Το κείμενο επιμελήθηκε ο αρχαιολόγος Νίκος Μωραϊτάκης
H Αρχαία Μεσσήνη βρίσκεται σε απόσταση 30 χλμ. ΒΔ της Καλαμάτας δίπλα στο χωριό Μαυρομάτι και έγινε ιδιαίτερα γνωστή τα τελευταία χρόνια από το μνημειώδες αναστηλωτικό έργο που συντελείται σε αυτήν και έχει ως θαυμαστό αποτέλεσμα την αναβίωση μεγάλου μέρους των δημόσιων χώρων της αρχαίας πόλης. Ήδη θεωρείται ένας από τους κορυφαίους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας και είναι βραβευμένος από την Europa Nostra.
Πρόκειται για ένα κυριολεκτικά έργο ζωής του Διευθυντή Ανασκαφών Αρχαίας Μεσσήνης άρχαιολόγου καθηγητή Πέτρου Θέμελη που έχει πλέον συνδέσει ανεξίτηλα το όνομά του με αυτήν. Αν και η ανασκαφική έρευνα είχε ήδη προηγηθεί από άλλους έγκριτους αρχαιολόγους, όπως ο Θεμιστοκλής Σοφούλης (1895), ο Γεώργιος Οικονόμου (1925), ο Αναστάσιος Ορλανδός (1957), ήταν ο Πέτρος Θέμελης και η ομάδα του που ξεκίνησαν συστηματική ανασκαφή στη Μεσσήνη, συνδυάζοντας ταυτόχρονα με αυτήν ένα γιγαντιαίο και πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα αναστηλωτικό εγχείρημα που εντέλει ξανάδωσε ζωή στη χαμένη πόλη.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος: «Χάρη στις ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας, από το 1986 έως σήμερα, και τις αναστηλώσεις η αρχαία Μεσσήνη ξαναβλέπει το φως, ζει μια δεύτερη ζωή στον σύγχρονο κόσμο με τις αγορές, τα ιερά, τα μνημεία, τα τείχη και τα θέατρά της· συνεχίζει να φιλοξενεί ανθρώπους και ιδέες, έργα τέχνης και θεάματα, να δημιουργεί πολιτισμό. Αυτό που την διακρίνει είναι το στοιχείο της εξέλιξης, της σταδιακής αποκάλυψης, της ανάπλασης και της ανάδειξης. Η μορφή των περισσότερων μνημείων ανασυγκροτήθηκε μέσα από λιθοσωρούς, αυτό δε που χαρακτηρίζει σήμερα την αρχαία Μεσσήνη και την διακρίνει από άλλους σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους είναι το στοιχείο της εξέλιξης, της σταδιακής αποκάλυψης, της ανάπλασης και της αναγέννησης. Εμφανίζεται κάθε μέρα με μια νέα, όλο και πιο ολοκληρωμένη εικόνα. Τα περισσότερα μνημεία δημιουργήθηκαν από το μηδέν, η μορφή τους ανασυγκροτήθηκε μέσα από λιθοσωρούς». Συμπληρώνει ο αναστηλωτής της Μεσσήνης Πέτρος Θέμελης ότι στόχος του δεν ήταν μόνο να ανασκαφεί η αρχαία πόλη, αλλά να αποτελέσει το αρχαιολογικό πάρκο που δημιουργήθηκε στη θέση της «κινητήριο μοχλό για την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη της περιοχής. Τα μνημεία της Αρχαίας Μεσσήνης, και ιδιαίτερα οι χώροι θέασης και ακρόασης, δηλαδή το Στάδιο, το Θέατρο και το Εκκλησιαστήριο, Ιερό Διός Σωτήρος, το Ιερό Ήρωας στο Γυμνάσιο Μεσσήνης ξαναβρήκαν την αρχαία λειτουργία τους, αισθάνθηκαν και πάλι την παρουσία ζωντανών ανθρώπων. Μια αρχαία πόλη αναγεννιέται μέσα από τα ερείπιά της, αναπλάθεται, ζει μια δεύτερη ζωή στο παρόν και με τις αγορές, τα ιερά, τα μνημεία, τα τείχη και τα θέατρά της, συνεχίζει να φιλοξενεί ανθρώπους και ιδέες, έργα τέχνης και θεάματα, να δημιουργεί πολιτισμό». Πράγματι, στον αρχαιολογικό χώρο διοργανώνονται συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις και άλλα καλλιτεχνικά δρώμενα.
Από παράσταση στο Εκκλησιαστήριο. Στο βάθος δεξιά το Ασκληπιείο.
