H IΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

TOY ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 
Η αναρτησή μου θα εστιαστεί σε 2 θεματικές ενότητες. Η πρώτη εστιάζεται  

την ιστορία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα και η δεύτερη  εστιάζεται στη
 μεθοδολογία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, όταν  υλοποιούνται διάφορα  προγράμματα.

Λέξεις Κλειδιά

Στόχοι, Σκοποί, Φάσεις  Εξέλιξης Προγράμματος, 

Αξιολόγηση

Α. Η ιστορία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

Η Περιβαλλοντική εκπαίδευση με το νόμο 1892\1990 

είναι τμήμα του αναλυτικού προγράμματος του σχολείου
 και από το 1992   που θεσμοθετήθηκαν τα εθελοντικά  προγράμματα (εκτός ωρολογίου και αναλυτικού προγράμματος)   της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αγωγής υγείας, πολιτιστικών, αγωγής σταδιοδρομίας.

Δημιουργήθηκε το πρώτο περιβαλλοντικό κέντρο (Κ.Π.Ε.) στην Ελλάδα, το 1993, 
στην Κλειτορία*** Καλαβρύτων, στο οποίο συμμετείχα και μαζί με άλλους 
συναδέλφους, δημιούργησαμε τα έντυπα με τίτλους: Το Νερό και την Ενέργεια, για τη χρήση 
του περιβαλλοντικού κέντρου, που το επισκέπτονται, μαθητές φοιτητές και ιδιώτες.  Οι επικεφαλής της ομάδας που τη συντόνιζαν ήταν οι Διονύσης Μεσσάρης και Ιωάννα Αλεξοπούλου
 και πρώτος υπεύθυνος του περιβαλλοντικού κέντρου Κλειτορίας, ήταν ο γυμναστής
  Βασίλης Σπανός, για αρκετά χρόνια, ενώ τα τελευταία χρόνια υπεύθυνος είναι 
ο βιολόγος καθηγητής Μοσχόπουλος Χάρης. Υπουργός παιδείας  τότε, ήταν ο Γ. Σουφλιάς, υφυπουργός ο Β. Μπεκίρης και διευθυντής σπουδών ο Σωτήρης Γκλαβάς, με καταγωγή, 
από την Κλειτορία. Η αρχή ήταν αρκετά δύσκολη και ευτυχώς, το έτος 2009, λειτουργούν
 στην Ελλάδα 63 περιβαλλοντικά κέντρα. Οι συμμετέχοντες επιμορφούμενοι στα 
περιβαλλοντικά προγράμματα αναγνωρίζουν, εντοπίζουν, καταγράφουν, αναλύουν και 
παρουσιάζουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Στην Π.Ε. υπάρχει διαφορετικός τρόπος 
σκέψης, διαδικασία μάθησης, μεθοδολογικής προσέγγισης και θετικής στάσης στη διδασκαλία,
 γιατί εφαρμόζεται  η μέθοδος παιχνιδιού και των ρόλων , που δεν εφαρμόζεται στη σχολική 
τάξη. Μαθαίνει για το κακό αγροτικό σύστημα, την κακή διατροφή, με άμεση συνέπεια 
το κακό περιβάλλον και την κακή υγεία, που σχετίζονται άμεσα με την κοινωνία,
 οικονομία, περιβάλλον, κτηνοτροφία, μελισσοκομία, γεωργία  και τουρισμό.  Συνδυάζει
 η Π.Ε.  τη βίωση των συγκινήσεων, αποτελεί βασική αρχή της ψυχοπαιδαγωγικής, 
δημιουργεί άνοιγμα των αισθήσεων στον κόσμο, φαντασία, ευαισθησία, χαρά, γέλιο,
χιούμορ και προσφέρει το στοιχείο της ομορφιάς και της συγκίνησης, δίπλα στις 
γνώσεις και τις αξίες. Ο  τρόπος της διδακτικής προσέγγισης, έχει άμεση σχέση με  
 τις κοινωνικές, οικονομικές,  πολιτικές και πολιτισμικές παραμέτρους. Με τα 
προβλήματα που μελετά και ενημερώνεται, κρίνει,  συζητά και προβληματίζεται ο καθένας
 μας. Με τις αισθήσεις, αντιλαμβάνεται, ανταποκρίνεται, επεξεργάζεται, ερευνά 
επικοινωνεί, δραστηριοποιείται  και δημιουργεί, εξετάζοντας το πρόβλημα 
πολυεπιστημονικά -διεπιστημονικά, για να γίνει ενεργός πολίτης, ώστε αργότερα να
 μετέχει σε μικρά ή μεγάλα κέντρα  που λαμβάνουν αποφάσεις.

Υπεύθυνοι της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, στην Αχαΐα,  το έτος 2009 είναι οι
: Παπαϊωάννου Ιωάννα  και Βλάχος Ιωάννης, οι οποίοι είναι μάχιμοι και μαχητές,
 κάνοντας ιδεολογία την Περιβαλλοντική εκπαίδευση, ενώ για πολλά έτη ήταν ο
 Διονύσης Μεσσάρης .

Β. Μεθοδολογία στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Συστημική Επιστημολογική Εκπαίδευση

Οι άνθρωποι ψάχνουν ,ερευνούν ,μελετούν ,οργανώνουν-ταξινομούν μεγαλύτερο αριθμό πληροφοριών –δεδομένων-γνώσεων προσπαθώντας να κατανοήσουν τους ομοιοστατικούς μηχανισμούς του πλανήτη γη και τη σχέση του με το ηλιακό σύστημα και το σύμπαν.

Έτσι δημιουργήθηκε η συστημική επιστημολογική εκπαίδευση της οποίας αντικείμενο είναι οργάνωση πληροφοριών-δεδομένων -γνώσεων με σκοπό την αειφόρο ανάπτυξη μιας και έχουμε δανειστεί το περιβάλλον από τα εγγόνια μας το οποίο θα πρέπει το δυνατόν συντομότερο να τους το επιστρέψουμε.

Η συστημική εκπαίδευση οργανώνει τις γνώσεις από διαφορετικές επιστήμες στο πώς αλληλεπιδρούν- αλληλοεπηρεάζονται-     συμπληρώνονται μεταξύ τους για να δημιουργηθούν αντίστοιχες στάσεις –δράσεις των ανθρώπων αποχτώντας έτσι οικολογική συμπεριφορά και συνείδηση, γιατί τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι τοπικά, εθνικά διεθνή και παγκόσμια, χωρίς σύνορα.

Όταν διαταραχθεί κάποιος ομοιοστατικός (οι) μηχανισμός (οι) συστήματος ή συστημάτων τότε προκαλείται η ασθένεια ή ασθένειες που θεραπεύονται, ελέγχονται, παραμένουν ανίατες η και προκαλούν θάνατο.

Ο εγκέφαλος- άνθρωπος- περιβάλλον βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση- αλληλεξάρτηση οπότε οι διεργασίες του εγκεφάλου από το περιβάλλον οδηγούν το ερέθισμα- αίσθημα- συναίσθημα- συμπεριφορά- αντίληψη- μάθηση- σκέψη- συνείδηση- λογική αναπτύσσοντας έτσι όλες τις νοητικές λειτουργίες του ,με επακόλουθο, να δράσει δημιουργικά ή καταστροφικά. Η  οποιαδήποτε φυσική, χημική, κοινωνική οργάνωση απαιτεί 3 δομές: Χημική Σύσταση-Δομή(ες)- Λειτουργία(ες).

Η έννοια «Μάθημα» περιλαμβάνει μια ελάχιστη διάρκεια για  την αφομοίωση μιας καθορισμένης ποσότητας πληροφοριών. Η περιέργεια οδηγεί την πληροφορία στη γνώση και αλυσιδωτά στη συνέχεια στο αίσθημα ,στο συναίσθημα ,στο βιβλίο ,στη περιέργεια ,όπου οδηγούμεθα στις αξίες που είναι πάντοτε αληθινές- αιώνιες- αντικειμενικές.

Αφού αποχτήσουμε περιβαλλοντική συνείδηση και συμπεριφορά ως παιδαγωγοί εντοπίζουμε:

·        Τα περιβαλλοντικά προβλήματα

·        Ποια θεωρούμε σημαντικά

·         Η Μεθολογία που θα ακολουθήσουμε και έχει σχέση:

 Το Είδος ερωτήσεων και διατύπωσής τους (ανοιχτές- κλειστές)από το ερωτηματολόγιο του οποίου στη συνέχεια  γίνεται στατιστική ανάλυση- επεξεργασία- αξιολόγηση (ποιοτική- ποσοτική) κατά πόσο πετύχαμε 1). Τους στόχους (εκπαίδευση μέσα- γύρω από- για χάρη του περιβάλλοντος) και 2) .Τους σκοπούς (γνώσεις- στάσεις- σκοπούς- δεξιότητες- δράσεις για το περιβάλλον). Η προσέγγιση πρέπει να γίνεται Πολυεπιστημονικά- Διεπιστημονικά.

Γνωστικά Αντικείμενα             Περιβαλλοντικό (α) Πρόβλημα (τα)

Με την μέθοδο project που σημαίνει μία σχεδιασμένη θεματικά- τοπικά- χρονικά  για τη μελέτη- έρευνα – καταγραφή περιβαλλοντικής διάστασης (πρόβλημα ή προβλήματα) με συνγκεκριμένους στόχους σκοπούς,είναι η καλύτερη ενδεδειγμένη παιδαγωγική προσέγγιση

Στο project τέλος το οικολογικό παιχνίδι είναι απαραίτητο περιέχοντας μοντέλα, προσομοιώσεις και ρόλους.    

  Πολλά είναι αυτά πού πρέπει να αλλάξουν στο σημερινό σχολείο. Όσοι εμπλεκόμαστε στη
 λειτουργία του (μαθητές, καθηγητές και γονείς) διαπιστώνουμε καθημερινά  τα αδιέξοδα
αλλά και τη μιζέρια που το κατατρέχουν.

  Σε ένα χώρο όπου υποτίθεται ότι μεταδίδεται η γνώση, η χαρά της δημιουργίας και
 διαμορφώνονται προσωπικότητες κυριαρχούν:

-         Η αυταρχικότητα και η ομοιομορφία αντί της ελευθερίας στην έκφραση και του δικαιώματος
 στη διαφορετικότητα, η θέση , ο λόγος και η άποψη των μαθητών, με την μονοσήμαντη  κριτική και αξιολήγηση των μαθητών

-         Η δασκαλοκεντρική – αφηρημένη προσέγγιση της γνώσης αντί της βιωματικής και 
ομαδοκεντρικής της θεώρησης.

-         Η σύγχυση μεταξύ παιδαγωγικής και παιδονομίας, διδακτικής και διδασκαλίας και γνωστικού αντικειμένου και δεξιοτήτων. από μεριάς των διδασκόντων. 

   Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση;

   Το γεγονός ότι η αδιαφορία και ο συμβιβασμός στην παραπάνω κατάσταση είναι για πολλούς 
κανόνας, γιατί δεν γεύονται και χαίρονται, τον εργασιακό τους χώρο και την σχέση 
επικοινωνία με τους γονείς και μαθητές.

   Μοναδικός λοιπόν δρόμος , Η ΕΞΟΔΟΣ, με την προσωπική μας στάση , πρακτική και ιδεολογία.

   Ένας τρόπος μπορεί να είναι η Π.Ε.

   Να γιατί συμμετέχουμε για ακόμη μια φορά σε αυτή τη διαδικασία και δεν παροπλίζουμε τη 
χρήση των νέων τεχνολογιών στη γνωστική, παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία.

Στόχοι:

  1.Η ευαισθητοποίηση των μαθητών σχετικά με το περιβάλλον  (φυσικό και ανθρωπογενές), μέσα 
από την καταγραφή ανθρώπινων παρεμβάσεων και κατανόηση της επίδρασης τους σε αυτό.

  2.Η απόκτηση συγκεκριμένων γνώσεων , στάσεων, ιδεολογιών, δεξιοτήτων κατά την
 εξέλιξη του προγράμματος.

  3.Η διαμόρφωση προτάσεων για βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης.

4. Ναγνωρίσουν το που, πως, πότε πόσο και γιατί, διεπιστημονικά, την τοπική ιστορία της Πάτρας, 
 και με διαφορετικές διδακτικές προσεγγίσεις.

    Στο πρόγραμμα υπάρχουν και πάγιοι στόχοι της Π.Ε., πού είναι:

α.  Η ευαισθητοποίηση για την οικολογική κρίση και την ανάγκη για καλλιέργεια 
περιβαλλοντικής συνείδησης.

β.  Η ενθάρρυνση δεξιοτήτων – κλίσεων των μαθητών με τη βιωματική προσέγγιση της γνώσης

γ.  Η προώθηση του ομαδοκεντρικού μοντέλου λειτουργίας και η βελτίωση των σχέσεων
 μαθητών – καθηγητών.

Μεθοδολογία –φάσεις εξέλιξης του προγράμματος:

   Στην πρώτη φάση (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος).

Οι μαθητές ενημερώνονται, έχουν καταιγισμό ιδεών, λένε τις απορίες τους, εκφράζουν τα
 ενδιαφεροντά τους και  παρουσιάζουν τις δεξιοτητές τους, γνωρίζονται μεταξύ τους και τέλος 
χωρίζονται σε ομάδες , όπου ορίζουν και τον αρχηγό κάθε ομάδας. Ενημερώνουν τους 
γονείς και κηδεμόνες τους και όσοι τους το επιτρέπουν, συμμετέχουν στο πρόγραμμα, γιατί 
γίνεται εκτός αναλυτικού και ωρολογίου προγράμματος του σχολείου. Στη συνέχεια 
καθορίζεται το ελαστικό πρόγραμμα δραστηριοτήτων και συναντήσεων στο χώρο του 
σχολείου , στην αίθουσα Οδυσσέας και το μουσειακό χώρο, όπου υπάρχει σε κάδρα 
 παλιό φωτογραφικό υλικό της Πάτρας για να κατανοήσουν τη διαφορετικότητα κάνοντας
 τις συγκρίσεις του συγκεκριμένου χώρου μιας και ο τόπος παραμένει σταθερός. Γράφουν 
το τι γνωρίζουν πριν εμπλακούν στη διαδικασία του προγράμματος

   Στη δεύτερη φάση(Δεκέμβριος.- Μάρτιος).

 Οι ομάδες δραστηριοποιούνται αυτόματα συλλέγοντας στοιχεία, παίρνοντας
 συνεντεύξεις και επισκέπτονται χώρους που έχουν σχέση με το θέμα.

Υπάρχουν εβδομαδιαίες συναντήσεις για κάθε ομάδα και μηνιαίες για το σύνολο 
των μαθητών πού συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Στόχος αυτών των συναντήσεων 
ήταν η αλληλοενημέρωση  κριτική των πεπραγμένων και σχεδιασμός των παραπέρα ενεργειών.

   Στην τρίτη φάση(Απρίλιος .-Μάιος) .

Οι μαθητές επεξεργάζονται και αξιολογούν τα στοιχεία που συνέλεξαν, κωδικοποιούν
 τα θέματα, φτιάχνουν τα ταμπλώ και ετοιμάζονται για την παρουσίαση που θα γίνει
 αμέσως μετά τις διακοπές του Πάσχα.   

Αξιολόγηση του προγράμματος:

       Μετά την παρουσίαση οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα , πρέπει να

 συμπληρώσουν ερωτηματολόγιο που έχει συνταχθεί από τον συντονιστή του 
προγράμματος να συμπληρώσουν ειδικό ερωτηματολόγιο σε μία προσπάθεια να ανιχνευθεί
 η υλοποίηση ορισμένων στόχων που είχαν τεθεί, και γράφουν τις εντυπώσεις, προτάσεις, 
συναισθήματα, στάσεις και γνώσεις που απόχτησαν με την υλοποίηση του προγράμματος.
 Κατά τη γνώμη μας, η αξιολόγηση ενός προγράμματος Π.Ε. είναι μία δύσκολη διαδικασία
 και παραμένει για το θεσμό ένα ζητούμενο.

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Γνώση

Δεξιότητες  (παρατήρηση, συλλογή, καταγραφή, διάκριση, οργάνωση,                                                          συμπέρασμα, πείραμα, πρόβλεψη)

Στάσεις       

Συμμετοχή

Είναι η ΠΕ διεπιστημονική, ολική σύνδεση σχολείου με φυσικό περιβάλλον

 και κοινωνία.  

      TO ΤΡΙΠΤΥΧΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ                   

 ΒΛΕΠΩ ΚΑΙ ΘΥΜΑΜΑΙ

ΦΤΕΙΑΧΝΩ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΩ

ΜΑΘΑΙΝΩ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΖΩ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΜΟΥ ΖΩΗ

H Εργογραφία  της περιβαλλοντικής του Tρίτου Γυμνασίου Πατρών.

(ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΠΛΑΤΟΣ  38^Ο,01΄,752΄΄,  ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΜΗΚΟΣ  21^Ο, 27΄, 643΄΄ ΚΑΙ ΥΨΟΜΕΤΡΟ 27 ΜΕΤΡΑ)

Οι εκδόσεις των 36 προγραμμάτων  (20 χρόνια), τα οποί είναι σε έντυπη και ηλεκτρονική 

μορφή,  υλοποιήθηκαν από τον υπεύθυνο  συντονιστή  Βιολόγο Καθηγητή ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ, 

τους συνεργάτες καθηγητές-μαθητές των προγραμμάτων του σχολείου, τα έτη 1992-2011

 είναι:

ΕΤΟΣ	ΤΙΤΛΟΣ
2011	Ο ΑΡΤΟΣ ΗΜΩΝ Ο ΕΠΙΟΥΣΙΟΣ
2010	ΑΝΕΜΟΓΕΝΗΤΡΙΕΣ-ΝΕΡΟΓΕΝΗΤΡΙΕΣ-ΒΑΤΡΑΧΟΜΥΟΜΑΧΙΑ ΑΠΕ-ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ-ΛΙΟΤΡΙΒΙΑ-ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ
2009	·         ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΣΑΠΟΥΝΙΟΥ ·         ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ·         ΟΔΗΓΟΙ ΠΑΤΡΩΝ ·         ΤΟ ΠΡΙΝ  ΚΑΙ    ΤΟ ΜΕΤΑ ΣΕ 20 ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ·         ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ
2008	·         Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΛΑΔΙΟΥ  ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ·         ΑΓΑΠΩ ΤΟ ΔΑΣΟΣ ΑΓΑΠΩ ΤΗ ΖΩΗ ·         ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΑΤΡΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ 50 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
2007	·         ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΛΑΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ·         ΠΑΤΡΑ, ΕΝΑ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΧΩΡΟ
2006	·         ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ·         ΤΑ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΧΑΪΑΣ
2005	·         Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ
2004	·         ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
2003	·         ΠΑΡΑΓΩΓΗ- ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ-ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
2002	·         ΥΛΙΚΑ- ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ- ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΜΗΧΑΝΕΣ
2001	·         ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΔΡΑΧΜΗ ΚΑΙ ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑ ΣΤΟ ΕΥΡΩ
2000	·         ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΙΕΦΟΡΙΑ
1999	·         ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
1998	·         ΣΟΣ ΕΝΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟ
1998	·         ΠΑΡΑΓΩΓΗ, ΑΠΟΚΟΜΙΔΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ
1998	·         CD ΜΕ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ 3ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ
1997	·         ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΚΠΕ ΚΛΕΙΤΟΡΙΑΣ** σελίδες 256
1997	·         Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΗΣ
1996	·         ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ
1996	·         ΟΙ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΧΑΪΑ
1995	·         ΤΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ
1994	·         ΤΟ ΝΕΡΟ, ΚΠΕ ΚΛΕΙΤΟΡΙΑΣ** σελίδες 336
1994	·         ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ
1993	·         ΜΑΘΑΙΝΩ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΟΥ ΑΓΑΠΩ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΟΥ
1992	·         ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

20 XΡΟΝΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