ΣΧΟΟΑΠ ΙΘΩΜΗΣ=ΣΧΕΔΙΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΑΝΟΙΚΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

      ·Γενικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων (Γ.Ο.Ε.Β.) Παμίσου   

 Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη της Μεσσηνιακής Πεδιάδος μεγάλο μέρος της οποίας ανήκει στο Δήμο Ιθώμης και συγκεκριμένα στα  Δ.Δ Βαλύρας Λάμπαινας και Αριστοδημείου.

Από την αρχαιότητα η κατάκτηση της Μεσσηνίας προσέλκυε πάντα τους Σπαρτιάτες, διότι εκείνο που διαπίστωναν ήταν η γονιμότητα των εδαφών της. Για  το λόγο αυτό η πεδιάδα της κάτω Μεσσηνίας αποκαλείται «Μακαρία».

Καθώς η ευφορία της γης είναι συνάρτηση θερμοκρασίας και υγρασίας του εδάφους, συμπεραίνεται ότι η Μεσσηνιακή πεδιάδα είναι από τις γονιμότερες των ελληνικών πεδιάδων και έχει την μεγαλύτερη ποικιλία σε καλλιέργεια.

Η εκτέλεση υδραυλικών εγγειοβελτιωτικών έργων ήταν πάντα στη σκέψη των κυβερνήσεων από το τέλος του 19^ου αιώνα με σκοπό την προστασία από τα νερά και την απόδοση για καλλιέργεια περίπου 42.000 στρεμμάτων και την άρδευση εξ αυτών περίπου 38.000 στρ.

Μέχρι το 1888 μεγάλες περιοχές της Μακαρίας πεδιάδας συνέχιζαν να είναι καλυμμένες από έλη, καθώς καμιά συστηματική προσπάθεια δεν είχε γίνει μέχρι τότε για αποστραγγιστικά και αποξηραντικά έργα. Το ενδιαφέρον του Κράτους για το σκοπό αυτό άρχισε να εκδηλώνεται από το 1888, οπότε ψηφίστηκε ο Νόμος ΑΧΜΖ της 11-1-1888 «Περί εκτελέσεως υδραυλικών έργων εν τη κοιλάδι Παμίσου». Από τότε άρχισε να λειτουργεί στη Νομαρχία Μεσσηνίας μια υποτυπώδης Υπηρεσία. Το 1924 ιδρύθηκε το Υδραυλικό Ταμείο Παμίσου, το οποίο διατηρήθηκε μέχρι το 1960, οπότε κατόπιν του Νόμου 1831/58 καταργήθηκε και σε αντικατάσταση αυτού ιδρύθηκε ο Γ.Ο.Ε.Β (Γενικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων) Παμίσου.

Με δάνεια πού έλαβε κατά καιρούς το Υδραυλικό Ταμείο από την Εθνική Τράπεζα, από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων και από την Αγροτική Τράπεζα πραγματοποίησε τα παρακάτω από τα κυριότερα αποστραγγιστικά και αποξηραντικά:

 Προ του 1900:

α)τμήμα του αριστερού αναχώματος του Παμίσου από 3,5 μέχρι 9,1 χλμ.

β)διάνοιξη της κοίτης του Άριος

γ)διάνοιξη των αρδευτικών διωρύγων Ρήνα και Στρογγύλη

δ)διάνοιξη της αποστραγγιστικής τάφρου Κασκούτη μήκους 2.000 μ. περίπου.

 Από το 1900 μέχρι το 1936:

α)το δυτικό και ανατολικό ανάχωμα του Παμίσου από τη σιδηροδρομική γραμμή μέχρι τη θάλασσα

β)διάνοιξη των αποστραγγιστικών και αποχετευτικών τάφρων Μάλτας

γ)κατασκευή των αρδευτικών φραγμάτων Τηγανιού και οδογέφυρας Μεσσήνης

δ)τμήμα του δυτικού αναχώματος Παμίσου από του χιλιομέτρου 3,5 μέχρι 9,25 χλμ.