Η πόλη πήρε το όνομά της από τη μυθική, προδωρική βασίλισσα της χώρας, τη Μεσσάνα (έτσι αποδίδετα η Μεσσήνη στη δωρική διάλεκτο), που σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν κόρη του Αργείου βασιλιά Τρίοπα και σύζυγος του Λάκωνα Πολυκάονα. Σύμφωνα με τον Παυσανία, η Μεσσήνη θεοποιήθηκε περί τον 10ο αιώνα π.Χ. και σταδιακά ανακηρύχθηκε σε μία από τις κύριες θεότητες της πόλης, προς τιμήν της οποίας ιδρύθηκε ο κεντρικός ναός της ομώνυμης με αυτήν πόλης.
Η ίδρυση της Μεσσήνης ανάγεται στην Ύστερη Κλασική με Πρώιμη Ελληνιστική εποχή και προέκυψε κατά τη διάρκεια της σύντομης περιόδου κυριαρχίας της Θήβας στον ελληνικό χώρο στο δεύτερο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα. Πράγματι, το 371 π.Χ. ο Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας νίκησε τους Σπαρτιάτες στη μάχη των Λεύκτρων της Βοιωτίας και τερματίσηκε έτσι η κυριαρχία της Σπάρτης επί των Μεσσηνίων. Ο Επαμεινώνδας θέλησε να αποκαταστήσει τους Μεσσήνιους και, ταυτόχρονα, να χρησιμεύσει η Μεσσήνη (όπως και η σύγχρονη ίδρυση από αυτόν της Μεγαλόπολης) ως ανάχωμα σε τυχόν επεκτατικές διαθέσεις των Σπαρτιατών. Η τοποθεσία της νέας πόλης επιλέχτηκε χάρη στη φυσική οχύρωση που της προσέφερε το όρος Ιθώμη (στην κορυφή του σώζονται ίχνη του ναού προς τιμήν του Διός Ιθωμάτα), το οποίο δεσπόζει πάνω από αυτήν καιγια το συνοικισμό της μεταξύ άλλων προσκλήθηκαν από τον Επαμεινώνδα απόγονοι των Μεσσηνίων που είχαν καταφύγει μετά την ήττα στο Β΄ Μεσσηνιακό Πόλεμο στη Ναύπακτο και στη Σικελία (όπου ίδρυσαν την εκεί Μεσσήνη). Με αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε η Μεσσήνη που σταδιακά γνώρισε μεγάλη ακμή και έγινε ένας σημαντικός πολιτικός και πολιτιστικός πόλος της αρχαιότητας, συνέχισε δε να αποτελεί αξιόλογο καλλιτεχνικό κέντρο και μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ. έως τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., οπότε γνώρισε την καταστροφή από τις γοτθικές ορδές του Αλάριχου.Η πόλη παρέμεινε πολιτιστικό κέντρο (και ίσως και πολιτικό κέντρο) της Μεσσηνίας κατά τα ρωμαϊκά χρόνια [ και τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 4ου αι. μ.Χ.. Το 365 ο μεγάλος σεισμός που χτύπησε την Ανατολική Μεσόγειο πιθανότατα είχε σημαντικές επιπτώσεις και στη Μεσσήνη. Ωστόσο, αργότερα ανασυστάθηκε ως οικισμός, μάλιστα δε, υπήρξε και έδρα επισκόπου. Νέο κέντρο της δημόσιας ζωής και της νέας πίστης αποτέλεσαν τότε οι πρωτοβυζαντινές Βασιλικές, η σημαντικότερη από τις οποίες έχει έλθει στο φως νοτιοανατολικά του Θεάτρου.
Άνωθεν το Ασκληπιείο με τους Οίκους και το Εκκλησιαστήριο, το Πρόπυλο και το Βουλευτήριο.
