Αφιερωμένο στην ευφορία της Μεσσηνιακής γης
Η διατροφή όλων των Μεσογειακών λαών, επίσης των Βαβυλωνίων , στηρίχθηκε στη καλλιέργεια του σίτου, όπως αντίστοιχα στη Κίνα η διατροφή βασίστηκε στο ρύζι και στη Νότια Αμερική, στους Ίνκα, Μάγιας και Αζτέκους στον αραβόσιτο. Αν και τα πρωτεία για την καλλιέργεια του σίτου είχε από αρχαιοτάτων χρόνων ( από την 7η χιλιετία π.χ.) η Θεσσαλία, στους κάμπους όλης της Ελλάδας ανέμιζαν χρυσά στάχια , το ίδιο και στη Μεσσηνιακή γη, όπου υπήρχε γόνιμο έδαφος, κατάλληλο για καλλιέργεια σιτηρών. Όλα όμως τα χωράφια δεν ήταν ευλογημένα, όπως του παπά Καρύδη στη Βαλύρα!
Ο παπά Δημήτρης Καρύδης γεννήθηκε το 1869 στη Βαλύρα και ήταν ο τρίτος γιος στη σειρά, ανάμεσα σε έξι αγόρια και δύο κορίτσια, όπως διαβάζουμε στο ιστορικό αρχείο του καθ. Ιωάννη Λύρα. Ακολούθησε το ιερατικό λειτούργημα, όπως ο πατέρας του, ο οποίος ήταν ιερέας στη Βαλύρα. Αρχικά διορίστηκε στον Άγιο Ιωάννη της Μαγούλας Μεσσηνίας και στη συνέχεια διαδέχθηκε τον πατέρα του στη Βαλύρα. Η πρεσβυτέρα του Καλλιόπη καταγόταν από το Βουρνάζι , και απέκτησαν μία πανέμορφη κορούλα ,την Αγλαϊα. Ήταν ένα εξαιρετικό ζευγάρι και πρότυπο για τους κατοίκους της Βαλύρας, το οποίο άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη του στο ιστορικό γίγνεσθαι του χωριού μας ,στις αρχές του 1900. Οι παππούδες μας μάς μετέφεραν γλαφυρά τις αναμνήσεις των γονιών τους σχετικά με την αγία συμπόρευση του συγκεκριμένου ζεύγους και πόσο ο παπά Δημήτρης ήταν παράλληλα ένας καλός γεωργός , ο οποίος καλλιεργούσε αγιασμένο σίτο στο μικρό χωράφι του , στον κάμπο της Βαλύρας, που κληρονόμησε από τον άγιο πατέρα του, τον ιερέα Γεώργιο Καρύδη.
Η πρεσβυτέρα ήταν μία σεμνή γυναίκα, ενδεδυμένη με σκούρου χρώματος ρούχα έως τους αστραγάλους και κεφαλόδεσμο. Ακολουθούσε πιστά τις εντολές του ιερέα ως προς τη καλλιέργεια του χωραφιού τους και την ευλογία του σίτου , πριν από την σπορά. Στη Βαλύρα καλλιεργούσαν δύο ειδών σιτάρι, το σκληρό, που χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή σπιτικών ζυμαρικών και το μαλακό, για το ζύμωμα του ψωμιού. Πολλές φορές αναμείγνυαν και τα δύο είδη, με βάση συγκεκριμένες δοσολογίες , ανάλογα με το τι ήθελαν να ζυμώσουν.
Πέρα από την παρασκευή του πρόσφορου, που είχε αναλάβει η πρεσβυτέρα, είχε και άλλα καθήκοντα, όπως την καρποφορία ευλογημένου σταριού στο χωράφι του παπά Καρύδη. Γι αυτό ακολουθούσε συνειδητά και με κατάνυξη ψυχής ένα τυπικό , το οποίο δίδαξε και στις άλλες γυναίκες του χωριού.
