει να μελετήσει τους νερόμυλους  θα πρέπει να γνωρίζει από πριν τα εξής:

Ο γενικός τίτλος είναι: ΕΘΝΙΚΑ ΚΤΗΜΑΤΑ 1833-1869.

 Για τη νομαρχία  Μεσσηνίας είναι οι φάκελοι  3067-3095, δηλαδή συνολικά 29 φάκελοι αρχίζοντας από το έτος 1835.

Φ 3071, 1839.

Υπάρχουν έγγραφα μύλων για τα χωριά Σχοινόλακα, Χασάμπασα, Κυπαρισσία ,Τζαφερεμίνη.

Φ 3073,1841.

Μύλος Πηδήματος, Κολοκοτρώνη

Ασλάναγα 3 τελευταίοι Φάκελοι, Γεώργιος Σταθόπουλος 5 στήλες επιθέτων ,από Ασλάναγα.

Φ 3074,1842.

Εύα, Χασάμπασα, Συκιά, από Δυρράχι, Βλαχάκης Λάμπρος.

 Φ3085, 1853

Είναι ένα μεγάλο δισέλιδο έγγραφο με τίτλο: Επαρχία Καλαμών της Μεσσήνης. Έχει 11 στήλες που η κάθε μία αναφέρεται σε: Είδος κτήματος, που κείται (δήμος, χωριό, θέσις), όνομα του πρώην ιδιοκτήτη Οθωμανού, έκτασις, όνομα αγοραστού, αγοραία τιμή, αριθμός παραχωρητηρίου, θεωρήσεως συνεδρίου (αριθμός, χρονολογία ), εποχή της πληρωμής της πρώτης δόσης, αριθμός γραμματίων εισπρακτέων και  παρατηρήσεις. Υπάρχουν 52 Πωλήσεις- Αγορές διάφορες. 1-3. Καλαμών Λεμονοπερίβολο Καλαμών, 4.Περιβόλιον Παμίσου, 5-6. Ανδανία , Αγριλόβουνον, Περιβόλιον, 7-35 Εύα , Ανδρούσα 30 ,συκοπερίβολο Κακή Σκάλα Θ.Ι. Κολοκοτρώνης 8,1213 στρέμματα, αγοραία τιμή 1725, αριθμός παραχωρητηρίου 245. 36-7, Αριστομένη Φιλιππάκι ,Μύλος, 38 Καλαμάτα ελαιοπερίβολο, 39 Συκοπερίβολο Ανδρούσα, 40-1 Αριστομένη Μύλος, 42 Μύλος υδροτριβή, Οιχαλίας Αλειτούργι, ποταμός Ξάστερος, Ζινί Μπικίρπασά 2.260 Κων\νος Λυμπερόπουλος τιμή 4130 δραχμές, παραχωρητήριο 993, θεώρηση συνεδρίου5373, πρώτη δόση 1844 -16\1, δόση 250 δραχμές, Υδρόμυλος Οιχαλίας Τζεφερεμίνι , άγιος Νικόλαος, Βακούφη, έκταση 1448 τ. μ. 54\100 Θεόδωρος Πουλόπουλος Κων\νος Δημητρακόπουλος, τιμή 13000, πληρωμή 27\1\1840, παρατηρήσεις .Τον υδρόμυλο τούτον αγόρασαν αμφότεροι και άρα…26 αγοραίας τιμής συνεψήφισαν τα φαλαγγιτικά των γραμμάτια εχρεώθηκαν από το ταμείο 2200 του υπολοίπου, χορηγήσαντες τας χρεωστικάς ομολογίας. Επλήρωσαν τις 5  δόσεις και οφείλουν τις υπόλοιπες άλλες 5, προτελευταίος φάκελος, φωτογραφίες 62-72.

ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΔΕΛΤΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΒΑΛΥΡΑΣ ΤΟ ΕΤΟΣ 1918-19,ΜΕ ΠΡΟΕΔΡΟ  ΤΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΛΥΡΑ, ΠΡΟΕΔΡΟ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟ ΚΑΡΥΔΗ ΔΗΜΟΔΙΔΑΣΚΑΛΟ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΚΑΡΑΚΙΤΣΟ ΚΑΙ ΕΦΗΜΕΡΙΟ ΕΥΣΤΑΘΙΟ ΜΑΤΣΟΥΚΑ. 

ΤΟ ΜΑΓΓΑΝΟΠΗΓΑΔΟ ΝΟΡΙΑ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΠΟΤΙΣΤΙΚΑ,ΠΟΥ ΑΡΔΕΥΕ ΤΑ ΚΤΗΜΑΤΑ, ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Γ. ΛΙΟΝΤΗΡΗ

 ΑΙΤΗΣΗ ΓΙΑ ΥΔΡΟΝΟΜΕΑ ΤΟΥ Δ.Α. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ

 ΑΓΟΡΟΠΩΛΗΣΙΑ ΥΔΡΟΜΥΛΟΥ ΒΑΛΥΡΑΣ

 ΔΙΑΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟΜΥΛΟ ΒΑΛΥΡΑΣ

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΑΡΔΕΥΣΗΣ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΝΕΡΟΜΥΛΩΝ ΒΑΛΥΡΑΣ

ΑΡΧΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑΣ

 Η ΔΕΣΗ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ

ΕΓΓΡΑΦΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΑΙΕΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ.