Τα μνημεία της Μεσσήνης εντυπωσιάζουν καθώς και πάλι στέκουν όρθια μετά από τόσους αιώνες, αναβιώνοντας έτσι εικόνες τού ένδοξου παρελθόντος της πόλης. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι ενώ ο ήδη διαμορφωμένος σε αρχαιολογικό πάρκο χώρος μοιάζει απέραντος, στην πραγματικότητα δεν έχει αποκαλυφθεί παραπάνω από το 1/4 έως 1/3 του συνόλου του! Ωστόσο, ακόμα και έτσι, περπατώντας ανάμεσα στα μνημεία αποκτά κανείς μία πραγματικά καλή εικόνα του τρόπου ζωής στην αρχαιότητα. Για το σχηματισμό πληρέστερης εικόνας παρέχει σημαντική πληροφόρηση και το μουσείο που βρίσκεται στο διπλανό χωριό (Μαυρομάτι) και φιλοξενεί ενδιαφέροντα ευρήματα (αρχιτεκτονικά μέλη, ενεπίγραφα βάθρα, αγάλματα κ.ά.) από τον οικείο αρχαιολογικό χώρο. Μέσω αυτών επίσης γίνεται αντιληπτή η σημασία και ο ιστορικός ρόλος που διαδραμάτισε η Αρχαία Μεσσήνη ως πολιτικό και καλλιτεχνικό κέντρο του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Διάσημος γόνος της Μεσσήνης υπήρξε ο γλύπτης Δαμοφών, ο γνωστότερος γλύπτης της ώριμης ελληνιστικής περιόδου στη νότια Eλλάδα, έργα του οποίου εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Υπόψη εξάλλου ότι ένας λόγος που αυτή η σπουδαία πόλη είχε τη δυνατότητα να αναστηλωθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό ήταν ότι δεν καταστράφηκε ποτέ ολοσχερώς, ούτε χτίστηκε σε ολόκληρη την επιφάνειά της άλλος οικισμός στα μεσαιωνικά και τα νεότερα χρόνια και ούτε υπέστησαν τα μνημεία της λιθοθηρία ή ασβεστοποίηση για την οικοδόμηση κάποιου αξιόλογου πλησιόχωρου οικισμού. Σήμερα στο αρχαιολογικό πάρκο των 400 στρεμμάτων έχουν έλθει στο φώς πάνω από 18.000 κινητά ευρήματα της αρχαιότητας και έχουν αναστηλωθεί πλήθος από οικοδομήματα. Για τη ευχερή πρόσβαση των επισκεπτών έχουν διαμορφωθεί εσωτερικές διαδρομές, έχουν τοποθετηθεί πλάι σε όλα τα μνημεία πινακίδες με συνοπτικές και εύληπτες περιγραφές, μέχρι και σκίαστρα για ξεκούραση κατά τη διάρκεια της περιήγησης.
Σήμερα, σε αυτό το ίσως ποιοτικότερο ελληνικό αρχαιολογικό πάρκο των 400 στρεμμάτων βρίσκονται αρκετά μνημειώδη οικοδομήματα, ανάμεσα στα οποία – τα περισσότερα από αυτά με την αποκατεστημένη μορφή τους – ο επισκέπτης συναντάει αρχικά την Αρκαδική Πύλη και τον συνεχόμενο με αυτήν επιβλητικό οχυρωματικό περίβολο αποτελούμενο από εξ ολοκλήρου λίθινα τείχη και ορισμένους άριστα διατηρημένους πύργους.
Η περίφημη Αρκαδική Πύλη ή Πύλη της Μεγαλόπολης
Σε αυτό το σημείο ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στο τείχος που περιέβαλλε την Αρχαία Μεσσήνη και είχε συνολικό μήκος 9 χιλιομέτρων, προκάλεσε δε τόσο μεγάλη εντύπωση στον περίφημο περιηγητή Παυσανία, ώστε αυτός το κατέταξε ανάμεσα στα σημαντικότερα τείχη της αρχαιότητας! Προστάτευε την πόλη από όλες τις κατευθύνσεις, εκτός από τα βορειοανατολικά, όπου στεκόταν σαν φυσικό οχυρό η Ιθώμη. Είχε δύο μνημειακές πύλες, την Αρκαδική Πύλη (ή πύλη της Μεγαλόπολης) που σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση και τη Λακωνική, η οποία δεν σώζεται.
Τα Τείχη και πύργοι
Σήμερα τα τείχη διατηρούνται καλύτερα στη βόρεια πλευρά τους με κατά διαστήματα αμυντικούς πύργους.
Μετά την είσοδό μας στον οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο εντυπωσιάζει το χωρητικότητας 10.000 θεατών καιχρησιμοποιούμενο τα τελευταία χρόνια για παραστάσεις Αρχαίο Θέατρο. Αποτελεί κτίσμα του 3ου αι. π.Χ. και λειτουργούσε όχι μόνο ως χώρος παραστάσεων και θεαμάτων, αλλά και ως χώρος συγκεντρώσεων πολιτικού χαρακτήρα.
Το αναστηλωμένο αρχαίο θέατρο
Αφού προσπεράσουμε τη Βασιλική του 6ου αι. μ.Χ. – δηλωτική της παρουσίας οικισμού των χριστιανικών χρόνων–αριστερά μας διακρίνεται ένα μεγαλοπρεπές κρηναίο οικοδόμημα προς τιμήν της Αρσινόης, κόρης του μυθικού βασιλιά της Μεσσηνίας Λεύκιππου και μητέρας του Ασκληπιού. Η Κρήνη δέχεται μέχρι σήμερα νερό από την πηγή Κλεψύδρα και περιλαμβάνει διάφορες δεξαμενές με βάσεις αγαλμάτων, φαίνεται δε ότι ήταν σε χρήση τουλάχιστον ως τον 6ο αιώνα μ.Χ.
Παραπλεύρως αυτής εκτείνεται η τρίκλιτη Βόρεια Στοά μήκους 186 μ. με κόγχες αγαλμάτων που όριζε το βόρειο όριο της Αγοράς, εντός της οποίας υπάρχουν μεταξύ άλλων τα κατάλοιπα ιερών προς τιμήν θεών συμπεριλαμβανομένης της θεοποιημένης Μεσσάνας, του Βουλείου (πρώτου Βουλευτηρίου), του Πρυτανείου με το προς ανατολάς Προστώο, του Κρεοπωλ(ε)ίου, σειρά ενεπίγραφων βάθρων για την ανίδρυση χάλκινων ανδριάντων Ρωμαίων αυτοκρατόρωνκ.ά.Ο σημαντικότερος χώρος της Αρχαίας Mεσσήνης ήταν το Ασκληπιείο, στο μέσο του οποίου βρισκόταν ο προς τιμήν της θεάς Μεσσάνας δωρικός ναός. Γράφει ειδικότερα γι’ αυτό ο Πέτρος Θέμελης: «Ο Παυσανίας παρουσιάζει το Ασκληπιείο ως μουσείο έργων τέχνης. Ήταν ένα από τα πλέον εξέχοντα οικοδομικά συγκροτήματα της πόλης, ιερή αγορά, κέντρο της δημόσιας ζωής,που λειτουργούσε ως πολιτική αγορά από τον 3ο αι. π.Χ. έως τον 4ο αι. μ.Χ. παράλληλα με τηνπαρακείμενη εμπορική αγορά. Η περιοχή γύρω από τον ναό του Ασκληπιού και τον βωμό του ήταν ασφυκτικά γεμάτη από τα βάθρα (140 τον αριθμό)χάλκινων ανδριάντων διαφόρων εποχών, που εικόνιζαν προσωπικότητες της πολιτικής ζωής. Στους Οίκους κατά μήκος της δυτικής πτέρυγαςτου ιερού είχαν ανιδρυθεί έργα του Μεσσήνιουγλύπτη του 2ου αι. π.Χ. Δαμοφώντα που εικόνιζανθεούς, ήρωες και πρόσωπα του ιστορικούπαρελθόντος της πόλης. Μέσα στον λατρευτικόΟίκο της Ορθίας και Φωσφόρου Αρτέμιδοςαποκαλύφθηκαν από τον αείμνηστο ΑναστάσιοΟρλάνδο τρία αγάλματα ιερειών των ρωμαϊκώνχρόνων και επτά αγάλματα κορασίδων ύστερωνελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Κατά μήκος της ανατολικής πλευράς του Ασκληπιείου βρίσκονται: το επιβλητικό Πρόπυλο του Ασκληπιείου,το λεγόμενο Εκκλησιαστήριομε επίστρωση από πολύχρωμες πλάκες καιπαραπλεύρως το Βουλευτήριο».
Στο σημείο αυτό αξίζει να τονισθείότι από τα κατάλοιπα του ελάχιστα μέχρι στιγμής σωζόμενου οικιστικού ιστού διαπιστώθηκε ότι ηρυμοτομική διάταξη της Αρχαίας Μεσσήνης ακολουθούσε το λεγόμενο Ιπποδάμειο σύστημα.
Στην κατωφέρεια του επικλινούς αρχαιολογικού χώρου διακρίνουμε στα αριστερά την αστική έπαυλη των αυτοκρατορικών (ρωμαϊκών) χρόνων, όπου βρέθηκε το γνωστό και εκτιθέμενο στο τοπικό μουσείο άγαλμα της Αρτέμιδος, και στη συνέχεια το άριστα σωζόμενο Πρόπυλο του Γυμνασίου που αποτελούσε χώρο κοινωνικής προβολής των Γυμνασιαρχών της πόλης μέσω των ευεργεσιών τους Επίσης, το Γυμνάσιο, χώρος προγύμνασης και διατριβής των νέων και παραπλεύρως αυτού το ταφικό μνημείο(Κ3) με την ασυνήθιστη κωνική επίστεψη
Το Πρόπυλο του Γυμνασίου, το ταφικό μνημείο και στο βάθος η Παλαίστρα
Ακολουθεί η σχετικά πρόσφατα αναστηλωμένη Παλαίστρα με το Λουτρώνα και το από κάθε άποψη εντυπωσιακό Στάδιο που είχε χωρητικότητα 8.000 θεατών και αποτελούσε ενιαίο αρχιτεκτονικό σύνολο με το Γυμνάσιο. Συγκεκριμένα, οι κιονοστοιχίες των δωρικών στοών του Γυμνασίου σε σχήμα Π περιέβαλλαν το Στάδιο, το οποίο είχε λίθινα εδώλια στο βόρειο πεταλόσχημο τμήμα του Σταδίου και περιλάμβανε δεκαοκτώ κερκίδες, με δεκαοκτώ σειρές καθισμάτων η κάθε μια.
