TOY ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ1Αρχαιολογικά – Ιστορικά :
2.ΑΜΠΕΛΙ-ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Τα Βαλυρέικα αμπέλια βρίσκονταν κοντά στο χωριό, στην Πέρα Μεριά(υπήρχαν και πολλοί πέτρινοι λινοί, στους οποίους παίζαμε και κρυβόμαστε από τους αγροφύλακες, όταν μαζεύαμε ελιές στα παιδικά μαθητικά μας χρόνια, και δεν διασώθηκαν απο την αμέλεια και ασδιαφορία των εκλεγμένων τοπικών αρχών, γιατί εκεί υπήρχε παλια η αρχαία Ομηρική Βαλύρα) στις Γανιές, στο Βλαχόπορο και στον Κάμπο.
Tώρα δυστυχώς υπάρχουν ελάχιστα αμπέλια, 2-3 σταφίδες και καθόλου συκιές που να παράγουν τσαπελόσυκα. Συνυπήρχαν τότε τα αμπέλια μαζί με τις σταφίδες, τις συκιές, και τις ελιές. Τα αμμουδερά χώματα από τις προσχώσεις του ποταμού Μαυροζούμενα, στις Γανιές, είναι πιο κατάλληλα για το αμπέλι που είναι πιο ανθεκτικό, και χρονολογικά- ιστορικά τα αμπέλια έχουν προηγηθεί της σταφίδας. Στα παιδικά μας χρόνια, κάναμε γιουρούσια στα ποτιστικά, κλέβαμε φρούτα εποχής και ειδικά από το αμπέλι του Σφήκα, Ιωάννου, Λιοντήρη, Καρύδη, και τα κληματερά του Κώστα Κυριαζόπουλου. Μετά το μπάνιο στο Μύλο, τα βάζαμε στο παγωμένο νερό , στο Γοργόρεμα ή στη λίμνη της Θεοφίλενας, που υπήρχαν πηγές με κρύο νερό, και απολαμβάναμε τα γνήσια βιολογικά-οικολογικά προϊόντα της μάνας γης. Το κρασί όπως είναι γνωστό αποτελεί κύριο στοιχείο του ελληνικού τραπεζιού.
Η καλλιέργεια του αμπελιού και η διαδικασία οινοποίησης ακολουθείται από την αρχαία εποχή μέχρι και τις μέρες μας με τον ίδιο τρόπο και την ίδια ένταση. Βέβαια οι εποχές αλλάζουν και η τεχνολογία καθώς αναπτύσσεται δίνει νέες δυνατότητες στην εκτέλεση των απαραίτητων εργασιών με ευκολότερο και γρηγορότερο τρόπο. Σήμερα δεν υπάρχουν μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις όπως πριν 60-70 χρόνια. Στα παιδικά μου χρόνια το καλύτερο κρασί έβγαινε, από το μοσχοφίλερο ,το οποίο τώρα δεν υπάρχει. Το κρασί ήταν το κύριο προιόν που πωλούσαν στις ταβέρνες της Βαλύρας,που είχαμε σε παλαιότερη αναρτησή μας.
Tώρα δυστυχώς υπάρχουν ελάχιστα αμπέλια, 2-3 σταφίδες και καθόλου συκιές που να παράγουν τσαπελόσυκα. Συνυπήρχαν τότε τα αμπέλια μαζί με τις σταφίδες, τις συκιές, και τις ελιές. Τα αμμουδερά χώματα από τις προσχώσεις του ποταμού Μαυροζούμενα, στις Γανιές, είναι πιο κατάλληλα για το αμπέλι που είναι πιο ανθεκτικό, και χρονολογικά- ιστορικά τα αμπέλια έχουν προηγηθεί της σταφίδας. Στα παιδικά μας χρόνια, κάναμε γιουρούσια στα ποτιστικά, κλέβαμε φρούτα εποχής και ειδικά από το αμπέλι του Σφήκα, Ιωάννου, Λιοντήρη, Καρύδη, και τα κληματερά του Κώστα Κυριαζόπουλου. Μετά το μπάνιο στο Μύλο, τα βάζαμε στο παγωμένο νερό , στο Γοργόρεμα ή στη λίμνη της Θεοφίλενας, που υπήρχαν πηγές με κρύο νερό, και απολαμβάναμε τα γνήσια βιολογικά-οικολογικά προϊόντα της μάνας γης. Το κρασί όπως είναι γνωστό αποτελεί κύριο στοιχείο του ελληνικού τραπεζιού.
Η καλλιέργεια του αμπελιού και η διαδικασία οινοποίησης ακολουθείται από την αρχαία εποχή μέχρι και τις μέρες μας με τον ίδιο τρόπο και την ίδια ένταση. Βέβαια οι εποχές αλλάζουν και η τεχνολογία καθώς αναπτύσσεται δίνει νέες δυνατότητες στην εκτέλεση των απαραίτητων εργασιών με ευκολότερο και γρηγορότερο τρόπο. Σήμερα δεν υπάρχουν μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις όπως πριν 60-70 χρόνια. Στα παιδικά μου χρόνια το καλύτερο κρασί έβγαινε, από το μοσχοφίλερο ,το οποίο τώρα δεν υπάρχει. Το κρασί ήταν το κύριο προιόν που πωλούσαν στις ταβέρνες της Βαλύρας,που είχαμε σε παλαιότερη αναρτησή μας.
