Τετάρτη 15 Ιανουαρίου 2020

ΡΩΜΑΙΚΗ ΠΑΤΡΑ-ΑΝΘΕΙΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ, ΜΥΚΗΝΑΙΚΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ, ΔΙΑΚΟΝΙΑΡΗΣ, ΓΛΑΥΚΟΣ

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

Ρωμαϊκή Πάτρα-Μυκηναϊκό Υδραγωγείο

Στην περιοχή των Πατρών κατοικούσαν αρχικά Πελασγοί σε πολλούς οικισμούς. Στη συνέχεια κατοίκησαν Ίωνες και τέλος Αχαιοί, οι οποίοι συνένωσαν τους τρεις βασικούς οικισμούς, Αρόη, Άνθεια και Μεσάτιδα, σε μια πόλη, η οποία από το 1082 π.χ. φέρει το όνομα του Πατρέως. Χαρακτηριστικές είναι οι πληροφορίες που μας δίνει ο Παυσανίας για την ίδρυση της πόλης, την ιστορία της, για τα περίτεχνα μνημεία της, τις θρησκευτικές εκδηλώσεις και τις ασχολίες των κατοίκων της.

Κατά τους ιστορικούς χρόνους η Πάτρα ήταν μια αξιόλογη πόλη με εμπορική κίνηση και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις. Υπήρξε σύμμαχος των Αθηναίων κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση της Αχαϊκής Συμπολιτείας αργότερα.

Η πόλη υποβαθμίστηκε κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους, την παρακμή της όμως διαδέχτηκε μια ταχύτατη ανάπτυξη, η οποία οφείλεται στο ενδιαφέρον του αυτοκράτορα Αυγούστου.

Προνομιακή μεταχείριση είχε η Πάτρα το 67 μ.Χ. από το Νέρωνα, οπότε παρουσίασε μεγάλη εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητα και εξωραΐστηκε με θαυμάσια οικοδομήματα, τα οποία περιγράφει ο Παυσανίας στα " Αχαϊκά " του.

Κατά τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους ιδρύθηκε στην Πάτρα η πρώτη χριστιανική εκκλησία από τον Απόστολο Ανδρέα.

Κατά τη Φραγκοκρατία υπέστη πολλές καταστροφές από βάρβαρους επιδρομείς, πάντα όμως μετά από κάθε λεηλασία, ανακτούσε την εμπορική και βιοτεχνική της ακμή, χάρη στη θέση της και το λιμάνι της. Μεταξουργεία, ταπητουργεία, εργοστάσια κατασκευής υφασμάτων, πορφυροβαφής , την καθιέρωσαν ως βιομηχανική πόλη πριν από το 1000 μ.Χ..

Το 1205 ο Γοδ. Βιλλεαρδουίνος και ο Γ. Σαμπλίτης κατέλαβαν την Πάτρα και την κατέστησαν ορμητήριό τους

Όταν συστήθηκε το Πριγκιπάτο της Αχαΐας, η Πάτρα αποτέλεσε τη Βαρωνία της Αχαΐας, που δόθηκε στον Γουλιέλμο Αλεμάν.

Το 1429 (5 Ιουνίου) έγινε πανηγυρική είσοδος στην Πάτρα του Κ. Παλαιολόγου, που ήταν δεσπότης του Μυστρά. Αργότερα έγινε έδρα του δεσποτάτου του Θ. Παλαιολόγου, αδελφού του Κωνσταντίνου.

Το 1447 κατέλαβαν την πόλη οι Τούρκοι, παρά την ηρωική αντίσταση των κατοίκων. Ο Θωμάς Παλαιολόγος έφυγε για τη Δύση παίρνοντας μαζί του την κάρα του Αγίου Ανδρέου, την οποία πρόσφερε στον Πάπα. Αργότερα ανακατέλαβε την Πάτρα με την βοήθεια του Πάπα, αλλά τελικά η πόλη έπεσε στα χέρια του Μωάμεθ το 1460.

ΠΗΓΗ ΔΗΜΗΤΡΑΣ. To σημερινό πηγάδι του Αγ. Ανδρέα παραπλεύρως του παλαιού Ι. Ναού το οποίο άλλοτε ήταν πηγή της θεάς Δήμητρας που λειτουργούσε και ως μαντείο.

ΡΩΜΑΙΚΟ ΩΔΕΙΟ - ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ - ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ - ΝΥΜΦΑΙΟ - ΓΕΦΥΡΑ ΜΕΙΛΙΧΟΥ-ΑΝΑΛΛΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΙΧΟΣ - ΚΑΣΤΡΟ ΠΑΤΡΑΣ. Στα δυτικά της Ακρόπολης στην Άνω πόλη βρίσκεται το ρωμαϊκό της Πάτρας (160 π.Χ.), παλαιότερο από το Ωδείο (Ηρώδειο) της Αθήνας. Κοντά στο Αρχαίο Ωδείο ήρθαν στο φως ερείπια αμφιθεάτρου πιθανόν του 1ου μ.Χ αιώνα. Μαζί με το γειτονικό Αρχαίο Ωδείο θα αποτελέσουν ένα ενιαίο σύνολο μεγάλης αρχαιολογικής αξίας. Σήμερα ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής του αρχαιολογικού χώρου ανασκάπτεται, ανάμεσα στις οδούς Παντανάσσης, Ηφαίστου και Γεροκωστόπουλου.Το πρώτο συστηματικό υδραγωγείο της Πάτρας βρίσκεται στο λόφο του Δασυλλίου. Τα νυμφαία Γερμανού 36-40 και Ι. Βλάχου 3 και Κανάρη. Η γέφυρα του ποταμού Μείλιχου στη διασταύρωση της Ν. Εθνικής οδού με την οδό Αρέθα βρίσκεται καλά διατηρημένη ρωμαϊκή γέφυρα με δύο τούβλινες καμάρες που στηρίζονται πάνω σε περίτεχνες βάσεις από πελεκητές πέτρες.Το κάστρο της Πάτρας είναι κτισμένο σε χαμηλό λόφο του Παναχαικού όρους και οικοδομήθηκε από τον Ιουστινιανό περίπου το 551 μ.Χ. για την άμυνα της περιοχής .