Το Στάδιο και η Παλαίστρα
Στο νότιο άκρο του στίβου κατασκευάστηκετον 1ο αι. μ.Χ. το Μαυσωλείο (Ηρώο) της επιφανούς τοπικής οικογένειας των Σαϊθιδών, ένα δωρικό πρόστυλο ναόσχημο κτίσμα, ύψους 8 μέτρων, που εδράζεται σε υψηλό πόδιο, η αποκατάσταση του οποίου από την εντελώς ερειπωμένη κατάστασή του αποτέλεσε αξιομνημόνευτο επίτευγμα.
Πριν
Τώρα
Το Ηρώο / Μαυσωλείο των Σαϊθιδών
Η μεγάλη σημασία της αρχαίας Μεσσήνης εμφαίνεται από το γεγονός ότι μέσω της συνεχιζόμενης ανασκαφικής έρευνας αναδεικνύεται ο αστείρευτος μνημειακός της πλούτος και μέσω της συνακόλουθης αποκατάστασης των ερειπωμένων οικοδομημάτων καθίσταται ένας κατεξοχήν ευανάγνωστος αρχαιολογικός χώρος με ανεκτίμητη πολιτισμική και παιδευτική αξία.
Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στη συντελούμενη επιστημονική εργασία υψηλού επιπέδου που επέτρεψε την αναστήλωση των μνημείων με αξιοθαύμαστη πιστότητα βάσει των διεθνών προδιαγραφών στηριζόμενη κυρίως στο διαθέσιμο αυθεντικό υλικό. Με αυτό τον τρόπο επιτεύχθηκε η σε μεγάλο βαθμό ανασύσταση της αρχαίας πόλης που επιτρέπει να σχηματίσουμε μια πληρέστερη εικόνα για την οργάνωση του δημόσιου βίου στην αρχαιότητα κατά τη διάρκεια των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων. Πράγματι, τόσο ο μεγάλος αριθμος των μνημείων που έχουν αναστηλωθεί, όσο και ο σεβασμός προς αυτά που αποκαθίστανται εξασφαλίζουν στη Μεσσήνη το προβάδισμα από ανάλογες περιπτώσεις και δικαίως την κατατάσσουν ανάμεσα στις σημαντικότερες κιβωτούς αρχαίου πολιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα.
Και ακριβώς γ’ αυτούς τους λόγους εμείς, η ΟΜΑΔΑ «Φίλοι της Αρχαίας Μεσσήνης»,νομιμοποιούμεθα ευπρόσωπα να ΕΙΣΗΓΗΘΟΥΜΕ την υιοθέτηση από την Πολιτεία (Κυβέρνηση, Υπουργείο Πολιτισμού) της πρότασής μας για την Προστασία του εν λόγω κορυφαίου Μνημείου και την ένταξή του στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Το κείμενο επιμελήθηκε ο αρχαιολόγος Νίκος Μωραϊτάκης
Συνυπογράφουν οι:
Βαχαρίδη Γεωργία,
Αναστασόπουλος Παναγιώτης,
Φωτόπουλος Ιωάννης
Σχετικά Άρθρα
- Από το «Αντώνης Τρίτσης» ο νέος αγωγός υδροδότησης Καλαμάτας -Μεσσήνης
- Μινωικός πολιτισμός: διάσπαρτες θέσεις σε όλη τη Μεγαλόνησο
- Μετρικό δίκτυο Πελοποννήσου: διαδρομές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους
- Διάσπαρτες μινωικές θέσεις σε όλη τη Μεγαλόνησο
- Μινωικός πολιτισμός: διάσπαρτες θέσεις σε όλη τη Μεγαλόνησο
- Αρχαία Ολυμπία: 15,94 εκατ. ευρώ για αντιπλημμυρικά έργα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου