Παρασκευή 5 Σεπτεμβρίου 2025

Μάχη εν Δέραις 684 π.χ. ΔΗΜΟΣ ΔΕΡΡΩΝ ΣΚΑΛΑ-ΒΑΛΥΡΑ

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Έγιναν τρεις μεσσηνιακοί πόλεμοι μεταξύ των Σπαρτιατών –Μεσσηνίων από το 735-454 π.χ .(1^ος 735-715 , 2^ος 685-657 και 3^ος 464-454). Το 369 π.χ η Μεσσήνη ελευθερώθηκε από τον Επαμεινώνδα . Η μάχη των Δερών ταυτίζεται με την έναρξη του δευτέρου Μεσσηνιακού πολέμου .

Μάχη εν Δέραις 684 π.χ.

Οι Λακεδαιμόνιοι πληροφορηθέντες την ως είρηται των Μεσσηνίων επανάστασιν και δράσιν , (αφού πρότερον ειδοποίησαν και του διαφόρους συμμάχους των ) , επιστρατεύθηκαν εν σπουδή και κατήλθαν προσηκόντως εις Μεσσηνίαν , ανιχνεύοντες ούτω καθ’οδόν τους επαναστάτας Μεσσηνίους , τους οποίους εύραν εγκαίρως υποχωρημένους και καταλλήλως στρατοπεδευμένους κατά μήκος της έκπαλαι στρατηγικής τοποθεσίας Δειράδες ή Δηροί = Λαιμοί ή Διάσελα , κοινώς σήμερον Ραχοτά , όπου τουτέστιν η σημερινή λοφοσειρά της Σκαλόριζας –Παλουκόραχης-Τσούκας-Ζέζας-Μαυροζούμενος, η εκ ΝΔ ως ορίζουσα ετσιδά το λεκανοπέδιον της Στενηκλήρου Ανδανοϊχαλίας . (Όρα και Παυσ. Δ΄. 3, 6 και 15 , 6 και 31, 3 ) . Εκεί λοιπόν οι γενναίοι Λακεδαιμόνιοι , διαβάντες τον οιονεί πορθμόν εγγύς των πηγών π. Παμίσου , (όπου νυν το χ. Αγιος Φλώρος) ώθησαν τας προφύλακας της στρατιάς των ΒΔ ως άνω , όπου το νυν χ. Σκάλα , και όπου συνάντησαν ούτω τας προφυλακάς των Μεσσηνίων επαναστατών , μεθ’ων επήλθε μοιραία σύγκρουσις . Έτσι λοιπόν βαθμηδόν η μάχη κείνη, γενικεύθη καθ’όλον το μέτωπον της παρατάξεος των αντιπάλων στρατών , τερματισθείσης της μάχης εκ του επέλθοντος σκότους της νυκτός . Μόλις εξημέροσεν η επομένη προϊα , η μάχη επανελήφθη λυσσωδεστέρα , διαρκέσασα και πέραν της μεσημβρίας . Τελικώς οι Λάκονες νικηθέντες ετράπησαν εις φυγήν καταδιωχθέντες παρά Μεσσηνίων πέραν των εκείθεν εγγυτέρων συνόρων Λακωνίας-Μεσσηνίας .

Κατά την μάχην αυτήν ανδραγάθησαν και οι τρείς ως είρηται των Μεσσηνίων συναρχηγοί , αλλά προπάντων ο Κλέωνις και Αριστομένης , όστις έλαβε και πολλά λάφυρα των Λακεδαιμονίων , ποιήσας εξ’αυτών άγαλμα στην χαλκίοικον Αθήναν , όπερ αφιέρωσε μετ’ου πολύ ενυπογράφως στον εν Σπάρτη ναόν της ιδιοχείρως . Και ο μέν Κλεώνις εφόνευσεν ιδιοχείρως οκτώ αντιπάλους και τραυματίσθη σοβαρώς και ο ίδιος , καταπεσών εκ των τραυμάτων λιπόθυμος.Ο δε Αριστομένης φόνευσε μόνον πέντε , χωρίς όμως και να τραυματισθή πόσως , κ’επί πλέον ούτος διέσωσεν ιδιοχείρως και αυτόν τον συστράτηγόν του Κλέωνιν , αποκομίσας αυτόν επ’ ώμου προς στιγμήν εκτός της κινδυνώδους μάχης και μετ’αυτήν εις Ανδανίαν εν μέσω ζωηρών επευφημιών , επαίνων και ζητωκραυγών , οπλιτών άμα και πολιτών . Ένεκα τούτου και οι δυο ούτοι επιφανείς άνδρες διαμφισβητούν την αρχιστρατηγίαν , παραιτηθέντος υπέρ αυτών του συναδέλφου των Τιμάρετου. Δια τούτο η προκειμένη υπόθεσις ήλθεν ενώπιον των επισήμων Αρχών Μεσσήνης οίτινες είχαν παρακολουθήσει την μάχην εκ του σύνεγγυς και τους υποψηφίους στρατηγούς αυτοφθάλμως και προσεκτικώς και οίτινες ως διαιτηταί ανέλαβαν να κρίνουν ακριβοδικαίως , εκδίδοντες σχετικήν απόφασιν και δίδοντες ούτω το πρώτον βραβείον της υπεροχής εις τον αληθώς αξιότερον , αφού πρότερον ακούσουν από τους υποψηφίους διαδίκους , και σχετικάς λεπτομερείας σοβαράς , ας ως δικασταί δεν εγνώριζαν .

ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ. ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ- ΗΛΙΑΚΑ

Το τοπωνύμιο Δειράς ή Δεράς σημαίνει ράχη ή λαιμό ανάμεσα σε βουνά και είναι πολύ συνηθισμένο. Για τη Μεσσηνία υπάρχει επιγραφική μαρτυρία «κοίλα Δέρα». Η θέση αναζητείται βορειότερα της Ιθώμης παρά τα Αρκαδικά σύνορα.

(σελ. 6 6)

ΙV Κεφ. 15 (4,7)

Οι Μεσσήνιοι συγκρούστηκαν με τους Λακεδαιμονίους τότε, την πρώτη χρονιά της εξέγερσης στις λεγόμενες Δέρες της δικής τους χώρας σύμμαχοι έλειπαν και από τα δύο μέρη. Αδιαφιλονίκητα δεν νίκησε κανένας από τους αντιπάλους, λένε όμως πως του Αριστομένη τα κατορθώματα, υπήρξαν ανώτερα απ’ ό,τι μπορούσε κανείς να περιμένει από ένα μόνο άνδρα, γι’ αυτό και ήθελαν μετά τη μάχη να τον κάνουν βασιλιά, μια και από την γενιά των Αιπυτιδών κατάγονταν. Ο Αριστομένης είχε την γνώμη πως το να σκοτωθεί κανείς στον πόλεμο, αφού πρώτα επιτελέσει κατορθώματα αξιομνημόνευτα, μπορούσε και κάποιος άλλος να το θεωρεί άξιο για τον εαυτόν του. Ο ίδιος όμως νόμιζε πως έπρεπε να έχει ως κύριο σκοπό με αιφνιδιασμό τους Λακεδαιμόνιους, ώστε να εμπνέει μεγαλύτερο φόβο στο μέλλον. Μ’ αυτές τις διαθέσεις μπήκε νύχτα στη Σπάρτη και αφιέρωσε μια ασπίδα στο ναό της Χαλκιοίκου. Πάνω είχε γράψει πως ο Αριστομένης την προσφέρει στην Θεά, ως λάφυρο από τους σπαρτιάτες.

Μεσσηνιακός Πόλεμος

- Α’ Μεσσηνιακός Πόλεμος

Έγινε το 2^ο έτος της 5^ης Ολυμπιάδας ήτοι το 742 π.χ.

- Β’ Μεσσηνιακός Πόλεμος 684 – 662 π.χ.

- Γ’ Μεσσηνιακός Πόλεμος 465 – 455 ‘

Β Κτίσιμο Πόλεων

Ο Επαμεινώνδας αποφάσισε να κτίσει τη νέα πρωτεύουσα της Μεσσηνίας μεταξύ των βουνών Εύας – Ιθώμης. Διέταξε απαξάπαντες να συμμετέχουν στις εργασίες που διήρκησαν τα έτη 369-366. Περιτείχισε τη πόλη με φρούριο που είχε δύο πύλες και 44 πολεμόπυργους. Η βόρεια πύλη ήταν Δίπυλος και άξια θέας και θαυμασμού. Με το πέρας της ανοικοδόμησης εορτάστη πανηγυρικά και καθιερώθει ως επέτειος εορτή της ελευθερίας με το όνομα «ελευθερία». Ορίσθη πολίτευμα δημοκρατικό. Πρώτος κυβερνήτης της χώρας εξελέγη ο Κόμνων και πρώτος ιερεύς του Δία ορίσθη ο Κέλαινος Ξενοκλέους. Η χώρα διακρίθηκε σε 5 επαρχίες και δώδεκα φυλές και δήμους. Στην πόλη Μεσσήνη ιδρύθηκαν Βουλευτήριο, Γερουσιαστήριο, Πρυτανείο, Κυβερνείο, Γυμναστήριο και Γυμνάσιο, Στάδιο, Θέατρο, ναοί, καλλιτεχνικά ιδρύματα και μνημείο Ηρώων.

Πλην της νέας πόλης ιδρύθηκαν και πολλές νέες και ανακαίνισε τις προϋπάρχουσες καταστραφείσες Αδνανία, Οιχαλία, Στενύκλαρος, Δέρας, Ανθεια, Αμφεία, Αιπτεία, Αυλών, Πολίχνη κλπ.

Γ. Γεωγραφία.

- Η θέση του Δήμου που σήμερα δεν υπάρχει πια, δεν έχει προσδιοριστεί επακριβώς. Κατά τον Σπ. Τασιόπουλο (Η αρχαία Μεσσηνία σελ. 69) πρέπει να ευρίσκετο στους γηλόφους ανάμεσα Σκάλας, Μελιγαλά και Λακωνικής στο Ταϋγετο όπου υπήρχε και ναός της Δερριάτιδος Αρτέμιδος.

- Ο Νικ. Παπαχατζής ερμηνεύοντας το χωριό αυτό του Παυσανία σημειώνει :

Το τοπονύμιο Δειράς ή Δεράς σημαίνει ράχη ανάμεσα σε λόφους και είναι συνηθισμένο. Η θέση αναζητείται στη βόρεια της Ιθώμης προς τα Αρκαδικά σύνορα (Παυσανία Μεσσηνία 1965 σελ. 78 κεφ. 5).

- Το όνομα του Δήμου κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από το αρχαίο χωριό Δέρρας ή Δέρριους και Δέρρας. Κατά το Στέφανο Βυζάντιο που έμεινε γνωστό στην Ιστορία από τη μάχη που έδωσαν οι επαναστατημένοι Μεσσήνιοι υπό τον Αριστομένη κατά το β’ Μεσσηνιακό πόλεμο κατά των Σπαρτιατών.

Δ. ΣΥΣΤΑΣΗ ΔΗΜΟΥ

- Ο Δήμος Δερρών κατά τη σύστασή του αποτελείτο από τα χωριά Σκάλα (έδρα) και Βαλύρα. Δήμαρχος διορίστηκε ο παλαιός πρόκριτος και φιλικός Αναγ. Πουλόπουλος από τη Σκάλα που στη διάρκεια του Αγώνα διετέλεσε κατ’ επανάληψη Δημογέροντας μέλος της επαρχίας Εμπλακίων . Ο αδελφός του Θεοδωράκης Πουλόπουλος, μαζί με τους πρόκριτους της Πελοποννήσου και το Δημήτριο Υψηλάντη, στη Μονή Καλτεζών στις 26 Μαϊου 1821, υπογράφουν τα αυτεπισταλέντα οργανισμού σχέδια. (Παπατσώνη Παναγιώτη Απομνημονεύματα σελίδες 17, 18, 31, 42) και εισπράκτος ο Γ. Νικολακόπουλος (ΓΑΚ αρ. φυλ 80 28 Δεκέμβριος 1 παρ. 36 εως 23) από τη Σκάλα. Απόγονος του Πουλόπουλου είναι η Αννα Πουλοπούλου και οι Στέλιος και Μιχάλης Βασιλόπουλος που η μάννα τους Μαρία είχε αδελφό το Δημοσθένη πατέρα της Αννας. Το σπίτι της Αννας κτίστηκε με υλικά από τη Γαλλία, έμεινε εκεί κατά το περασμά του ο Κολοκοτρώνης.Είναι τριόροφο καθώς και το σπίτι του Παπασαραντόπουλου που ήταν το κονάκι του Τζεμερεμίν Αγά. Το σπίτι του Γεωργίου Βασιλόπουλου ιδιοκτησία αδελφών Λιοντήρη, γκρεμίστηκε πρόσφατα . Ήταν πανδοχείο που είχε διανυκτερεύσει δύο φορές ο Βασιλιάς Οθωνας όταν επισκέφθηκε την Ιερά Μονή Βουλκάνου.Ευτυχώς το σπίτι αυτό έχει αποτυπωθεί σε γκραβούρα από τον πατρινό καλλιτέχνη Γιώργο Τσονακίδη σε συνεργασία με τον βιολόγο καθηγητή Γιάννη Δ. Λύρα.