 ΑΠΟ ΓΑΚ ΑΘΗΝΩΝ

 Ο ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ

 Η ΧΟΥΡΧΟΥΡΗ 1

  Η ΧΟΥΡΧΟΥΡΗ 2

 ΓΚΡΑΒΟΥΡΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΥ ΝΕΡΟΜΥΛΟΥ ΤΟΥ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ Γ. ΤΣΟΝΑΚΙΔΗ

 ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ ΤΩΝ ΜΥΛΩΝ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ.

 ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΚΑΙ ΑΥΛΑΚΙ

 ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΚΑΙ ΑΥΛΑΚΙ ΤΟΥ ΜΥΛΟΥ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ

 Η ΔΕΣΗ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ

 Η ΔΕΣΗ ΠΛΗΜΜΥΡΙΣΜΕΝΗ ΚΑΙ ΚΑΤΩ ΣΤΕΡΕΜΕΝΗ ΜΕ ΛΙΓΟ ΝΕΡΟ

 ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΜΑΡΙΝΟΥ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

 Η ΚΑΚΑΒΟΣΤΡΕΣ ΣΤΑ ΠΟΤΙΣΤΙΚΑ, ΠΛΕΝΟΝΤΑΣ ΟΙ ΜΠΙΖΑΝΙΟΤΙΣΣΕΣ ΤΑ ΣΚΟΥΙΑ ΤΟΥΣ

 Ο ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΒΑΛΥΡΑΣ

 Ο ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ. ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ Θ. ΚΑΥΚΟΥΛΑ

 Ο ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΒΑΛΥΡΑΣ

 Η ΛΑΤΖΑ ΠΟΥ ΑΡΔΕΥΕ ΤΑ ΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ

 ΤΟ ΜΑΓΓΑΝΑΚΙ ΠΟΥ ΑΡΔΕΥΕ ΤΑ ΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ

 ΤΟ ΜΑΓΓΑΝΟΠΗΓΑΔΟ ΝΟΡΙΑ ΠΟΥ ΑΡΔΕΥΕ ΤΑ ΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ

  Ο ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΒΑΛΥΡΑΣ

  ΤΟ ΜΑΓΓΑΝΟΠΗΓΑΔΟ ΝΟΡΙΑ ΠΟΥ ΑΡΔΕΥΕ ΤΑ ΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ

 ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΜΕ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ

 ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΠΟΥ ΑΡΔΕΥΕ ΤΑ ΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ

 ΤΑ ΠΟΤΙΣΤΙΚΑΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ ΠΟΥ ΗΤΑΝ Ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΜΑΣ ΧΡΟΝΩΝ

ΕΘΙΜΟΤΥΠΙΚΟΝ ΔΙΚΑΙΟΝ ΝΕΡΟΥ

[Πώληση Εθνικού Υδρόμυλου και χρήση υδάτων | Τζεφερεμήνι (σημερινή Βαλύρα) Μεσσηνίας, 1846]

* Σπάνια πληροφορία για το εθιμικό δίκαιο χρήσης των υδάτων μεταξύ των υδρόμυλων και των αρδευόμενων εκτάσεων. Στη Βουλή του 1846 φθάνει αναφορά των κατοίκων του οικισμού για συνέχιση χρήσης των υδάτων προς άρδευση κατά την θερινή περίοδο μετά την πώληση εθνικού υδρόμυλου, καθώς από 17 Σεπτεμβρίου έως 1 Μαρτίου η χρήση των υδάτων γινόταν αποκλειστικά για τις ανάγκες των υδρόμυλων. | Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής κατά την Δευτέραν Σύνοδον της Πρώτης Βουλευτικής Περιόδου, 1846.

ΤΗΣ ΙΟΥΛΙΑΣ ΠΑΠΑΕΥΤΥΧΙΟΥ.

 Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ ΜΕ ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΤΗΣ ΜΑΥΡΟΖΟΥΜΕΝΑΣ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ ΚΑΙ ΤΟΥΣ 2 ΝΕΡΟΜΥΛΟΥΣ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ

 Ο ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ

Το παρακάτω έγγραφο μου το έστειλε ο συνεργάτης οδοντογιατρός ΗΛΙΑΣ ΚΑΡΑΜΠΑΤΣΟΣ , από Χανδρινού Μεσσηνίας και διαμένει στην Καλαμάτα.  Τον ευχαριστώ για την ενημέρωση-πληροφόρηση και να το μάθουν οι απανταχού βαλυραίοι εντός και εκτός Ελλάδος. 

Το δημοσίευσε η εφημερίδα Νότια Μεσσηνία.

Σπάνια πληροφορία για το εθιμικό δίκαιο χρήσης των υδάτων μεταξύ των υδρόμυλων και των αρδευόμενων εκτάσεων.

 Στη Βουλή του 1846 φθάνει αναφορά των κατοίκων του οικισμού για συνέχιση χρήσης των υδάτων προς άρδευση κατά την θερινή περίοδο μετά την πώληση εθνικού υδρόμυλου, καθώς από 17 Σεπτεμβρίου έως 1 Μαρτίου η χρήση των υδάτων γινόταν αποκλειστικά για τις ανάγκες των υδρόμυλων.

 | Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής κατά την Δευτέραν Σύνοδον της Πρώτης Βουλευτικής Περιόδου, 1846.