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΩΔΕΙΟ

Από τα πιο “ ωραία ερείπια ” της Πάτρας. Τα έργα συστηματικής ανασκαφής, συντήρησης και αποκατάστασης του ωδείου άρχισαν το 1958 ( και συνεχίστηκε έως το 1963 ) από τον πατρινό αρχιτέκτονα Ιωάννη Βασιλείου ( 1901-1989 ) , με την επιστημονική συμβουλή του Αναστάσιου Ορλάνδου και του τότε διευθυντή Αναστυλώσεων Ε . Στίκα . Αναμαρμαρώθηκε η ορχήστρα , οι τέσσερις κερκίδες και οι μεταξύ τους σκάλες μέχρι το διάζωμα , ξανάγινε το μαρμάρινο στηθαίο που χωρίζει κερκίδες και ορχήστρα .

Πριν αρχίσει να χρησιμοποιείται ως χώρος εκδηλώσεων , μετά την αποκατάσταση του, το ωδείο ήταν ένας χώρος στοχαστικής αναπόλησης. Στη μοναξιά της νύχτας το χτύπημα των ωρών από το ρολόι της γειτονικής Παντάνασσας, που τοποθετήθηκε το 1886, ήταν σε αυτό το σημείο ο μοναδικός ήχος της πόλης.

Συνεχόμενον της αρχαίας Αγοράς Πατρών, λαμπρώς κοσμημένον και αξιολογώτατον των εν Ελλάδι πλην εκείνου Ηρώδου οτυ Αττικού εν Αθήναις. Ο Παυσανίας εις τα Αχαϊκά του αναφέρει το τελευταίον, διότι, όταν έγραφε τα Αττικά του, δεν ήτο οικοδομημένον. Η χωριτικότης των Πατρέων είναι το 1//2 της του Αθηνών αλλά το των Αθ. είναι ομοιότυπον του προγενέστερου αυτού Πατραϊκού.

Δεν γνωρίζομεν επί εποχής τίνος αυτοκράτορος εκτίσθη. Προωρίζετο δια μουσικούς αγώνας, τα ωδεία ήσαν μικρά θέατρα, αλλά περισσότερον περισταλμένα και εστεγασμένα. Θέατρον είχον αι Πάτραι πλησίον και μεσημβρ. του Ωδείου. Επί της κορυφής του Ωδείου υπήρχεν άγαλμα του Απόλλωνος εξιοθέατον, το οποίον «εκποιήθη από λαφύρων ηνίκα επί τον στρατό των Γαλατών οι Πατρείς ήμυναν Αιτωλούς Αχαιών μόνοι».

Απεκαλύφθη το 1889 κατ’ εκσκαφήν προς εξαγωγήν χώματος εκ του οικοπέδου Δημ Πατρινού προς επιχωμάτωσιν της αιμασιας τους λιμένος. Ήτο λόφος χώματος 4μ. υπερ την πεπατημένην. Πρώτα ευρέθησαν ρωμ. Νομίσματα, είτα μνήματα κοινά και οστά ανθρώπινα και σκεύη οικιακά.

Η γέφυρα του Μείλιχου ποταμού

Είναι μνημείο ρωμαϊκών χρόνων στην Πάτρα. Στην βορινή πλευρά της Πάτρας, στο συνοικισμό Συχαινά, και συγκεκριμένα ανάμεσα στην παλαιά και στη νέα εθνική οδό Πατρών - Κορίνθου, στην οδό Αρέθα 52 και Παπαδιαμάντη γωνία, το 1980 κατά τη διάρκεια εκσκαφής για την κατασκευή του βόθρου ενός σπιτιού, αποκαλύφθηκαν αρχαία ευρήματα. Λίγο καιρό αργότερα η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως τη γέφυρα του ποταμού Μειλίχου. Αποτελεί σπάνια περίπτωση τόσο καλοδιατηρημένου γεφυριού, η λειτουργία του οποίου τοποθετείται στη ρωμαϊκή εποχή. Η χρονολόγησή της γίνεται σε ευρέα χρονικά όρια, από τα μέσα του 2^ου ως το τέλος του 3^ου αιώνα μ.Χ., αν και ορισμένα αναγραφικά δεδομένα που όμως δεν έχουν ακόμα επαρκώς αναλυθεί, θα την τοποθετούσαν και αργότερα, μέσα στον 4^ο μ.Χ. αιώνα.

Πήρε το όνομα της από τον ποταμό Μείλιχο, που έχει τις πηγές του στις πλαγιές του Παναχαϊκού, ορίζοντας σήμερα το προς Ανατολάς-ΒΑ πέρας της πόλης, όπως ο Γλαύκος ορίζει το προς Δυσμάς - Ν.Δ πέρας. Το χειμώνα και την άνοιξη έχει πάντοτε νερό, αλλά όχι πολύ. Το ποτάμι προτού ξαναπάρει το αρχαίο του όνομα Μείλιχος ήταν γνωστό με τα ονόματα των χωριών από όπου περνάει όπως Σιχαινιότικο, ποτάμι της Βούντενης .Αποτελείται από συγκρότημα δύο γεφυρών, μία μονότοξη και μία νεότερη δίτοξη που θεωρείται η καλύτερα σωζόμενη δίτοξη γέφυρα στην Ελλάδα. Ο χώρος που βρίσκεται η γέφυρα είναι οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος, επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με την ΕΦΑ Αχαΐας και βρίσκεται στην είσοδο της πόλης από Αθήνα στην διασταύρωση των οδών Αρέθα και Νέα Ε.Ο. Πατρών-Αθηνών νυν Παπαδιαμάντη, λίγα μέτρα πριν το αρχαιολογικό μουσείο της πόλης.

Η γέφυρα ανακαλύφθηκε τυχαία στις αρχές της δεκαετίας του 80' κατά τις εργασίες ανοίγματος θεμελίων για την κατασκευή οικοδομής. Στο σημείο στην αρχαιότητα περνούσε ποταμός όπου αρχικά πιστευόταν ότι ήταν ο Μείλιχος, νεότερες έρευνες δείχνουν ότι πιθανότερα ήταν ο Καλλίναος όπου σήμερα η κοίτη του περνά 100 μέτρα νοτιότερα. Οι δυο γέφυρες αποτελούσαν τμήμα της via publica του δημοσίου δρόμου που ένωνε την Πάτρα με το Αίγιο.

Ρωμαικόν Υδραγωγείον

Υδραγωγείον συστηματικών από τας πλουσίας πηγάς υπέρ το χωρ. Ρωμανού κατασκευάσθη κατά την ρωμ. Εποίκησιν, επί αυτοκρ. Αυγούστου κατά τον Χερτσβεργ Ελλάδος Α΄618, ο δε Θωμόπουλος 254 στηρίζεται εις νεωτέραν όλως παράδοσιν και το τοποθετεί τον Δ΄ αι. ως έργον του στρατηγού Αρτεμίου.

Ο υδραγωγός ούτος γνωστός εως σήμερον με το όνομα Καμάραις, όμοιος προς τον της Μυτιλήνης και Σμύρνης, σώζεται εις απόστασιν 500μ. από της α πύλης της Ακροπόλεως, ολονέν ερειπούμενος. Ίσως μόνον επί των α΄ βυζ. χρόνων να επιδιωρθώθη, πάντως ο Ουέλερ το 1689 το εύρεν ακέραιον σχεδόν και περιγράφει αυτόν ως αξιόλογον οικοδομήν, έχουσα δύο σειράς τόξων, την μίαν επι της άλλης, και στήλας στηριζόμενας και από τα δύο μέρη εις στηρίγματα. Συνήνουν δύο λόφους και δια μέσου αυτών έρρεετο ύδωρ. Τα τόξα εξωτερικώς είναι κατασκευασμένα από τούβλα, αλλά εις το εσωτερικόν με πελεκητούς λίθους κατά το λεγόμενον του Βιτρουβίου έμπλεκτον τρόπον. Ο αγωγός λίθόκτιστος διατηρείται εις τινα σημεία και εις πολλά εξέχοντα του εδάφους και άνωθι του χωρ. Ρωμανού. Κατέρχεταιπρος την μ. Γηροκομείου και προχωρεί προς Μεσάτιδα και Αρόην νυν (άνω μέρος), όπου φθάνει εις Καμάραις και εκείθεν το ύδωρ ετοιμάζετο εις την πόλιν (Dodwell I, 119, Depping, 11, 59, Beaujour 1, 14). Το παλαιόν εκείνο υδραγωγείον υφίστατο μεγάλας βλάβας, η τελευταία δε επισκευή έγινε το 1868 επί δημάρχου Α. Μουκαούρη, αντικατέστησε δε τούτο δια χυτοσιδηρών σωλήνων ο δήμαρχος Γ. Μ. Ρούφος δια γαλλ. εταιρείας. Κάτωθι του φορτίου εις ύψ. 67μ. κατασκευάσθη το 1874 δεξαμενή ύδατος χωρητικότητος 2030 κυβ. αρχαιότητες δε και το άγαλμα του Μαρσύα ανευρέθυσαν κατά την ανασκαφήν. Το ύδωρ ευρέθη εξαιρέτως υγιεινόν. Από των πηγών ο υδραγωγός έχει μέχρι της δεξαμενής 12 φρεάτια αερισμού (βεντούζες). Η μ. Γηροκομείου εδικαιώθη μετά μακρόν δικαστ. αγώνα να λαμβάνη ύδωρ κατά προνόμιον. (βλ. Έκθεσιν δημάρχου Γ. Μ. Ρούφου, Δημοτ. έργα, Ο δήμαρχος Πατρέων… Πάτραι 1872, 16 έπ.).

Το Ρωμαϊκό στάδιο της Πάτρας.

πολλές φορές αποκαλείται και Αμφιθέατρο-στάδιο ή Θέατρο, είναι ερείπια του ρωμαϊκού σταδίου της ρωμαϊκής Πάτρας που διασώζονται σήμερα στο κέντρο της πόλης. Βρίσκεται στο σημερινό κέντρο Πάτρας δίπλα στο ρωμαϊκό ωδείο που επίσης διασώζεται, και καταλαμβάνει μεγάλη έκταση κάτω από πολυκατοικίες κι άλλα κτίσματα, ενώ μέρος του, η ανατολική πλευρά, έχει αποκαλυφτεί. Το στάδιο διασωζόταν μέχρι το 1870 όπου τότε επάνω του κατασκευάστηκαν οικίες για να αποκαλυφθεί πάλι την δεκαετία του 90.