Στις 14 Σεπτεμβρίου, την ημέρα του Σταυρού, δεν λάμβανε μόνο τον αγιασμένο βασιλικό από την εκκλησία η παπαδιά, τον οποίο χρησιμοποιούσε για να παρασκευάσει το προζύμι για τα πρόσφορα, αλλά πήγαινε κι ένα πιατάκι με λίγο σιτάρι και το άφηνε δεξιά στην ωραία πύλη, για να το ευλογήσει ο ιερέας. Στη συνέχεια , όταν επέστρεφε στο σπίτι , το ανακάτευε με το υπόλοιπο σιτάρι, που είχε φυλάξει από την προηγούμενη χρονιά ,μέσα σ΄ ένα σακί ,για να το σπείρουν στο χωράφι τους.
Μια χρονιά, την ημέρα του Σταυρού, καθώς η πρεσβυτέρα Καλλιόπη ανηφόριζε προς το σπίτι της, κρατώντας τον βασιλικό και το πήλινο πιατάκι της με το σιτάρι, την πρόφθασε μία γειτόνισσα στο δρόμο και τη ρώτησε γιατί πήγε το σιτάρι στην εκκλησία, ενώ απαγορεύονται τα κόλλυβα.
-Καλημέρα παπαδιά μου, τη χαιρέτησε η Γιώργαινα.
-Καλημέρα και χρόνια πολλά, να χαίρεσαι τον γιο σου τον Σταύρο και καλά στέφανα, απάντησε η πρεσβυτέρα.
-Παπαδιά μου, συγχώρησε την περιέργειά μου, αλλά γιατί έφερες σπερνό στην εκκλησία τη μέρα του Σταυρού;Ρώτησε η Γιώργαινα.
-Η παπαδιά γέλασε και της απάντησε: Δεν είναι κόλλυβα, σπόροι σιταριού είναι!Εσείς έχετε ελαιώνες και δεν σπέρνετε σιτάρι, ίσως γι΄ αυτό δεν γνωρίζεις τη παράδοση. Το πηγαίνω στην εκκλησία για να το ευλογήσει ο ιερέας και μετά το ανακατεύω με αυτό που θα σπείρουμε.
-Κάνεις κι άλλα τέτοια πριν σπείρεις; Αν θέλεις μου λες, γιατί είναι καλό να γνωρίζουμε για να τα πούμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας, να μην χαθεί η παράδοση, εξήγησε η Γιώργαινα.
-Βεβαίως ,είπε η παπαδιά.
-Θέλετε να έλθετε μαζί με τον παπά Καρύδη το απόγευμα στο σπίτι , που θα γιορτάσουμε τον Σταύρο; Θα έλθει και η αρραβωνιαστικιά του με τους γονείς της. Θα μαζευτούμε πολλοί και είναι μία καλή ευκαιρία να τους μιλήσεις, πρότεινε η Γιώργαινα.
- Μετά χαράς, απάντησε η πρεσβυτέρα, αλλά δεν γνωρίζω το πρόγραμμα του πατέρα μας. Πάντως αν δεν μπορεί να παρευρεθεί ο ίδιος, θα περάσω με την κόρη μου για να σας ευχηθούμε, απάντησε η παπαδιά.