Η αμπελοκαλλιέργεια δεν έχει τις φροντίδες και εργασίες όσες της σταφίδας, όπως είχαμε περιγράψει στην ανάρτηση της σταφίδας..Το αμπέλι όμως, συγκριτικά με τη σταφίδα, δεν είχε τη λαχτάρα. τον κόπο και την αγωνία, της συγκομιδής που είχε η σταφίδα. Αντίθετα, η συγκομιδή του ήταν ένα πανηγύρι. Μια εύκολη, σύντομη, και ευχάριστη εργασία, με πολύ κέφι και διασκέδαση.
Στις αρχές και στα μέσα Σεπτέμβρη οι νοικοκυραίοι ετοίμαζαν τα δρύινα βαρέλια τους: Αποθήκευαν αν είχε μείνει το υπόλοιπο κρασί της προηγούμενης χρονιάς, σε δοχεία ή μπουκάλια, τα καθάριζαν, τα πήγαιναν στους μαστόρους για να τα ξύσουν και να σφίξουν τα στεφάνια τους. Τέλη Σεπτέμβρη, ή αρχές Οκτώβρη, άρχιζε ο τρύγος. Πολλές φορές όταν το βαρέλι δεν καθαριζόταν καλά ή δεν έκλειναν καλά το πώμα, το κρασί γινόταν ξύδι, και το βαρέλι αχρηστευόταν, εκτός και αν το χρησιμοποιούσε μόνιμα για ξύδι, Συνήθως ο τρύγος, γινόταν με «δανεικαριά», δηλαδή μαζεύονταν φίλοι και συγγενείς και τρυγούσαν μ στου ενός, κι έπειτα στου άλλου, ενώ μερικοί, αν δεν εύρισκαν δανεικαριά έπαιρναν εργάτες, αφού προηγουμένως είχαν συμφωνήσει στην τιμή ή σε είδος κάποιου προϊόντος.
Τ’ αμπελοστάφυλα, όπως κόβονταν στο αμπέλι, ρίχνονταν κατευθείαν από τις «κόφες» στα «πούργια» που ήταν φορτωμένα πάνω στα ζώα (γαϊδούρια, άλογα, μουλάρια,ή κάρα), για να τα φέρουν στο «λινό» ή πατητήρι. Τα καλύτερα σταφύλια διάλεγαν οι τρυγητές για να τα φάνε ή να τα δωρίσουν σε γνωστούς-φίλους δίνοντας ευχές ,για τη νέα σοδειά. Τα παιδιά έβαζαν μπροστά τα ζώα και χαρούμενα πήγαιναν για το σπίτι, όπου εκεί τα περίμενε κάποιος, συνήθως ο αρχηγός της οικογένειας, για ν’ αδειάσει τα «πούργια» μέσα στο λινό.
Ο λινός ήταν ή χτιστός, τσιμεντοστρωμένος τελείως από μέσα, με λεία επιφάνεια, ή ξύλινος. Ο ξύλινος, (τώρα υπάρχει και πλαστικός, ή αυτοσχέδιος με νάυλον πάνω στο αυτοκίνητο ή σε τσιμέντο,που έχει μικρή κλίση) μεταφερόταν από σπίτι σε σπίτι και στηριζόταν σε τέσσερα πόδια. Οι πατητές σταφυλιών πριν πατήσουν τα σταφύλια έπλεναν τα πόδια τους, και μετά το πάτημα, λαμποκοπούσαν, γιατί οι βιταμίνες και ο μούστος δρούσαν σαν καλλυντικό στα πόδια μας.
Πολλοί λινοί στη Βαλύρα καταστράφηκαν, άλλοι σώθηκαν για να μας θυμίζουν τις καλές παλιές εποχές και κάναμε μια προσπάθεια μελέτης –έρευνας-καταγραφής φωτογραφιζοντάς τους. Στο κατώι του σπιτιού μου υπήρχε λινός, καθώς και στο σπίτι του Λινάρδου. Ο λινός του Γεωργακόπουλου ήταν ο καλύτερος και είχε την περισσότερη κίνηση στο χωριό, γιατί είχε κοντά το πηγάδι του Λύρα, ήταν σκεπαστός, είχε μουριές για δροσιά και δύο μεγάλες πέτρες για να ξεφορτώνονται εύκολα οι κόφες ή τα πούργια .( Η κόφα χωρά πολύ λιγότερα σταφύλια ,από το πούργι).
Στις αρχές και στα μέσα Σεπτέμβρη οι νοικοκυραίοι ετοίμαζαν τα δρύινα βαρέλια τους: Αποθήκευαν αν είχε μείνει το υπόλοιπο κρασί της προηγούμενης χρονιάς, σε δοχεία ή μπουκάλια, τα καθάριζαν, τα πήγαιναν στους μαστόρους για να τα ξύσουν και να σφίξουν τα στεφάνια τους. Τέλη Σεπτέμβρη, ή αρχές Οκτώβρη, άρχιζε ο τρύγος. Πολλές φορές όταν το βαρέλι δεν καθαριζόταν καλά ή δεν έκλειναν καλά το πώμα, το κρασί γινόταν ξύδι, και το βαρέλι αχρηστευόταν, εκτός και αν το χρησιμοποιούσε μόνιμα για ξύδι, Συνήθως ο τρύγος, γινόταν με «δανεικαριά», δηλαδή μαζεύονταν φίλοι και συγγενείς και τρυγούσαν μ στου ενός, κι έπειτα στου άλλου, ενώ μερικοί, αν δεν εύρισκαν δανεικαριά έπαιρναν εργάτες, αφού προηγουμένως είχαν συμφωνήσει στην τιμή ή σε είδος κάποιου προϊόντος.