- Στα 1833 τα Βαυαρικά αποσπάσματα του Φέδερ αφάνισαν εξ ολοκλήρου τον Δήμο Δερρών ενεργούντα κατά των εξ εκείνων, οι οποίοι διαμένουν στην περιφέρεια Μελιγαλά διότι ζωοτροφούν με πολυποίκιλα φαγητά και τρώγουν όρνιθες, γάλους, σκοτώνουν δε και χοίρους Αθηνή αρ. φύλου 678, 16, 1 παρ. 38 σελ 3672γ).

- Στα 1839 ως δήμαρχος υπηρετούσε ο Βασίλης Λινάδρος από τη Βαλύρα και έδρα του Δήμου ήταν η Βαλύρα (εδ. Αθηνών Αιών φυλ. 170, 12/6/1840 σελ. 3). Στο φύλλο της εφημερίδας Βαλύρα υπάρχει αναλυτική περιγραφή στη βιογραφία του δημάρχου Λινάρδου ,του οποίου η φωτογραφία και η φουστανέλλα του σώζεται στο σπίτι του συγχωρεμένου Ξενοφώντα Καρτερολιώτη.

- Κατά το Μάϊο του ιδίου χρόνου ο Δήμαρχος Βασίλης Λινάρδος δια των εθνοφυλάκων του κατόρθωσε να παγιώσει την ασφάλεια των κατοίκων της περιοχής του και να συλλάβει τον ληστή Κουμπαρούλη. (εδ. Αθηνών Αιών αρ. φ. 160 5/5/1840 σελ. 3).

- Με το ΒΔ της 17 Αυγούστου 1840 ο Δήμος Δερών καταργήθηκε και τα δύο χωριά υπήχθησαν στο Δήμο Οιχαλίας. Η Σκάλα ορίσθηκε σαν έδρα του Δήμου Οιχαλίας αλλά αργότερα με παρέμβαση των αδελφών Γιάννη και Περικλή Μπούτου, παππούδες του Γιάννη Μπούτου, έδρα ορίστηκε ο Μελιγαλάς.

Ε. ΘΕΑΤΡΟ

Θέμου Τριφύλιου

Μεσσηνία Τραγωδία Α’ Βραβείο Καλοκαιρινείου Θεατρικού διαγωνισμού του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» του έτους 1962.

(Μπρός στα ερρειπωμένα ανάκτορα της Ανδανίας. Ερχεται από αριστερά ο χορός των γυναικών της Ανδανίας και από τις σκάλες των ανακτόρων κατεβαίνει η Ιέρεια ΝΙΚΟΤΕΛΕΙΑ, ακολουθούμενη πλάι από τον ΑΝΑΓΟΡΑ.

Οι γυναίκες κρατούν δαυλούς.

ΧΟΡΟΣ : Νάμαστε

της Ανδανίας της ιερής μαύρες γυναίκες –θυγατέρες θυγατέρων μητέρων

ιερών που σκλαβώθηκαν

πριν ο ήλιος, που τώρα χαράζει, ανατείλει ξεκάθαρος της ποθητής

λευτεριάς τα λευκά φορώντας σαν κείνες καλύπτρα και τη λινή

εσθήτα την αγνή με ψυχές αναμμένες και δαυλούς,

ήρθαμε

τον ύμνο κρατώντας στα χείλη, το ιερό, για των μυστηρίων των

Μεγάλων θεών,

- ω της σεβάσμιας Δήμητρας και της κόρης πρωτεϊερισσα

Νικοτέλεια-