Το Ρωμαϊκό νυμφαίο της οδού Κανάρη είναι ερείπια συγκροτήματος νυμφαίου ρωμαϊκών χρόνων που έχει βρεθεί στην Πάτρα. Τα κατάλοιπα του μνημείου είναι ορατά στο κέντρο της πόλης στην διασταύρωση των οδών Βλάχου και Κανάρη. Το νυμφαίο ήταν λατρευτικός χώρος αφιερωμένος στις νύμφες και χώρος αναψυχής με πίδακες νερού και κήπους. Το μνημείο βρέθηκε κατά την διάρκεια οικοδομικών εργασιών για την κατασκευή οικοδομής.

ΒΑΛΑΝΕΙΑ Ή ΛΟΥΤΡΩΝΕΣ

Τα βαλανεία ήταν λουτρικές εγκαταστάσεις δημόσιες ή οικιακές για την παροχή νερού υψηλής ή χαμηλής θερμοκρασίας (με ατμούς) σε χώρους κατάλληλους για τα ατμόλουτρα. Οι ατμοί εξέρχονταν από ειδικές εστίες των υπογείως κυκλοφορούντων υδάτων τα οποία θερμαίνονταν σε ιδιαίτερους χώρους. Μετά τη θέρμανση του σώματος των επισκεπτών γινόταν εντριβή.

Σε γειτονικό χώρο γινόταν λουτρό, όπως σήμερα, για καταιωνισμό του νερού και χρήση απορρυπαντικού. Κατά τη λεγόμενη κλασική εποχή και κατά τη ρωμαιοκρατία ο λουσθείς αναπαυόταν σε άλλο χώρο πίνοντας ποτό δροσιστικό. Ο χώρος αυτός επεκτάθηκε αργότερα σε δραστηριότητες πέρα από τον κύριο σκοπό της αρχικής κατασκευής του.

Ο Ησίοδος γράφει στο βιβλίο του «Έργα και ημέραι» ότι «εύ τε λοεσσαμένη τέρενα χρόα και λιπ’ελαίω / χρισαμένη μυχίη καταλέξεται ένθοδι οίκου / ήματι χειμερίω» ήτοι «αφού λούσει το τρυφερό κορμί της και αλειφτεί καλά με λάδι, στα εσωτερικά του σπιτιού αναπαύεται τις ημέρες του χειμώνα».

Η μετάβαση των χθεσινών προγόνων μας στα βαλανεία δεν είχε μοναδικό σκοπό την καθαριότητα του σώματος μόνο αλλά και την κοπή των μαλλιών και των νυχιών. Με τη πάροδο όμως του χρόνου απέκτησαν τα κέντρα αυτά κοσμική μορφή, και μεταβλήθηκαν σε μικροεντευκτήρια, όπου οι «βαλανεύτριες» , ως οι χθεσινοί κουρείς, κατά την παροχή των υπηρεσιών των «σχολήν άγοντες πολυπραγμονούσιν». Τόση ήταν η πολυλογία τους ώστε ο Πλάτωνας έγραψε στην «Πολιτεία» ότι «ώσπερ ημών καταντλήσας κατά των ώτων αθρόον και πολύν τον λόγον».

Εν τούτοις η αγάπη και η καταφυγή στα λουτρά δεν ήταν πάντοτε επιτρεπτή στη κοινή γνώμη των Αθηναίων, και των άλλων Ελλήνων, ιδιαιτέρως των Σπαρτιατών διότι (η κοινή γνώμη) διέκειτο δυσμενώς προς τη χρήση των λουτρών ως ένδειξη μαλθακότητας.

Ο χώρος στον οποίο λαμβανόταν το λουτρό από το νερό θερμοκρασίας 20, 30, 40 βαθμών λεγόταν « λουτρών ή ασάμινθος». Το ορειχάλκινο σκεύος που θέρμαινε τα νερά λεγόταν «λουτροχόρος ή λοετροχόος ή εμπυρητής» ο δε τρίποδας που στηριζόταν «πυριαστήριο».

Ο επιχειρηματίας λεγόταν «βαλανεύς ή βαλανευτής», ο σημερινός λουτράρης. Ο υπηρέτης του βαλανείου λεγόταν «παραχύτης» και είναι εκείνος που έλουζε τους προσερχομένους κ.λ.π. Τα λουτρικά, τα καταβαλλόμενα δηλαδή χρήματα, λεγόντουσαν « ρύμματα».

Τα βαλανεία δημιουργήθηκαν μάλλον κατά την τελευταία π.χ. χιλιετία με την αύξηση του αριθμού των μονίμων ή μη κατοίκων, κατασκευάζονταν κυρίως στις εισόδους της πόλης. Στις περιπτώσεις όμως που οι λουτρικές εγκαταστάσεις ήταν ασύμφοροι, κάποια κρηνική κατασκευή ή ακόμα και εκείνη της Κλεψύδρας, όπως λέγει ο Αριστοφάνης, έλυσε το πρόβλημα της ευπρεπούς εμφάνισης.

Κατά πληροφορία του Ησιόδου η μετάβαση στα λουτρά ήταν πανάρχαια συνήθεια την οποία οι δεισιδαίμονες, και οι μετ’ αυστηρότητος κρίνοντες προσπάθησαν να ματαιώσουν. Ισχυρότατο πλήγμα επέφερε ο χριστιανισμός που πολέμησε κάθε συνήθεια των εθνικών. Έτσι η λήθυκος, το αθηναϊκό αριστούργημα όπου φυλάσσονταν έλαια και αρώματα για το λουτρό, έπαψε να παρατίθεται και στους νεκρούς, στον τελευταίο χαιρετισμό τους. Το «συλλούεσθαι» ανδρών και γυναικών, θεωρείται από τους πρώτους πατέρες ως απρεπές.

Στο βιβλίο του Στέφανου Θωμόπουλου με τίτλο: Ιστορία της πόλεως των Πατρών,1950 σελίδα 224 γράφει μεταξύ άλλων: Βαλανεία υπάρχουν πολλά στην άνω-κατω πόλη της Πάτρας, στην πλατεία Υψηλών Αλωνίων, στην οδό Καλαβρύτων και στην παραλιακή οδό από του ναού του Αγίου Ανδρέα.Εμείς θα αναφερθούμε στα 3 βαλανεία της Πάτρας . Οι περιηγητές περιγράφουν την υπέροχη και λεπτή κατασκευή τους και στη σελίδα 207 του βιβλίου του έχει σε ζωγραφική το πηγάδι του Αγίου Ανδρέα που παλιά ήταν η πηγή της θεάς Δήμητρας και δίπλα βρίσκεται το βαλανείο ή θέρμες ή λουτρά ή χαμάμ

Τo βαλανείο και «πηγάδι του παλιού ναού του Αγίου Ανδρέα»

Το «πηγάδι του Αγίου Ανδρέου» που είναι κοντά στο Ναό του, ήταν θεραπευτική πηγή της θεάς Δήμητρας, όπως μας πληροφορεί ή έξης επιγραφή, που υπάρχει εκεί : «Νημερτές τόδ ύδωρ, Δημήτερος ην ποτέ νούσοις, ένθα πάγεις ξύλω Ανδρέας Πάτρας άμφιβέβηκεν». Δηλαδή : Το θεραπευτικό για τις αρρώστιες τούτο νερό, ήταν κάποτε της Δήμητρας, όπου, άφού σταυρώθηκε, πέθανε ο Απόστολος Ανδρέας. Υπάρχουν και άλλες 2 επιγραφές όπου η πρώτη γράφει: ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ , και διαβάζεται το ίδιο ανάποδα και η τρίτη που βρίσκεται δίπλα στο πηγάδι που σε 2 στήλες γράφει:

«ΟΝ ΤΡΟΠΟ ΕΠΙΠΟΘΗ Η ΕΛΑΦΟΣ ΕΠΙ ΤΑΣ ΠΗΓΑΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝΟΥΤΩΣ ΕΠΙΠΟΘΕΙ Η ΨΥΧΗ ΜΟΥ ΠΡΟΣ ΣΕ Ο ΘΕΟΣ», ψαλμός 41.2

και

ΕΛΑΦΟΣ ΔΙΨΑΛΕΟΝ ΓΙΝΕΤΑΙ

ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ

ΚΑΙ ΑΠΟ Τους ΟΦΕΙΣ ΚΑΤΕΣΘΙΕΙΝ

ΚΑΙ ΤΟΙΝΥΝ ΤΟΥΤΟ ΠΟΤΙΣΟΝ ΤΟΝ ΝΟΗΤΟΝ ΟΦΙΝ ΚΑΤΕΦΑΓΕ

ΚΑΙ ΔΥΝΗΣΗΝ ΔΙΨΑΝ

ΤΟΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΠΟΘΟΝ (ΙΕΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ)

Κοντά στη θεραπευτική αύτη πηγή, υπήρχε ναός της θεάς Δήμητρας. Κι επειδή εδώ το 66 μ. Χ. περίπου σταυρώθηκε ο Απόστολος Ανδρέας, αργότερα, κατά τον 5^ον αιώνα που επικράτησε ο Χριστιανισμός, χτίστηκε ναός στην μνήμη του Αποστόλου. Ό ναός αυτός διατηρήθηκε ως στα 1770, οπότε κάηκε από τους Τούρκους κατά την επανάσταση. Ό σημερινός ναός χτίστηκε στα 1845.

Δίπλα στο πηγάδι υπάρχει το ΒΑΛΑΝΕΙΟ το οποίο ανακάλυψε ο αρχαιολόγος καθηγητής ΠΕΤΡΟΣ ΘΕΜΕΛΗΣ ,το 1968 (συνεχίζει τις ανασκαφές στην αρχαία Μεσσήνη),το οποίο δυστυχώς δεν το γνωρίζουν πολλοί πατρινοί.

Αξίζει το κόπο να επισκεφτεί το πηγάδι με τις διαφορετικές επιγραφές του και να θαυμάσει την αρχιτεκτονική του βαλανείου , όπου εκεί το νερό ήταν ζεστό και έκαναν τα λουτρά τους οι αρχαίοι κάτοικοι των Πατρών, ενώ από το 1930 επι δημαρχίας Βλάχου μέχρι σήμερα υπάρχουν τα λαϊκά λουτρά, στην οδό Νικήτα και Γούναρη (η λειτουργία τους σταμάτησε εδώ και μερικά χρόνια),ενώ στην οδό Μπουκαούρη υπάρχουν τα μοναδικά σε λειτουργία χαμάμ τα τελευταία 400 χρόνια. Βαλανεία ή λουτρώνες ήταν στην αρχαιότητα κάτι περισσότερο από τα δημόσια ή ιδιωτικά λουτρά τα ορθολογικά κατασκευαζόμενα από ειδικούς μηχανικούς.

Το Βαλανείο στην οδό Ιωάννου Βλάχου 3 και Κανάρη.

Με βάση το αρχαιολογικό δελτίο τόμος 36, σελίδα 162 ,έτους 1981 το Βαλανείο οδός Ιωάννου Βλάχου 3 και Κανάρη ήρθε στο φως μεγάλου συγκροτήματος ίσως θερμών. Πρόκειται για αψίδα ανοιχτή προ Β. με ύψος σωζωμένων τοίχων 3.67μ.ετρων και ανοίγματος 10 μέτρων, με χτιστό θρανίο και κόκχες ορθογώνιες και καμπύλες. Μεταγενέστερος κυκλικός χαμηλός τοίχος έκλεισε την αψίδα για να δημιουργηθεί ελλειψοειδής δεξαμενή που στρώθηκε με πλάκες λίθου Αστακού. Το νερό κυκλοφορούσε μέσα στον τοίχο της αψίδας που είναι διάτρητος από αγωγούς και κατέρρεε από 2 ψηλές οπές. Προς Β. της δεξαμενής αυτής αποκαλύφθηκε παλιότερη τετράγωνη δεξαμενή. Η μεγάλη ελλειψοειδής δεξαμενή αποτελεί το κεντρικό τμήμα του οικοδομήματος που πλαισίωναν 2 κυκλικές στοές και είναι προφανώς Νυμφαίο. Το κτήριο είχε πρόσοψη προς Δ. σε οδό πλακόστρωτη από Ν. προς Β.

Στα πρώτα βυζαντινά χρόνια ο χώρος αυτός χρησιμοποιήθηκε πιθανώς ως εκκλησία και αργότερα ως νεκροταφείο.

Οι περιηγητές SPON – WHELER το 1676 αναφέρουν: …Τα ερείπια κυκλικού ναού κτισμένου εξ οπτών πλίνθων, απέναντι από την εκκλησία των αγίων Αποστόλων που βρισκόταν στην οδό Γούναρη και Ι. Βλάχου, δηλαδή κοντά στα ερείπια του Νυμφαίου.

Σε αυτό αναφέρεται και ο Σ. Θωμόπουλος στο βιβλίο με τίτλο : Η ιστορία της πόλεως των Πατρών σελίδα 427.

Το Βαλανείο στην οδό Βασιλείου Ρούφου 121-125 (οικόπεδο Δ. Λυκουργιώτη)

Με βάση το αρχαιολογικό δελτίο τόμος 37, σελίδα 140, έτους 1982 στο παραπάνω οικόπεδο ανασκάφηκε συγκρότημα ρωμαϊκών λουτρών. Η είσοδος βρίσκεται στη δυτική πλευρά, η οποία εκτείνεται κάτω από την οδό Β. Ρούφου. Η ανατολική πλευρά έβλεπε σε αρχαίο δρόμο που αποκαλύφθηκε το 1978-9 στις οδούς Ερενστρώλε 31-5 και Β. Ρούφου 91-93 (Α.Δ.33,1978 ,82 και Α.Δ.34 ,1979, 130 ).

Εκτός από υπολείματα ελληνιστικού τύπου στην ανατολική πλευρά ,διακρίνονται 3 οικοδομικές φάσεις.

Η πρώτη ανάγεται μετά τα μέσα του 2^ου μ.χ

Η δεύτερη στις αρχές του 3^ου μ.χ. Τότε γίνονται, μετά από κάποια βασική καταστροφή, βασικές μετατροπές του χώρου. Το 5^ο μ.Χ. στα ευρύχωρα διαμερίσματα ανοίγονται 2 μεγάλοι κεραμικοί κλίβανοι που λειτουργουν και τον 7^ο αιώνα καθώς και 3^ος μικρότερος κλίβανος μεταλλουργού και.

Η τρίτη οικοδομική φάση αρχίζει στην περίοδο της τουρκοκρατία ς. Ως την έναρξη της ανασκαφής οι τοίχοι ήταν ενσωματωμένοι σε σύγχρονα χαμόσπιτα.

Οι θέρμες απαρτίζονται από 2 πτέρυγες. Η νότια περιβάλλεται από τοίχους χτισμένους κατά opus testatceum πλάτους 1,1 μέτρα και αποτελείται από 4 συνεχόμενα δωμάτια με διάταξη από Δ. προς Α. Ο χώρος διαστάσεων 6,4χ3,5 μέτρων είναι η natario και έφερε αρθομαρμάρωση. Η παροχή νερού γινόταν από τον κείμενο χώρο προς τα Δ. διαστάσεων 7,2χ7,1 μέτρων, όπου υπάρχει αποχετευτικό φρεάτιο που διοχετεύει το νερό στο μεγάλο αγωγό της βόρειας πτέρυγας.

Η βόρεια πτέρυγα αποτελείται από τον κεντρικό χώρο διαστάσεων 8,45χ8,4 μέτρων που πριν μετατραπεί σε παλαίστρα ήταν επίσης natario. Το χώρο περιβάλλουν 6 μικρότεροι χώροι και εντυπωσιακά εκτεταμένοι χώροι υποκαύστων όπου διατηρούνται τα praefurnia κάτω από τα λίθινα δάπεδα.

Το Αναλημματικό τοίχος των Υψηλών Αλωνίων στην Πατρα είναι τοίχος κατασκευασμένο στα ρωμαϊκά χρόνια που διασώζεται και σήμερα. Το τοίχος έχει δεχτεί στο πέρασμα των αιώνων προσθήκες όπως στις αρχές του 19ου αιώνα με την ισοπέδωση του υψώματος των ψηλαλωνίων όπου δέχτηκε πετρόκτιστη προσθήκη κατά ύψος, στην ρίζα του οποίου βρίσκεται, και δημιουργία πλατείας αλλά και την κατασκευή των καταφυγίων.

Α Κ Ρ Ο Σ Τ Ι Χ Ι Δ Α

Πρωτεύουσα του νόμου Αχαΐας και της περιφέρειας της Δυτικής Ελλάδας (αρχαίο όνομα).

1) _ _ _ _ _ _

2) _ _ _

3) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

4) _ _ _ _ _

5) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

6) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

1) Ο οικιστής της αρχαίας πόλης των Πατρών.

2) Ο αρχαιότερος από τους τρεις οικισμούς της Πάτρας που συνενώθηκαν.

3) Ο Εύμηλος και ο … . Οι πρώτοι οικιστές της Πάτρας.

4) Μπενιζέλος … (το επώνυμο).

5) Προστάτης και πολιούχος της πόλης των Πατρών.

6) Με το κάστρο της Πάτρας ασχολήθηκε ιδιαίτερα αυτός ο βυζαντινός αυτοκράτορας.

ΡΩΜΑΙΚΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ

ΓΕΦΥΡΑ ΜΕΙΛΙΧΟΥ

ΡΩΜΑΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

ΟΙ ΣΚΑΛΕΣ ΠΑΤΡΕΩΣ ΔΙΠΛΑ ΣΤΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

ΡΩΜΑΙΚΑ ΝΥΜΦΑΙΑ ΠΑΤΡΑΣ

ΡΩΜΑΙΚΟ ΩΔΕΙΟ

Η ΚΑΤΑΚΟΜΒΗ ΣΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ ΣΤΗ ΒΥΡΩΝΟΣ

ΑΝΑΛΛΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΙΧΟΣ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΑ ΥΨΗΛΑ ΑΛΩΝΙΑ

ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΛΙΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

ΡΩΜΑΙΚΟ ΩΔΕΙΟ

ΡΩΜΑΙΚΟ ΛΟΥΤΡΟ

ΡΩΜΑΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

ΡΩΜΑΙΚΟ ΩΔΕΙΟ

ΡΩΜΑΙΚΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ

Τα Ρωμαϊκά λουτρά της αρχαίας Θουρίας, Μεσσηνία.Τοπική Ιστορία της Άνθειας

Τα Ρωμαϊκά λουτρά της αρχαίας Θουρίας βρίσκονται στην πεδιάδα που διασχίζει ο Πάμισος ποταμός περίπου 7 χλμ από την θάλασσα στην περιοχή της Καλαμάτας και 15 χλμ από την αρχαία Μεσσήνη.
Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στους πρόποδες των λόφων όπου βρίσκεται η αρχαία Θουρία των Κλασικών και Ελληνιστικών χρόνων. Η αρχαία Θουρία ήταν από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες πόλεις της Μεσσηνίας και ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ότι στα Ρωμαϊκά χρόνια η πόλη είχε επεκταθεί στην πεδιάδα στους δυτικούς πρόποδες του λόφου της ακροπόλεως.

Τα Ρωμαϊκά λουτρά της αρχαίας Θουρίας βρίσκονται στην πεδιάδα που διαρέει ο Πάμισος ποταμός περίπου 7 χλμ από την θάλασσα στην περιοχή της Καλαμάτας και 15 χλμ από την αρχαία Μεσσήνη. Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στους πρόποδες των λόφων όπου βρίσκεται η αρχαία Θουρία των Κλασικών και Ελληνιστικών χρόνων. Η αρχαία Θουρία ήταν από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες πόλεις της Μεσσηνίας και ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ότι στα Ρωμαϊκά χρόνια η πόλη είχε επεκταθεί στην πεδιάδα στους δυτικούς πρόποδες του λόφου της ακροπόλεως.

Ωσόσο μέχρι σήμερα δεν έχουν βρεθεί ίχνη της αρχαίας πόλης στην περιοχή αυτή. Τα μόνα αρχαία κατάλοιπα που εντοπίζονται στους δυτικούς πρόποδες ανήκουν στα Ρωμαϊκά λουτρά και σε μιά μισογκρεμισμένη αψίδα που προφανώς ανήκει στο ίδιο συγκρότημα αφού βρίσκεται σε απόσταση μόλις 25 μέτρων.
Το κτήριο των λουτρών βρίσκεται σε καλή κατάσταση, χωρίς ωστόσο μέχρι σήμερα να έχει δημοσιευθεί. Αρχαιολογική/ τοπογραφική αποτύπωση του μνημείου έγινε στα έτη 2006- 2008 στα πλαίσια συνεργασίας της Scuola Archeologica Italiana di Atene και της ΛΗ¨ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Τα περισσότερα από τα θολωτά δωμάτια του συγκροτήματος διατηρούνται σε καλή κατάσταση, με εξαίρεση το νότιο τμήμα που έχει μερικώς καταρρεύσει. Το χαμηλότερο τμήμα του μνημείου βρίσκεται θαμμένο κάτω από 2 μέτρα χώματος από τις αποθέσεις του ποταμού Παμίσου σε περιόδους που αυτός πλημμύριζε.

Περιγραφή του συγκροτήματος

Το λουτρικό συγκρότημα καλύπτει μια επιφάνεια 550 τ.μ. Τα δωμάτιά του είναι κατασκευασμένα παράλληλα με έναν κεντρικό άξονα με δυτική κατεύθυνση. Στο κτήριο έχει προστεθεί μιά προέκταση 31 Χ 22,5 μ.
Η είσοδος είναι από την νότια πλευρά, όπου υπάρχουν δύο δωμάτια (Α1 και Α2) που προφανώς χρησιμοποιούνταν ως αποδυτήρια και χώροι προετοιμασίας.
Τα δωμάτια έχουν όλα το ίδιο ύψος εκτός του Frididarium (ψυγείο/ ψυχρό δωμάτιο) που είναι ψηλότερο κατά 2,25 μ. με την οροφή κατασκευασμένη με δύο διασταυρώμενες αψίδες.
H πρόσοψη του λουτρού διαμορφώνετε σε καμπύλη διάταξη, που προκύπτει από το σχέδιο του άκρου των τοιχωμάτων και των καμπύλων της εξωτερικής πλευράς της στέγης. Κάθε καμπύλο άκρο στέφετε με γείσο από τούβλα τα οποία διατηρούνται μερικώς..

Η λειτουργία των λουτρών σχεδιάστηκε σύμφωνα με την λεγόμενη αξονική σειρά. Τα ψυχρά δωμάτια χωρίζονταν από τα θερμαινόμενα με τοίχο που διαιρούσε το συγκρότημα περίπου στην μέση.
To Fridigarium ήταν ένα ορθογώνιο δωμάτιο (F1) διαστάσεων 6,66 Χ 8,94 μ. καλυπτόμενο από μεγάλη θολωτή σκεπή το οποίο επικοινωνούσε με άλλους δύο ορθογώνιους χώρους, ένα στα ανατολικά (F2) και ένα στα δυτικά (F3). Στα δωμάτια αυτά υπήρχαν δύο μικρά αψιδωτά παράθυρα που φώτιζαν τον χώρο. Δύο θύρες ένωναν το Fridigarium με τα υπόλοιπα θερμαινόμενα δωμάτια των λουτρών. Η μία οδηγούσε στον διάδρομο D και η άλλη στο δωμάτιο T. Ο διάδρομος D θερμαινόταν από τέσσερις κεραμικές σωλήνες διαμέτρου 15cm οι οποίοι ήταν ενσωματωμένοι στην τοιχοδομή.

Αριστερά: Άποψη του Caldarium από τα ανατολικά και δεξιά σχεδιαστική αποκατάσταση των λουτρών

To Tepidarium (T) ήταν ορθογώνιο (6,18 Χ 5,00 μ.) με θολωτή σκεπή και σωλήνες θέρμανσης μόνο στην νότια πλευρά, γεγονός που δείχνει στον χώρο δεν υπήρχαν μεγάλες θερμοκρασίες (Tepi= χλιαρό).
Το Caldarium (C1) ήταν η κεντρική αίθουσα του λουτρικού συγκροτήματος (6,18 Χ 5 μ.) με δύο κόγχες (C1.1) και (C1.2) όπου θα πρέπει να υπήρχαν οι δύο πισίνες με το ζεστό νερό. Η μεγάλη αίθουσα είχε οροφή με διασταυρώμενες αψίδες ενώ οι δύο κόγχες καλύπτονταν με καμάρες. Το Caldarium (Caldarium=καυτό) είχε αγωγούς διαμέτρου 20cm ενώ οι χώροι στις κόγχες είχαν αγωγούς διαμέτρου 14cm.
Τα δωμάτια (C2) και (C3) ήταν σχεδόν τετράγωνα (C2: 5.10Χ 5.00 μ. C3: 4.95Χ 5.00 μ.), βρίσκονταν στα ανατολικά του συγκροτήματος, είχαν φαρδιά αψιδωτά παράθυρα και καμαρωτή σκεπή.
Το δωμάτιο (B) δεν είχε άμεση επαφή με τα ζεστά δωμάτια και σ΄αυτό υπήρχε ξεχωριστή πρόσβαση.

Αριστερά: Άποψη του δωματίου F2 όπου διακρίνονται τα αποτυπώματα από το καλούπωμα του σκυροδέματος Δεξιά: Εξωτερική άποψη του δωματίου C3

Οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή των λουτρών της αρχαίας Θουρίας είναι πανομοιότυπες με αυτές που αναπτύχθηκαν στην Ρώμη.

-Οι θόλοι ήταν κατασκευασμένοι από σκυρόδεμα αφού είχε προηγηθεί καλούπωμα
-Οι τοίχοι ήταν κατασκευασμένοι από σκυρόδεμα όπου υπήρχαν παράλληλες σειρές από τούβλα και ήταν σοβατισμένοι.
-Τα τούβλα ήταν τετράγωνα και κόβονταν διαγωνίως με πριόνι. Από το τριγωνικό τούβλο που δημιουργούνταν τοποθετούνταν η κομμένη πλευρά στό εξωτερικό μέρος του τοίχου (Εικ. δεξιά)
-Σε τακτικά διαστήματα υπήρχαν σειρές τούβλων σε όλο το πάχος του τοίχου
-Οι αψίδες ήταν κατασκευασμένες και αυτές από τούβλα στην εξωτερική πλευρά και σκυρόδεμα

Σε ότι αφορά το σκυρόδεμα, το κονίαμα ήταν μεγάλης σημασίας για την στιβαρότητα και ανθεκτικότητα της κατασκευής. Αυτό γινόταν με την προσθήκη ηφαιστειογενών υλικών αλλά και χονδρών αδρανών υλικών, με την σωστή συμπίεση και την καλή ποιότητα των συνδετικών υλικών. Δεν υπάρχει μελέτη για το σκυρόδεμα που έχει χρησιμοποιηθεί στην Θουρία και ούτε γνωρίζουμε τα ακριβή συστατικά του. Ωστόσο και μόνο από την παρατήρηση μπορούμε να καταλάβουμε οτι αυτό ήταν αρίστης ποιότητας και υψηλής αντοχής.

Αριστερά: Κόγχη στον βόρειο τοίχο του δωματίου F1 Μέσον: Λεπτομέρεια από την εξωτερική πλευρά των τειχών από σκυρόδεμα και σειρές τούβλων Δεξιά: άποψη των δωματίων F1 kai F2

Βιβλιογραφία:
Paolo Vitti: "Οι θολωτές κατασκευές των αυτοκρατορικών χρόνων"