ε)η αποχετευτική τάφρος Μουντελάκη (1920)

στ) η διάνοιξη της κοίτης του Παμίσου από το σημείο συμβολής του με το Μαυροζούμενα μέχρι τις πηγές του Παμίσου (1930-32) και

ζ)η διάνοιξη της διώρυγας Λυγδούς.

3) Από το 1937 μέχρι το 1960:

Με τον Α.Ν. 358/36 το Υδραυλικό Ταμείο Παμίσου έλαβε δάνειο 82 εκατομμυρίων δραχμών από την Α.Τ.Ε. και με το ποσό αυτό διευθετήθηκε οριστικά η κοίτη του Παμίσου, εξυγιάνθηκε η περιοχή Μεσσήνης και κατασκευάσθηκε το αρδευτικό φράγμα Παμίσου κοντά στον Άρι.

Με το Σχέδιο Marshall δόθηκαν στο Υδραυλικό Ταμείο 4 εκσκαφείς, 3 αυτοκίνητα και πολλά μηχανουργικά εργαλεία (ηλεκτροσυγκολλήσεις, τόρνοι κ.λπ.). Μετά από μερικά χρόνια όμως όλα τα μηχανήματα και εργαλεία μεταβιβάστηκαν στον Κρατικό Οργανισμό Μηχανημάτων Δημοσίων Έργων, εκτός από έναν εκσκαφέα 3/4 Κ.Υ., πού παρέμεινε στο Υδραυλικό Ταμείο και τους μηχανουργικούς τόρνους που με ενέργειες του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Δασκαλάκη δόθηκαν στη Σχολή Παπαφλέσσα για την εκπαίδευση των μαθητών της Σχολής.

Από το 1960 ο ΓΟΕΒ συνέχισε τα αντιπλημμυρικά και αρδευτικά έργα της κοιλάδας του Παμίσου. Την εκτέλεση των έργων ανέλαβε η Εταιρεία ΑΛΙΑΚΜΩΝ και κατά την τελευταία δεκαετία συνέχισαν και ολοκλήρωσαν οι Εταιρείες ΝΕΟΤΕΧΝΙΚΗ και ΕΤΚΑ. Οι Εταιρείες αυτές ολοκλήρωσαν την αποστράγγιση της κοιλάδας του Παμίσου με την κατασκευή έργων διευθετήσεως χειμάρρων και κατασκευής τσιμεντένιων διωρύγων και διηθητικών τάφρων. Επίσης κατασκεύασαν το αρδευτικό δίκτυο, από το οποίο αρδεύονται σήμερα συνολικά 44.000 στρέμματα.

Όλη αυτή η αρδευόμενη έκταση διακρίνεται βάσει του τρόπου άρδευσης στη ζώνη Κάτω Μεσσηνίας και στη ζώνη Αγίου Φλώρου. Στη ζώνη Κάτω Μεσσηνίας (από το φράγμα Παμίσου στον Άρι μέχρι τη θάλασσα) η άρδευση γίνεται με φυσική ροή του νερού μέσα σε τσιμεντένια αυλάκια και καναλέτα και μόνο ένα μέρος της περιοχής (τα ψηλότερα σημεία) με άντληση του νερού.

Στη ζώνη του Αγίου Φλώρου (περιλαμβάνει τις πρώην Κοινότητες Αγίου Φλώρου, Αρφαρών, Σκάλας, Βαλύρας, Λάμπαινας, Αριστοδημείου, Πλατέος, Αλωνιών και Ανεμόμυλου), η οποία έχει συνολική έκταση 16.800 στρεμμάτων, η άρδευση γίνεται με τεχνητή βροχή από το σύγχρονο, αυτόματο και ηλεκτρονικό αντλιοστάσιο, που είναι εγκατεστημένο στην πηγή Μπουρμπουλήθρα στον Άγιο Φλώρο και πρωτολειτούργησε την άνοιξη του 1978. Έχει 8 ηλεκτροκινητήρες συνολικής ιπποδυνάμεως 8000 ίππων και εργάζονται ανάλογα με τη ζήτηση του νερού στο αρδευτικό δίκτυο.

Με το Β.Δ 344/3-6-1960 συστήνεται λοιπόν ο Γενικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων (Γ.Ο.Ε.Β.) Παμίσου ως Ν.Π.Δ.Δ με έδρα την Καλαμάτα και με σκοπούς :

- Τη συντήρηση και λειτουργία των υπαρχόντων έργων.

- Τη μελέτη και κατασκευή συμπληρωματικών έργων.

- Τη μέριμνα για την επιβολή και είσπραξη των πάσης φύσεως εισφορών.

Ως περιοχή δικαιοδοσίας του  θεωρούνται τα πεδινά τμήματα των λεκανών Κάτω και Άνω Μεσσηνίας

Μέλη του γίνονται υποχρεωτικά όλοι όσοι έχουν σχέση με την εξυπηρέτηση τους από τα έργα του Οργανισμού.

Διοικείται από Συμβούλιο αποτελούμενο από πέντε μέλη και έχει την ευθύνη για κάθε θέμα που αφορά τον Οργανισμό.

Πόροι του Οργανισμού είναι:

- Τα δικαιώματα εγγραφής φυσικών ή Νομικών προσώπων.

- Οι πάσης φύσεως εισφορές των μελών.

- Οι τυχόν επιδοτήσεις του Δημοσίου.

·         Ιστορική αναδρομή άδρευσης του Δήμου Ιθώμης

Ο Δήμος Ιθώμης διακρίνεται σε πεδινή, ημιορεινή και ορεινή ζώνη.

Στην ορεινή ζώνη χαρακτηριστική είναι η παρουσία πολλών πηγών οι οποίες ανά τους αιώνες χρησίμευαν για την κάλυψη των αναγκών των κατοίκων τους για ύδρευση και για άρδευση.

Η άρδευση των ορεινών περιοχών βέβαια περιοριζόταν στην καλλιέργεια κήπων και μικρών χωραφιών (κηπευτικά και δημητριακά) τη θερινή κυρίως περίοδο.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η Κρήνη Καλλιρρόη η οποία καλύπτει τις ανάγκες της Αρχαίας Μεσσήνης για ύδρευση και άρδευση επί εκατοντάδες χρόνια και για όλη την πόλη που ήταν εντός των τειχών που έκτισε ο Επαμεινώνδας

Στην πεδινή ζώνη που περιλαμβάνει τα Δημοτικά Διαμερίσματα Βαλύρας Λάμπαινας και Αριστοδημείου η ύπαρξη δυο ποταμών που διέσχιζαν μια εύφορη πεδιάδα δημιούργησε τις προϋποθέσεις για πιο εκτακτικές καλλιέργειες, δενδρώδεις αλλά και ετήσιες.

ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ

Η ύπαρξη των νερών αλλά και της παραγωγικής πεδιάδας προκάλεσαν τους εκάστοτε κατακτητές για την εκμετάλλευση τους.  Οι Ενετοί κατά την Β’ Ενετοκρατία έφεραν ειδικούς επιστήμονες και κατασκεύασαν μεγάλα υδραυλικά έργα για την εκμετάλλευση των χωραφιών αυτών.

Κατασκευάστηκε λοιπόν το έργο, γνωστό ως «ΑΥΛΑΚΙ» και περιλάμβανε, επέμβαση στον ποταμό Μαυροζούμενα, ώστε τους καλοκαιρινούς μήνες το νερό να συγκεντρώνεται με μικρό φράγμα στο σημείο «ΔΕΣΗ», και να οδηγείται με (μυλά)αυλακο που μετέφερε μέχρι και 15’’ νερό, σε μέρη που χρειαζόταν για να ποτιστούν. αλλά και για την λειτουργία δύο μύλων (ένας χειμερινός και ένας θερινός). 

Το αυλάκι αυτό με το νερό του πότιζε εκατοντάδες στρέμματα χωραφιών με δένδρα (κυρίως ξυνά) και καλλιέργειες δημητριακών σε μεγάλες εκτάσεις. Πρόκειται για έργο που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομική ζωή των κατοίκων της Βαλύρας για μερικούς αιώνες.

Το έργο αυτό συντηρήτω με προσωπική εργασία των κατοίκων του χωριού και το λειτουργούσαν με υδρονομείς που όριζαν τη σειρά άρδευσης. Το έργο εγκαταλείφθηκε την δεκαετία του 1970 όταν άρχισε να λειτουργεί το Γ.Ο.Ε.Β. Παμίσου .

Αναφέρονται και οι πρωτοβουλίες που πάρθηκαν από συνεταιριστικές οργανώσεις, αλλά αργότερα και από ιδιώτες, πριν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο αλλά και μετά μέχρι περίπου το 1960, για πιο εκτακτικές μορφές καλλιέργειας του κάμπου με τη σπορά ρυζιού, υδροβόρου είδους.

Έτσι με μεγάλες εγκαταστάσεις στις όχθες του Παμίσου, με μηχανές πετρελαίου, οδηγούσαν το νερό αρκετά μακριά με καναλέτα από λαμαρίνες και πλημμύριζαν τα χωράφια σε μεγάλες εκτάσεις και αποστάσεις από τον ποταμό. Η παραγωγή ήταν εξαιρετική και η οικονομική αντανάκλαση στους κατοίκους μεγάλη. Όλοι οι κάτοικοι δούλευαν με ημερομίσθιο στο συνεταιρισμό και υπήρξε οικονομική άνθηση για μερικά χρόνια.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 τελειώνει αυτή η προσπάθεια, οι νέοι στράφηκαν στη μετανάστευση, με αποτέλεσμα την ερήμωση του εύφορου τόπου. 

·         Άρδευση ανά Δημοτικό Διαμέρισμα.

Σήμερα η κατάσταση είναι διαφορετική.

Η Τεχνολογία έχει εισέλθει στη σύγχρονη καθημερινότητα και για μεν την ορεινή ζώνη σε κάθε σχεδόν Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Ιθώμης λειτουργεί γεώτρηση η οποία καλύπτει τις αρδευτικές ανάγκες του, κυρίως για δενδρώδη καλλιέργειες και καλοκαιρινές παραγωγές οπωροκηπευτικών μικρής κλίμακας.

Στο πεδινό τμήμα, πέρα από τις γεωτρήσεις που υπάρχουν σε κάθε Δημοτικό Διαμέρισμα, λειτουργεί και το μεγάλο έργο άρδευσης του Γενικού Οργανισμού Έγγειων Βελτιώσεων Παμίσου που κατασκευάστηκε κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 και αρδεύει έκταση 13.000 στρεμμάτων.

Στο Τεχνικό Πρόγραμμα του Δήμου Ιθώμης έχει προγραμματιστεί η ανόρυξη νέων αρδευτικών γεωτρήσεων στα Δ.Δ. Βαλύρας. Η ανάγκη άρδευσης του τμήματος δυτικά του ποταμού Μαυροζούμενα επιχειρείται να λυθεί με αυτό τον τρόπο, με στόχο τη βελτίωση της ελαιοπαραγωγής.

Αυτό εάν συνδυαστεί και με τη λειτουργία του παλαιού δικτύου και υδραγωγείου για άρδευση, όπως προγραμματίζει η Δημοτική Αρχή, θα βελτιώσει τους ελαιώνες βόρεια της Βαλύρας που είναι και οι πλέον παραγωγικοί.