Η ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

ΒΑΛΥΡΑ ΙΘΩΜΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΤΚ 24002

ΤΗΛ. 2724071016

ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΕΡΕΥΝΑΣ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ, ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ, 

ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΜΕΣΣΗΝΙΑ

Στη Μεσσηνία, οι Φράγκοι,  (όπως και πολλοί άλλοι κατακτητές), μας άφησαν στο περασμά τους, την πολιτιστική  και πολιτισμική τους κληρονομιά, που μέχρι και τις ημέρες μας η συστηματική καταγραφή, διάσωση, ανάδειξη και προβολή δεν έχει γίνει , τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, και ειδικά για τα κάστρα και τους ναούς.  Γύρω από τον καταργηθέντα με τον καλλικρατικό νόμο δήμο Ιθώμης  τα φράγκικα κάστρα στο Σπιτάλι, Ανδρούσα, Λατζουνάτο, Μίλα ,Κογχύλι (Λακκακούκια) και σε άλλες περιοχές της Μεσσηνίας βρίσκονται στα αζήτητα, καθώς πολλοί ναοί και τοπωνύμια έχουν το πρόθεμα φράγκο-(φραγκοκλησιά, φραγκολίμνα, φραγκοπήγαδο κ.λ.π.).

Κάνουμε μια καταγραφή ορισμένων  από αυτά, με φωτογραφικό υλικό, για να ευαισθητοποιήσουμε τους υπεύθυνους φορείς  και  να αναλάβουν τις ευθύνες τους.

Θα πρέπει να  συνδεθούν τα μνημεία αυτά με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, για να τα σεβαστούν και να τα φροντίζουν, με τη δημιουργία μονοπατιών και τουριστικών διαδρομών, για να ξεπεράσουμε τη κρίση, να βρούμε ξανά το βηματισμό μας, την αισιοδοξία και την ελπίδα για το μέλλον των παιδιών μας.

Οι Φράγκοι που έλαβαν μέρος στην Δ σταυροφορία ήταν άνεργοι ,τυχοδιώκτες  από Αγγλία-Γαλλία-Βέλγιο –Ιταλία , τους οποίους εξαπέλυσε ο Πάπας για να ελευθερώσουν τους αγίους τόπους από τους Μωαμεθανούς. Ο Πάπας και οι βασιλιάδες ήθελαν να τους ξεφορτωθούν  και  να πλήξουν την ορθόδοξη εκκλησία που αρνιόταν να αναγνωρίσει τα πρωτεία του Πάπα.

                Οι πολυάριθμοι καλόγεροι της δύσης με τη σημαία της μεγάλη ιδέας, συγκρότησαν στρατιωτικά τάγματα και φόρεσαν πολεμικές πανοπλίες, οι Φεουδάρχες ονειρεύονταν ν’ αποχτήσουν κι άλλα πλουσιότερα φέουδα, οι Τραπεζίτες της εποχής να κάνουν νέες αγοραπωλησίες και τέλος ορισμένοι αφελείς ηγεμόνες να πάνε στον παράδεισο. Η ιστορία τις τυχοδιωκτικές αυτές εξορμήσεις τις ονομάζει “Σταυροφορίες”. Οχτώ ήσαν οι μεγάλες, γιατί υπήρχαν και ενδιάμεσα μικρότερες. Εμάς μας ενδιαφέρει η τέταρτη. Έγινε το 1204. Απαρτίστηκε από Βέλγους και Γάλλους ευγενείς που οδηγούσαν μεγάλα άθλια πλήθη που τα προστάτευε ο στόλος της Βενετίας. Κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη για λογαριασμό επί πληρωμή ενός προδότη Βυζαντινού πρίγκιπα του Αλέξιου. Μια ομάδα  της σταυροφορίας αυτής ήταν από κατώτερους Γάλλους, ιππότες μ’ επικεφαλής το Γοδεφρείδο Βιλεαρδουίνο, που είχαν ξεκινήσει για τους άγιους τόπους. Ο χειμώνας και η κακοκαιρία του 1204 τους εξανάγκασε να ξεχειμωνιάσουν στη Μεθώνη. Ο Ιωάννης Κατακουζηνός με πολλά τσιφλίκια στη Μεσσηνία τους πρότεινε να καταλάβουν συναινετικά την Πελοπόννησο και να την μοιραστούνε μαζί του. Οι Γάλλοι το δέχτηκαν, κατάλαβαν την αφρούρητη τότε Μεσσηνία και προχωρούσαν στη βόρεια και ενώθηκαν με έναν ισχυρότερο σταυροφόρο ιππότη το Γουλιέλμο Σταμπλίτη που κατέβηκε τότε στον Μοριά.

                Οι βυζαντινοί άρχοντες μπροστά στον κίνδυνο να χάσουν τα τσιφλίκια τους ενώθηκαν. Έγινε μάχη μεταξύ 120 σιδερόφρακτων ιπποτών με 400 βοηθούς πεζούς και 4000 ντόπιους που σκόρπισαν γιατί δεν είχαν καμιά ευχαρίστηση να πολεμήσουν για τους βυζαντινούς τοπάρχες καταπιεστές τους. Μετά τη μάχη ο Σταμπλίτης ανακηρύχτηκε Γουλιέλμος Α’ πρίγκηψ του Μορέως, ο δε Βιλεαρδουίνος Κύρις της Μεσσηνίας με έδρα την  Καλαμάτα. Η Καλαμάτα και η “χώρα του Νησίου” παραμένουν προσωπικά φέουδα του Βιλλαρδουίνου και η Στενύκλαρος με κέντρο το Αλειτούρι που οι Βυζαντινοί την έλεγαν “Μακρυπλάγιον” πέρασε στη Βαρωνία της Γκρινζένης. Η βαρονία αυτή είχε 4 φέουδα. Με τους νέους κυρίαρχους δεν άλλαξε η ζωή του λαού μας παρά την αλλαγή των κατακτητών όπου τη θέση των φεουδαρχών βυζαντινών πήραν οι Φράγκοι. Ο λαός παρέμεινε δουλοπάροικος. Πολλές γυναίκες πήγαιναν με Γάλλους στρατιώτες και γέννησαν πολλά παιδιά με τη προστασία των κατακτητών και οι μιγάδες αυτοί λέγονταν “Γασμούλοι” (Γάλλοι-μούλοι) δηλώνοντας με το δεύτερο συνθετικό το προϊόν μίξης γαϊδάρου - αλόγου σε σχέση με τη λέξη “πούλος” που σήμαινε το γνήσιο τέκνο ελληνίδας - έλληνα (πουλάρι). Ο Γοδεφρείδος βασίλεψε 8 χρόνια και αγγαρεύοντας το λαό έχτισε ένα κάστρο στη Καλαμάτα, ένα στο Νησί και ένα στην Ανδρούσα. Το 1218 πέθανε και τον διαδέχθηκε ο γυιός του Γοδεφρείδος Β. Ξαναγυρίζοντας οι Βυζαντινοί στο Μωρηά έφεραν δυνάμεις στρατού από Αλβανούς και ελευθέρωσαν το Μωριά από τους Φράγκους. Ο λαός δε δεχόταν να στρατευτεί με κανέναν για αυτό και οι αντίπαλοι κουβαλούσαν μισθοφόρους κυρίως Αλβανούς. Πολλοί από αυτούς εκχριστιανίστηκαν και έχτισαν τα χωριά Αετό, Ψάρι, τη μικρή πόλη στην Ιθώμη Τζέμη, και πολλά άλλα χωριά το Σιμίζα (“κόλλησε σαν μύγα”) Γκορτζόγλι = “πέτρα του Γεώργη”, Γλειάτα = “μακρουλή πέτρα”, Μπισμπάρδι =  “δύο φορές άσπρη πέτρα”.

Μετά τη κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Σταυροφόρους της Δ^ης  Σταυροφορίας οι Φράγκοι Ιππότες με πρωτεύουσα τους την Ανδραβίδα ίδρυσαν το πριγκιπάτο της Αχαΐας και η Πελοπόννησος χωρίστηκε σε 12 Βαρονίες. Σύμφωνα με τον κώδικα των Ασσίζων που καταργήθηκε τον 14^ο  αιώνα το πριγκιπάτο συγκροτούσαν ο πρίγκιπας, οι μεγάλοι βαρόνοι, οι μεγάλοι και μικροί υποτελείς καλούμενοι λίζιοι                  , οι ελεύθεροι υπήκοοι και δουλοπάροικοι. Ο Θωμάς Παλαιολόγος δεσπότης πήρε η κάρα  του Αγίου Ανδρέα και την παρέδωσε στον Πάπα της Ρώμης το 1454. 

Τον καιρό αυτό τα εκκλησιαστικά πράγματα στη πόλη ήταν σε κακά χάλια. Οι δεσποτάδες ήταν χρόνια μαζεμένοι στην πόλη και τρωγόντουσαν. Η δράση των καλόγερων πάνω στο λαό δεν ήταν καθόλου καλή. Γι’ αυτό ο Ανδρουσιανός Πατριάρχης Αθανάσιος έβγαλε διαταγή οι δεσποτάδες να φύγουν όλοι για τις επαρχίες τους και να μην λείπουν από εκεί, οι δε καλόγεροι να κλειστούνε στα μοναστήρια τους, να μην κυκλοφορούν στους δρόμους παρά μόνο για τις αναγκαίες δουλειές και κατόπιν έγγραφης άδειας. Οι παραβάτες τιμωρούνταν παραδειγματικά και ορισμένοι  δεσποτάδες ξεσηκώθηκαν με τη κατηγορία ότι είπε “θα κάνετε ότι λέω εγώ και το Χριστό και τον αυτοκράτορα τους γράφω στα σαντάλια μου”. Το 1293 τον Αθανάσιο ανάγκασαν σε παραίτηση και ο αυτοκράτορας επίμονα αξίωσε ν’ αναλάβει πατριάρχης. Δέχτηκε και παρά τα γεράματά του το 1304 εφάρμοσε το ίδιο πρόγραμμα με μεγαλύτερη σκληρότητα μέχρι το 1310 που παραγέρασε και αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Ένα χρόνο μετά πέθανε και η εκκλησία τον ανακήρυξε “Άγιον”. Η μνήμη τον καθορίστηκε να γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Οκτωβρίου. Για να τιμήσει την πατρίδα του μετέθεσε την επισκοπή από τη Μεσσήνη (Νησί)  στην Ανδρούσα. Ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος για να τον ευχαριστήσει έκαμε το υδραγωγείο της Ανδρούσας το Ανδρικομονάστηρο ή Ανδρομανάστηρο. Εκεί υπήρχαν νερόμυλοι, νεροντριβές, υδρεύεται η Ανδρούσα, υπάρχει το γεφύρι και το μεγαλοπρεπές κτίσμα που χρόνο με το χρόνο καταστρέφονται.

Από το 1316-1406 η αγροτική παραγωγή στη Μεσσηνία είχε πέσει στο ελάχιστο. Ευτυχώς τα χρόνια αυτά μια νέα πηγή εισοδήματος έσωσε το τόπο. Το κόκκινο χρώμα τόβγαναν από τις ρίζες ενός φυτού που τόλεγαν “ριζάρι”. Τα αυγά του εντόμου κέρμης όταν ξεραθούν και πλυθούν με ξύδι έδιναν καλύτερο χρώμα στα υφάσματα, μεταξωτά και φέσια. Οι Μεσσήνιοι στους απέραντους λόγγους από πουρνάρια μάζευαν τα αυγά και τα πουλούσαν με το δράμι σε βενετσιάνους και Γάλλους εμπόρους. Το πουλούσαν μετά στο Τουνέζι της Τύνιδας γι΄ αυτό και το βαθύ κόκκινο χρώμα λέγεται και “τουνεζί”. Τους μήνες Μάη - Ιούνιο πλήθη από φαμίλιες πήγαιναν στους λόγγους να μαζέψουν το πρινοκόκκι ή μπερνοκόκκι μέχρι το 1850 για να φτιάξουν το “κρεμεζί” (μπογιά). Όταν άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι χημικές βαφές έμεινε η παροιμία, “κάτι σούκαμε, σούφαγε το μπερνοκόκκι”.

ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΟΡΕΩΣ, ΒΑΡΟΝΙΑ ΓΡΙΤΣΕΝΗΣ,  ΚΑΣΤΡΟ ΜΗΛΑ

Η τύχη της Πελοποννήσου μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, από τους Σταυροφόρους της 4^ης Σταυροφορίας, το 1204, είχε πλέον κριθεί. Πρωτεργάτες της κατάκτησης αυτής , ήταν οι φίλοι από την Καμπανία Γουλιέλμος Σταμπλίτης και Γοδεφρείδος Βιλεαρδουινός,  και με ηθικό αυτουργό, τον άρχοντα της Μεθώνης,  Ιωάννη  Καντακουζηνό. Πηγαίνοντας ο Βιλεαρδουινός , στους Αγίους Τόπους, τον έπιασε τρικυμία, έξω από τη Μεθώνη και με τη βοήθεια και συνεργασία του Κατακουζηνού, αποβιβάστηκε στην Μεθώνη. Η αδιαφορία, ανικανότητα και απροθυμία των Ελλήνων για πόλεμο έδωσαν την ευκαιρία στον Βιλεαρδουινό και με την προεδρία του σε συνεργασία με Έλληνες άρχοντες που μετείχαν ,για να μην χάσουν τα προνόμια τους, διαίρεσαν την Πελοπόννησο σε 12 Βαρονίες οι οποίες δόθηκαν σε 12 βαρόνους. Οι βαρονίες ήσαν της Άκοβας, Καρύταινας, Πατρών, Βελιγοστής, Νικλίου, Γερακίου, Καλαβρύτων, Βοστίτσης, Γριτσένων, Πασαββά, Χαλανδρίτσας και Καλάματας .Αυτοί για την προστασία τους έχτισαν τα γνωστά κάστρα της Πελοποννήσου, σε επίκαιρες στρατιωτικές θέσεις ή επισκεύασαν τα υπάρχοντα βυζαντινά κάστρα και φρούρια, εφαρμόζοντας τους κανόνες της οχυρωματικής τέχνης.

Η βαρονία της Γριτσένης δόθηκε σε κάποιο Λούκα, αγνώστου επωνύμου και εθνικότητας.

«Του Μισίρ Λούκα, εδόθησαν 4 φίε

και μόνον των Λάκκων την περιοχή να έχει των Γριτσένων».

 Στη Φραγκοκρατία, στο στενυκλαρικό πεδίο εκτεινόταν η βαρονία της Γριτσένης. Η βαρονία αυτή περιελάμβανε την πεδιάδα του Στενυκλάρου, γιατί είναι η μοναδική διάβαση από την Αρκαδία στην Μεσσηνία, από το Μακρυπλάγι.  Το κάστρο του Μήλα να αποτελούσε την αρχική έδρα της βαρονίας. Η μάχη του Μακρυπλαγίου και μετά τη μάχη (Πλάγι = Διάβαση), στης Φονεμένης τη ράχη (το εκκλησάκι Φανερωμένη της Καλλιρρόης) περιγράφεται στο χρονικό του Μορέως στις σελίδες 225 – 233, όπου έγινε και μεγάλη καταστροφή της περιοχής της Ανδανίας. Τα χωριά των Λάκκων, που αναφέρονται στο χρονικό του Μορέως είναι η περιοχή του βόρειου τμήματος του Μεσσηνιακού κάμπου. Περιλαμβάνει τα χωριά των δήμων Ανδανίας Οιχαλίας και Μελιγαλά, που υπάρχουν στη Σενυκληρική πεδιάδα καλούμενη και περιφέρει των Λάκκων ή Λάκκους με τις τοποθεσίες Μνήμα Κάπρου και Μεγάλη Τάφρο που νότια στο χωριό Αλλαγή στη θέση Γουβάλα, υπάρχει μεγάλος λάκκος (γούβα), που κυλιόνταν τα βουβάλια Ο Παυσανίας στο Δ.17.12  γράφει ότι έγινε μεγάλη μάχη στη Μεγάλη Τάφρο το 4^ο έτος του 1^ου Μεσσηνιακού πολέμου. Η περιοχή αυτή στα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια ήταν σε άνθηση γιατί υπήρχαν κτίρια, ναοί, οικίες τείχη που οι Φράγκοι επιδρομείς στη μάχη της Φονεμένης άφησαν σωρούς επί σωρών στο καταστροφικό τους έργο και η λέξη Κόκκαλα πήρε το όνομα από τα οστά του Εύρυτου του Μελανέως ή από τα οστά των θυμάτων, από τους πολέμους της αρχαιότητας μιας και η χώρα των Λάκκων επικοινωνεί με την Αρκαδία με 2 διαφορετικές διαδρομές.

Οι άραβες το 1825, τέλη Μαΐου, μετά τη μάχη του Μανιακίου,, πριν ανέβουν στην Τσακώνα, για να μπουν στην Αρκαδία, στρατοπέδευσαν στα Λακκοχώρια. Έγινε μάχη μεταξύ Αράβων , Μεσσηνίων και Αρκάδων, γιατί οι τελευταίοι κατείχαν τα υψώματα της βουνοσειράς του Μακρυπλαγίου. Σε αναφορά του ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης προς το έξοχο υπουργείο πολέμου γράφει; «Ο εχθρός ήρθε στους Λάκκους και είναι στρατοπεδευμένος. Ίσως σήμερα προσβάλλει τα Δερβένια 

Το Μακρυπλάγι είναι το σπουδαιότατο σημείο διάβασης και κόμβος μεταξύ Κεντρικής Πελοποννήσου και Μεσσηνίας. Απέχει μια ώρα από το χωριό Παραδείσια (Κούρταγα) του δήμου Λυκοσούρας της επαρχίας Μεγαλόπολης και αρχίζει κυρίως από το χάνι του Μακρυπλαγίου και τελειώνει στο χάνι Τσακώνας, που απέχει μια ώρα από το πρώτο, από όπου φαίνεται ο μεσσηνιακός κάμπος. .Από το σημείο αυτό και σε απόσταση 2 περίπου ωρών βρίσκεται το Παλαιόκαστρο ή Κόκλα ή Κόκαλα και πριν συναντάμε την Ανδανία, που βρισκόταν σε μεγάλη άνθηση και δυστυχώς τα χωριά των Λάκκων  καταστράφηκαν από τη μάχη του Μακρυπλαγίου. Πολλοί θεωρούν ότι το Κόκλα είναι η αρχαία Άμφεια  και υπήρχε το κάστρο του Γαρδικίου το οποίο κατέστρεψε ο Μωάμεθ Β, το 1460.  Η Μεγάλη Τάφρος ή Γουβάλα, γιατί εκεί ζούσαν και δροσίζονταν οι βούβαλοι,  ήταν  περιοχή της Στενυκλαρικής πεδιάδας, στην Αλλαγή της Οιχαλίας (έπαθε η περιοχή του Μακρυπλαγίου μεγάλες καταστροφές από τις φωτιές ,τον Αύγουστο του 2007) που έγιναν  μεσσηνιακοί πόλεμοι, μεταξύ μεσσηνίων και σπαρτιατών.

Το κάστρο έχει ανεγερθεί σε μικρό λόφο, σε ήρεμη και γραφική τοποθεσία, περιβάλλεται από τείχος και συνδεόταν υπόγεια με τον ποταμό Μαυροζούμενα, ή Μηλεϊκο ποτάμι ή  Ξάστερο η Λευκασία (καθαρό νερό) ή Βελύρα.

Το χρονικό του Μορέως δεν αναφέρει τίποτε άλλο για τη βαρονία και αργότερα περιήλθε κληρονομικά στη βαρονία της Βοστίτσης (Αιγίου) και Καλαβρύτων.

Στο κάστρο του Μήλα πολέμησε ο Κολοκοτρώνης τους Τούρκους και σκότωσε τον Αγά Δεφτέρ Κεγαχιά (τοπάρχη της Περιοχής), απαλλάσσοντας τους κατοίκους από το φόρο της Δεκάτης και τον Τουρκικό ζυγό.

Το κάστρο του Μίλα* στη Μεσσήνη, των Μύλων στη Λέρνα και στο Αγιονόρι, στα οποία συναντάμε το φρούριο του Ζαράφου, εντυπωσιάζουν με τα σχέδια τους, που τείνει προς μια μορφή καθαρά πολυγωνική.. Κοντά στο Μίλα, ένα μικρό περίφραγμα είναι τοποθετημένο πάνω σ’ ένα λόφο με ήπιες πλαγιές που σχηματίζει ένα τετράεδρο διαστάσεων 25 και 42,50 μέτρων. Τα πιο σημαντικά στοιχεία είναι μια θαμμένη στέρνα, ένα ισόγειο με πόρτα και προς το εξωτερικό ένας όροφος με 2 παράθυρα. Η περιήγηση στα νοτιοδυτικά επικεντρώνεται στον τοίχο, που βρίσκονται τοποθετημένα άλλα ανοίγματα..

Θα έπρεπε να μπούμε από τη βορειοανατολική πλευρά που σήμερα είναι κατεστραμμένη. Από αυτή τη γωνία βλέπουμε τα εξωτερικά ερείπια ενός τείχους, αρκετά λεπτού, κακής ποιότητας, που σχημάτιζε ένα εσωτερικό στο οποίο η είσοδος βρισκόταν στη νότια γωνία.. Πιο μακριά, στα δυτικά,  βρίσκεται απομονωμένη μια πόρτα 2,75 πλάτος και 3,25 μήκος, φυλάει ακόμη το μυστικό της. Είναι πολύ πιθανόν η μαρτυρία ενός εξαφανισμένου περιφράγματος τοποθετημένου πιο αργά, απ’ αυτό που ήδη περιγράψαμε.

Κάποια στοιχεία, όπως τα παράθυρα, μοιάζουν με την περίοδο της φραγκοκρατίας περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή, όμως οι μεγάλοι πύργοι που δομούν τον περίγυρο, χαρακτηριστικά αυτού του μικρού κτιρίου μοιάζουν μιας εποχής υστερότερης του 13^ου αιώνα. Το κάστρο του Μίλα χρονολογείται στα τέλη του 13^ου αιώνα, μια εποχή πιο αποδεκτή ιστορικά, γιατί αυτή είναι η εποχή που η περιοχή έπρεπε να αμυνθεί στις επιθέσεις των Σλάβων (Ταΰγετος, Μιστράς).  Πρέπει να παραδεχτούμε πως το κάστρο Σατονέφ, ανέδειξε την πριγκίπισσα Ισαβέλλα των Βιλλεαρδουίνων. Οι αρχαιολογικοί χαρακτήρες συμφωνούν με τα ιστορικά και τοπογραφικά δεδομένα, για να επιβεβαιώσουν την απαιτουμένη αναγνώριση. Η διαφορά αυτού του πύργου με τους άλλους που είναι διασκορπισμένοι πάνω στα βουνά, είναι το γεγονός ότι φτιάχτηκε για να φυλάει το πέρασμα της Μεσσηνίας, λόγω της τουρκικής εισβολής .Οι τελευταίοι επέτρεψαν να εξαφανιστεί το κτίσμα, γιατί γι αυτούς ήθελαν να είναι ένα μικρό φρούριο προορισμένο να παρακολουθεί την περιοχή. Πάνω στο λόφο που κυριαρχεί το αρχαίο σχέδιο της Λέρνας και της Αργολίδας, βρίσκονται τα ερείπια του κάστρου που κατά πάσα πιθανότητα ονομαζόταν Κίβερη Αποτελείται από απαλές γωνίες που σχηματίζουν ένα κανονικό εξάγωνο. Στις γωνίες βρίσκονται τοποθετημένοι πύργοι διαφόρων διαστάσεων με ασυνήθιστο σχήμα. Είναι τετραγωνικοί αλλά ασύμμετροι. Μόνο σε 2 γωνίες οι τοίχοι είναι κοίλοι και τοποθετημένοι κοντά στον τοίχο. Στο κέντρο του κύριου κτίσματος υψώνεται ένα πενταγωνικό δωμάτιο το οποίο έχει μια δεξαμενή. Στα νότια μια λεπτή κλίση του εδάφους, δίνει την εντύπωση πως ο τοίχος ήταν δίπλα σε μια συγκεκριμένη απόσταση χάσματος. Στο βορρά ξεπροβάλλει το κτίριο στο οποίο βρίσκονται. Δεκάδες ερείπια που ακολουθούν μια πολυγωνική κατασκευή και περιτριγυρισμένη από αναλογικούς πύργους. Ανάμεσα στα ερείπια των σπιτιών αναγνωρίζουμε 3 τουλάχιστον εκκλησίες η παρεκκλήσια τα οποία δυστυχώς είναι πολύ άσχημα. Διατηρημένα ( δεν γνωρίζουμε ούτε τη θέση των πορτών, ούτε μπορούμε να πούμε αν οι τοίχοι υψώνονται πάνω από τα ερείπια). Το έδαφος το οποίο δεν παρουσιάζει φυσικές άμυνες δεν επέβαλλε στο κτίριο μια ορισμένη μορφή και επέτρεψε στους σχεδιαστές να δημιουργήσουν ελεύθερα. Αλλά αυτό είναι σπάνιο, πολύ περισσότερο όταν βλέπουμε ότι είχαν δείξει την προτιμησή τους σε πολυγωνικό σχέδιο.

Σε κάποια απόσταση στα ανατολικά του σημερινού χωριού Αγιονορίου, βρίσκεται ένα μικρό βουνό κανονικής μορφής που άλλοτε υπήρχε ένα χωριό. Οι ανασκαφές που αποκάλυψαν τα ερείπια μαρτυρούν πως υπήρχαν 100 σπίτια και 40 εκκλησιές .Το σύνολο στεφανώνεται. Από ένα μικρό πολυγωνικό κτίριο με θαυμάσιες γωνίες και 2 ορόφους. Ο εξωτερικός τοίχος έχει ένα παράθυρο προς το εξωτερικό στον 1^ο όροφο, το οποίο κάλυπτε ένα θόλο. Έχουμε ήδη δει τέτοιου είδους πύργους οι οποίοι διασχίζουν το δρόμο δυτικά από την Ανθούσα προς το Μίλα ως τη Διμάνδρα. Στον πύργο του Μίλα, όπου το σχέδιο μοιάζει, με αυτό του Αγιονορίου, οι πύργοι είναι πολύ κατεστραμμένοι, για να μπορέσουμε να ιδούμε αν υψώνονται πάνω από τους τοίχους.

Αν αναφέρουμε εδώ το κτίριο του Ζαράφου, δε σκεφτόμαστε ακριβώς τη γαλλική εποχή- σίγουρα χτίστηκε αφού η Λακωνία ανακτήθηκε από τους Έλληνες, ίσως και αργότερα. Πάντως μπορούμε να το παρουσιάσουμε σαν ένα χτυπητό παράδειγμα μιας επανάστασης: Αυτός ο τύπος του φρουρίου, μικρών διαστάσεων, τοποθετημένου σε μια αδύναμη περιοχή, κανονικής μορφής, όπου επισφραγίζεται ένας σημαντικός ρόλος  στην άμυνα, μέσω των πύργων, αντιτίθεται με τα φρούρια του βουνού με την δύσκολη πρόσβαση. Εκεί ακριβώς έγκειται η «ανωμαλία του».

Στις καινοτομίες του Ζαράφου ανήκουν και 2 μικρού πύργοι 7-8 μέτρα ψηλοί, οι οποίοι περιστοιχίζουν τον τοίχο και προς την ανατολή ακολουθούν μια πολυγωνική φόρμα. Αυτές οι αναλογίες απαντώνται και στο γειτονικό Γεράκι, όπου υπάρχουν επιπλέον αψίδες., τύπος διακοσμήσεις που δεν συναντάμε συχνά στις φράγκικες κατασκευές.. Επίσης, θα μπαίναμε από μια πόρτα ψηλά στον 1^ο όροφο, ενώ μια άλλη ανοιγόταν προς βορρά. Αυτές οι είσοδοι που αγκαλιάζουν το κτίσμα ήταν τοποθετημένες έτσι ώστε το φως του ήλιου να συγχέεται με το πάτωμα. Η κύρια πύλη είναι τοποθετημένη κοντά στο μεγάλο πύργο.

ΦΡΟΥΡΙΑ ΟΧΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΦΡΑΓΚΙΚΑ

Είναι φυσικό πως οι Γάλλοι ασχολήθηκαν με την κατασκευή κτιρίων που χρησιμοποιήθηκαν ως την βυζαντινή περίοδο, στο μέτρο που ο εξοπλισμός που δεν μεταβαλλόταν αυτά έδειχναν μια άλλη εποχή με περισσότερη στρατιωτική αξία. Αυτές ήταν οι περιπτώσεις της Άκοβα και του Μποφόρ, αλλά τα αρχαία ερείπια είναι τόσο σπάνια εκεί που υποθέταμε πως δεν έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη μεσαιωνική κατασκευή. Υπάρχουν όμως άλλες περιοχές στις οποίες η επιρροή του βυζαντίου είναι εμφανής. Τώρα, θα επισημάνουμε κάποια κτίσματα ύστερώτερα των Φράγκων και στη συνέχεια θα μελετήσουμε τις μεγάλες οχυρωμένες περιοχές που είχαν επιτυχώς υπερετήσει τις ανάγκες του τόπου, ως τη μοντέρνα σύγχρονη εποχή..

  *Bon, La Morée frangue, tom 2, Paris 1969 σελίδες 656- 661, μετάφραση Ελένη Φωτοπούλου, φοιτήτρια αγγλικής φιλολογίας

Ανάμεσα στα κάστρα Μήλα και Βουλκάνου πρέπει να έγινε από τους Φράγκους η επισκευή του μισογκρεμισμένου κάστρου στο Κοκχύλι (Λακακούκια) που κάλυπτε αμυντικά την περιοχή. Το ότι είναι φραγκικής επισκευής στηρίζεται στο τοπωνύμιο Μπούρκος που σημαίνει χώρος που γινόταν εμπόριο, για την εισαγωγή και το εφοδιασμό του κάστρου σε τρόφιμα Από το Μπούρκο παράγεται το Μπουργισέος, που σημαίνει αστός. Οι διαστάσεις του καστρόπυργου είναι εξωτερικά 9,25χ6,70 μέτρα και το πάχος του τοίχου είναι 2,70 μέτρα, χτισμένος με λάσπη, άμμο και ασβέστη. Σήμερα παραμένει στα αζήτητα και είναι στοιχειωμένο και καλυμμένο από δέντρα στη βουνοκορφή του οικισμού Λακακούκια, του δήμου Ιθώμης.

Ο Πουκεβίλ άφησε μνημειώδες έργο που επηρέασε βαθιά το Ευρωπαϊκό φιλελληνικό κίνημα ,γιατί συνέδεσε την κλασσική αρχαιότητα με την νεώτερη Ελλάδα. Στη σελίδα 450 ο Πουκεβίλ για την περιοχή μας περιγράφει:

……..Οι βάλτοι με τα αμέτρητα κοπάδια από βουβάλους, το Τζεφερεμίνι, ένα εκκλησάκι του αγίου Νικολάου ,ένα φυλάκιο δερβεντζή κι’ ένα πλήθος από πηγές έχουν καταστήσει αυτή τη νοσηρή περιοχή εύφορη όπου η φύση παρέχει απλόχερα μια πλούσια βλάστηση, γι΄αυτό και το εδαφός της προσφέρεται για κάθε λογής καλλιέργεια

Το καλοκαίρι του 2007, που το ποτάμι Μαυροζούμενα είχε στερέψει τελείως φάνηκαν τα  θεμέλια των βάσεων των 2 αρχαίων γεφυριών. Το ένα  υπάρχει στο χειμωνιάτικο  μύλο όπου υπήρχε παλιά η εθνική οδός και τα χάνια, και είχαν εμφανιστεί οι βάσεις όταν γινόταν η αμμοληψία το 1970, στα έργα του αναδασμού και βρίσκονται κοντά οι 3   ναοί της Παναίτσας, αγίου Νικολάου,  Αγίας Παρασκευής και το καλντερίμι που συνέδεε τη Βαλύρα με τα μοναστήρια του Βουλκάνου, δίπλα στο Γοργόρεμα .

Το άλλο υπάρχει πάνω από τον Κάκκαβο που εκεί βρίσκεται ο κατεστραμμένος μύλος του Μοναστηριού και υπάρχουν τα απομεινάρια του και παραπάνω μετά τη Μαρινέικη λίμνη υπάρχει και άλλος μύλος. .Παλιά εκεί υπήρχαν τα Μούλκια, η δέση και δρόμος που οδηγούσε στην Τσούκα και Δανηλέικα- Νιοχώρι.

Το 3^ο  γεφύρι υπάρχει δίπλα στο καινούργιο του χωριού Αριστοδημείου, το 4^ο  υπήρχε στον Πάμμισο, κοντά στη Βαλτοκκλησιά που καταστράφηκε από τα έργα του αναδασμού, στη διάρκεια της χούντας,  και το υπάρχον 5^ο είναι του Νιοχωριού με  τις εννέα στοές που λειτουργεί ακόμη και δεν έχει προβληθεί,  όσο του αξίζει.

 Έτσι επιβεβαιώνεται ιστορικά η κατασκευή των 5 γεφυριών από την εποχή του Επαμεινώνδα και διαπιστώνεται, παρότι βρίσκονται  μέσα στο ποτάμι, το υλικό από μπορτσουλάνα, παραμένει σταθερό στη θέση του. Εδώ τώρα το λόγο έχουν οι αρχαιολόγοι και ειδικοί μελετητές για τα θεμέλια των 2 γεφυριών στο Μύλο και τον Κάκαβο πριν πάλι σκεπαστούν από άμμο και νερό. Ευτυχώς  τα έχουμε εντοπίσει και φωτογραφίσει οπότε αν σκεπαστούν είναι εύκολη η αποκαλυψή τους.

Διαπιστώνετε ότι η περιοχή της Άνω Μεσσηνίας με τις 5  αρχαίες γέφυρες, τα Μυστήρια της Ανδανίας, το Χρονικό του Μορέως, τα Τοπωνύμια, τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης, τη Μεγάλη Τάφρο, την περιοχή των Λάκκων, Τα κάστρα, τη βαρονία της Γριτσένης και τους περιηγητές, ότι χρειάζεται αρκετή ακόμη έρευνα, για να φέρουμε στο φως όλο το κρυμμένο παρελθόν της περιοχής μας..

 

*Χρονικό Μορέως, Φονεμένη στίχος 5373

*Μάχη Γαρδικίου 5355 – 5450

*Το Δεσσύλλα ίσως ταυτίζεται με την αρχαία Άμφια, γιατί δεσπόζει του δρόμου των στενών  και αποτελεί βάση εξόρμησης. Το όνομα προέρχεται από τον Άμφιτο ή Διβάριου ποταμού.

*Στεφ. Δραγούμη, Χρονικό Μορέως, σελίδες 80-82, τοπωνύμια

**Π. Καλονάρου, Χρονικό Μορέως σελίδα196-στίχος4666, σελίδα334-στίχος8236, σελίδα349-στίχος 8632

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

* Η ύπαρξη κάστρου σε μια περιοχή εξασφάλιζε την καλύτερη άμυνα και προστασία των κατοίκων και αποτελούσε καταφύγιο για τους άρχοντες και ευγενής σε περιπτώσεις τοπικών εξεγέρσεων. Έλεγχε το θαλάσσιο και χερσαίο πέρασμα και τις στρατιωτικές, εμπορικές και οδικές αρτηρίες. Ο οικισμός κτίζεται έξω από το κάστρο και περιβάλλεται από αμυντικό τείχος.

*Η οχυρωματική αρχιτεκτονική του κάστρου επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό και από την εξέλιξη των όπλων. Γι' αυτό το λόγο ο κάθε κατακτητής έκανε προσθήκες και τροποποιήσεις ώστε το κάστρο να ανταποκρίνεται στις πολεμικές συνθήκες της εποχής. Παράλληλα με το πέρασμα των χρόνων είναι λογικό να προκαλούνται φυσικές φθορές. Έτσι και το κάστρο της Καλαμάτας παρουσιάζει δείγματα τέχνης και τεχνικής, όλων των κατακτητών του.

*Μια επίσκεψη στο κάστρο της Καλαμάτας αποτελεί ένα μοναδικό ταξίδι στην ιστορία. Με τα μάτια φαντασίας, μπορούμε να δούμε το κάστρο πως ήταν παλιά. Μπορούμε να φανταστούμε μάχες, συμπλοκές,  πολιορκίες, δημιουργικές και ευχάριστες στιγμές, που έγιναν κατά καιρούς, από διάφορους κατακτητές.

*Να ακούσουμε καλπασμούς από άλογα βυζαντινών ιππέων, να περνούν ντυμένοι με τις βαριές ασπίδες τους και οπλισμένοι με τα μακριά κοντάρια.

*Να δούμε με τα μάτια της φαντασίας μας:

Φράγκους σταυροφόρους να περνούν οπλισμένοι με αλυσιδωτούς θώρακες και περικνημίδες, σιδερένια κράνη και χρωματιστές επενδύσεις

Βενετούς με τον άριστα εξοπλισμένο στρατό τους

Τούρκους με τα κανόνια να μάχονται στο κάστρο και τέλος

Έλληνες με φουστανέλες, καρυοφυλιάδες και σπαθιά να παίρνουν το κάστρο της Καλαμάτας.

*Πολλά μπορούμε να φανταστούμε μέσα στους αιώνες που διαδραματίστηκαν πάνω, γύρω και μέσα σε αυτά τα βουβά τείχη του κάστρου

*Στις μέρες μας είναι χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων , όπως αυτή που κάνουμε εμείς σήμερα , για να μάθουμε το κάστρο της Καλαμάτας μας που αγαπάμε τόσο πολύ.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ - ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

Τη βυζαντινή περίοδο, στην τοποθεσία της ακρόπολης των αρχαίων Φερών , οι βυζαντινοί είχαν χτίσει ένα οχυρό και ένα μοναστήρι.

Δυο χρόνια, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, κυρίευσαν την περιοχή, και ο νέος άρχοντας Βιλεαρδουινός έχτισε το κάστρο ή πύργο. Για λίγο το κυριάρχησαν οι Βενετοί και αργότερα προσαρτήστηκε στα κράτη του δεσπότη του Μιστρά. Αργότερα ήλθε στην κυριαρχία των Τούρκων, έπειτα των Βενετών, μετά ξανά των Τούρκων  και τέλος με την ελληνική επανάσταση του 1821 μέχρι και σήμερα βρίσκεται στα χέρια των Ελλήνων.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

*ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ  6^ΟΣ ΑΙΏΝΑΣ 1205

*ΦΡΑΓΚΟΙ 1205-1408, 1413-17, 1419-30

*ΒΕΝΕΤΟΙ  1408-13, 1417-19

*ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ  1430- 1458

*ΤΟΥΡΚΟΙ  1458- 1687

*ΒΕΝΕΤΟΙ 1685- 1715

*ΤΟΥΡΚΟΙ 1715- 1821

*ΕΛΛΗΝΕΣ 1821 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΜΥΝΑΣ  -  ΕΠΙΘΕΣΗΣ*

*ΠΡΩΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

 ΚΑΣΤΡΟ: ΠΥΡΓΟΙ, ΠΟΛΕΜΙΣΤΡΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ, ΠΕΡΙΔΡΟΜΟΣ

ΑΜΥΝΑ: ΠΕΤΡΟΒΟΛΑ, ΔΟΞΑΡΙΑ, ΣΦΕΝΔΟΝΕΣ,  ΔΟΚΟΙ, ΦΩΤΙΑ, ΚΑΥΤΗ ΠΙΣΣΑ

ΕΠΙΘΕΣΗ:  ΠΕΤΡΟΒΟΛΑ, ΚΡΙΟΣ, ΕΛΕΠΟΛΙΣ, ΧΕΛΩΝΗ, ΤΡΥΠΑΝΙ, ΚΛΙΜΑΚΕΣ

*ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΩΝ

ΚΑΣΤΡΟ: ΤΑΦΡΟΣ, ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΕΡΙΒΟΛΟΣ ΜΕ ΕΞΑΠΥΡΓΙΟ

ΑΜΥΝΑ: ΤΟΞΑ ΒΑΛΛΙΣΤΡΕΣ

ΕΠΙΘΕΣΗ: ΚΡΙΟΙ, ΒΑΛΛΙΣΤΡΕΣ ΕΛΕΠΟΛΕΙΣ, ΧΕΛΩΝΕΣ

*ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ

ΚΑΣΤΡΟ: ΠΡΟΜΑΧΩΝΕΣ, ΚΑΝΟΝΙΟΘΥΡΙΔΕΣ

ΑΜΥΝΑ: ΒΑΛΛΙΣΤΡΕΣ ΠΥΡΟΒΟΛΑ ΟΠΛΑ, ΦΟΡΗΤΑ ΠΥΡΟΒΟΛΑ ΕΜΠΡΗΣΤΙΚΕΣ ΧΕΙΡΟΒΟΜΒΙΔΕΣ

ΕΠΙΘΕΣΗ: ΒΑΛΛΙΣΤΡΕΣ ,ΦΟΡΗΤΑ ΠΥΡΟΒΟΛΑ, ΒΑΣΙΛΙΣΚΟΙ

*ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

ΚΑΣΤΡΟ: ΚΕΚΛΙΜΕΝΗ ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ, ΠΟΛΥΓΩΝΙΚΟΙ ΠΡΟΜΑΧΩΝΕΣ, ΠΥΡΓΟΙ, ΚΥΡΙΑ ΠΥΛΗ

ΤΑ ΟΠΛΑ ΑΜΥΝΑΣ - ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΗΤΑΝ ΣΧΕΔΟΝ  ΙΔΙΑ ΜΕ  ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ.

*ΣΗΜΕΡΑ

ΠΟΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

* Ανάλογες περιγραφές μπορεί να γίνουν και για την ενδυμασία των στρατιωτών, των διαφόρων εποχών.

ΤΟ ΟΝΟΜΑ "ΚΑΛΑΜΑΤΑ" ΣΕ ΚΕΙΜΕΝΑ 12^ΟΥ- 15^ΟΥ ΑΙΩΝΑ

*ΑΝΑΦΕΡΕΤΕ ΣΤΟ ΒΙΟ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΩΝΟΣ ΤΟ 1144

* ΣΤΟΝ ΑΡΑΒΑ ΓΕΩΓΡΑΦΟ ΕΝΤΡΙΣΙ 1106-1166

* Ο ΓΟΔΕΦΡΕΙΔΟΣ ΒΙΛΕΑΡΔΟΥΙΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ  και   ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ

*ΣΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ: ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΚΟΥΓΚΕΣΤΑΣ, ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΚΩΔΙΚΑ ΤΗΣ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗΣ  ΚΑΙ    ΣΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΚΩΔΙΚΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ.

5. ΟΙ ΒΙΛΕΑΡΔΟΥΙΝΟΙ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ

*ΒΙΛΕΑΡΔΟΥΙΝΟΣ- ΓΟΔΕΦΡΕΙΔΟΣ Α 1204- 1218

*ΓΟΔΕΦΡΕΙΔΟΣ Β 1218-1245

*ΓΟΥΛΙΕΛΜΟΣ 1245- 1278

*ΙΣΑΒΕΛΛΑ     ΚΑΙ   ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ

*Η ΙΣΑΒΕΛΛΑ ΕΜΕΙΝΕ ΧΗΡΑ ΤΟ 1277 ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ 14 ΕΤΩΝ ΓΙΑΤΙ ΠΕΘΑΝΕ Ο ΑΝΔΡΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ, ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΟΛΟΥ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ.

Ξαναπαντρεύτηκε τον φλωρέντιο Αναγαυικό από την Ολλανδία και παρέλαβε την ηγεμονία του Μορέως. Στο Μοριά η Ισαβέλλα έδειξε μεγάλη καλοσύνη και οι κάτοικοι την επονόμαζαν κυρά του Μορέως ή κυρά Ζαμπώ ή Ιζαμπώ. Ο Φλωρεντίνος έκανε ειρήνη με τον αυτοκράτορα την Κωνσταντινούπολης Ανδρόνικο Β και η ειρήνη κράτησε μόνο για 1 χρόνο , γιατί έγινε η κατάληψη της Καλαμάτας και επανέρχονται και πάλι οι βυζαντινοί.

ΚΟΚΧΥΛΙ (ΛΑΚΑΚΟΥΚΙΑ)*

Δυτικά της Αρκαδικής πύλης (πόρτες ή δίπυλη) της αρχαίας Μεσσήνης και λίγο δυτικότερα  από την παλαιοχριστιανική εκκλησία ¨Μοναστηράκιον¨ βρίσκονται τα χωριά Ζερμπίσια  και Κογχύλιο(Λακακούκια). Πάνω από το μικρό χωριό Κογχύλι είναι κτισμένο μικρό μεσαιωνικό κάστρο το λεγόμενο ¨Καστράκι¨, μέσα σε άλλο μεγαλύτερο προϊστορικό κάστρο. Στη νότια πλευρά του βρίσκεται ένας τεράστιος χαλιάς ,κατάλοιπα από αρχαία λατομεία που σχηματίστηκαν από τα θραύσματα των ογκολίθων που πελέκαγαν οι τεχνίτες για να χρησιμοποιηθούν στον τειχισμό της αρχαίας Μεσσήνης.

  Το νεώτερο καστράκι είναι φραγκικής επισκευής και αποδεικνύεται και από το τοπωνύμιο ¨ΜΠΟΥΡΚΟΥΝΕΖΗ¨. Το τοπωνύμιο αυτό είναι σύνθετο από τις λέξεις Μπούρκος και Νέζης. Το Μπούρκος στη φραγκοκρατία ήταν ο χώρος που γινόταν το εμπόριο για την εισαγωγή και τον εφοδιασμό του κάστρου σε τρόφιμα.. Από τη λέξη μπούρκος παράγεται και η λέξη Μπουργισέος που σημαίνει ¨αστός¨. Το δεύτερο συνθετικό Νέζης είναι το επώμυμο του ιδιοκτήτη Νέζη.. Έτσι στη λέξη Μπούρκο προστέθηκε το Νέζη και δημιουργήθηκε το Μπουρκουνέζη. Στη θέση ¨ΦΥΤΕΙΕΣ΄ ,στο κάτω μέρος του χωραφιού Γιάννη Γ. Νέζη υπάρχουν τα θεμέλια παλιάς βυζαντινής εκκλησίας με πολλούς τάφους.

Για κάθε ναό  θα πρέπει να συμπεριλαμβάνουμε 10 στοιχεία

*Ονομασία

*Τοποθεσία

*Διαστάσεις

*Αρχιτεκτονική

*Αγιογραφία

*Κατάσταση ναού

*Αιώνας κατασκευής

*Παρατήρηση

*Πρόταση

*Πρόσβαση

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΟΥΡΝΑΖΙΟΥ του Δ.Δ.  ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΕΙΟΥ

Ο ναός βρίσκεται σε απόσταση 1300 μέτρων από τον κεντρικό δρόμο Αθηνών -Μεσσήνης και  απέχει 21 χιλιόμετρα από την Καλαμάτα  Φτάνοντας στην κοινότητα Αριστοδημείου ,στρίβουμε στον οικισμό Βουρνάζι  και  όταν συναντάμε το δίχαλο Ανδρούσης –Αρσινόης και κατευθυνόμαστε προς Αρσινόη . Στα 500 μέτρα συναντάμε το χωματόδρομο ,κατευθυνόμαστε αριστερά και στα 300 μέτρα βρίσκεται ο ναός του αγίου Νικολάου.

 Είναι σταυρεπίστεγος με διαστάσεις 3,75Χ6,10.Κατά την αναστηλωσή του έγιναν αρκετά λάθη όχι από πρόθεση ,αλλά από αγνοια. Η αγία τράπεζα στηριζόταν σε κίονα  , ο οποίος σήμερα δεν υπάρχει καθώς και η μαρμάρινη  πλακα της αγίας τράπεζας.. Στο κάτω μέρος του τοίχου διακρίνεται η πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιϊα Στο νότιο τοίχο υπάρχει δίβολο παράθυρο διαστάσεων 0,3Χ0,8 και οι λοβοί χωρίζοναι με μαρμάρινο αμφικιονίσκο  που προερχόταν από παλαιότερο μεσοβυζαντινό κτίσμα

 Τα χαρακτηριστικά του ναού είναι:

*Ο αμφικιονίσκος

*Οι 2 σειρές πλίνθων σε όλο το ύψος του διβόλου παραθύρου και

*Ηο δοντωτη ταινία που περιβάλλει την εξωτερική σειρά των πλίνθων

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία οι ειδικοί επιστήμονες τον εντάσσουν μεταξύ 11^ου-14^ου αιώνα.

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΝΔΡΟΥΣΗΣ

Είναι ένας από τους ωραιότερους και των πλέον ενδιαφερόντων μνημείων της Μεσσηνίας και χρησιμεύει ως παρεκκλήσι στο νεκροταφείο της Ανδρούσης, κοντά στο μεσαιωνικό της κάστρο. Η διεύθυνση αναστηλώσεων έκανε τις εργασίες αποκατάστασης το έτος 1962 με βάση και τη χαλκογραφία του bloyel όπου η χαλκογραφία  με το σημερινό κτίσμα διαφέρουν κατά πολύ. Έχει εξωτερικές διαστάσεις 8,8 5 χ 4, 9 0. Έχει εξωτερικό ημιεξάγωνο. την αψίδα του ιερού και δύο εισόδους, μία προς Βορρά και την κεντρική προς δυσμάς

     Μεγάλη καταστροφή έχουν πάθει η Βόρεια και η Νότια πλευρά και στο εξωτερικό του δεν διεσώθησαν τοιχογραφίες ούτε γλυπτά αρχιτεκτονικά.. Οι τοίχοι στα ψηλά μέρη έχουν την πλινθοπερίκλειστη  κατασκευή ενώ τα χαμηλά από σχιστούς λίθους με μικρό μέγεθος, ενώ η ανατολική πλευρά παρουσιάζει την πλινθοπερίκλειστον τοιχοποιία.

     Οι στρώσεις των πλίνθων είναι μοναί, διπλαί και τους λίθους χωρίζουν 1,2, ή 3 κατακόρυφα τούβλα. Στην Ανατολική όψη διακοσμούνται δύο ευμεγέθεις σταυροί που συναντάμε στην Σαμαρίνα κοντά στην Ελληνοκλησιά (Σάμαρι) και στον αγιο Νικόλαο που είναι κοιμητήριο της Αρχαίας Μεσσήνης(Μαυρομμάτι). Οι 2 είσοδοι διαμορφώθηκαν με λίθινα θυρώματα γοτθικής τεχνοτροπίας και σώζεται σε πολύ κατάσταση στη Βορεινή πλευρά του ναού ,ενώ το άλλο έχει καταστραφεί εξ ολοκλήρου. και χαρακτηρίζεται ως ναός από τους σπουδαιότερους ναούς της Πελοποννήσου. Ο χωρισμός της επιφάνειας των τοίχων σε 2 ζώνες χαρακτηρίσει τους ναούς του 12^ου-13^ου αιώνα  με μη πλινθοπερίκλειστο την τοιχοποιϊα στα κάτω μέρη στην Πελοπόννησο και την κύρια Ελλάδα. Οι πλίνθινοι σταυροί ,οι οποίοι κοσμούν το ιερό  καθώς και τα διπλά ή τριπλά κατακόρυφα τούβλα μεταξύ των λίθων συνηθίζονται επίσης στο 12^ο και 13^ο αιώνα.

  Τα Γοτθικά θυρώματα είναι φραγκικής τεχνοτροπίας όπου οι κατακτητές επηρεάζουν με την τεχνοτροπία τους την ανέγερση μικρών επιβλητικών εκκλησιών. Τα παραπάνω στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το κτίσμα κατασκευάστηκε στα μέσα του 13^ου αιώνα όπου η Φραγκική δύναμη ήταν ισχυρή στην Πελοπόννησο. Ο άγιος Γεώργιος θεωρείται από τους παλαιότερους σταυρεπίστεγους ναούς της Ελλάδος. Η θέση χρονολόγηση και τα γοτθικά στοιχεία του ναού της Ανδρούσας, ενισχύει τις υποψίες ,ότι η γένεση της μορφής των σταυρεπίστεγων ναών δεν είναι άσχετη με τις δυτικές ιδέες.

Χαριστήριον εις Αναστάσιον Κ. Ορλάνδον

Τόμος Β Αθήναι 1966 σελ.271-285

Φωτογραφία εθνικής βιβλιοθήκης Παρισίων

ABEL BLOUEL EXPEDITION seintifigye de Moree Raris  Τόμος 1. Πιν. 18 Eglise a Antroyssa και σελ.21

ΣΑΜΑΡΙΝΑ ή ΖΩΩΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ

Το ΚΑΘΟΛΙΚΟ της ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ  είναι ναός δικιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο  και έχει γίνει λόγος για την ομοιοτητά του τέμπλου του με το τέμπλο της αγίας Σοφίας του Μιστρά ,το οποίο είναι κατακερματισμένο. Η συντήρηση, αποκατάσταση και αναστήλωση κτίσματος ,αγιογραφιών, γλυπτών , τέμπλου και φουρνικών ,έγιναν το 1960.

  Λέγεται και ναός της Σαμαρίνας που ίσως να δηλώνει το όνομα της Αυτοκράτειρας Σάντα Μαρίνα ,ενώ χριστιανικά σημαίνει Ζωοδόχος Πηγή.Οι βάσεις του ναού μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαίου ναού  και εξωτερικά-εσωτερικά υπάρχουν κολώνες Δωρικού ρυθμού . Εξωτερικά του τοίχου στη Νότια πλευρά υπάρχει σε λίθο η παρακάτω επιγραφή:

ΞΙΝΙΚΑ ΘΕΑΡ. Λ

ΠΟΥ ΣΗΜΑΊΝΕΙ <Πραζινίκα θεά Ρέα** θυγατέρα του Ουρανού και της Γης και σύζυγος του αδελφού αυτής Κρόνου. Εξωτερικά της εισόδου και δεξιά του κατωφλίου υπάρχει επιγραφή με ρωμαϊκά σύμβολα καθώς και στο ανατολικό μέρος. Στα 200 βήματα υπάρχουν κίονες κορινθιακοί και ερείπια χριστιανικών ναών. Υπήρχε  εκεί κοντά και συνοικισμός με το όνομα Ζευγολατάκι. Βορινά του ναού υπάρχουν τα απομεινάρια της αγίας Αικατερίνης και παραπάνω υπάρχει ο ερειπωμένος ναός του αγίου Λαζάρου που δεν έχει καν μελετηθεί. Δυτικά της Σαμαρίνας υπάρχει βυζαντινό υδραγωγείο  το οποίο τροφοδοτούσε με νερό το πηγάδι που υπάρχει νότια στον περίβολο του ναού.

  Στη Σαμαρίνα είναι χαρακτηριστικά τα κιονόκρανα το πλακοστρωμένο δάπεδο που σώζονται λωρίδες ψηφιδωτών και οι αγιογραφίες είναι καταστραμμένες από τον Αλάριχο το395 Μ.Χ. και Ιμπραήμ το 1825.

  Στη Σαμαρίνα  και άγιο Νικόλαο Μεσσήνης   χαρακτηριστικό είναι ο σχηματισμός σταυρών που σχηματίζονται από πλάκες και ορθογώνιους λίθους. Τέτοιου είδους σχηματισμοί υπάρχουν και σε άλλους ναούς της Ελλάδος.

 Το κτισιμό της διαφέρει χρονικά από τους διάφορους μελετητές της. Η παράδοση λέει ότι χτίστηκε το 850-900 από τον αυτοκράτορα Θεόφιλο τον Εικονομάχο προς τιμήν της  Ζωοδόχου πηγής , της Δεσποίνης Μαρίας και αργότερα ονομαζομένης από τους Φράγκους SANTA MARIA, από όπου προήλθε και το ονομά της.

  Άλλη παράδοση αναφέρει ότι την ανοικοδόμησε  ο αυτοκράτορας Ανδρονικος Β. Στην εποχή της αυτοκρατορίας του πατριάρχης ήταν ο Αθανάσιος , από Ανδρουσα και στη δεύτερη πατριαρχία του η Ανδρούσα έγινε έδρα επισκοπής. Κατασκευάστηκε από τον Ανδρόνικο προς τιμην του πατριάρχη υδραγωγείο και  υδραγωγός μήκους 12 χιλιομέτρων από <ΜΠΟΥΡΤΣΟΛΑΝΑ> για να υδρεύεται η Ανδρούσα και καταστάφηκε το 1821 από τους Ελληνες για να εξαναγκάσουν τους Τούρκους να παραδοθούν από έλλειψη νερού.

  Ο διαπρεπής ιεράρχης ΙΩΣΗΦ ΑΝΔΡΟΥΣΗΣ ,ήταν ο πρώτος υπουργός παιδείας και θρησκευμάτων κατά την επανάσταση του 1821

 Ορλάνδος ΑΒΜΕ ΙΑ 1969 σελ. 105,110 και εξ.

Ο πατριάρχης Αθανάσιος 1289-1293  και1303-1309

Ο πατριάρχης Αθανάσιος 1289-1293 και 1303-1309 πέρασε πολύ καιρό στα πιο διαφορετικά μοναστήρια και ερημητήρια και είχε ταραχώδη πατριαρχική θητεία. Δεν κατόρθωνε να αισθανθεί άνετα σε μια μεγαλούπολη και πολύ περισσότερο να προσαρμόσει τη νοοτροπία του στην πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας. Παρέμεινε ο αδιάλλακτος αναχωρητής και ηθικολόγος ακόμη και στον πατριαρχικό θρόνο. Οι σταθμοί του πατριάρχη Αθανασίου είναι η Θεσσαλονίκη, ο Άθως, η Ιερουσαλήμ. ο Λάτρος, το όρος Αυξεντίου, το Γαλήσιο , ο Γάνος  και ξανά ο Άθως. Η αλληλογραφία του πατριάρχη με τον αυτοκράτορα εμφανίζεται γύρω στις 180 φορές  ,όπου στις 160 αναφέρεται η λέξη εκκλησία που σημαίνει την εκκλησία στη Κων-πολη  ή την επισκοπή και σε πολλές περιπτώσεις την εκκλησία ως κτίριο.΄ Ήταν αυστηρός, δίκαιος, ασκητικός ,φιλάνθρωπος ιεράρχης, .δόκιμος επιστολογράφος και προσπαθούσε να επιβάλλει στον κλήρο λιτότητα και πειθαρχία. Θεωρούσε τον εαυτό του υπεύθυνο για την υλική και πνευματική κατάσταση του λαού της Κων-πολης. Το 1303-1309 ανέλαβε το ρόλο του προστάτη των ¨φτωχών¨ απέναντι στους ¨δυνατούς¨ και στο ίδιο το κράτος. Πρότεινε στον αυτοκράτορα να λάβει μέτρα για τα προβλήματα του πληθυσμού της πρωτεύουσας  και κατηγορούσε τους πλούσιους που συγκέντρωναν τρόφιμα στις αποθήκες του. Κατηγορούσε και τον κλήρο  γιατί αδιαφορούσε για την τύχη του ποιμνίου του. Όλα αυτά του δημιούργησαν αντιπάθειες  και το 1309 μέλη του κλήρου του απήγγειλαν  κατηγορίες εναντίον του. Ο  Αθανάσιος προτίμησε την παραίτηση από μια πιθανή καθαίρεση αποσοβώντας τον κίνδυνο καινούργιου σχίσματος.

   Η Ιταλική κυριαρχία  στη Μαύρη θάλασσα έλεγχε την εισαγωγή του σιταριού στη Κων-πολη και ο πατριάρχης Αθανάσιος στις αρχές του 14 αιώνα  έγραφε με αγανάκτηση για τους Ιταλούς ότι: ¨¨Η τούτων οφρύς, επεγγελώντων  ημίν εξ αγερωχίας και τοσούτον επυεφρονείν ως τας γυναίκας των πολιτών αντάλλαγμα σίτου λαμβάνειν φρυατόμενους, όπερ μη ίδοιεν

 Για τον πατριάρχη Αθανάσιο υπάρχει το παρακάτω επίγραμμα. Πάνσοφε Αθανάσιε , κλέος Ανδρούσης περίπυστον Αρχιερήων τε κλεινών δόξα σοφών( Εφημερίδα Ανδρούσης φύλλα 1-6)

Εφυγε μικρό παιδί απο την πατρίδα του και έγινε καλόγερος στα μοναστήρια της επαρχίας ΓΑΝΟΥ  και ΧΩΡΑΣ  στη ΘΡΑΚΗ  και ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ. Εκεί έζησε και γέρασε κληρικός.Ο Φραντζής  γράφει γι’ αυτόν:

«Παιδόθεν  ασκητικοίς γεγυμνασμένος πόνοις, διατρίβων δι’ εν τοις του ΓΑΝΟΥ όρεσιν ορμώμενος εκ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ εκ χώρας λεγόμενης ΑΝΔΡΟΎΣΑΣ.

Εκλέχτηκε το 1289, μετά τον θάνατο του πατριάρχη ΒΕΚΚΟΥ, Πατριάρχης ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, και κλήθηκε από τον αυτοκράτορα ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ Γ΄ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ. Δεν φημιζόταν για την μεγάλη μορφωσή του, αλλά ήταν καλόκαρδος ,απλούστατος, με δίχως επιδείξεις. Κατά την όψη ήταν σκούντουφλος και όταν θύμωνε έβγαινε από τα οριά του.

Πέθανε το 1310 και η εκκλησία τον ανακήρυξε ¨Α Γ Ι Ο ¨ και η μνήμη του καθορίστηκε  να γιορτάζεται  κάθε χρόνο στις 22 Οκτωβρίου.  Ο Ανδρόνικος για να τον ευχαριστήσει τιμώντας το προσωπό του κατασκεύασε έργα στη ΜΕΣΣΗΝΙΑ,  όπως το υδραγωγείο στη γενετειρά του ΑΝΔΡΟΥΣΑ, το ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΜΟΝΑΣΤΗΡΟ κοντά στα ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ και μετέθεσε την επισκοπή από τη ΜΕΣΣΗΝΗ στην ΑΝΔΡΟΥΣΑ.Ο Μητροπολίτης ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ είναι ¨ΤΙΤΟΥΛΑΡΙΟΣ ¨ ΑΝΔΡΟΥΣΗΣ.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΤΟΥ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ*

Η μονή καλείται και μονή της Παναγίας της κορυφής ή της Θεοτόκου της Επανωκαστριωτίσσης ή Μονή του Βουρκάνου της εικόνας της Παναγίας της Γοργοπάκουης, το Βουρκάνο, Παναγία η Βουρκανιώτισσα ή Χάρη της Βουρκανιώτισσας μοναστήρι και μοναστήρι του Βουλκάνου

  Η παράδοση τοποθετεί την ανιδρυσή του το 725 Μ.Χ. επι βασιλείας του Λέοντος Γ του Ισαύρου του Εικονομάχου.Μερικοί καλόγεροι ασκητές εικονολάτρες υπέστησαν άγριο διωγμό από τον αυτοκράτορα κατέφυγαν στην ΙΘΩΜΗ  κι έκτισαν το μοναστήρι πάνω στα θεμέλια του αρχαίου ιερού του ΙΘΩΜΑΤΑ ΔΙΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ  κατά τη γνωστή συνήθεια των φανατικών χριστιανών, που έκτιζαν χριστιανικές εκκλησίες πάνω στα ερείπια αρχαίων ναών για να τονίσουν ,έτσι, το θρίαμβο της νέας  θρησκείας του Χριστού κατά της ¨ειδωλολατρίας¨.

  Το σημερινό ¨καθολικό¨της Παναγίας της Βουλκανιώτισας αποδεικνύεται ότι έχει κτιστεί πάνω στα ερείπια του ναού του Διός Ιθωμάτα ,που είχε ανεγερθεί από τους πρώτους βασιλείς των Μεσσηνίων Πολυκάονα και Μεσσήνη ,από τα παρακάτω:

*¨Στα θεμέλια της εκκλησίας υπάρχουν μεγάλοι ογκώδεις τετράγωνοι λίθοι.

*Η αγία τράπεζα της εκκλησίας στηρίζεται πάνω σε βάση αρχαίου αγάλματος, που φέρει στις 3 προσόψεις του αρχαίες δυσανάγνωστες επιγραφές.

*Στα θεμέλια υπάρχουν θραύσματα κιόνων Δωρικού ρυθμού καθώς και επιγραφή σε εντοιχισμένη πλάκα που γράφει: ΔΙΟΙΔΙΜΑΡΧΙΔΗΣ ΚΑΙ ΑΤΤΙΑΚΟΣ ΔΗ ΣΩΤΗΡ.

 Το μοναστήρι έχει  διαστάσεις 50Χ28  , σε ένα κελί υπάρχει η χρονολογία 1756 και το καθολικό έχει διαστάσεις 10,15Χ13,5.

  Επί  πατριαρχίας Νεοφύτου  Β  (απελύθη το 1612) η εκκλησία ανακαινίστηκε  εκ βάθρων  και αργότερα τοιχογραφήθηκε από τους αγιογράφους αδελφούς ΜΟΣΧΟΥΣ  ,από το Ναύπλιο ΓΕΩΡΓΙΟ και ΔΗΜΗΤΡΙΟ το 1638,  όπως μαρτυρεί μια σωζόμενη επιγραφή. Το 1825 η βαρβαρότητα των ορδών του Ιμπραήμ πυρπόλησε, λεηλάτησε και έκλεψε πλούσια και πολύτιμα αναθήματα.

  Στις 15 Αυγούστου γίνεται μεγάλη γιορταστική εκδήλωση προς τιμήν της Παναγίας και στις 20  Σεπτεμβρίου  γιορτάζεται η κάθοδός της στο μετόχι στο Νησί ,όπου γίνεται λιτανεία στη διάρκεια της διαδρομής και στην πόλη.

  Η θέα από το καθολικό είναι πανοραμική όπου την ημέρα και νύχτα πλημμυρίζουν ευχάριστα συναισθήματα βλέποντας τα μεσσηνιακά χωριά και το Μεσσηνιακό κόλπο.

  Νότια του ναού του Καθολικού της Ιθώμης βρίσκονται 2 δεξαμενές νερού σε βράχους.Νοτιώτερα σε 150 πήχες είναι η καλουμένη του καιρού η τρύπα που έχει αρκετο βάθος και συγκοινωνεί με άλλη στη θέση Λυγίδη ,νότια του όρους Εύα και με μια άλλη στη θέση Κρουτιρε Β.Α. του όρους Ιθώμη (σημερινό χωριό Κροντηρέ).

  Υπήρχε δίπλα στο καθολικό βυζαντινό κτίριο που κατά τους γέροντες εκαλείτο αγιοι Απόστολοι και χρησίμευε ως ναός του παρακείμενου μετοχίου της μονής Βουλκάνου  και καταστράφηκε το 1700 όπου σκοτώθηκαν 4 μοναχοί από την διαμάχη μοναχών –Τούρκων. Δυτικά του ναού υπάρχουν ερείπια πύργου βυζαντινής εποχής και υπήρχε λίθος  με την επιγραφή ΛΥΡΣΕΝ.

Στο ιερό του Ιθωμάτα Διός γινόταν γιορτή καλουμένη <ΙΘΩΜΑΙΑ> και εξελέγετο κατ έτος ιερεύς..Την οργάνωση αναλάμβαναν αγωνοθέτες και ο χώρος τελεσής τους ήταν το στάδιο Είχαν εκτός των άλλων και αγώνες μουσικής όπως αναφέρεται σε επιγραφή από τους στίχους του ποιητή Ευμήλου τον 6^ο Π.Χ.αιώνα,

:

Τω γαρ Ιθωμάτα καταθύμιος επλετομούση

α καθάρα και ελεύθερα σαμβαλα έχουσα

γιατί τα Ιθωμαία ήταν και  πολιτιστικοί αγώνες με χορό , θέατρο ,μουσική και αθλητικούς αγώνες. Έτσι αποδεικνύεται ότι το ιερό υπήρχε και λειτουργούσε πριν από την ίδρυση της Μεσσήνης το 369 Π.Χ. Στο ιερό του ναού τελούνταν θυσίες ,έτρωγαν πλησίον του Διός των και έφερναν κάθε μέρα νερό από την πηγή Κλεψύδρα.Θυσίες τελούνταν και στο ναό του Παμμίσου ,από τον Δωτάδα ,γιο του Συβότα.

  Με τη μέθοδο των φρυκτωριών μαθεύτηκε η πτώση της Τροίας σε μια βραδυά  μιας και τότε οι τηλεπικοινωνίες χρησιμοποιούσαν τις φωτιές και την επικοινωνία με τις βίγλες .

Το φωτάναμμα στο  Καθολικό του Βουλκάνου Μεσσηνίας είχε διαστάσεις 7.50μ μήκος, 2.61μ πλάτος και 3.06μ ύψος και στους τοίχους υπήρχαν αγιογραφίες. Χρησιμοποιείτο για θέρμανση, καταφύγιο και τόπο προσευχής όταν το κρύο γινόταν αβάσταχτο και εκ περιπροπής  κατέφευγαν οι μοναχοί για να ζεσταθούν και να συνεχίσουν το θεάρεστο έργο τους

Ο πατρινός γκραβουρίστας  Γιώργος Τσονακίδης με τη συνεργασία του Γιάννη Λύρα δημιούργησε σε γκραβούρες τα παραπάνω μοναστήρια .

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΟΥΡΝΑΖΙΟΥ του Δ.Δ.  ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΕΙΟΥ

Ο ναός βρίσκεται σε απόσταση 1300 μέτρων από τον κεντρικό δρόμο Αθηνών -Μεσσήνης και  απέχει 21 χιλιόμετρα από την Καλαμάτα  Φτάνοντας στην κοινότητα Αριστοδημείου ,στρίβουμε στον οικισμό Βουρνάζι  και  όταν συναντάμε το δίχαλο Ανδρούσης –Αρσινόης και κατευθυνόμαστε προς Αρσινόη . Στα 500 μέτρα συναντάμε το χωματόδρομο ,κατευθυνόμαστε αριστερά και στα 300 μέτρα βρίσκεται ο ναός του αγίου Νικολάου.

 Είναι σταυρεπίστεγος με διαστάσεις 3,75Χ6,10.Κατά την αναστηλωσή του έγιναν αρκετά λάθη όχι από πρόθεση ,αλλά από αγνοια. Η αγία τράπεζα στηριζόταν σε κίονα  , ο οποίος σήμερα δεν υπάρχει καθώς και η μαρμάρινη  πλακα της αγίας τράπεζας.. Στο κάτω μέρος του τοίχου διακρίνεται η πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιϊα Στο νότιο τοίχο υπάρχει δίβολο παράθυρο διαστάσεων 0,3Χ0,8 και οι λοβοί χωρίζοναι με μαρμάρινο αμφικιονίσκο  που προερχόταν από παλαιότερο μεσοβυζαντινό κτίσμα

 Τα χαρακτηριστικά του ναού είναι:

*Ο αμφικιονίσκος

*Οι 2 σειρές πλίνθων σε ολο το ύψος του διβόλου παρθύρου και

*Ηο δοντωτη ταινία που περιβάλλει την εξωτερική σειρά των πλίνθων

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία οι ειδικοί επιστήμονες τον εντάσσουν μεταξύ 11^ου-14^ου αιώνα.

ΜΥΣΤΡΑΣ

   Το κάστρο του κτίστηκε από το Γουλιέλμο Βιλαρδουϊνο  το 1249 και είναι στην κυριαρχία των Φράγκων  μέχρι το 1262.

*1262-1348. Είναι πρωτεύουσα της Πελοποννήσου  ,στη δύση της βυζαντινής  αυτοκρατορίας. Το κάστρο παραδίδεται στους βυζαντινούς και γύρω του αναπτύσσεται η καστροπολιτεία του Μυστρά

*1348-1460. Είναι  η έδρα του  Δεσποτάτου του Μωρέως.

*1460-1685. Είναι στην κατοχή των Τούρκων.

*1685-1715. Είναι στην κατοχή των Ενετών.

*1715-1821. Είναι στην κατοχή των Τούρκων.

*1834. Ο Όθωνας ιδρύει την Σπάρτη και οι κάτοικοι του Μυστρά μετακινούνται στην  νέα πόλη.

*1922. Ο Μυστράς κηρύσσεται αρχαιολογικός χώρος.

*1953. Αποχωρούν οι τελευταίοι κάτοικοι.

*1989 . Η UNESKO κηρύσσει το Μυστρά πολιτιστικό αγαθό παγκόσμιας κληρονομιάς.

*2001-2002. Το Υπουργείο Πολιτισμού και η 5^η εφορεία βυζαντινών αρχαιοτήτων Σπάρτης συνδιοργανώνουν τις <ΩΡΕΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ>

  Η μεγαλοπρέπεια του Μυστρά οφείλεται κυρίως στις 13 εκκλησίες . Ο Πατρινός γκραβουρίστας Γιώργος Τσονακίδης έχει σχεδιάσει την πόλη του Μυστρά σε ασπρόμαυρη γκραβούρα και τους ναούς Περίβλεπτο και Παντάνασσα σε έγχρωμη και ασπρόμαυρη γκραβούρα.

ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ

Από τις περίπου 40 βυζαντινές εκκλησίες της Μονεμβασιάς ξεχωρίζει η αγία Σοφία στο πιο απόκρημνο Βορεινό σημείο του βράχου, κτισμένη από τον αυτοκράτορα Ανδρνικο Β , στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1287-1328.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Σήμερα ο πολιτισμός μας βρίσκεται σε  κρίσιμη καμπή μιας και υπάρχουν πληθώρα περιβαλλοντικών προβλημάτων, η διαχείριση φυσικών πόρων  και αποβλήτων δεν είναι η ενδεδειγμένη με παραδείγματα το βιολογικό καθαρισμό, στην Ψυτάλλεια και τη μελέτη για την εκτροπή του Αχελώου, η νομοθεσία καταστρατηγείται, η παιδεία μας αλλοιώνεται με πρόσφατο το  παράδειγμα της ιστορίας της έκτης δημοτικού, η διατροφή μας δεν είναι και τόσο υγιεινή και η κοινωνία μας δεν έχει πυξίδα προσανατολισμού, ξεκομμένη από τις ρίζες της.  Αν υποβαθμιστεί, πληγεί, ή καταστραφεί ο πολιτισμός μας, τότε τα πάντα θα έχουν χαθεί. Δεν θα υπάρχει πλέον δυνατότητα έστω κάποιας αντίδρασης στην υποταγή και τον αφανισμό. Υπάρχουν όμως ελάχιστοι που αντιστέκονται όταν επιχειρηθεί ολόπλευρα και συστηματικά να γίνουμε άμορφη μάζα της παγκοσμιοποίησης χωρίς γλώσσα, ιστορία, μύθους, πίστη θρησκευτική ή μη, ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις και συμπεριφορές. Υπάρχουν φωνές αντίδρασης που θα τον αναπτύσσουν και εμπλουτίζουν συνεχώς, διατηρώντας έτσι την ιστορία και φιλοξενία της Ελλάδος. .Η γνωριμία της περιοχής μας αποτελεί το θεμέλιο που θα κρατήσει το οικοδόμημα που λέγεται εθνική συνείδηση. Όσο περισσότερο μελετά κάποιος τον τόπο του, τόσο συνειδητοποιεί εκείνα που ακόμη λείπουν, για να τον γνωρίσει σε βάθος.. Αυτό το συναίσθημα το ένιωθα και νιώθω πολύ ζωηρά στην ψυχή μου, στις περιηγήσεις μας, φωτογραφήσεις τους και ερευνές μας, στην περιοχή μας.

Παρά την καλή μας πρόθεση και διάθεση, σίγουρα υπάρχουν αναπάντητα ερωτήματα, σφάλματα, λάθη, παραλείψεις και ανακρίβειες. Αν όμως συμβάλλει, παρά τις παραπάνω παρατηρήσεις μας, στο να μάθουμε να αγαπάμε την περιοχή μας και τον τόπο μας, τότε  η ανάρτηση αυτή έχει εκπληρώσει το σκοπό της, για τον οποίο γράφτηκε.

 Φωτό άλμπουμ