Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΩΡΙΑ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ ΚΑΙ Ο ΚΑΤΑΤΡΕΓΜΟΣ ΤΗΣ ΚΛΕΦΤΟΥΡΙΑΣ.ΑΠΟ ΤΟ ΤΡΙΤΟΜΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΩΝ ΤΟΥ Θ.ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

Το 1805 φεύγοντας ο Κολοκοτρώνης από τη Μάνη πέρασε τον Άγιο Φλώρο και έφθασε στη Σκάλα. Είχε μαζί του γύρω στους 70-80 αρματωμένους και προσπαθούσε να διαφύγει προς τον Αετό από τα Κοντοβούνια, κάτω από την πίεση, σχεδόν όλου του κόσμου του Μωρηά, ύστερα από την κοινοποίηση της περιβόητης «πανταχούσας» του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε, μέσω του Παλαιών Πατρών Γερμανού. Ο κλήρος, στην πλειοψηφία του, μαζί με τους Τουρκολάτρες Κοτζαμπάσηδες, κήρυξαν την εξόντωση της Μωραΐτικης Κλεφτουριάς και σχεδόν κατάφεραν να την ξεκληρίσουν σ΄ όλο το Μωρηά.
Ο Κολοκοτρώνης πολύ γρήγορα κατάλαβε πως πρέπει να αποσυρθεί προς την Γαράτζα και από εκεί να προσπαθήσει να φύγει με τους δικούς του, όσοι ήθελαν, στη Ζάκυνθο.
Οι Τούρκοι, εκείνο τον καιρό είχαν σουβλίσει στη «Ράχη» της Σκάλας το φίλο του Κολοκοτρώνη Καρακίτσο από το χωριό Κατσαρού της Άνω Μεσσηνίας. Από τότε η ράχη πήρε το προσωνύμιο «Παλουκοράχη», που υπάρχει μέχρι σήμερα. Έτσι αναγκάστηκε και πήγε στο μικρό τότε χωριουδάκι, που ήταν στην πλαγιά της «Τσούκας», Τζεφερεμίνι, σημερινή Βαλύρα, με σκοπό να περάσει στα δυτικά Κοντοβούνια και από εκεί στον ΑΕΤΟ Τριφυλίας, για να ξεφύγει την καταδίωξη των Τούρκων και των Τουρκολατρών, προσκυνημένων. Η Ανδρούσα τότε ήταν Διοικητικό κέντρο και έδρα της Επισκοπής Μεσσηνίας, με Μητροπολίτη τον Ιωσήφ και αποτελούσε Τουρκική βάση Στρατού.
Μόλις πάτησε στο Τζεφερεμίνι ο Κολοκοτρώνης με το Ασκέρι του, κάποιοι προδότες, που δεν λείπουν ποτέ, ειδοποίησαν τους Τούρκους στην Ανδρούσα και το Δεσπότη, και κάμποσους επικουρικούς δικούς μας, με εντολή να εξοντώσουν τον φημισμένο Κλέφτη του Μωρηά μαζί με τα παλικάρια του.
Ο Κολοκοτρώνης πήρε τα μέτρα του όταν ειδοποιήθηκε ότι έρχονται Τούρκοι και προσκυνημένοι. Στη θέση που είναι τώρα η Γέφυρα του ποταμού «Μουροζούμενα» που τότε δεν υπήρχε, και στην περιοχή που είναι τα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Βλάση, ο Κολοκοτρώνης έστησε την ενέδρα του με αποτέλεσμα να εξοντώσει τους περισσότερους τούρκους, μερικοί από τους οποίους πνίγηκαν στο ποτάμι, ενώ οι υπόλοιποι, ελάχιστοι άλλωστε τόβαλαν στα πόδια μαζί με τους επικουρικούς τους. Ο Κολοκοτρώνης τους κυνήγησε μέχρι το χωριό ΛΕΖΙ, σημερινή Λάμπαινα, και προχώρησε.
Περνώντας από τις πλαγιές του βουνού «Άγιος Βασίλειος» Ιθώμης, έφτασε στο χωριό ΣΙΜΙΖΑ, σημερινή Αρσινόη, πέρασε από το Μαυρομμάτι και την Αρχαία Αρκαδική Πύλη και βγήκε στην περιοχή της τότε Αρκαδιάς (Κυπαρισσίας), διαφεύγοντας ένα τρομερό κίνδυνο, όταν Θεοί και δαίμονες, προύχοντες και Δεσποτάδες, είχανε υποταχθεί στο Σουλτάνο και ορκίστηκαν να εξαφανίσουν την Κλεφτουριά από το πρόσωπο της Γής.
Αυτό το πέρασμα του Κολοκοτρώνη από το ασήμαντο χωριουδάκι, το Τζεφερεμίνι, αναφέρεται στα Απομνημονεύματα που συνέγραψε ο Γραμματικός του Κασομούλης, όταν ο Μωρηάς είχε ηρεμίσει και απελευθερωθεί από τη φοβερή σκλαβιά αιώνων, της Τούρκικης Τυραννίας.
Ο Κολοκοτρώνης πέρασε άλλες δύο φορές κατά τον Αγώνα της Μεσσηνίας από το Τζεφερεμίνι, καταδιωκόμενος από τα Τούρκικα Ασκέρια. Μία φορά ήταν στις 23 Μαρτίου του 1821 όταν μετά τη δοξολογία στην Καλαμάτα, βγήκε στον Άγιο Φλώρο στη Σκάλα και από εκεί στο Τζεφερεμίνι. Τότε ο οικισμός είχε επεκταθεί μέχρι τη σημερινή πλατεία του χωριού μας.
Στο κέντρο φέρανε μια μεγάλη πέτρα (κοτρόνα) όπου κάθισε να ξεκουραστεί ο Γέρος του Μωρηά και η οποία υπήρχε μέχρι το 1958 περίπου. Χάθηκε μετά την διαμόρφωση της σημερινής πλατείας. Διασώζεται σ΄ έναν κήπο κοντά στην πλατεία, στο δρόμο προς Πλατύ.
Από το χωριό πέρασε και ο Παπαφλέσσας, πηγαίνοντας για το Μανιάκι.
Ήταν Γενάρης προς Φλεβάρη του 1806.
Την ίδια εποχή κι ενώ διαρκούσε ακόμα ο χειμώνας, ξανάφτασε ένα βράδυ στο Τζεφερεμίνι ο Γέρος του Μωρηά με τα παλικάρια του προερχόμενοι από το Πήδημα. Στο μεταξύ κατέφθασε στη Σκάλα ο Κεχαγιάμπεης με 2.000 Τούρκους με τα παλούκια. Έτσι οι Κολοκοτρωναίοι φεύγουν και πηγαίνουν πιο ψηλά στο Αλητούρι όπου τους περίμενε νέα περιπέτεια.
* Η λαϊκή παράδοση λέει ότι ο Κολοκοτρώνης κατά το πέρασμά του από την Βαλύρα φιλοξενήθηκε στο τριώροφο του Πουλόπουλου και στου Λινάρδου.
Μια άλλη άποψη όπως ακούγεται από την ίδια την πηγή, είναι ότι ο γέρος του Μωρηά έμεινε στο Γεωργοπουλαίικο σπίτι στον Αι- Δημήτρη κοντά.
Η ΜΑΧΗ ΒΕΡΓΑΣ-ΑΛΜΥΡΟΥ (22-24\6 -1826 )
Στην ιστορική μάχη της Βέργας* ,ο ΙΜΠΡΑΗΜ ο οποίος ήθελε να καταλάβει τη Μάνη, συνάντησε εκτός του πέτρινου τείχους (ξερολιθιά) μήκους 900 μέτρων
(σήμερα σώζονται 170 μέτρα) και ανθρώπινο τείχος ,από 5 χιλιάδες πολεμιστές εκ των οποίων πολλοί ήταν Μεσσήνιοι.Οι πολεμιστές των χωριών απο τους δήμους ΟΙΧΑΛΙΑΣ-ΑΝΔΑΝΙΑΣ ηταν:
ΔΗΜΟΣ ΟΙΧΑΛΙΑΣ
ΛΥΡΑΣ ΦΕΙΔΑΣ,ΞΥΔΗΣ ή ΞΥΔΟΠΟΥΛΟΣ *και ΦΕΡΜΑΝΗΣ από ΒΑΛΥΡΑ
ΧΟΝΔΡΟΣ ,ΤΣΙΛΙΚΑΣ,ΚΑΒΟΥΡΑΣ και ΛΑΤΖΟΥΝΗΣ από ΣΚΑΛΑ

Η ΠΑΛΟΥΚΟΡΑΧΗ ΣΤΗ ΣΚΑΛΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

ΜΑΧΗ ΣΟ ΜΑΝΙΑΚΙ-ΜΑΧΗ ΔΥΡΟΥ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΤΖΑΜΟΥΡΑΝΗ