Η Γιώργαινα , αφού ευχαρίστησε τη πρεσβυτέρα και χωρίστηκαν, και τι δεν ετοίμασε στο σπίτι από τη χαρά της! Πολλά και όμορφα νηστίσιμα εδέσματα με ξηρούς καρπούς , καρύδια, αμύγδαλα και φουντούκια ,σουσάμι ,σταφίδες, ζάχαρη και μέλι, είχε βέβαια έτοιμα αμυγδαλωτά, γλυκά του κουταλιού, παστέλια και παξιμάδια. Την προηγούμενη μέρα έψησε και μία κουλούρα, όπως οι γαμήλιες, αφού ήταν η καλύτερη στη διακόσμηση του άρτου στο χωριό, εκείνη την εποχή. Άνοιγε το ζυμαράκι πολύ λεπτό με τον μακρύ ξύλινο πλάστη της και έκοβε ωραία σχήματα με διάφορα μικρά καλούπια, όπως το στόμιο στα ποτήρια του λικέρ, τα κουταλάκια του γλυκού, τα πιρουνάκια του μεζέ και διάφορα φυλλαράκια όπως της δάφνης ,του βασιλικού και του δεντρολίβανου . Έπλαθε τριανταφυλλάκια, μαργαρίτες, μικρά πεντάφυλλα αγριολούλουδα, πολύ λεπτές πλεξίδες, χαντρούλες στρογγυλές και οβάλ, σχοινάκια στριφτά και όλα τα κολλούσε πάνω στη κουλούρα που είχε ζυμώσει, που είχε γεύση όπως περίπου ο άρτος της εκκλησίας μας σήμερα. Το ζύμωμα της Γιώργαινας ήταν ολόκληρη τελετουργία. Πλενόταν, λουζόταν καλά, άλλαζε ρούχα και φορούσε άσπρο τσεμπέρι για τα ζυμώματα. Άναβε το καντηλάκι της μπροστά στην εικόνα της Παναγιάς, έκανε τον σταυρό της, έλεγε το Πάτερ ημών και άλλες προσευχές, μνημόνευε το όνομα για την υγεία του οποίου ζύμωνε και ήταν όλη τη μέρα επί το έργον. Τα έψηνε όλα στον ξυλόφουρνο στην αυλή της από την προηγούμενη μέρα του Σταυρού, μαζί μ΄ ένα διπλό πρόσφορο. Το πήγαινε στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου ,υπέρ υγείας του γιου της, πρωί πρωί στη θεία λειτουργία, τυλιγμένο στην άσπρη λινή της πετσέτα, που είχε κεντήσει πάνω έναν άσπρο σταυρό ,με ασημένιο περίγραμμα ,σε μία από τις γωνίες του υφάσματος.
Το απόγευμα παρευρέθηκε η παπαδιά με την κόρη της Αγλαϊα στη γιορτή , γιατί ο παπά Καρύδης έπρεπε να πάει στο Λέζι, για να συναντήσει έναν ιερέα . Προσέφεραν ως δώρο στον Σταύρο ένα χριστιανικό βιβλίο και μία κατασκευή σταυρού από στάχια, που είχε πλέξει η μικρή Αγλαϊα, επίσης ένα άσπρο υφασμάτινο σακουλάκι με αμύγδαλα από κτήμα τους.
Αφού όλοι απόλαυσαν τα εδέσματα της Γιώργαινας και ευχήθηκαν χρόνια πολλά και καλά στέφανα στον Σταύρο και στην αρραβωνιαστικιά του, ακολούθησε η συζήτηση με τη πρεσβυτέρα.
Μία από τις γειτόνισσες έλαβε τον λόγο και ρώτησε:
-Παπαδιά μου, το δικό μου το χωράφι είναι σχεδόν διπλάσιο από το δικό σας και τόσο καρπό δεν κάνει! Θέλουμε να μάθουμε όλα τα μυστικά του παπά Δημήτρη!
Η πρεσβυτέρα ανταπέδωσε το χαμόγελο και απάντησε:
-Με τις ευλογίες του Θεού μάς δίνει πολύ καρπό το χωράφι στο κάμπο και μπορούμε να εξασφαλίσουμε τον άρτο της χρονιάς και τα πρόσφορα τις Κυριακές , βέβαια με την αμέριστη βοήθειά σας πάντα.
-Μάθαμε ότι πηγαίνεις σιτάρι του Σταυρού για να το ευλογήσει ο παπάς πριν το σπείρετε, είπε ο πατέρας της Γιώργαινας , που παρευρισκόταν στη γιορτή και καθόταν αναπαυτικά σε μία από τις πολυθρόνες , που ήταν της μάνας του και την είχε δώσει για προίκα στη κόρη του.
-Ούτε που γνώριζα τίποτα για τη σπορά του σιταριού όταν παντρεύτηκα, δηλαδή τι πρέπει να κάνουμε με τον σπόρο και το χωράφι πριν σπείρουμε, αλλά μου τα είπε όλα χαρτί και καλαμάρι ο παπάς μας, όπως του τα δίδαξε αντίστοιχα ο πατέρας του ,ο παπά Γιώργης, τους εξήγησε η πρεσβυτέρα.
-Πες μας να μαθαίνουμε, πρότεινε ο Σταύρος.
-Αφού ευλογήσει ο ιερέας ,τη μέρα ανυψώσεως του Τιμίου Σταυρού, τον σπόρο του σιταριού στην εκκλησία, τον ρίχνω μέσα στο σακί που έχω κρατήσει στάρι από την προηγούμενη χρονιά για να σπείρουμε στο χωράφι . Όταν έλθει η μέρα της σποράς, πηγαίνουμε στο κτήμα πριν φέξει ,για να μην μας δει κανείς και αποσπαστούμε από τη προσευχή και τον σκοπό μας, με τα φαναράκια του λαδιού μαζί μας, που φωτίζουν τον δρόμο μας και το χωράφι. Κρατώ τα φαναράκια και χαράζει ο παπάς μας τις σπορές , και όταν ξημερώσει γονατίζουμε προς την ανατολή του Ηλίου και κάνουμε τον σταυρό μας, λέγοντας το Πάτερ Ημών. Στη συνέχεια εκείνος διαβάζει τις ευχές, και παρακαλώ τον Κύριο για ένα στα είκοσι, κάθε σπόρος να αποδώσει το εικοσαπλάσιο. Ένα άλλο πράγμα που προσέχω εκείνη τη μέρα, είναι να μην κρατώ στο σπίτι πράγματα που ίσως έχω δανειστεί από καμιά γειτόνισσα. Όχι γιατί φοβάμαι ότι μπορεί να είναι γρουσούζικα, αλλά δεν θέλω να σκέπτεται η γειτόνισσα ότι την αγνόησα και δεν επέστρεψα τα αντικείμενά της. Θέλουμε όλοι να μας έχουν συγχωρήσει όταν σπέρνουμε το χωράφι μας. Πρέπει να συμφιλιωνόμαστε πριν σπείρουμε και να ζητάμε συγχώρηση από τον Θεό και τους συνανθρώπους μας, για να έχουμε καρποφορία στη γη μας.
-Πω!πω! αναφώνησε η αγρότισσα, που είχε το διπλανό χωράφι. Πρέπει να τα συμφωνήσουμε με τον Κώστα , που συνέχεια μου καταπατάει το σύνορο. Ματιάζει τα στάχια και κατσιάζουν!
-Κάνετε και κάτι άλλο παπαδιά μου; Ρώτησε η Γιώργαινα.
- Στα Εισόδια της Θεοτόκου , που τα στάχυα είναι μισά στο ύψος, πηγαίνω στη Παναγία μας, που την λέμε Μεσοσπορίτισσα, μία στρογγυλή σαν ψωμί πίτα ,που φτιάχνω με πολλούς ξηρούς καρπούς και σταφίδες. Η στρογγυλή πίτα συμβολίζει όπως και το καρβέλι το ψωμί την κοιλιά της Παναγίας. Την ευλογεί στην εκκλησία και την κόβει το μεσημέρι στο σπίτι ο πατέρας μας, αφού προσευχηθούμε και τη σταυρώσει.
-Αυτό κάτι μου θυμίζει , παρατήρησε ο κυρ Ιωάννης, ένας διαβασμένος αρχαιολάτρης που ήταν μαζί τους. Και στα αρχαία χρόνια έφτιαχναν την πανσπερμία και αφιέρωναν την δεκάτη , δηλαδή το 1/10 της σοδειάς τους στους Θεούς που ήταν προστάτες της καρποφορίας της γης .
-Δηλαδή πώς σταυρώνει τη πίτα; Ρώτησε η αρραβωνιαστικιά του Σταύρου.
-Πριν πούμε το Πάτερ ημών, ο παπάς μας λέγει δύο ευχές που μας άφησε ο Άγιος Αθανάσιος ο Μέγας ,στον οποίο είναι αφιερωμένος ο μητροπολιτικός ναός του χωριού μας.
Η πρώτη ευχή μάς προετοιμάζει να ευλογηθούμε πριν φάμε και είναι η εξής:
Ευλογητός ο Θεός, ο ελεών και τρέφων ημάς εκ νεότητος ημών. Ο διδούς τροφήν πάσι σαρκί, πλήρωσον χαράς και ευφροσύνης τας καρδίας ημών, ίνα πάντοτε πάσαν αυτάρκειαν έχοντες περισσεύσωμεν εις παν έργον αγαθόν, εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών, μεθ΄ου σοι πρέπει δόξα, κράτος, τιμή και προσκύνησις συν αγίω Πνεύματι, εις τους αιώνας των αιώνων, αμήν (ΒΕΠΕΣ, τομ.9).
