Δημήτρης Χίου Το αριστοτελικό κοινωνικό κράτος…

Η αριστοτελική έννοια της πόλης ως της «κοινωνίας των ελεύθερων και των ίσων» [ΗθΝικομ. 1134 a, 30-35] συνδέεται αναπόσπαστα με την ιδέα της «κατά μέρος» δικαιοσύνης. Έργο της η επιδίωξη και διαφύλαξη της ισότητας μεταξύ των κοινωνών που την απαρτίζουν.

Κατά την ανάλυση της δικαιοσύνης ως ειδικής αρετής ο Αριστοτέλης εισάγει μια βασική διάκριση: αυτήν μεταξύ διανεμητικής και διορθωτικής δικαιοσύνης, βασική διάκριση και πολιτικό κατηγόρημα που σήμερα ονομάζουμε «κοινωνικό κράτος».

Η δ ι α ν ε μ η τ ι κ ή δικαιοσύνη η οποία θεμελιώνεται στην αναλογική ισότητα, προβλέπει ότι κάθε άτομο συμμετέχει στην απόλαυση των αγαθών κατά τρόπο ίσο «προς τα εισενεχθέντα» [ΗθΝικομ. 1131 b, 35-40] για την πραγμάτωση του σκοπού που καθόρισε η κοινωνία με κοινή απόφαση [ΗθΝικομ. 1167 a, 25-1167 b, 20].
Κάθε πολίτης μπορεί να συνεισφέρει, καταρχήν, με διαφορετικούς τρόπους στη λειτουργία της κοινωνίας ανάλογα με τις δυνατότητές του. Έτσι, οι «ενάρετοι» συνεισφέρουν την αρετή τους [ΗθΝικομ. 1103 a, 9. 1107 a, 2. 1106 b, 36]. Άλλοι πολίτες, οι «εύποροι», συμβάλλουν με τον πλούτο τους, στο μέτρο που είναι απαραίτητος για την πραγμάτωση της ηθικής-υλικής συμβίωσης της πολιτικής κοινωνίας. Τίθεται τώρα το ερώτημα: πως κατανέμει η πολιτική κοινωνία τα αγαθά που συνεισφέρονται; 

Κατά την δ ι ο ρ θ ω τ ι κ ή δικαιοσύνη [ΗθΝικομ. 1131 b, 30-35] δεν αρκεί η κοινωνία των πολιτών [«πολιτικόν δίκαιον»] να διανείμει τα αγαθά της σύμφωνα με την αναλογική ισότητα. Πρέπει επίσης να εγγυηθεί την διανομή αυτή ώστε οι πολίτες να μην στερηθούν τις απολαύσεις τους, γιατί άλλως η ισότητα θα παραβιαζόταν συνεχώς. 

Υπό τις συνθήκες αυτές, οι οποίες απειλούν να καταστρέψουν την εικόνα της πολιτικής κοινωνίας ως της κοινότητας των ίσων, η διορθωτική δικαιοσύνη καλείται να αποκαταστήσει την «βλάβη» του παθόντα με βάση την ισότητα. Πράγμα που εν κατακλείδι σημαίνει ότι σύμφωνα με την αρχή αυτή, κανένας δεν δικαιούται να κατέχει τίποτε περισσότερο ή τίποτε λιγότερο από ό,τι του ανήκει…