Τ’ αμπελοστάφυλα, όπως κόβονταν στο αμπέλι, ρίχνονταν κατευθείαν από τις «κόφες» στα «πούργια» που ήταν φορτωμένα πάνω στα ζώα (γαϊδούρια, άλογα, μουλάρια,ή κάρα), για να τα φέρουν στο «λινό» ή πατητήρι. Τα καλύτερα σταφύλια διάλεγαν οι τρυγητές για να τα φάνε ή να τα δωρίσουν σε γνωστούς-φίλους δίνοντας ευχές ,για τη νέα σοδειά. Τα παιδιά έβαζαν μπροστά τα ζώα και χαρούμενα πήγαιναν για το σπίτι, όπου εκεί τα περίμενε κάποιος, συνήθως ο αρχηγός της οικογένειας, για ν’ αδειάσει τα «πούργια» μέσα στο λινό.
Ο λινός ήταν ή χτιστός, τσιμεντοστρωμένος τελείως από μέσα, με λεία επιφάνεια, ή ξύλινος. Ο ξύλινος, (τώρα υπάρχει και πλαστικός, ή αυτοσχέδιος με νάυλον πάνω στο αυτοκίνητο ή σε τσιμέντο,που έχει μικρή κλίση) μεταφερόταν από σπίτι σε σπίτι και στηριζόταν σε τέσσερα πόδια. Οι πατητές σταφυλιών πριν πατήσουν τα σταφύλια έπλεναν τα πόδια τους, και μετά το πάτημα, λαμποκοπούσαν, γιατί οι βιταμίνες και ο μούστος δρούσαν σαν καλλυντικό στα πόδια μας.
Πολλοί λινοί στη Βαλύρα καταστράφηκαν, άλλοι σώθηκαν για να μας θυμίζουν τις καλές παλιές εποχές και κάναμε μια προσπάθεια μελέτης –έρευνας-καταγραφής φωτογραφιζοντάς τους. Στο κατώι του σπιτιού μου υπήρχε λινός, καθώς και στο σπίτι του Λινάρδου. Ο λινός του Γεωργακόπουλου ήταν ο καλύτερος και είχε την περισσότερη κίνηση στο χωριό, γιατί είχε κοντά το πηγάδι του Λύρα, ήταν σκεπαστός, είχε μουριές για δροσιά και δύο μεγάλες πέτρες για να ξεφορτώνονται εύκολα οι κόφες ή τα πούργια .( Η κόφα χωρά πολύ λιγότερα σταφύλια ,από το πούργι).
.Δυστυχώς καταστράφηκε και αυτός, και ο καλύτερα διατηρητέος είναι μέσα στην αυλή ,στο σπίτι του Μπότσικα, ενώ εξω από το σπίτι, μπροστά από το λινό, υπάρχει και η τρίφτα , που τη χρησιμοποιούσαν για το σπάσιμο του αλατιού, καρπών και για το ξεφόρτωμα των σταφυλιών. Τους λινούς που καταγράψαμε, φωτογραφίσαμε και αναρτήσαμε στη Βαλύρα είναι: του Μπότσικα, Ραμμογιαννόπουλου, Παπασαραντόπουλου, Θεοδωρακόπουλου, Τσαγκάρη, Χριστάκη, Μακρή, Βίγκου και Λαμπρόπουλου.
Στην παλιά οικία του Ραμμογιαννόπουλου δίπλα από το τζάκι, σώζεται ο λινός, ο οποίος είχε σώσει τη ζωή του θείου μου Παναγιώτη Παπαγεωργίου. Επειδή ήταν αριστερής ιδεολογίας, τον κυνηγούσαν οι Γερμανοί, στα δύσκολα και πέτρινα χρόνια της κατοχής, και κρυβόταν εκεί, επί τρεις μήνες συνεχώς, μέσα στο λινό. Γιατί βάζοντας επάνω στο λινό κουρελούδες ή ψαθιά, και δίπλα λειτουργούσε το τζάκι δεν φαινόταν ο λινός, και έτσι κανείς δεν φανταζόταν και υποψιαζόταν ,ότι είναι κρύπτη, του καταδιωκόμενου θείου μου.
Στα νησιά του Αιγαίου υπάρχουν διάσπαρτοι πέτρινοι λινοί και πολλοί από αυτούς είναι έργα τέχνης. Πολλοί έχουν διασωθεί και χρησιμοποιούνται ακόμη.Μπορεί κάποιος μελετητής ή ερευνητής στο διαδίκτυο να μελετήσει την ιστορία τους,γιατί ο λινός είναι ένα κομμάτι της Πολιτιστικής- πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Ο λινός, ή πατητήρι, ήταν χτισμένος και επιχρισμένος με τσιμέντο με κλίση προς το στόμιο. Άλλοι λινοί ήταν σκεπαστοί με θήκες που έμπαιναν τα δοκάρια σε εσοχές και πάνω έμπαιναν οι σανίδες. Ο λινός έχει μία τρύπα στη βάση της μπροστινής επιφάνειας στο κάτω μέρος της κλίσης, για να βγαίνει ο μούστος και να χύνεται σε μεγάλα καζάνια ή λεβέτια που ήταν τοποθετημένα από κάτω ή ήταν έτοιμο κοίλωμα ,από τσιμέντο. Μερικές φορές όταν αδειάζαμε τα σταφύλια πάνω στο λινό, και ο σωρός ήταν στο πάνω μέρος του λινού, λόγο βάρους αναποδογύριζαν οι σανίδες, έπεφταν τα σταφύλια και οι πατητές μέσα στο λινό, και γινόταν το έλα να δεις. Από τα καζάνια ή λεβέτια έπαιρνε ο ιδιοκτήτης με το «μπουγέλο» ή την «μπότσα», κάνοντας και το μέτρημα της ποσότητας, το μούστο και τον έριχνε στο βαρέλι που ήταν τοποθετημένο στην κανονική και οριστική θέση του, μέσα στο υπόγειο για να βράσει και να γίνει κρασί.
Ο μούστος μετριόταν με ειδικό όργανο, το γράδο , σε περιεκτικότητα σταφυλοσάκχαρου. Ο καλύτερος βαθμός για να μετατρέψουν οι ζυμομύκητες το μούστο σε κρασί είναι ο βαθμός 13. Αν ήταν παρακάτω, στο μούστο έριχναν σταφίδα ή ζάχαρη. Αυτό το αποφάσιζε ο ειδικός που με ειδικά όργανα υπολόγιζε το πόσο ζάχαρη ή σταφίδα θα ρίξει στο βαρέλι. Ο Σκαλαίος Ιωάννης Μαρινόπουλος, πατέρας του συμμαθητή μου Αντώνη, έκανε αυτό το επάγγελμα, δηλαδή τη μελέτη του βαθμού του μούστου, και τα όργανα σε μια φωτογραφία ήταν δικά του. Μετά και αυτή τη διαδικασία άφηναν το βαρέλι ανοικτό, για να φεύγει το διοξείδιο του άνθρακα, από την αλκοολική ζύμωση (αυτά θα περιγραφούν αναλυτικά στη δεύτερη ανάρτηση) και όταν σταματούσε η βράση έκλειναν το πώμα του βαρελιού με λιωμένο θειάφι. Πολλοί πριν κλείσουν το βαρέλι έβαζαν και ρετσίνι για να έχει ευχάριστη γεύση το κρασί. Μετά από δύο μήνες περίπου δοκίμαζαν το κρασί και κυρίως το άνοιγαν, στη γιορτή του αγίου Δημητρίου, τιμώντας έτσι και τον άγιο.
ΤΟ ΚΟΥΒΑΛΗΜΑ
Το κουβάλημα των σταφυλιών με τα ζώα από το αμπέλι στο λινό ήταν μια ευχάριστη ιεροτελεστία –τελετουργία με τα απρόοπτα πολλές φορές, ειδικά όταν πρόγκαγε το ζώο και έγερνε τα σαμάρι και τα σταφύλια έπεφταν στο χώμα. Φτάνοντας στο λινό, είχε δεξιά και αριστερά δύο μεγάλες πέτρες και μπορούσε ένας άνθρωπος να ξεφορτώσει το γαϊδούρι . Εάν δεν είχε πέτρες είχαμε μια φουρκάδα με διχάλα και στηρίζαμε τη μια κόφα ή πούργι για να μην γείρει το σαμάρι και πέσουν τα σταφύλια. Από το αμπέλι στο λινό, για τη μεταφορά των σταφυλιών με τα ζώα, μπορούμε να φανταστούμε την κίνηση και τη φασαρία. Εάν φανταστούμε και τα παιδιά να φωνάζουν, να απειλούν ή να δέρνουν τα δύστυχα ζώα, ή να τραγουδούν, κι ακόμη, εάν φανταστούμε και τ’ άλλα παιδιά, του χωριού, να περιμένουν να περάσουν τα ζώα, για να ζητήσουν ή στην ανάγκη ν’ αρπάξουν σταφύλια, τότε έχουμε ολοζώντανη μπροστά μας την εικόνα του τελετουργικού του τρύγου. Τα σταφύλια εύκολα τα πρόσφεραν οι νοικοκυραίοι. Γι αυτό και δεν ήταν σπάνιο να βλέπει κανείς μεγάλες γυναίκες ή άντρες, να περιμένουν και να σταματούν τα ζώα με τα πούργια για να πάρουν μερικά σταφύλια για το σπίτι τους, όταν μάλιστα προέρχονταν από αμπέλι συγγενούς ή φίλου.
ΤΟ ΠΑΤΗΜΑ
Στα νησιά του Αιγαίου υπάρχουν διάσπαρτοι πέτρινοι λινοί και πολλοί από αυτούς είναι έργα τέχνης. Πολλοί έχουν διασωθεί και χρησιμοποιούνται ακόμη.Μπορεί κάποιος μελετητής ή ερευνητής στο διαδίκτυο να μελετήσει την ιστορία τους,γιατί ο λινός είναι ένα κομμάτι της Πολιτιστικής- πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Ο λινός, ή πατητήρι, ήταν χτισμένος και επιχρισμένος με τσιμέντο με κλίση προς το στόμιο. Άλλοι λινοί ήταν σκεπαστοί με θήκες που έμπαιναν τα δοκάρια σε εσοχές και πάνω έμπαιναν οι σανίδες. Ο λινός έχει μία τρύπα στη βάση της μπροστινής επιφάνειας στο κάτω μέρος της κλίσης, για να βγαίνει ο μούστος και να χύνεται σε μεγάλα καζάνια ή λεβέτια που ήταν τοποθετημένα από κάτω ή ήταν έτοιμο κοίλωμα ,από τσιμέντο. Μερικές φορές όταν αδειάζαμε τα σταφύλια πάνω στο λινό, και ο σωρός ήταν στο πάνω μέρος του λινού, λόγο βάρους αναποδογύριζαν οι σανίδες, έπεφταν τα σταφύλια και οι πατητές μέσα στο λινό, και γινόταν το έλα να δεις. Από τα καζάνια ή λεβέτια έπαιρνε ο ιδιοκτήτης με το «μπουγέλο» ή την «μπότσα», κάνοντας και το μέτρημα της ποσότητας, το μούστο και τον έριχνε στο βαρέλι που ήταν τοποθετημένο στην κανονική και οριστική θέση του, μέσα στο υπόγειο για να βράσει και να γίνει κρασί.