Στη συνέχεια ο παπάς μας, όπως είναι όρθιος σταυρώνει τρεις φορές την πίτα και τον άρτο μας και λέμε μαζί την ακόλουθη ευχή:
Ευχαριστούμεν σοι Πάτερ ημών, υπέρ της Αγίας Αναστάσεως Σου, δια γαρ Ιησού του Παιδός Σου εγνώρισας ημίν αυτήν, και καθώς ο άρτος ούτος διεσκορπισμένος υπήρχεν ο επάνω ταύτης της τραπέζης και συναχθείς εγένετο εν, ούτως επισυναχθήτω σου η Εκκλησία από των περάτων της γης εις την βασιλείαν σου, ότι σου εστίν η δύναμις και η δόξα εις τους αιώνας των αιώνων αμήν.
Στη συνέχεια κόβει και μας μοιράζει τα κομμάτια και της πίτας και του άρτου.
Λέμε το Πάτερ ημών και καθόμαστε.
Ο Παπάς μας τότε λέγει:
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι, και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων , αμήν.
Συνεχίζει με το Κύριε ελέησον τρεις φορές,
και ολοκληρώνει με το, Χριστέ ο Θεός, ευλόγησον την βρώσιν και την πόσιν των δούλων σου, ότι Άγιος ει, πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων, αμήν.
Αφού τελειώσουμε με το γεύμα μας, λέμε όλοι μαζί:
Ευχαριστούμεν σοι, Χριστέ ο Θεός ημών, ότι ενέπλησας ημάς των επιγείων σου αγαθών. Μη στερήσης ημάς και της επουρανίου σου βασιλείας, αλλ΄ ως εν μέσω των μαθητών σου παρεγένου, Σωτήρ, την ειρήνην διδούς αυτοίς, ελθέ και μεθ΄ημών και σώσον ημάς,
Ο παπάς μας λέγει Δόξα πατρί....και νύν και αει...και Κύριε Ελέησον τρεις φορές.
Σηκωνόμαστε, και ολοκληρώνει ο πατέρας μας με το δι΄ευχών, ενώ κάνουμε όλοι τον σταυρό μας τρεις φορές.Βέβαια ,στο δείπνο έχουμε ανάλογες ευχές ( Ωρολόγιον το Μέγα, σελ.156).
Σημαντικό είναι, είπε η πρεσβυτέρα, να ευλογείται η τροφή μας, γιατί άλλα εμείς τρώμε και άλλα μας δίνει ο Θεός και μεταβολίζει ο οργανισμός μας, ανάλογα με τις πράξεις μας, τη πίστη και τη ταπείνωσή μας, εμπρός το θείο μεγαλείο.
Ένας έτρωγε συνέχεια κρέας και συκωταριές για ν΄ ανέβει ο αιματοκρίτης του. Δεν τον άφηνε ο Θέος ν΄ ανέβει, μέχρι που συνειδητοποίησε ο άνθρωπος ότι η βαθειά του πίστη, η ταπείνωση και η αγαθοεργία ήταν τα κριτήρια για τη καλή του υγεία. Έκτοτε έτρωγε ψωμί και λάχανα και ο αιματοκρίτης ήταν ψηλά.
-Κι όταν δεν βρέχει την Άνοιξη, κάνετε κάτι; Ρώτησε μία άλλη γειτόνισσα.
-Κάνουμε λιτανεία και περιφέρουμε την παλιά ασημένια εικόνα της Παναγίας, που έχουμε στο εικονοστάσι στο σπίτι, και την ευλογούμε στην εκκλησία την Κυριακή της Ορθοδοξίας, απάντησε η πρεσβυτέρα.
-Κάνετε τίποτα όταν θερίζετε; Ρώτησε ο Σταύρος.
- Φτιάχνουμε σταυρούς με θερισιές, ιδίως πάνω στο τελευταίο κομμάτι του χωραφιού, που θα κρατήσουμε τον σπόρο για να τον σπείρουμε την επόμενη χρονιά.
-Μητέρα, δεν είπες για τον σταυρό που πλέκουμε με τα καλαμάκια από τα στάχια, παρατήρησε σιγανά η κόρη της παπαδιάς, η όμορφη και προκομμένη Αγλαϊα.
-Α! ναι, απάντησε η παπαδιά. Με τους μίσχους, τα καλάμια από τα στάχια πλέκουμε
σταυρούς. Ζευγαρώνουμε δώδεκα μίσχους σε δυάδες και πλέκουμε έναν σταυρό με τρεις δυάδες πάνω και τρεις κάτω . Τον πηγαίνουμε στην εκκλησία τη Κυριακή ,μετά τον θερισμό, για να ευλογηθεί και τον κρεμάμε πάνω από το αλεύρι μας ,που θα χρησιμοποιήσουμε για όλη τη χρονιά.
-Κάνουμε και άλλες κατασκευές, πρόσθεσε η Αγλαϊα, για το σχολείο μας και το σπίτι. Πλέκουμε ωραία διακοσμητικά με τα καλαμάκια από τα στάχια!
-Πολύ ωραίος ο σταυρός σου Αγλαϊα, σ΄ευχαριστώ, είπε ο Σταύρος.
Όλοι έμειναν ευχαριστημένοι με τις εξηγήσεις που τους έδωσε η πρεσβυτέρα και στη συνέχεια σταύρωσαν και έκοψαν την κουλούρα , πάνω στο μεγάλο τραπέζι, που ήταν στρωμένο με λευκό νυφιάτικο τραπεζομάντιλο ,και ευχήθηκαν στους αρραβωνιασμένους.
Η πρεσβυτέρα βοήθησε τον Σταύρο να ευλογήσει τη κουλούρα του πρώτα και μετά να την κόψει και να την μοιράσει η αρραβωνιαστικιά του σε όλους τους καλεσμένους.
Έκοψαν κομμάτια όπως κόβουμε τη βασιλόπιτα σήμερα, πρώτα του Χριστού, στη συνέχεια της Παναγίας, της πρεσβυτέρας, του φτωχού, του σπιτιού, του Σταύρου και της αρραβωνιαστικιάς του, των γονιών της μέλλουσας νύφης, των παππούδων και των γονιών του Σταύρου και όλων των καλεσμένων, με βάση την ηλικία τους.
-Προς τα μέσα, το κομμένο μέρος να κοιτάζει προς το κέντρο του τραπεζιού, παρατήρησε η παπαδιά διακριτικά.
Όλοι θαύμασαν τα ωραία σχέδια της Γιώργαινας που τους έτυχαν, ευχήθηκαν χρόνια πολλά και καλά στέφανα στους αρραβωνιασμένους, αλλά και καλή σπορά , με τις ευλογίες της Παναγιάς της Βουλκανιώτισσας, που αιώνες τώρα κατεβαίνει στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου , φροντίζει για τη καρποφορία στους αγρούς της Βαλύρας , σταματά την ανομβρία και ευλογεί τον ώριμο στάχυ ,σε υλικό και πνευματικό επίπεδο.
Ας είναι ευλογημένη η Μεσσηνιακή γη που μας έθρεψε και ανέθρεψε και συνεχίζει πλουσιοπάροχα με τα παιδιά και εγγόνια μας. Επειδή “ουκ επ΄άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος, αλλ΄επί παντί ρήματι εκπορευομένου δια στόματος Θεού,(Ματθ. 4,4 ) ας ευλογούμε καθημερινά την τροφή που δεχόμαστε. Η Βηθλεέμ στα αραμαϊκά σημαίνει οίκος του άρτου, εκεί γεννήθηκε ο Χριστός, ο αληθινός άρτος, ο αμνός ο μελιζόμενος και μη διαιρούμενος, ο εσθιόμενος και μηδέποτε δαπανώμενος. Παράλληλα με τον εφήμερο άρτο, ας δεχόμαστε τακτικά και τον πνευματικό, για να φωτίζεται ο νους και η ψυχή μας.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
7/7/2021
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου