ΟΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ,ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ ΚΑΙ Η ΔΕΣΗ ΤΗΣ ΒΑΛΥΡΑΣ, ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ.

Στη Βαλύρα των παιδικών μου χρόνω λειτουργούσαν 2 νερόμυλοι. Δυστυχώς οι εκλεγμένοι τοπικοί άρχοντες δεν νοιάστηκαν για  την προστασία τους, ενώ σε χώρες της Ευρώπης λειτουργούν μύλοι πάνω από 200 χρόνια και είναι πόλοι έλξης τουριστών,γιατί είναι ταυτόχρονα και μουσειακοί χώροι.Υπάρχει ακόμη χρόνος για να επισκευαστούν πριν καταρεύσουν ολοσχερώς. Ίδωμεν.

Στην επόμενη ανάρτηση θα αναρτήσουμε το ίδιο θέμα, από το προσωπικό ημερολόγιο 11 χρόνων 1047-57, του Μ.Γ.

ΑΥΛΑΚΙ

Ήταν έργο ρωμαϊκής εποχής ,με αφετηρία τη δέση, κάτω από το Κάκαβο. Ήταν χωμάτινο κανάλια με φυσική ροή. Τα νερά του λειτουργούσαν 2 μύλοι και υπήρχαν διορισμένοι υδρονομείς που διαχειρίζονταν τα νερά. Ο κύριος αγωγός με τα παρακλάδια του υπερβαίνουν τα 60 χιλιόμετρα. Ποτιζόταν σχεδόν όλος ο κάμπος  από του Πουλόγιαννη μέχρι τη Βαλτοκκλησιά,από το Παρασπόρι μέχρι τις Γανιές και από τα Μούλκια-Ποτιστικά Αγιο Νικόλαο. Όσοι είχαν υψομετρική διαφορά πότιζαν με λάτζες ,  κουβάδες., βενζινομηχανές, πετρελαιομηχανές και χειροκίνητα ή ιπποκίνητα μαγγανοπήγαδα.

Το 1945 οι Γεώργιος Φίλιος και Γιάννης Λύρας ,μυλωνάδες ,με καταγωγή από το Δυρράχι Αρκαδίας, αγόρασαν το μύλο από το Δημοσθένη Πουλόπουλο και  επειδή είχαν πολύ δουλειά ,έφερε και τον αδελφό του Δημήτρη ,από Καλαμάτα.

Όταν υπήρχε πολύ δουλειά δούλευαν και οι δυο χούρχουρες, για να εξυπηρετηθούν  οι πελάτες. Στις 26 Οκτωβρίου  το 1947 έπεσε καταρρακτώδη βροχή και έπνιξε το Γιώρη ,τη γυναίκα του Ευγενία και το παιδί του Στάθη ,που ήταν 2 χρονών, που είχε βαφτίσει ο Κώστας Φεφόπουλος. Την άλλη μέρα βρήκαν σε 1000 μέτρα απόσταση από το μύλο το αντρόγυνο και μετά από μια βδομάδα βρήκαν το παιδί φαγωμένο σε διάφορα μέρη του σωματός του. Ξαναφτιάχτηκε ο μύλος ,το νερό πήρε η κοινότητα και το κτίριο είναι ακόμη ιδιοκτησίας Φίλιου-Λύρα. Ο αδελφός του Δημήτριος Φίλιος  έχει  παιδιά Γιάννη και Αλέξανδρο.

Η κοινότητα Βαλύρας είχε κανονισμό ύδρευσης των κτημάτων με 16 άρθρα,  και κανονισμό  λειτουργίας των νερόμυλων. Τώρα δυστυχώς το αυλάκι με τις καμάρες του, τη δέση του , τους νερόμυλους είναι εγκαταλελειμμένα και έχουν καταστραφεί από τις δυνάμεις της φύσης και τις παρεμβάσεις και αδιαφορία των τοπικών εκλεγμένων αρχών και εφορειών αρχαιοτήτων.

Οι γυναίκες κάθε Σάββατο, στο αυλάκι του χωριού, στο πηγάδι, ή στο σπίτι (που είχαν μαζέψει βρόχινο νερό σε τζάρες ή βαρέλια) είχαν τις κακαβόστρες και πάνω σε πέτρες ή σιδεροστιές,  είχαν τα καζάνια που ζέσταιναν το νερό με ξύλα. Πάνω στο καζάνι έβαζαν ένα καλάθι γεμάτο με στάχτη (αλυσίβα), που ήταν τοποθετημένη μέσα σε λινάτσα και έριχναν το νερό για να μαλακώσει, επειδή η στάχτη κρατούσε τα άλατα (η στάχτη δρούσε σαν φίλτρο). Έβαζαν στο νερό του καζανιού και διάφορα αρωματικά φυτά και με το λουλάκι στο ξέβγαλμα, η μπουγάδα μοσχομύριζε.

 Μετά τη μπουγάδα, οι οικογένειες που ήταν σχεδόν όλες πολύτεκνες, έπλεναν στη σκάφη τα μικρά παιδιά τα οποία έκλαιγαν, γιατί η ποτάσα έτσουζε τα μάτια και ηρεμούσαν όταν αμέσως μετά το μπάνιο,  απολάμβαναν το φρέσκο καψαλητό ψωμί, που μόλις είχε βγει από το φούρνο, με λάδι αλάτι και ρίγανη.

 Οι νοικοκυρές κάθε Σάββατο έκαναν υποχρεωτικά αυτές τις 3 δουλειές, εκτός των άλλων που είχαν σχέση με ζώα, κτήματα, η κοινωνικές υποχρεώσεις

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

Στην εποχή τους, απανταχού στην Ελλάδα και την περιοχή μας οι νερόμυλοι γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη, κοντά στα μέρη όπου το φυσικό περιβάλλον προσφερόταν για τη λειτουργία τους. Απετέλεσαν τις φυσικές μεταποιητικές επιχειρηματικές  μονάδες της εποχής. Στους νερόμυλους τα δημητριακά, λούπινα βαλανίδια κ.λ.π. θα αλεστούν με τη δύναμη του νερού και θα γίνουν προϊόντα κατάλληλα για τη διατροφή ανθρώπων και ζώων.

Σήμερα οι νερόμυλοι αποτελούν μνημεία μιας άλλης εποχής αφού τα σημερινά δεδομένα του τρόπου ζωής και διατροφής άλλαξαν με το ξέσπασμα της βιομηχανικής επανάστασης και στην αλλαγή του τρόπου διατροφής μας. Οι περισσότεροι νερόμυλοι στέκονται ως στοιχειωμένα ντουβάρια κρυμμένοι μέσα στο πυκνό πράσινο, των ρεματιών, χωρίς την παρουσία της  ανθρώπινης ζωής, ερημικοί, περιμένοντας θα έλεγε κανείς, κάποιους από τους νεώτερους, αφού ξεχάστηκαν από τους μεγάλους ,να τους ανακαλύψουν και να αναδείξουν την αλλοτινή τους,  φυσική ομορφιά. Περιμένοντας κάποιους πολίτες ή κάποιες αρχές να ασχοληθούν μαζί τους. έχουν γράψει ιστορία, έχουν προσφέρει με την λειτουργία τους, έχουν εκθρέψει γενιές και γενιές και έχουν αξιοθαύμαστη αρχιτεκτονική τέχνη, το κτίριο το μυλάλαυκο και η δέση. Δυστυχώς ορισμένοι, όχι όλοι, οι τόποι γύρω από τους νερόμυλους μπορούν σήμερα να αποτελέσουν χώρους επίσκεψης αφού διαθέτουν πλούσιο πράσινο με πανύψηλα δένδρα, άφθονο νερό, και την απόλυτη ηρεμία μέσα στον καθάριο φυσικό ορίζοντα. Στοιχείο απαραίτητο για τον σημερινό άνθρωπο, ο οποίος αναζητά τις φυσικές πηγές, το φυσικό τρόπο ζωής και όχι αδίκως χρειάζεται η ανακατασκευή τους, η αναπλασή τους . Μήπως κάποια μέρα φθάσουμε στην ανάγκη να επαναλειτουργήσουμε αυτές τις φυσικές παραγωγικές μονάδες αφού τα άλευρα του νερόμυλου είναι αναντίρρητα σπουδαία τροφή για τον σημερινό άνθρωπο καταναλωτή γι’ αυτόν που αναζητά τον πραγματικό άρτο, τον …. Επιούσιο. Η επαναλειτουργία του μύλου , στο Δυρράχιο, στη Μεσσηνία από τους αδελφούς  Πελεκάση καθώς και σε άλλες περιοχές, Πλατανιώτισα Αιγίου, Πλανητέρο Κλειτορίας και αλλού, είναι γεγονός.

1. Από το αρχείο της κοινότητας Βαλύρα

ΤΟΜΟΣ 6^ος

^{8-6-1930 evs 21-5-1934}

^{13.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΜΥΛΟΥ ΒΑΛΥΡΑΣ ΑΠΟ 14-5 ΕΩΣ 14-9-1934}

^{36.ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΥΔΡΟΝΟΜΕΑ}

^{37.ΑΓΟΡΑ ΘΕΡΙΝΟΥ ΜΥΛΟΥ}

^{45.ΑΠΟΔΟΣΗ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΓΕΦΥΡΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΩΜΑΤΩΝ-ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΡΑΝΙΚΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥ-ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ-ΧΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΟΣΟ ΑΡΔΕΥΤΙΚΩΝ ΤΕΛΩΝ ΑΝΑ ΣΤΡEΜΜΑ.}

ΤΟΜΟΣ 7^ος

^{24 -5-1934 ΕΩΣ 6-9-38}

^{24.ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΝΤΛΙΑΣ ΓΙΑ ΑΡΔΕΥΣΗ –ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗ ΤΟΥ ΥΔΡΟΜΥΛΟΥ Π.Σ .ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ}

^{25.ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΤΗΣ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑΣ ΥΔΡΟΜΥΛΟΥ}

^{26.ΙΔΡΥΣΗ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ}

ΤΟΜΟΣ 8^ος  ΑΠΟ 8-9-1938 ΕΩΣ 28-3-1943  

17.Ανανέωση θητείας του υδρονομέα Β. Μανιάτη.

ΤΟΜΟΣ 9^ος 1943-1945

14.Διορισμός υδρονομέων

53.Έκδοση αγρονομικής διάταξης με 16 άρθρα. Αριθμός θέσεων και αμοιβή υδρονομέων.

ΤΟΜΟΣ 10^ος 1946-1950

1.              Διορισμός υδρονομέων

8.Καθορισμός θέσεων υδρονομέων και αρδευτικών τελών

12.Τέλη αρδευομένων γαιών

       ^{4.Διορισμός υδρονομέων.}

ΤΟΜΟΣ 11^{ος           4-6-1950 ΕΩΣ 4-2-1953}

^{6. ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΣΕ ΟΡΥΖΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΠΟΥ  ΑΡΔΕΥΟΝΤΑΙ ΑΠΌ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ}

^{28.ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΓΕΦΥΡΑΣ}

^{38. ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΣΕ ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΖΩΩΝ}

^{45. ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΕΛΩΝ ΑΔΡΕΥΣΗΣ-ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ-ΕΝΟΙΚΙΑΣΗ ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙΟΥ}

ΤΟΜΟΣ 12^ος

^{16.ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΑ ΕΡΓΑ ΥΔΡΑΥΛΑΚΟΣ}

^{20. ΤΙΜΕΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΓΗΣ}

^{37.ΣΤΕΓΑΣΗ ΑΓΡΟΤΟΛΕΣΧΗΣ ΣΤΟ ΟΙΚΗΜΑ ΑΓΓ.ΧΗΡΑ ΛΥΡΑ 220 ΔΡΑΧΜΕΣ ΜΗΝΙΑΙΩΣ 2-10 55.}

ΤΟΜΟΣ 13^ος

^{21-12-1958 ΕΩΣ  26-3-61}

^{32.ΟΝΟΜΑΤΟΘΕΣΙΑ ΟΔΩΝ –ΕΙΚΟΣΙ ΟΝΟΜΑΤΑ}

^{38.ΣΥΣΤΑΣΗ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΑΓΙΟΥ ΦΛΩΡΟΥ}

^{50.ΕΚΛΟΓΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟ ΑΓΙΟ ΦΛΩΡΟ-ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ}

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ

1925-1931

103.Κατασκευή γέφυρας

1931-1937

8.Υδραυλικό ταμείο Παμμίσου, ανόρυξη υδραύλακος

34.Ανέγερση μπεζεστενίου στη Βαλύρα δίπλα στη γέφυρα και το ποτάμι.

1937-1942

Ορκωμοσία υδρονομέα Β. Μανιάτη

2.              ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΒΑΛΥΡΑ

Φύλο 4  Νοσταλγία

………θέλω να γυρίσω όλο το χωριό ,πάντα ο δρόμος  έχει  ακόμη λάσπες και τα τραίνα  σταμάτησαν να σφυρίζουν .Το σχολείο στέκει μελαγχολικό .πιο πάνω ο Άγιος Δημήτρης,  το Μπιζάνι,   και πιο κει  τα  ποτιστικά  ,ο νερόμυλος   με την όμορφη λιμνούλα   που κάναμε τα καλοκαίρια κρυφά από τους γονείς μπάνιο  .    

   Το 1893   περατώθηκε   η σιδερένια  γέφυρα   του ποταμού Βαλύρα   η Πίρνακα η Μαυροζούμενα 

           Φύλλο 88-89 

             Αναμνήσεις και συγκινήσεις

                           Ο θεατρικός σύλλογος Βαλύρας το 1920

…. Κατασκευάσαμε 3 γεφύρια για διάβαση πεζών και τη διάνοιξη αύλακος από τον κεντρικό 
αλευρόμυλο προς τον παλιόμυλο. Έτσι διοχετεύεται μεγαλύτερη ποσότητα νερού για τη λειτουργία του 
νερόμυλου και το πότισμα των μπαξέδων και των χέρσων κτημάτων. Έτσι το Τζεφερεμίνη 
πλημμύριζε ακόμα και στους δρόμους νερό. Λίγα μέτρα από το γεφύρι φτιάξαμε βρύση 
και οι διαβάτες έπιναν νερό (ήταν η βρύση Δαβίλλα που την πρόλαβα και εγώ).

Ο θεατρικός σύλλογος είχε σκοπό να ανακατασκευάσει και το κεραμοποιείο ιδιοκτησία Θεοδώρου 
Στ. Καρύδη με σκοπό να κατασκευάζουν τούβλα, κεραμίδια και σωλήνες που ήταν πριν από τη βρύση.

Το θεατρικό σύλλογο αποτελούσαν οι : 

Αναστάσιος Π. Κοντοπανάγος

Σπύρος Β. Χριστάκης

Δημήτριος Αν. Σιάγκρης

Αθανάσιος Στ. Μαυροειδής

Μίμης Αθ. Φειδάς

Γεώργιος Στ. Δημόπουλος

Κωνσταντίνος Πολιτόπουλος

Δημήτριος Μιχ. Τσιάμης

Αθανάσιος Δ. Καρύδης

Γεώργιος Αγγελόπουλος

Ιωάννης Ν. Μπόβης

Λευκή Βασ. Λινάρδου

Ουρανία Δημ. Κοντοραή και ένας ράπτης από την Καλαμάτα με την κόρη του Ναυσικά εγκατεστημένοι 
στην οικία Σταματοπούλου. Ένα από τα σπουδαιότερα έργα ήταν η Γκόλφω. Μια ανάμνηση που έλουζε 
το φως της αγάπης και τα συναισθήματα μας θέρμαιναν την καρδιά.

Φύλλο 130-131

  Ο  Ανδρέας Τσώνης δώρισε  στο σεβασμιότατο ένα μικρό ενθύμιο από το χωριό μας. Μια 
γκραβούρα με το νερόμυλο όπως ήταν πριν το 1947 που καταστράφηκε από την πλημμύρα.

Φύλλο  112-113  λαογραφικά σύμμεικτα.

 Στα χρόνια της τουρκοκρατίας αλλά  και μέχρι το 1975  λειτουργούσαν  στη Βαλύρα  2 νερόμυλοι .
Ο ένας  ο μεγάλος του Πουλόπουλου  που ήταν   κοντά στο σημερινό  γεφύρι    και στο δρόμο  που 
πάει προς το  μοναστήρι  του  Βουρκάνου     τον πήρε το ποτάμι, το 1947  . Άλεθε στους χειμερινούς 
μήνες   .Ο άλλος  προς τις  σιδηροδρομικές  γραμμές  στου Βίγκου με ωραίες καμάρες  που 
άλεθε  τους καλοκαιρινούς  μήνες. Στη συνέχεια   το νερό  πότιζε τα κτήματα  και τον κάμπο του χωριού  
έχοντας συνολικό  μήκος καναλιών  περίπου 60 χιλιόμετρα.   Το αυλάκι κάθε καλοκαίρι το άνοιγαν με 
προσωπική εργασία των κατοίκων του χωριού  γιατί το χειμώνα γέμιζε από τα νερά της βροχής. Η
 δουλειά αυτή είχε πολύ κόπο  γιατί το αυλάκι είχε μεγάλο μήκος και πολλοί με διάφορες δικαιολογίες 
απέφευγαν την αγγαρεία. Ένας βαλυραίος ο Ντουραμάκος μια χρονιά κρύφτηκε στη Βαλτοκλησιά 
αλλά, κάποιος τον είδε και τον μαρτύρησε στον αγά του χωριού .Θύμωσε ο αγάς και έστειλε έναν 
τούρκο να πάει να τον βρει και να τον κουβαλήσει και να τον πάει καβάλα στο "ΚΑΚΑΒΙ", εκεί
 που ήτανε και οι άλλοι βαλυραίοι, που έφτιαχναν το μυλαύλακο. Έτσι και έγινε. Ο  πονηρός
 Ντουραμάκος πλήρωσε την πονηριά του. Έφερε τον τούρκο καβάλα στις πλάτες του μέχρι το "ΚΑΚΑΒΙ"

ΦΩΤΗΣ Κ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΜΕΛΙΓΑΛΑ27-5-1973

«Βαλύρα» λέξη μαγική τερπνή και ζηλεμένη

 ιστορική  και θελκτική με τέχνη   ευθυασμένη

 κι΄ από  την αρχαία εποχή  εις τα χαρτιά γραμμένη

  και κοσμοξακουσμένη.

Ο Άμφιτος  αριστερά  και Χάραδρος επίσης 

Λευκτραχαΐας   δεξιά από τα βουνά της δύσης

  και Λευκασίας αγκαλιά γιατί έτσι θέλει η φύσις.

  Ω τι κακό!  τι συμφορά!  πάει η λύρα πάει

 το Θάμυρι  του φουκαρά

 το ρεύμα την τραβάει

 όποιος δεν σεβει τα ιερά

 θεός τον τιμωράει. 

Έτσι γεννήθηκε αρχικά

η φράση «πάει η λύρα»   

και εσχηματίσθη  αρχικώς

 εις την λέξιν Παλύρα 

και εποιήθη τελικά το όνομα Βαλύρα.

Τέσσερις  στίχοι από του 30, του ποιήματος του Ιωνά Κεφάλα, με τίτλο «Πως προήλθε το όνομα του ποταμού και του χωριού Βαλύρα», που το έγραψε  εν Λεζίω «Λάμπαινα» Ιθώμης το 1939.

Φύλλο 101. Ο Μαυροζούμενας  εκπέμπει   SOS   

Κάθε χρόνο συμβαίνει μια εγκληματική καταστροφή   της  αλόγιστης  άντλησης νερού  από ανθρώπους που το μεταφέρουν   σε πολλές περιπτώσεις  ακόμα και χιλιόμετρα.

  Δυστυχώς αχρηστέψαμε  τη δέση, χαλάσαμε  το αυλάκι   και τους νερόμυλους, και που μπορούσε να μας προστατεύσει από τη βιβλική καταστροφή που προκάλεσε η πύρινη λαίλαπα  στα χωριά της Ιθώμης, τα έτη 1981 και 1991.