Ο μούστος μετριόταν με ειδικό όργανο, το γράδο , σε περιεκτικότητα σταφυλοσάκχαρου. Ο καλύτερος βαθμός για να μετατρέψουν οι ζυμομύκητες το μούστο σε κρασί είναι ο βαθμός 13. Αν ήταν παρακάτω, στο μούστο έριχναν σταφίδα ή ζάχαρη. Αυτό το αποφάσιζε ο ειδικός που με ειδικά όργανα υπολόγιζε το πόσο ζάχαρη ή σταφίδα θα ρίξει στο βαρέλι. Ο Σκαλαίος Ιωάννης Μαρινόπουλος, πατέρας του συμμαθητή μου Αντώνη, έκανε αυτό το επάγγελμα, δηλαδή τη μελέτη του βαθμού του μούστου, και τα όργανα σε μια φωτογραφία ήταν δικά του. Μετά και αυτή τη διαδικασία άφηναν το βαρέλι ανοικτό, για να φεύγει το διοξείδιο του άνθρακα, από την αλκοολική ζύμωση (αυτά θα περιγραφούν αναλυτικά στη δεύτερη ανάρτηση) και όταν σταματούσε η βράση έκλειναν το πώμα του βαρελιού με λιωμένο θειάφι. Πολλοί πριν κλείσουν το βαρέλι έβαζαν και ρετσίνι για να έχει ευχάριστη γεύση το κρασί. Μετά από δύο μήνες περίπου δοκίμαζαν το κρασί και κυρίως το άνοιγαν, στη γιορτή του αγίου Δημητρίου, τιμώντας έτσι και τον άγιο.
ΤΟ ΚΟΥΒΑΛΗΜΑ
Το κουβάλημα των σταφυλιών με τα ζώα από το αμπέλι στο λινό ήταν μια ευχάριστη ιεροτελεστία –τελετουργία με τα απρόοπτα πολλές φορές, ειδικά όταν πρόγκαγε το ζώο και έγερνε τα σαμάρι και τα σταφύλια έπεφταν στο χώμα. Φτάνοντας στο λινό, είχε δεξιά και αριστερά δύο μεγάλες πέτρες και μπορούσε ένας άνθρωπος να ξεφορτώσει το γαϊδούρι . Εάν δεν είχε πέτρες είχαμε μια φουρκάδα με διχάλα και στηρίζαμε τη μια κόφα ή πούργι για να μην γείρει το σαμάρι και πέσουν τα σταφύλια. Από το αμπέλι στο λινό, για τη μεταφορά των σταφυλιών με τα ζώα, μπορούμε να φανταστούμε την κίνηση και τη φασαρία. Εάν φανταστούμε και τα παιδιά να φωνάζουν, να απειλούν ή να δέρνουν τα δύστυχα ζώα, ή να τραγουδούν, κι ακόμη, εάν φανταστούμε και τ’ άλλα παιδιά, του χωριού, να περιμένουν να περάσουν τα ζώα, για να ζητήσουν ή στην ανάγκη ν’ αρπάξουν σταφύλια, τότε έχουμε ολοζώντανη μπροστά μας την εικόνα του τελετουργικού του τρύγου. Τα σταφύλια εύκολα τα πρόσφεραν οι νοικοκυραίοι. Γι αυτό και δεν ήταν σπάνιο να βλέπει κανείς μεγάλες γυναίκες ή άντρες, να περιμένουν και να σταματούν τα ζώα με τα πούργια για να πάρουν μερικά σταφύλια για το σπίτι τους, όταν μάλιστα προέρχονταν από αμπέλι συγγενούς ή φίλου.
ΤΟ ΠΑΤΗΜΑ
Όμορφη σκηνή στους λινούς ήταν με τα παιδιά, που με ιδιαίτερη ευχαρίστηση πατούσαν τα σταφύλια, αφού προηγουμένως είχαν πλύνει τα πόδια τους. Πατούσαν κι έτρωγαν, γλιστρούσαν κι έπεφταν και έπαιρναν το πάτημα σταφυλιών για παιχνίδι. Χαίρονταν τη συγκομιδή, όπως οι μεγάλοι, και έδιναν τη βοήθειά τους, όπως σε όλες τις δουλειές του σπιτιού, των κτημάτων και των ζώων.
Η ΤΣΙΦΙΛΙΑ
Όταν τελείωνε το πάτημα των σταφυλιών, περνούσε από κάθε λινό η «τσιφιλιά», ένα είδος χειροκίνητου πιεστηρίου για τα τσίπουρα. Τα τσίπουρα είχαν ακόμα αρκετό μούστο και δεν έπρεπε να πεταχτούν Έβαζαν τα τσίπουρα μέσα στην τσιφιλιά και τα πίεζαν μέχρι ή τσιφιλιά να φτάσει στο μάξιμουμ της πίεσης, που δεν έβγαινε πλέον μούστος. Στη συνέχεια τα τσίπουρα τα έδιναν τροφή για τα ζώα ανακατευοντάς τα με άλλες τροφές ,ή τα έριχναν στα κτήματα για να γίνουν λίπασμα. Επειδή τσιφιλιές υπήρχαν λίγες στο χωριό, αυτοί που είχαν, κατόπιν συνεννόησης γύριζαν τους λινούς του χωριού και συμφωνούσαν τη τιμή σε χρήμα ή σε μούστο, με τους αμπελοπαραγωγούς, για την πίεση στα τσίπουρα.
Σήμερα υπάρχουν 2 βιομηχανοποιημένα πατητήρια στο Ζευγολατιό Μεσσηνίας και ένα στο χωριό Αλώνια,του Πέτρου Παυλόπουλου, το οποίο και φωτογραφίσαμε. Διαπιστώνεται έτσι, η πορεία της εξέλιξης της τεχνολογίας του λινού και της τσιφιλιάς, που το ένα είναι συνέχεια του άλλου και η παλιά ιεροτελεστία έχει πλέον χαθεί, γιατί δεν υπάρχουν τα έντονα συναισθήματα, που υπήρχαν παλιά.
ΠΕΤΜΕΖΙ-ΜΟΥΣΤΑΛΕΥΡΙΑ
Έπειτα από όλη τη διαδικασία του πατητηριού, την αποθήκευση του μούστου στα βαρέλια για να βράσει και να του ρίξουν το ρετσίνι, ερχόταν η τελευταία φάση της κρασοπαραγωγής. Η πιο γλυκιά γεύση για τα παιδιά, ήταν το πετμέζι και η μουσταλευριά. Μια ποσότητα μούστου γινόταν πετμέζι , όπως περιγράψαμε στηΝ προηγούμενη ανάρτηση, για να φάνε τα παιδιά και να γεμίσουν τα γυάλινα μπουκάλια, για το χειμώνα τρώγοντάς τη σαν πρωινό με ψωμί ή φτιάχνοντας μουστοκούλουρα.Τέλος, με το μούστο, έφτιαχναν απαραίτητα και την περίφημη μουσταλευριά.Όταν κρύωνε στα πιάτα ρίχναμε σουσάμι, καρύδι, και κανέλλα, για να είναι πιό εύγεστη και χορταστική. Τα παιδιά και οι μεγάλοι δεν την χόρταιναν, γι' αυτό και η νοικοκυρά την έκρυβε, για να υπάρχει και τις επόμενες ημέρες . Στο μούστο για την παρασκευή πετμέζι ή μπουσταλευριάς, πρέπει να βάλουμε στάχτη, για να σταματήσει η αλκοολική ζύμωση, ώστε να μην ξινίσει ο μούστος. Η καλύτερη στάχτη είναι από καλάμι, πουρνάρι και ασφάκα.
Η ΤΣΙΦΙΛΙΑ
Όταν τελείωνε το πάτημα των σταφυλιών, περνούσε από κάθε λινό η «τσιφιλιά», ένα είδος χειροκίνητου πιεστηρίου για τα τσίπουρα. Τα τσίπουρα είχαν ακόμα αρκετό μούστο και δεν έπρεπε να πεταχτούν Έβαζαν τα τσίπουρα μέσα στην τσιφιλιά και τα πίεζαν μέχρι ή τσιφιλιά να φτάσει στο μάξιμουμ της πίεσης, που δεν έβγαινε πλέον μούστος. Στη συνέχεια τα τσίπουρα τα έδιναν τροφή για τα ζώα ανακατευοντάς τα με άλλες τροφές ,ή τα έριχναν στα κτήματα για να γίνουν λίπασμα. Επειδή τσιφιλιές υπήρχαν λίγες στο χωριό, αυτοί που είχαν, κατόπιν συνεννόησης γύριζαν τους λινούς του χωριού και συμφωνούσαν τη τιμή σε χρήμα ή σε μούστο, με τους αμπελοπαραγωγούς, για την πίεση στα τσίπουρα.
Σήμερα υπάρχουν 2 βιομηχανοποιημένα πατητήρια στο Ζευγολατιό Μεσσηνίας και ένα στο χωριό Αλώνια,του Πέτρου Παυλόπουλου, το οποίο και φωτογραφίσαμε. Διαπιστώνεται έτσι, η πορεία της εξέλιξης της τεχνολογίας του λινού και της τσιφιλιάς, που το ένα είναι συνέχεια του άλλου και η παλιά ιεροτελεστία έχει πλέον χαθεί, γιατί δεν υπάρχουν τα έντονα συναισθήματα, που υπήρχαν παλιά.
ΠΕΤΜΕΖΙ-ΜΟΥΣΤΑΛΕΥΡΙΑ
Έπειτα από όλη τη διαδικασία του πατητηριού, την αποθήκευση του μούστου στα βαρέλια για να βράσει και να του ρίξουν το ρετσίνι, ερχόταν η τελευταία φάση της κρασοπαραγωγής. Η πιο γλυκιά γεύση για τα παιδιά, ήταν το πετμέζι και η μουσταλευριά. Μια ποσότητα μούστου γινόταν πετμέζι , όπως περιγράψαμε στηΝ προηγούμενη ανάρτηση, για να φάνε τα παιδιά και να γεμίσουν τα γυάλινα μπουκάλια, για το χειμώνα τρώγοντάς τη σαν πρωινό με ψωμί ή φτιάχνοντας μουστοκούλουρα.Τέλος, με το μούστο, έφτιαχναν απαραίτητα και την περίφημη μουσταλευριά.Όταν κρύωνε στα πιάτα ρίχναμε σουσάμι, καρύδι, και κανέλλα, για να είναι πιό εύγεστη και χορταστική. Τα παιδιά και οι μεγάλοι δεν την χόρταιναν, γι' αυτό και η νοικοκυρά την έκρυβε, για να υπάρχει και τις επόμενες ημέρες . Στο μούστο για την παρασκευή πετμέζι ή μπουσταλευριάς, πρέπει να βάλουμε στάχτη, για να σταματήσει η αλκοολική ζύμωση, ώστε να μην ξινίσει ο μούστος. Η καλύτερη στάχτη είναι από καλάμι, πουρνάρι και ασφάκα.
Από τις μαρτυρίες που έχουμε σήμερα, από το 1890 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 υπήρχε μεγάλη παραγωγή κρασιού στο χωριό η οποία προοριζόταν σε μεγάλο βαθμό για οικογενειακή κατανάλωση. Όσοι δεν είχαν αμπέλια αγόραζαν κυρίως μούστο, και όχι κρασί ή σταφύλια.
ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Όλα αυτά τώρα ανήκουν στο παρελθόν. Τα ζώα και τα κάρα έχουν αντικατασταθεί από τα αυτοκίνητα, οι κόφες-πούργια, από τις κλούβες, τα κρασοβάρελα είναι από πλαστικό ή μέταλλο , οι τριμεντένιες αποθήκες από ανοξείδωτα δοχεία ο λινός –τσιφιλιά .από τα βιομηχανοποιημένα εργοστάσια και η μπότσα από την αυτόματη ζυγαριά. Υπάρχουν όμως και ελάχιστοι παραδοσιακοί αμπελοκαλλιεργητές που διατηρούν ακόμη τα ήθη και τα έθιμα ή εθιμοτυπικά σε πολλά χωριά της Ελλάδος κάνουν εκδηλώσεις για τον τρύγο ή γιορτή του κρασιού, όπως στην Νεμέα και το Δαφνί. Όσοι λινοί έχουν απομείνει μας θυμίζουν τον παλιό καλό βουητό και μας φέρνουν στο μυαλό τις εικόνες που ζήσαμε ή βιώσαμε.
Ο αχός του τρύγου χάθηκε ανεπιστρεπτί, και μας το θυμίζουν οι παλιές φωτογραφίες, με τις λεζάντες που υπάρχουν, κάτω από τις φωτογραφίες. Σε δεύτερη ανάρτηση θα περιγράψουμε διεπιστημονικά-πολυεπιστημονικά το αμπέλι.
Η ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΟΥ ΤΡΥΦΩΝΑ ΒΙΓΚΟΥ ΣΤΟ ΛΙΝΟ ΤΗΣ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
ΞΥΛΙΝΗ ΤΣΙΦΙΛΙΑ
ΠΕΤΡΙΝΟΣ ΛΙΝΟΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΛΑΜΠΑΙΝΑΣ, ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΒΕΝΖΙΝΕΣ
ΚΑΝΟΥΛΕΣ ΔΡΥΙΝΩΝ ΒΑΡΕΛΙΩΝ
ΛΙΝΟΣ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΓΟΥΛΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
ΛΙΝΟΣ ΣΤΟ ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΕΙΟ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Ο ΛΙΝΟΣ ΜΕ ΤΟ ΚΡΑΣΟΒΑΡΕΛΟ, ΔΙΠΛΑ ΤΟΥ,ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΑΝΘΟΥΣΑ (ΖΕΖΑ) ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΠΟΤΣΙΚΑ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΤΣΑΓΚΑΡΗ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΚΡΗ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΠΟΤΣΙΚΑ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΡΑΜΜΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΡΑΜΜΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΡΑΜΜΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΤΣΑΓΚΑΡΗ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΠΕΤΡΙΝΟΣ ΛΙΝΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΤΣΙΦΙΛΙΑ ΣΤΗ ΛΙΘΑΚΙΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΑΚΗ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Ο ΛΙΝΟΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΑΚΗ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ
Η ΟΙΚΙΑ ΜΕ ΤΟ ΛΙΝΟ ΤΟΥ ΡΑΜΜΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΠΟΥ ΕΣΩΣΕ ΤΟ ΘΕΙΟ ΜΟΥ
(ΗΤΑΝ ΚΡΥΣΦΗΓΕΤΟ ΤΟΥ)ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, ΠΟΥ ΤΟΝ ΚΑΤΑΔΙΩΚΑΝ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ
 |
| Η ΤΡΙΦΤΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΙΛΙΚΑ |
ΜΕΤΑΦΕΡΟΜΕΝΟΣ ΠΛΑΣΤΙΚΟΣ ΛΙΝΟΣ, ΠΟΥ ΑΝΤΙΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΤΟ ΔΥΣΚΟΛΟΚΙΝΗΤΟ ΞΥΛΙΝΟ
ΤΣΙΦΙΛΙΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΗ
ΤΣΙΦΙΛΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΚΙΝΗΤΗ
ΤΣΙΦΙΛΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΚΙΝΗΤΗ ΣΤΗΝ ΕΑΣ ΠΑΤΡΑΣ
ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΑΣ ΠΑΤΡΑΣ, ΣΤΗΥΝ ΑΚΤΗ ΔΥΜΑΙΩΝ
ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΓΙΑ ΖΥΓΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΑΣ ΠΑΤΡΑΣ, ΣΤΗΥΝ ΑΚΤΗ ΔΥΜΑΙΩΝ
ΤΑ ΤΣΙΠΟΥΡΑ ΓΙΑ ΖΩΟΤΡΟΦΗ ή ΛΙΠΑΣΜΑ
ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΓΙΑ ΣΤΗΨΙΜΟ, ΣΤΗΝ ΕΑΣ ΠΑΤΡΑΣ
 |
| ΑΔΕΙΑΣΜΑ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΣΤΗ ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ |
ΔΡΥΙΝΟ ΚΡΑΣΟΒΑΛΕΡΟ
ΔΡΥΙΝΟ ΚΡΑΣΟΒΑΡΕΛΟ ΜΑ ΠΛΑΣΤΙΚΗ ΚΑΝΟΥΛΑ
ΤΟ ΤΡΟΚΟΛΟ ΞΥΛΙΝΗΣ ΤΣΙΦΙΛΙΑΣ, ΠΑΝΩ ΑΠΟ 200 ΧΡΟΝΙΑ, ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΓΙΑΝΝΗ ΛΙΝΑΡΔΟΥ
ΤΟ ΤΡΟΚΟΛΟ ΤΣΙΦΙΛΙΑΣ ΟΡΘΙΟ
ΤΡΟΚΟΛΟ ΤΣΙΦΙΛΙΑΣ-ΔΡΥΙΝΟ ΒΑΡΕΛΙ ΚΡΑΣΙΟΥ
ΗΛΕΚΤΡΟΚΙΝΗΤΕΣ ΤΣΙΦΙΛΙΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ,ΣΤΑ ΑΛΩΝΙΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
ΤΟ ΕΛΕΚΤΡΟΚΙΝΗΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΣΥΝΘΛΙΨΗΣ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ
ΑΠΟΘΗΚΗ-ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΓΙΑ ΣΥΝΘΛΙΨΗ
ΤΣΙΜΕΝΤΕΝΙΕΣ ΑΠΟΘΗΚΕΣ ΜΟΥΣΤΟΥ
ΑΝΟΞΕΙΔΩΤΑ ΔΟΧΕΙΑ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΜΟΥΣΤΟΥ ΣΕ ΚΡΑΣΙ
ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΦΙΛΤΡΑΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ
ΤΑ ΠΑΛΙΑΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΣΥΝΘΛΙΨΗΣ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ
ΤΑ ΠΑΛΙΑΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΣΥΝΘΛΙΨΗΣ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ
ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΑ ΑΛΩΝΙΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ,ΑΠΟ ΜΑΚΡΥΑ ΠΟΥ ΣΥΝΘΛΙΒΕΙ ΤΑ ΣΤΑΦΥΛΙΑ
ΜΕΤΑΛΛΙΚΗ ΤΣΙΦΙΛΙΑ, ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΑΔΕΛΦΩΝ ΣΚΟΥΡΑ, ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ
H AXAIA ΚΛΑΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ
ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΑ(ΓΡΑΔΑ-ΑΛΚΟΟΛΟΜΕΤΡΑ) ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΣΤΑΦΥΛΟΖΑΚΧΑΡΟΥ-ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ,ΤΟΥ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ ΣΚΑΛΑΙΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΙΝΟΠΟΥΛΟΥ(ΟΙΝΟΠΟΙΟΥ)
ΣΑΜΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΖΩΑ ΠΟΥ ΜΕΤΕΦΕΡΑΝ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΙ ΥΓΡΑ
ΦΥΣΟΥΝΙΑ ΘΕΙΑΦΙΣΜΑΤΟΣ
Η ΧΑΛΚΙΝΗ ΨΕΚΑΣΤΗΡΑ, ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ ΑΔΕΛΦΟΙ ΠΡΑΠΟΠΟΥΛΟΙ, ΜΕ ΕΔΡΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΑ
ΦΩΤΙΣΤΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
ΚΛΑΔΕΥΤΗΡΙΑ ΔΙΑΦΟΡΑ
ΠΕΤΕΜΕΝΑ ΠΟΥΡΓΙΑ ΣΤΟ ΣΚΟΥΠΙΔΟΤΟΠΟ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ, ΤΟ 1988
ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΒΟΤΡΥΣ ΣΤΗ ΒΑΛΥΡΑ ΜΕ ΤΙΣ ΤΣΙΜΕΝΤΟΔΕΞΑΜΕΝΕΣ
Η ΑΓΡΟΦΥΛΑΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ.
ΟΙ ΒΑΛΥΡΑΙΟΙ ΧΡΙΣΤΑΚΗΣ,ΠΕΡΙΒΟΛΑΡΗΣ,ΣΤΡΑΤΗΣ,ΤΣΙΛΙΚΑΣ
ΣΑΜΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΖΩΑ ΠΟΥ ΜΕΤΕΦΕΡΑΝ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΙ ΥΓΡΑ
Η ΧΑΛΚΙΝΗ ΨΕΚΑΣΤΗΡΑ, ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ ΑΔΕΛΦΟΙ ΠΡΑΠΟΠΟΥΛΟΙ, ΜΕ ΕΔΡΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΑ
ΟΙ ΒΑΛΥΡΑΙΟΙ ΧΡΙΣΤΑΚΗΣ,ΠΕΡΙΒΟΛΑΡΗΣ,ΣΤΡΑΤΗΣ,ΤΣΙΛΙΚΑΣ
Η ΤΑΒΕΡΝΑ ΤΟΥ ΜΠΟΛΟΚΑ ( Κ. ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ)
Η παρέα στο ''Σουέζ''
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου