Πρόκειται για μονόκλιτο ναΐσκο που βρίσκεται μισό χιλιόμετρο περίπου βορειοανατολικά της Μονής Γαρδικίου, στα δεξιά του δημόσιου επαρχιακού δρόμου που οδηγεί από τη Θουρία στην κάτω Άμφεια (κάτω Γαρδίκι). Κτισμένο στη βορειοδυτική πλευρά μιας μεγάλης έκτασης γης (κήπου), στην περιοχή «Βούλα» ή «Μοναστηριακός μπαξές» για τον οποίο θα κάνουμε λόγο αργότερα, φέρει έκδηλα όσο και έντονα τα ίχνη της φθοράς.
Από το αρχικό κτίσμα σώζεται μόνον ένα μικρό μέρος του, ενώ όλο το υπόλοιπο είναι ανακατασκευασμένο, προφανώς, σε νεότερα χρόνια και μάλιστα από ανθρώπους άσχετους με τη βυζαντινή τέχνη. Τα τελευταία χρόνια η στέγη και το μεγαλύτερο μέρος της τοιχοδομίας του ναΐσκου, είχαν καταρρεύσει και το όλο κτίσμα, χωμένο μέσα σε πυκνό βατώνα, κινδύνευε να υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές. Από μαρτυρίες υπέργηρων κατοίκων του χωριού μάθαμε ότι, τα παλαιότερα χρόνια, για μεγάλο διάστημα, στον ιερό αυτό χώρο έβρισκε καταφύγιο κάποιο αφύλακτο ζώο.
Επειδή, παρά τις επανειλημμένες οχλήσεις των, κατά καιρούς, εφημερίων και των κατοίκων του χωριού, η αρχαιολογική υπηρεσία της περιοχής, για πάρα πολλά χρόνια, δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για την τύχη του ναΐσκου, οι κάτοικοι πήραν την υπόθεση στα χέρια τους. Έτσι, δίχως τη γνώμη κάποιου ειδικού και χωρίς καμιά υποψία για τη βλάβη που θα μπορούσαν να προξενήσουν στο σημαντικό αυτό μνημείο, αφού αγνοούσαν τη μεγάλη καλλιτεχνική αξία του, αποφάσισαν να τον αναστηλώσουν και να τον ευπρεπίσουν, με τον τρόπο που εκείνοι γνώριζαν και με μοναδικό κίνητρό τους να αποδώσουν την πρέπουσα τιμή στην Παναγία μας, γιορτάζοντας τη μνήμη της κάθε Δεκαπενταύγουστο.
Έτσι, χωρίς ιδιαίτερη σκέψη, με την καθοδήγηση του γνωστού για τη φιλεργία του παπα-Βασίλη Μαλαπάνη, εφημέριου της Υπαπαντής του Σωτήρος Αμφείας, καθάρισαν τον βατώνα και ανέδειξαν τον μισογκρεμισμένο ναΐσκο. Στη συνέχεια, αποκατέστησαν τους τοίχους στο παλιό ύψος τους και κατασκεύασαν ξύλινη στέγη. Στο εσωτερικό του τοποθέτησαν δάπεδο από πλακάκια και κατασκεύασαν τσιμεντένια προσκυνητάρια, ένθεν και ένθεν της Ωραίας Πύλης, όπου τοποθέτησαν εικόνες του εμπορίου, στο αριστερό της κοίμησης και στο δεξιό του Αγίου Νεκταρίου. Ευτυχώς, παρά τις άστοχες και εντελώς άτεχνες παρεμβάσεις τους, που ζημίωσαν καταφανώς το κτίσμα αισθητικά και αλλοίωσαν δραματικά το χαρακτήρα του, δεν προκάλεσαν την παραμικρή φθορά στις σωζόμενες αγιογραφίες του. Αντιθέτως, μάλιστα, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι τις προφύλαξαν από μεγαλύτερη φθορά και, ενδεχομένως, από ολοκληρωτική καταστροφή.
Παρά ταύτα, κάποια στιγμή, με μέριμνα του παπα-Βασίλη, θα πρέπει να διορθωθεί το λάθος που έγινε και η αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία να δρομολογήσει τη μελετημένη και ορθή αποκατάστασή του ναΐσκου, ώστε και το μνημείο να διασωθεί και η επιθυμία των κατοίκων για απόδοση τιμής και λατρείας στην Παναγία μας να γίνει σεβαστή.
Μελετώντας προσεκτικά το διάκοσμο του ναΐσκου, έχουμε τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε ότι το αληθινά ωραίο αυτό κτίσμα, παρά τις μεγάλες φθορές που έχει υποστεί, όχι μόνον από το χρόνο αλλά και από τη γενική εγκατάλειψή του, αφού ήταν για χρόνια εκτεθειμένο σε δύσκολες καιρικές συνθήκες, ήταν ιστορημένο με πολλή τέχνη και επιμέλεια και με καλλιτεχνικό μεράκι.
Μελετώντας προσεκτικά το διάκοσμο του ναΐσκου, έχουμε τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε ότι το αληθινά ωραίο αυτό κτίσμα, παρά τις μεγάλες φθορές που έχει υποστεί, όχι μόνον από το χρόνο αλλά και από τη γενική εγκατάλειψή του, αφού ήταν για χρόνια εκτεθειμένο σε δύσκολες καιρικές συνθήκες, ήταν ιστορημένο με πολλή τέχνη και επιμέλεια και με καλλιτεχνικό μεράκι.
Συγκεκριμένα, στη κόγχη του Ιερού Βήματος διακρίνουμε την Πλατυτέρα με τη γνωστή επιγραφή: «Το στερέωμα των επί σοί πεποιθότων. στερέωσον Κύριε την Εκκλησίαν ήν εκτήσω τω τιμίω σου αίματι». Στη συνέχεια, εικονίζονται ιεράρχες εν ώρα λειτουργίας, στο μεγαλύτερο μέρος τους κατεστραμμένοι, οι οποίοι ατενίζουν προς τον τοποθετημένο πάνω στην αγία Τράπεζα μελισμό (Αμνό).
Η καλύτερα σωζόμενη τοιχογραφία είναι του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ο οποίος εικονίζεται με πλήρη αρχιερατική στολή. Με το δεξί χέρι του ευλογεί και με το αριστερό κρατάει ειλητάριο με τη λειτουργική ευχή: «Ο Θ{εός), ο Θ(εό)ς ημών, ο τον ουράνιον άρτον την τροφήν του (παντός)…». Λίγο πιο δεξιά εικονίζεται ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος να κρατάει τη Βίβλο και με τα δύο του χέρια. Στη μικρή κόγχη της Πρόθεσης είναι ζωγραφισμένη η Άκρα Ταπείνωση και χαμηλότερα ο άγιος Ελευθέριος.
Η καλύτερα σωζόμενη τοιχογραφία είναι του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ο οποίος εικονίζεται με πλήρη αρχιερατική στολή. Με το δεξί χέρι του ευλογεί και με το αριστερό κρατάει ειλητάριο με τη λειτουργική ευχή: «Ο Θ{εός), ο Θ(εό)ς ημών, ο τον ουράνιον άρτον την τροφήν του (παντός)…». Λίγο πιο δεξιά εικονίζεται ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος να κρατάει τη Βίβλο και με τα δύο του χέρια. Στη μικρή κόγχη της Πρόθεσης είναι ζωγραφισμένη η Άκρα Ταπείνωση και χαμηλότερα ο άγιος Ελευθέριος.
Η αγία Τράπεζα είναι κτιστή σιγμοειδής και το ημικύκλιό της εφάπτεται στο ημικύκλιο της κόγχης. Στην εμπρόσθια επιφάνειά της απεικονίζεται ο προφήτης Ιωνάς με το μισό σώμα του έξω από την κοιλιά του κήτους, κατά την ώρα που τον ξερνάει στη θάλασσα. Με τα δυο του χέρια κρατάει ανοιχτό ειλητάριο, που φέρει την επιγραφή:«Εβόησα εν θλίψει μου προς τον θεόν μου και εισήκουσέ μου».
Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι, παρόλο που το εικονογραφικό θέμα του Ιωνά είναι γνωστότατο από την παλαιοχριστιανική τέχνη, η απεικόνισή του εντός του Ιερού Βήματος και μάλιστα στην πρόσοψη της αγίας Τράπεζας, είναι κάτι που συναντάται σπάνια. Και, επειδή η αγία Τράπεζα, ανάμεσα στους άλλους συμβολισμούς, έλαβε και την έννοια του τάφου του Χριστού, σημαίνει την εκ του τάφου τριήμερο ανάσταση του Κυρίου.
Στην ίδια επιφάνεια της αγίας τράπεζας είναι ζωγραφισμένος και ο άγιος Ταράσιος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, γνωστός από την αναστήλωση των εικόνων, πιθανόν, επειδή, σε κάποιο λόγο του για τη Θεοτόκο, είχε αναφερθεί και στο γεγονός αυτό. Άλλωστε, όπως έχει ήδη αναφερθεί, το ναΰδριο για το οποίο γίνεται λόγος, είναι αφιερωμένο στη Θεοτόκο.
Συγκρίνοντας με προσοχή ενδεικτικά έργα των ζωγράφων που ιστόρησαν το σωζόμενο διάκοσμο του ναϋδρίου της Κοίμησης, με αντίστοιχά τους ιστορημένα στο διάκοσμο του καθολικού της Μονής Βουλκάνου, διαπιστώνουμε εκπληκτική ομοιότητα. Για παράδειγμα, τα χρώματα και τα σχέδια που επιλέγει ο ζωγράφος του ναϋδρίου στο διάκοσμο του πετραχηλιού του Χρυσοστόμου και ο γραφικός χαρακτήρας της επιγραφής που υπάρχει στο ειλητάριό του, καθώς και της επιγραφής στην κόγχη του Ιερού, είναι ο ίδιος με το χαρακτήρα των επιγραφών του Βουλκάνου ακόμη και της κτιτορικής.
Συγκρίνοντας με προσοχή ενδεικτικά έργα των ζωγράφων που ιστόρησαν το σωζόμενο διάκοσμο του ναϋδρίου της Κοίμησης, με αντίστοιχά τους ιστορημένα στο διάκοσμο του καθολικού της Μονής Βουλκάνου, διαπιστώνουμε εκπληκτική ομοιότητα. Για παράδειγμα, τα χρώματα και τα σχέδια που επιλέγει ο ζωγράφος του ναϋδρίου στο διάκοσμο του πετραχηλιού του Χρυσοστόμου και ο γραφικός χαρακτήρας της επιγραφής που υπάρχει στο ειλητάριό του, καθώς και της επιγραφής στην κόγχη του Ιερού, είναι ο ίδιος με το χαρακτήρα των επιγραφών του Βουλκάνου ακόμη και της κτιτορικής.
Επίσης, το ευαγγέλιο που κρατά ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος στο ναΰδριο της Κοίμησης του Γαρδικίου και το ευαγγέλιο που φέρει ο Πέτρος Αλεξανδρείας και ο Γρηγόριος ο Παλαμάς στο καθολικό του Βουλκάνου, είναι εντελώς όμοια. Ο διάκοσμος του ωμοφορίου, και πάλι του Χρυσοστόμου, ο καλλωπισμένος με τριφύλλια, είναι ακριβώς ο ίδιος με εκείνον του ωμοφορίου των αγίων Βλασίου, Διονυσίου Αρεοπαγίτου και αγίου Μελετίου, των ιστορημένων στο Βουλκάνο.
Βάσει των ανωτέρω, μπορούμε να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα τα εξής: Οι τοιχογραφίες και των δύο μνημείων είναι έργα έμπειρων και ταλαντούχων καλλιτεχνών, η τεχνοτροπία τους βρίσκεται πολύ κοντά στη μεγάλη Κρητική τέχνη και έχουν ιστορηθεί στο τέλος του 16ου και τις αρχές του 17ου αιώνα.
Βάσει των ανωτέρω, μπορούμε να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα τα εξής: Οι τοιχογραφίες και των δύο μνημείων είναι έργα έμπειρων και ταλαντούχων καλλιτεχνών, η τεχνοτροπία τους βρίσκεται πολύ κοντά στη μεγάλη Κρητική τέχνη και έχουν ιστορηθεί στο τέλος του 16ου και τις αρχές του 17ου αιώνα.
Τέλος, αν λάβουμε υπόψη μας ότι, σε πολλά μέρη της περιοχή μας, με σημαντικότερο εκείνο της Μονής του Βουλκάνου, τις δύο πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα, αγιογραφούσαν οι Ναυπλιώτες αδελφοί Μόσχοι, θεωρούμε πολύ πιθανό, παράλληλα με τις άλλες υποχρεώσεις τους ή και λίγο αργότερα να ανέλαβαν και την αγιογράφηση των ναϋδρίων της Κοίμησης και των αγίων Αναργύρων της Μονής Γαρδικίου.
Σχετικά με τον κήπο (μπαξέ), από διηγήσεις του πατέρα μου και άλλων συγχωριανών, γνωρίζω τα εξής: Οι μοναχοί καλλιεργούσαν σ’ αυτόν, αρχικά, τα απαραίτητα για τις διατροφικές ανάγκες τους οπωροκηπευτικά. Αργότερα,όμως, με τη βοήθεια κάποιων ενοικιαστών των κτημάτων της Μονής, φύτεψαν σε αναβαθμίδες πλούσιους αμπελώνες που παρήγαγαν άφθονα γλυκύτατα σταφύλια, άλλα επιτραπέζια και άλλα για παραγωγή κρασιού. Στον ίδιο χώρο, εκτός από οπωροκηπευτικά, καλλιεργούσαν ελαιόδεντρα, συκιές, πολλές μουριές, μια και την εποχή εκείνη ανθούσε στη Μεσσηνία η σηροτροφία, και προπάντων σταφίδα.
Στο μεγάλο κάμπο πλησίον της Μονής, όπως φαίνεται από την υπ' αριθ΄ 160/27-5-1928 πράξη του ηγουμενοσυμβουλίου της Μονής, που υπογράφεται από τον τότε ηγούμενό της, ιερομόναχο Χρυσόστομο Παπασαραντόπουλο και το μοναχό Νεόφυτο Μαυροειδή, υπήρχε σταφιδάμπελος σαράντα (40) στρεμμάτων περίπου. Επειδή, όμως, "η απόδοσις της σταφιδαμπέλου ταύτης μέχρι σήμερον ήτο εις το ανώτατον όριον 4.500 δραχμαί" και επειδή, "εάν εκποιηθή η αξία της, κατά την γνώμην ειδημόνων,θέλει υπερβή τας εκατόν χιλιάδας (100.000) δραχμάς, αίτινες θέλουσιν αποδίδει ετησίως άνω των 6.500 δραχμών, εις χρεόγραφα του Α΄αναγκ. δανείου, ζητείται η άδεια του διοικητικού συμβουλίου του Γενικού Εκκλησιαστικού Ταμείου, προκειμένου να προβούν σε πλειοδοτική δημοπρασία για την εκποίησή της. Άλλωστε, "το κτήμα τούτο λόγω της παραμελήσεως των εκάστοτε ενοικιαστών ευρίσκεται εις κατάστασιν τοιαύτην ώστε μετ' ολίγα έτη δεν θέλει αποδίδει τίποτε, μη δυναμένης της Μονής να προβή εις την ανόρθωσιν αυτού". Εκείνο, πάντως, για το οποίο ο κήπος (μπαξές) είχε αποκτήσει ιδιαίτερη φήμη στην ευρύτερη περιοχή και όχι μόνον, ήταν, κυρίως, τα εσπεριδοειδή του. Δεν ήταν, επομένως τυχαίο, που η Μονή είχε, κατ’ επανάληψη, βραβευτεί για τα περίφημα πορτοκάλια και τα λεμόνια της.
Στην πλούσια παραγωγή τους συνέβαλε, πρωτίστως, η αξιοποίηση του περισσεύματος του νερού παρακείμενης πηγής, στην οποία, όπως μας πληροφορούν οι Αθηναϊκές εφημερίδες «Ελπίς» (20- 4-1856, αρ. φ. 849, σελ. 3440.) και «Ήλιος» (21-4- 1856, αρ. φ. 62, σελ. 2.),"το Καλοκαίρι του 1855, με δαπάνη του Δήμου, κατασκευάστηκε δίκρουνη μεγάλη βρύση" που σώζεται μέχρι σήμερα. Η βρύση αυτή εξυπηρετούσε, κυρίως, τις ανάγκες των κατοίκων του χωριού, αλλά και των διερχομένων από αυτό.
Από το βιβλίο πράξεων της Μονής, μαθαίνουμε ότι το Νοέμβριο του 1914, το ηγουμενοσυμβούλιο, αποτελούμενο από τους: Νικηφόρο Πράτη, ηγούμενο, Κύριλλο Νικολακόπουλο και Γεράσιμο Φραγγιό, μέλη, με την υπ' αριθ. (36/18-11-1914) πράξη τους, κατήγγειλαν κάποιους κατοίκους του χωριού Γαρδικίου ότι στις 15 Αυγούστου, όταν οι πατέρες είχαν μεταβεί στη Μονή Μαρδακίου για τον ετήσιο εορτασμό της Παναγίας, εκείνοι, εκμεταλλευόμενοι την απουσία τους, "εκ συμφέροντος κινούμενοι" έκαναν αγωγή προσωρινών μέτρων κατά του ενοικιαστού του κήπου της Μονής, διεκδικώντας το νερό υπέρ της κοινότητας.
Με κανέναν τρόπο,βεβαίως, δεν μπορούμε να διαψεύσουμε ή να επαληθεύσουμε τους ισχυρισμούς της μιας ή της άλλης πλευράς, αφού δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τις αληθινές προθέσεις τους. Το πιθανότερο, όμως είναι πως οι κάτοικοι αυτοί θεωρούσαν ότι το νερό της βρύσης ανήκε στο χωριό και ότι οι ενοικιαστές επιχειρούσαν να το ιδιοποιηθούν. Γι αυτό και με αναφορά τους προς το Ειρηνοδικείο Αμφείας, εκπροσωπώντας ολόκληρη την κοινότητα, κατήγγειλαν τους συγχωριανούς τους, ενοικιαστές των κτημάτων της Μονής και ζήτησαν τη λήψη προσωρινών μέτρων εναντίον τους.
Επειδή, όμως, όπως υποστήριζαν οι πατέρες, η Μονή "προ αμνημονεύτων χρόνων"χρησιμοποιούσε το νερό για τις πολυποίκιλες ανάγκες της (ύδρευση,πότισμα ζώων, πότισμα του κήπου, κατάβρεγμα των αλωνιών, κατά την προετοιμασία της επίστρωσης για το λιάσιμο της σταφίδας κλπ) και επειδή "είχε να ζημιωθή σημαντικώς, αν δεν διεκδικούσαν τα νόμιμα δίκαιά της" ζήτησαν άδεια από το διοικητικό συμβούλιο του Γενικού Εκκλησιαστικού Ταμείου (Γ.Ε.Τ), προκειμένου να εγείρουν και αυτοί αγωγή ενώπιον του Πρωτοδικείου Καλαμών, πράγμα, βεβαίως, που έγινε.
Έχω στην κατοχή μου, από τον πατέρα μου Σταύρο, έγγραφα (συμβόλαια, αγωγές κλπ)του παππού μου Ιωάννη Φύσκιλη του Νικολάου, τα οποία όχι μόνον επιβεβαιώνουν, αλλά και προσθέτουν πληροφορίες σχετικές με τα εν λόγω θέματα.
Στο ναΰδριο της Κοίμησης κάθε χρόνο, την παραμονή της γιορτή, τελείται εσπερινός και γίνονται αρκετές αρτοκλασίες.
Παρόλο που την ίδια ημέρα γιορτάζει και η Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Βουλκάνου, όπου γίνεται μεγάλο προσκύνημα, και αρκετοί από τους κατοίκους κατευθύνονται προς τα 'κει, ενώ κάποιοι άλλοι στην κοντινή Μονή της Ζωοδόχου Πηγής των Ελληνικών, το εκκλησάκι πλημμυρίζει από κόσμο.
Την επομένη, τελείται η θεία λειτουργία, κατά την οποία, αν συμπέσουν μέρες αργίας, προσέρχονται πάρα πολλοί κάτοικοι και από τα δύο χωριά, αλλά και από γειτονικά και κοινωνούν των αχράντων μυστηρίων. Γίνονται και πάλι αρκετές αρτοκλασίες και ψάλλονται τα εγκώμια της Παναγία μας με πολλή χάρη και ευλάβεια.
Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, χάρη στην ταπεινότητα, την ευγένεια και την αγάπη του αείμνηστου Αντώνη Μαρινόπουλου, ιεροψάλτη του ιερού ναού της Υπαπαντής του Σωτήρος, σ' όλες τις μεγάλες γιορτές προσκαλούνταν και συμμετείχε ολιγομελής χορωδία φίλων του, η οποία απέδιδε κατά τρόπο θαυμάσιο τα ψαλτικά μέλη. Η καλή αυτή συνήθεια εξακολουθεί και τώρα που στο αναλόγιο του ίδιου ναού βρίσκεται ο εκλεκτός ιεροψάλτης και ξεχωριστός άνθρωπος, Παναγιώτης Μάραντος, φίλος κι αυτός του μακαρίτη του Αντώνη.
Τελειώνοντας, κρίνουμε σκόπιμο, από τη θέση αυτή, να απευθυνθούμε στον εκπρόσωπο της τοπικής κοινότητας, αλλά και στην πρόεδρο και τα μέλη του χορευτικού συλλόγου Αμφείας και να τους παρακαλέσουμε θερμά να οργανώσουν, το συντομότερο δυνατόν ομάδα εθελοντών, η οποία θα αναλάβει τον καθαρισμό της βρύσης και του μονοπατιού που οδηγεί σ' αυτήν, προκειμένου να αναδειχθεί η καλλιτεχνική και αισθητική αξία του παλαιού αυτού μνημείου, αλλά και της γύρω περιοχής.
Στο μεγάλο κάμπο πλησίον της Μονής, όπως φαίνεται από την υπ' αριθ΄ 160/27-5-1928 πράξη του ηγουμενοσυμβουλίου της Μονής, που υπογράφεται από τον τότε ηγούμενό της, ιερομόναχο Χρυσόστομο Παπασαραντόπουλο και το μοναχό Νεόφυτο Μαυροειδή, υπήρχε σταφιδάμπελος σαράντα (40) στρεμμάτων περίπου. Επειδή, όμως, "η απόδοσις της σταφιδαμπέλου ταύτης μέχρι σήμερον ήτο εις το ανώτατον όριον 4.500 δραχμαί" και επειδή, "εάν εκποιηθή η αξία της, κατά την γνώμην ειδημόνων,θέλει υπερβή τας εκατόν χιλιάδας (100.000) δραχμάς, αίτινες θέλουσιν αποδίδει ετησίως άνω των 6.500 δραχμών, εις χρεόγραφα του Α΄αναγκ. δανείου, ζητείται η άδεια του διοικητικού συμβουλίου του Γενικού Εκκλησιαστικού Ταμείου, προκειμένου να προβούν σε πλειοδοτική δημοπρασία για την εκποίησή της. Άλλωστε, "το κτήμα τούτο λόγω της παραμελήσεως των εκάστοτε ενοικιαστών ευρίσκεται εις κατάστασιν τοιαύτην ώστε μετ' ολίγα έτη δεν θέλει αποδίδει τίποτε, μη δυναμένης της Μονής να προβή εις την ανόρθωσιν αυτού". Εκείνο, πάντως, για το οποίο ο κήπος (μπαξές) είχε αποκτήσει ιδιαίτερη φήμη στην ευρύτερη περιοχή και όχι μόνον, ήταν, κυρίως, τα εσπεριδοειδή του. Δεν ήταν, επομένως τυχαίο, που η Μονή είχε, κατ’ επανάληψη, βραβευτεί για τα περίφημα πορτοκάλια και τα λεμόνια της.
Στην πλούσια παραγωγή τους συνέβαλε, πρωτίστως, η αξιοποίηση του περισσεύματος του νερού παρακείμενης πηγής, στην οποία, όπως μας πληροφορούν οι Αθηναϊκές εφημερίδες «Ελπίς» (20- 4-1856, αρ. φ. 849, σελ. 3440.) και «Ήλιος» (21-4- 1856, αρ. φ. 62, σελ. 2.),"το Καλοκαίρι του 1855, με δαπάνη του Δήμου, κατασκευάστηκε δίκρουνη μεγάλη βρύση" που σώζεται μέχρι σήμερα. Η βρύση αυτή εξυπηρετούσε, κυρίως, τις ανάγκες των κατοίκων του χωριού, αλλά και των διερχομένων από αυτό.
Από το βιβλίο πράξεων της Μονής, μαθαίνουμε ότι το Νοέμβριο του 1914, το ηγουμενοσυμβούλιο, αποτελούμενο από τους: Νικηφόρο Πράτη, ηγούμενο, Κύριλλο Νικολακόπουλο και Γεράσιμο Φραγγιό, μέλη, με την υπ' αριθ. (36/18-11-1914) πράξη τους, κατήγγειλαν κάποιους κατοίκους του χωριού Γαρδικίου ότι στις 15 Αυγούστου, όταν οι πατέρες είχαν μεταβεί στη Μονή Μαρδακίου για τον ετήσιο εορτασμό της Παναγίας, εκείνοι, εκμεταλλευόμενοι την απουσία τους, "εκ συμφέροντος κινούμενοι" έκαναν αγωγή προσωρινών μέτρων κατά του ενοικιαστού του κήπου της Μονής, διεκδικώντας το νερό υπέρ της κοινότητας.
Με κανέναν τρόπο,βεβαίως, δεν μπορούμε να διαψεύσουμε ή να επαληθεύσουμε τους ισχυρισμούς της μιας ή της άλλης πλευράς, αφού δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τις αληθινές προθέσεις τους. Το πιθανότερο, όμως είναι πως οι κάτοικοι αυτοί θεωρούσαν ότι το νερό της βρύσης ανήκε στο χωριό και ότι οι ενοικιαστές επιχειρούσαν να το ιδιοποιηθούν. Γι αυτό και με αναφορά τους προς το Ειρηνοδικείο Αμφείας, εκπροσωπώντας ολόκληρη την κοινότητα, κατήγγειλαν τους συγχωριανούς τους, ενοικιαστές των κτημάτων της Μονής και ζήτησαν τη λήψη προσωρινών μέτρων εναντίον τους.
Επειδή, όμως, όπως υποστήριζαν οι πατέρες, η Μονή "προ αμνημονεύτων χρόνων"χρησιμοποιούσε το νερό για τις πολυποίκιλες ανάγκες της (ύδρευση,πότισμα ζώων, πότισμα του κήπου, κατάβρεγμα των αλωνιών, κατά την προετοιμασία της επίστρωσης για το λιάσιμο της σταφίδας κλπ) και επειδή "είχε να ζημιωθή σημαντικώς, αν δεν διεκδικούσαν τα νόμιμα δίκαιά της" ζήτησαν άδεια από το διοικητικό συμβούλιο του Γενικού Εκκλησιαστικού Ταμείου (Γ.Ε.Τ), προκειμένου να εγείρουν και αυτοί αγωγή ενώπιον του Πρωτοδικείου Καλαμών, πράγμα, βεβαίως, που έγινε.
Έχω στην κατοχή μου, από τον πατέρα μου Σταύρο, έγγραφα (συμβόλαια, αγωγές κλπ)του παππού μου Ιωάννη Φύσκιλη του Νικολάου, τα οποία όχι μόνον επιβεβαιώνουν, αλλά και προσθέτουν πληροφορίες σχετικές με τα εν λόγω θέματα.
Στο ναΰδριο της Κοίμησης κάθε χρόνο, την παραμονή της γιορτή, τελείται εσπερινός και γίνονται αρκετές αρτοκλασίες.
Την επομένη, τελείται η θεία λειτουργία, κατά την οποία, αν συμπέσουν μέρες αργίας, προσέρχονται πάρα πολλοί κάτοικοι και από τα δύο χωριά, αλλά και από γειτονικά και κοινωνούν των αχράντων μυστηρίων. Γίνονται και πάλι αρκετές αρτοκλασίες και ψάλλονται τα εγκώμια της Παναγία μας με πολλή χάρη και ευλάβεια.
Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, χάρη στην ταπεινότητα, την ευγένεια και την αγάπη του αείμνηστου Αντώνη Μαρινόπουλου, ιεροψάλτη του ιερού ναού της Υπαπαντής του Σωτήρος, σ' όλες τις μεγάλες γιορτές προσκαλούνταν και συμμετείχε ολιγομελής χορωδία φίλων του, η οποία απέδιδε κατά τρόπο θαυμάσιο τα ψαλτικά μέλη. Η καλή αυτή συνήθεια εξακολουθεί και τώρα που στο αναλόγιο του ίδιου ναού βρίσκεται ο εκλεκτός ιεροψάλτης και ξεχωριστός άνθρωπος, Παναγιώτης Μάραντος, φίλος κι αυτός του μακαρίτη του Αντώνη.
Τελειώνοντας, κρίνουμε σκόπιμο, από τη θέση αυτή, να απευθυνθούμε στον εκπρόσωπο της τοπικής κοινότητας, αλλά και στην πρόεδρο και τα μέλη του χορευτικού συλλόγου Αμφείας και να τους παρακαλέσουμε θερμά να οργανώσουν, το συντομότερο δυνατόν ομάδα εθελοντών, η οποία θα αναλάβει τον καθαρισμό της βρύσης και του μονοπατιού που οδηγεί σ' αυτήν, προκειμένου να αναδειχθεί η καλλιτεχνική και αισθητική αξία του παλαιού αυτού μνημείου, αλλά και της γύρω περιοχής.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:1. Χρυσοστόμου Θέμελη, μητροπολίτη Μεσσηνίας, «Η Ιερά Μητρόπολις Μεσσηνίας δια μέσου των αιώνων», Αθήναι 2003.
2. Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη, «Βυζαντιναί Εκκλησίαι της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσσηνίας», Θεσσαλονίκη 1973.
3. Θωμά Μ. Προβατάκη, «Βυζαντινά και μεταβυζαντινά κειμήλια της Ι. Μητροπόλεως Μεσσηνίας», Θεσσαλονίκη 1976.
Πρόκειται για αρχαίο ναΰδριο που βρίσκεται δύο χιλιόμετρα περίπου νοτίως της μονής Γαρδικίου, στη δεξιά όχθη της κοίτης του χειμάρρου της Θουρίας, που φέρει το όνομα «Ξερίλας». Είναι κτισμένο μέσα σε σπηλιά, στην κοψιά πελώριου φυσικού βράχου, τμήμα του οποίου είναι και η λίθινη οροφή του. Τιμάται επ’ ονόματι των Αγίων και θαυματουργών Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού.
Από κάτω εικονίζονται ολόσωμοι ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο απόστολος Πέτρος. Ο πρώτος αντιγράφοντας τον συνήθη εικονογραφικό τύπο, είναι πτερωτός και στραμμένος προς τα αριστερά κατά τρία τέταρτα (3/4). Με το δεξί του χέρι δείχνει τον Αμνό του Θεού, ενώ με το αριστερό του κρατάει Σταυρό και ειλητάριο με τη ρήση«Μετανοείτε, ήγγικε γάρ η Βασιλεία των ουρανών». Αντίθετα, ο απόστολος Πέτρος προβάλλει κατά μέτωπο κρατώντας τις επιστολές και ευλογώντας. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου του και η όλη εκτέλεση της κεφαλής του, αλλά και οι πτυχές των ενδυμάτων του, είναι σχεδιασμένα με αρκετή επιτυχία.
Σύμφωνα με προφορική παράδοση, που επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας, στο σπηλαιώδες ναΰδριο υπήρχε και η προ αιώνων ιστορηθείσα εικόνα των θαυματουργών Αγίων. Την ημέρα της μνήμης τους, κατά θεία σύμπτωση, «άμα τη ενάρξει της θείας λειτουργίας και μέχρι τέλους αυτής», από τη στέγη του ναϋδρίου έπεφταν σταγόνες νερού. Το νερό αυτό το συγκέντρωναν οι πιστοί σε δοχεία και το χρησιμοποιούσαν για θεραπεία διαφόρων ασθενειών, κυρίως των ματιών.
ΤΟ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΓΑΡΔΙΚΙΟΥ
(Γεωργίου Στ. Φύσκιλη, Φιλολόγου)
Α.ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ
Σύμφωνα με δύο Πατριαρχικά σιγίλια, στο περιεχόμενο των οποίων θα αναφερθούμε στη συνέχεια, το ναΰδριο αυτό υπήρξε μετοχικό παρεκκλήσιο της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Μαρδακίου, η οποία, ήδη από το 1501, ήταν μετόχι της Ιεράς Μονής Βελανιδιάς. Κατά το έτος 1895, η Μονή Μαρδακίου είχε ενωθεί με την, από πολλά χρόνια, διαλυμένη Μονή Γαρδικίου, για την οποία κάναμε λόγο προηγουμένως.
Β. Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ
Όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει ο επισκέπτης-προσκυνητής, ο κατασκευαστής του ναϋδρίου, φιλοδοξώντας να διευθετήσει κατά τρόπο λειτουργικό τον εσωτερικό του χώρο, προσάρμοσε το ευκτήριο στο σχήμα του ανοίγματος του φυσικού βράχου. Στο βάθος δεξιά, από την πλευρά του θεατή, διαμόρφωσε το Ιερό Βήμα, το οποίο ξεχώρισε από τον υπόλοιπο ναό με χτιστό ιστορημένο τέμπλο. Ο τρόπος αυτός κατασκευής είναι, από παλιά, γνωστός και συνήθης παντού στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο και στη Μεσσηνία που, εν προκειμένω, μας απασχολεί .
Γ. Ο ΓΡΑΠΤΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ
Όλες οι πλευρές του μικρού σπηλαίου καλύφθηκαν με κονίαμα και στη συνέχεια ζωγραφίστηκαν. Οι περισσότερες από τις τοιχογραφίες του ναϋδρίου των αγίων Αναργύρων έχουν εντελώς καταστραφεί. Οι κάτοικοι, αγνοώντας την καλλιτεχνική τους αξία, τις επέχρισαν με ασβέστη, με την ιδέα ότι διατηρούν το ναΐσκο καθαρό. Αλλά και όσες, λόγω του ύψους τους, διέφυγαν την επίχριση, έχουν υποστεί από το χρόνο μεγάλη καταστροφή και είναι δυσδιάκριτες. Οι λιγοστές που έχουν διασωθεί, όπως ήδη αναφέραμε, βρίσκονται στο τέμπλο του και είναι κι’ αυτές μισοκατεστραμμένες. Αυτός είναι και ο λόγος που η μελέτη τους, ακόμη και η φωτογράφησή τους είναι προβληματική. Συγκεκριμένα, στην ψηλότερη ζώνη του, έχει διατηρηθεί ένα Αποστολάτο με κέντρο τη Μεγάλη Δέηση και αποκάτω τον Πρόδρομο και τον Απόστολο Πέτρο. Η ζώνη αυτή, από το επάνω μέρος της, περικλείεται-περιορίζεται από τρίχρωμη κυματοειδή διακοσμητική ταινία και από το κάτω από τη συνήθη μεγαλογράμματη επιγραφή «Το στερέωμα των επί σοί πεποιθότων· στερέωσον Κύριε την Εκκλησίαν ήν εκτίσω τω τιμίω σου αίματι». Στο μέσον της Δέησης, ο Χριστός παρίσταται καταπρόσωπο, κρατώντας το ευαγγέλιο και ευλογώντας. Αριστερά του βρίσκεται η Παναγία και δεξιά του ο Πρόδρομος, σχεδιασμένοι στη γνωστή στάση της Δεήσεως (λατρευτική).
Ανάλογα μπορούμε να πούμε και για τα πρόσωπα και τα ενδύματα και των άλλων εικονιζόμενων και κυρίως, για τον Άγιο Ανδρέα και τον Ιωάννη το Θεολόγο
Συμπερασματικά, η ποιότητα της τέχνης του ναϋδρίου των Αγίων Αναργύρων δείχνει ότι ο αγιογράφος που εργάστηκε σ’ αυτό ήταν προσεκτικός και με ιδιαίτερη ικανότητα.
Οι τοιχογραφίες του προσδιορίζονται χρονικά στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα και έχουν, πιθανότατα, ιστορηθεί από τους Ναυπλιώτες αγιογράφους αδελφούς Μόσχους, Γεώργιο και Δημήτριο ή έστω, από κάποιον μαθητή τους, που ακολουθούσε την Κρητική τεχνοτροπία, όπως αυτή διαμορφώθηκε με τα Παλαιολόγια πρότυπα. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι κατά την πρώτη δεκαετία του 17ου αιώνα, όταν οι αδελφοί Μόσχοι αγιογράφησαν το καθολικό των μονών Κούμπαρη (1602), του Προδρόμου στη Ζάκυνθο (1606) και του Βουλκάνου (1608), στην περιοχή μας (Μεσσηνία), ήταν, όπως αποκαλύπτουν τα έργα τους, ώριμοι καλλιτέχνες και γνώριζαν πολύ καλά την τεχνική και τον πλούτο της εικονογραφίας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να γεννήθηκαν στη δεκαετία 1570-1580.
Αυτό μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα ότι υπήρξαν μαθητές κάποιου από τους διαδόχους του μεγάλου δασκάλου της Αγιογραφίας, της Κρητικής Σχολής Θεοφάνη του Κρητός, που είχαν πια πεθάνει. Ήταν δε, για την εποχή τους, ζωγράφοι αξιολογότατοι και δικαίως είχαν προτιμηθεί να διακοσμήσουν σημαντικό αριθμό Εκκλησιών σε διάφορα μέρη της Ελληνικής επικράτειας και ιδιαίτερα της Μεσσηνίας και της Λακωνίας.
Στην ανατολική πλευρά του σπηλαίου σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, υπάρχει άλλο ένα μικρό Ιερό Βήμα στο μέσο του οποίου υπάρχει και πάλι κτιστή Αγία Τράπεζα, αλλά, δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε σε ποιον Άγιο ήταν αφιερωμένο το παρεκκλήσιο.
Δ. ΕΝΑ ΑΚΟΜΗ ΝΑΥΔΡΙΟ
Σε μικρή απόσταση, βορείως του ναϋδρίου των Αγίων Αναργύρων, βρίσκονται τα ερείπια και άλλου σπηλαιώδους ναΐσκου, του οποίου η λίθινη οροφή έχει καταρρεύσει προ πολλού, λόγω των σεισμών και των κατολισθήσεων, αφήνοντας μικρή απόσταση από την επιφάνεια του χωμάτινου δαπέδου του σπηλαίου.
Η βόρεια πλευρά της ακουμπάει σε πέτρινο μισογκρεμισμένο τοίχο, ενώ το μικρό άνοιγμα που υπάρχει στη νότια πλευρά καλύπτεται από πυκνούς θάμνους. Ένα μικρό άνοιγμα, στη Δυτική πλευρά του σπηλαίου, χρησιμεύει ως είσοδος στο εσωτερικό του. Εκεί υπάρχει ελεύθερος χώρος ολίγων τετραγωνικών μέτρων,
Ε. Ο ΜΟΝΑΧΟΣ ΙΩΑΚΕΙΜ
ΣΤ. Η ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ
Κάθε χρόνο, την παραμονή της γιορτής, τελείται, με μεγάλη κατάνυξη και ευλάβεια, από τους πατέρες της μονής Βουλκάνου, η ακολουθία του εσπερινού, κατά την οποία γίνεται και αρτοκλασία. Την επομένη, (1η Ιουλίου), ημέρα της μνήμης των θαυματουργών Αγίων, τελείται η καθιερωμένη θεία λειτουργία. Το μικρό πανηγύρι, που γινόταν παλιότερα στον περίβολο του ναϋδρίου, μετά το τέλος της θείας λειτουργίας, έχει εγκαταλειφθεί τα τελευταία χρόνια. Αυτό που δεν έχει αλλάξει και παραμένει μέχρι τις μέρες μας είναι η πώληση ενός ξεχωριστού και μερακλήδικου μεζέ, που δεν είναι άλλος από την καλοψημένη και νόστιμη γουρουνοπούλα. Και τις δύο αυτές ημέρες, εκτός από τους ντόπιους, συρρέουν στο γραφικό ξωκλήσι πολλοί προσκυνητές και από όμορα χωριά. Οδηγεί τα βήματά τους ως εκεί, η άσβεστη φλόγα της βαθιάς πίστης τους και η έντονη επιθυμία τους να απονείμουν την πρέπουσα τιμή στους αγαπημένους τους αγίους και να εκπληρώσουν το τάμα τους.
Την ευθύνη για την προετοιμασία της γιορτής, τον ευπρεπισμό του ναού και του χώρου, είχε, για πολλά χρόνια, ο εκάστοτε εφημέριος της Υπαπαντής του Σωτήρος Αμφείας. Τα τελευταία, πάντως χρόνια, η σχετική φροντίδα έχει ανατεθεί, από τον μακαριστό Μητροπολίτη Μεσσηνίας κυρό Χρυσόστομο, στους μοναχούς της Ιεράς Μονής Βουλκάνου, στην ποία ανήκει το ασκητήριο από την εποχή που έπαψε να λειτουργεί το Μοναστήρι. Στους ίδιους έχει εκχωρηθεί και το δικαίωμα παραλαβής και αξιοποίησης των εισπράξεων των ημερών και των κάθε είδους προσφορών εκ μέρους των προσκυνητών.
Δυστυχώς, το αρχαίο και ωραίο αυτό μνημείο της μεγάλης ανθρώπινης πίστης και της αφιέρωσης, τα τελευταία χρόνια, έχει εντελώς εγκαταλειφθεί. Οι εξωτερικοί τοίχοι του είναι ετοιμόρροποι και το εσωτερικό του, ιδιαίτερα, τους χειμερινούς μήνες, πλημμυρίζει από τα νερά της βροχής. Η τοπική εκκλησία, δηλαδή, το ηγουμενοσυμβούλιο της Μονής Βουλκάνου, στην οποία ανήκει το ασκητήριο, αλλά και η Πολιτεία δεν δείχνουν κανένα ενδιαφέρον για τη συντήρησή του. Η αρχαιολογική υπηρεσία, που θα μπορούσε να κάνει κάποιες σωτήριες παρεμβάσεις, φαίνεται να αγνοεί ακόμη και την ύπαρξή του.
Η πρόσβαση στο ναΰδριο γίνεται μέσω ενός υποτυπώδους αγροτικού χωματόδρομου, που καταλήγει σε μικρής έκτασης κοινόχρηστο χώρο, κατάλληλα διαμορφωμένο, για να μπορούν να σταθμεύουν τα αυτοκίνητα των προσκυνητών, τη μέρα της γιορτής. Ο δρόμος αυτός, γίνεται, σχεδόν αδιάβατος, ακόμη και από πεζούς, εξαιτίας των καταστροφικών διαβρώσεων που προκαλούν οι απότομες βροχοπτώσεις. Γι αυτό και, κάθε χρόνο, λίγες μέρες πριν από τη γιορτή, οι υπεύθυνοι της τοπικής κοινότητας τον επισκευάζουν στοιχειωδώς, προκειμένου να διευκολύνουν τους προσκυνητές. Δυστυχώς, όμως, μέχρι σήμερα κανένας από τους εμπλεκόμενους δεν φρόντισε να δώσει μόνιμη λύση στο πρόβλημα.
Ζ. ΤΟ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΟ ΑΣΦΑΛΕΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΜΑΣ.
Στο σημείο αυτό ας σημειωθεί ότι, στην λαίλαπα του Β’ παγκοσμίου πολέμου και της ξενικής κατοχής, οι συγχωριανοί μας ζήτησαν αρκετές φορές καταφύγιο στη σπηλιά που είναι κτισμένο το εξωκκλήσιο. Σ’ αυτό βοηθούσε η χωρητικότητά της, κυρίως, όμως η θέση της, μια και ήταν προφυλαγμένη από πυκνή βλάστηση και δύσκολα προσβάσιμη, καθότι μακριά από το δρόμο που οδηγούσε τότε στο χωριό. Κατέφευγαν, λοιπόν, εκεί είτε για να προφυλαχθούν από τους συχνούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς είτε, για να μη συλληφθούν, κατά τις συχνές εξορμήσεις των αρχών κατοχής και των ντόπιων συνεργατών τους στο χωριό. Το ίδιο γινόταν και μετά την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων από τις κατεχόμενες περιοχές της χώρας, κατά την επακολουθήσασα εμφύλια σύρραξη, τώρα πια, για να αποφύγουν, πρωτίστως, τις παράπλευρες απώλειες από τις φονικές μάχες και τα διάφορα αντίποινα ανάμεσα σε Έλληνες: στους αντάρτες και τους ταγματασφαλίτες.
Ο πατέρας μου περιέγραφε, με τα μελανότερα χρώματα, τη συγκλονιστική εμπειρία του από τον τεράστιο κίνδυνο που διέτρεξε η οικογένειά μας, μαζί τους και πολλοί συγχωριανοί μας, κυρίως γυναικόπαιδα, την Άνοιξη του 1947. Τότε, Το επίμονο και διαπεραστικό κλάμα της νεογέννητης αδερφής μου Ειρήνης (το όνομά της ήταν τάμα και ευχή για ειρήνευση), επειδή το γάλα της μητέρας μας δεν επαρκούσε, παραλίγο να γίνει αφορμή να τους αντιληφθούν οι ακροβολισμένοι στους γύρω λόφους αντάρτες, με απρόβλεπτες για όλους συνέπειες.
Έλεγε, επίσης, ότι στη σπηλιά αυτή, εύρισκε καταφύγιο και ο περίφημος για την ιδιορρυθμία του και μοναχικός Χαραλάμ(π)ης, από το Δυρράχι της Αρκαδίας, ο οποίος, συχνά κοιμόταν εκεί, άναβε τα καντήλια και φρόντιζε το ναΰδριο. Ανισόρροπος και τρελός για κάποιους ντόπιους· «δια Χριστόν» σαλός για τους πιστούς του πάτριου ημερολογίου, ο Χαραλάμ(π)ης, τριγυρνούσε στην Καλαμάτα και τα γύρω χωριά, ξυπόλητος και ρακένδυτος και ζητιάνευε. Συγκέντρωνε τρόφιμα, κυρίως, απ’ όσους είχαν «τον τρόπο» τους, για να τα μοιράσει στους φτωχούς και τους ανήμπορους, χωρίς να κρατάει κάτι για τον εαυτό του.
Ανάμεσα στα πολλά και θαυμαστά που διηγούνται για το Χαραλάμ(π)η οι συμπατριώτες μας, είναι και η παροιμιώδης αφοβία του. Κάθε φορά που οι κατακτητές επέβαλαν αυστηρή απαγόρευση της κυκλοφορίας και οι πάντες κλείνονταν στα σπίτια τους, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει στους δρόμους ψυχή ζώσα, εκείνος, κυκλοφορούσε νυχθημερόν ολομόναχος, αψηφώντας κάθε κίνδυνο. Λένε, μάλιστα, ότι κάποια νύχτα, πέρασε μέσα από τον εχθρικό ναζιστικό καταυλισμό και παρά τους συνεχείς πυροβολισμούς των φρουρών, δεν έπαθε το παραμικρό.
Κάποια νύχτα πάλι, που ο πατέρας μου έβοσκε το κοπάδι του σε κτήματα κοντά στη σπηλιά (νυχτοσκάρισμα), ο Χαραλάμ(π)ης εμφανίστηκε ξαφνικά μπροστά του. Τον είδε να βγαίνει από το ξωκλήσι συνεπαρμένος και ψάλλοντας. Κι’ αφού του είπε αμέσως το όνομά του, για να μην φοβηθεί, του ζήτησε, με μεγάλη ηρεμία και φυσικότητα, να γράψει τα ονόματα των προβάτων του σε κατάστιχο, λες και επρόκειτο για ανθρώπους, και να του το δώσει, για να τα στείλει στα Ιεροσόλυμα, προκειμένου να τα μνημονεύουν, αλλά και, για να τα μνημονεύει ο ίδιος στην προσευχή του.
Η. ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΝΟΜΙΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ
Η Ιερά Μονή Μαρδακίου, αλλά και το παρεκκλήσιο των αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, όπως ήδη αναφέραμε είχαν εξοπλιστεί με δύο Πατριαρχικά σιγίλια. Γράμματα, δηλαδή Πατριαρχικά που τους εξασφάλιζαν κάποια ιδιαίτερα προνόμια και ήταν σφραγισμένα με ειδική σφραγίδα. (Η λέξη σιγίλιο προέρχεται από το Λατινικόsigillium= σφραγίδα, ιδ. Εκκλησιαστικής αρχής και συνεκδοχικά εκκλησιαστικό έγγραφο με τη σφραγίδα αυτή). Το ένα σιγίλιο στάλθηκε, το Δεκέμβριο του 1702, από τον Πατριάρχη Γαβριήλ Γ’ (1702-1707) και το άλλο από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’, το Μάρτιο του 1798.
Αναζητώντας τα κοινά σημεία των δύο σιγιλίων, διαπιστώνουμε ότι το παρεκκλήσιο των Αγίων Αναργύρων Γαρδικίου χαρακτηριζόταν, και από τους δύο Πατριάρχες, ως πατριαρχικό και σταυροπηγιακό. Απολάμβανε, ως εκ τούτου, όπως και το μετόχι της Μονής Μαρδακίου στην οποία ανήκε, ιδιαίτερα προνόμια. Συγκεκριμένα, όσα περιουσιακά στοιχεία είχε αποκτήσει μέχρι τότε (κτήματα, πράγματα, αφιερώματα) κινητά και ακίνητα, αλλά και όσα θα αποκτούσε στο μέλλον, θεωρούνταν αδούλωτα και απαραβίαστα και απαλλάσσονταν από οποιαδήποτε φορολογία.
Η μόνη υποχρέωση που αναλάμβαναν οι πατέρες που διέμεναν εκεί, ήταν η καταβολή του ποσού των εικοσιπέντε (25) άσπρων στη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, στην οποία και μόνον υποτάσσονταν και λογοδοτούσαν. Με τον τρόπο αυτό, θωρακίζονταν απέναντι σε οποιαδήποτε έξωθεν επιβουλή.
Εκείνο που μας κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, από τα αναφερόμενα στα δύο σιγίλια, είναι ο τρόπος με τον οποίο και οι δύο Πατριάρχες μεθόδευσαν τις ενέργειές τους, προκειμένου να πετύχουν το σκοπό τους. Να διαφυλάξουν, δηλαδή, την περιουσία του ασκητηρίου και να προστατεύσουν τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα και ελευθερία των πατέρων που εγκαταβιούσαν εκεί. Δεν δίστασαν, εκμεταλλευόμενοι προλήψεις και δεισιδαιμονίες, αλλά και το μεταφυσικό φόβο ανθρώπων, κατά κανόνα, απαίδευτων, να εξαπολύσουν σε βάρος τους αφορισμούς και απάνθρωπες κατάρες για βαρύτατες πνευματικές και σωματικές τιμωρίες, στην παρούσα αλλά και τη μέλλουσα ζωή, αν τολμούσα να παραβιάσουν τις αποφάσεις τους.
Θ. ΜΙΑ ΠΑΛΙΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ
Στην εβδομαδιαία Πολιτικοκοινωνική και Θρησκευτική εφημερίδα των Καλαμών «ΑΛΗΘΕΙΑ» της 24ης Ιουνίου 1901, που εκδίδεται υπέρ του εν Κάμπω (Αβίας) Ιερού Ναού «Η Κοίμησις της Θεοτόκου», δημοσιεύεται η ακόλουθη γνωστοποίηση-Πρόσκληση.
Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης στη συνέχεια, αποδέκτες της είναι, προφανώς, όλοι, ανεξαιρέτως, οι φιλέορτοι της περιοχής. Για την προσέλευσή τους, ο εκδότης προβάλλει ως δέλεαρ (ανταμοιβή) την ψυχοσωματική ευχαρίστηση από τη συμμετοχή τους σ’ αυτή καθαυτή τη γιορτή (θεία Λειτουργία-παραδοσιακό μικρό πανηγύρι ) αλλά και την αισθητική απόλαυση, από τη μαγευτικότατη θέα .
«Την προσεχή Κυριακήν εορτήν των Αγίων και θαυματουργών Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, εορτάζει ο φερώνυμος και πανάρχαιος Ναός, ο κείμενος παρά την δεξιάν όχθην της κοίτης του χειμάρρου Θουρίας και εντός σπηλαίου ημισείαν μόλις ώραν απέχων της Θουρίας. Εν τω Ναώ τούτω υπάρχει και η προ αιώνων ιστορηθείσα εικών των θαυματουργών Αγίων. Από της λιθίνης στέγης του Ναού τούτου, κατά θείαν όλως σύμπτωσιν, άμα τη ενάρξει της θείας λειτουργίας και μέχρι τέλους αυτής, πίπτουν σταγόνες ύδατος όπερ μετ’ επιμελείας συλλεγόμενον εις δοχεία υπό των χριστιανών χρησιμεύει προς θεραπείαν διαφόρων ασθενειών και ιδία των οφθαλμών.
Η από Θουρίας προς τον Ναόν οδός κατέστη αμαξιτή μέχρι των υπωρειών του όρους ένθα ο Ναός, από δε των υπωρειών μέχρι του Ναού, τη φροντίδι του εν τω Ναώ διαμένοντος μοναχού Ιωακείμ κατέστη βατή. Άφθονα δε και διαυγή ύδατα υπάρχουν τη φροντίδι του ιδίου μοναχού.
Παρακαλούνται επομένως οι φιλέορτοι να προσέλθωσι και θέλουσι μένει λίαν ευχαριστημένοι εκ της εορτής και της μαγευτικωτάτης θέας». (Εφημ. Καλαμών «Αλήθεια», 24 Ιουνίου 1901, αριθ. φ. 79, σελ. 4).
Ι. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΩΝ
Το σιγίλιο του Πατριάρχη Γαβριήλ ανάμεσα στα άλλα, διαλαμβάνει τα εξής: «+Γαβριήλ ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης…. Επικυρούντες τα γεγραμμένα διατάττομεν, ίνα, το κατά την επαρχίαν της Μονεμβασίας πλησίον του χωρίου της μεγάλης αναστάσοβας, εν τη τοποθεσία Μαρδάτζα, ιερόν πατριαρχικόν και σταυροπηγιακόν μοναστήριον, εις όνομα τιμώμενον της υπεραγίας θεοτόκου μετά του μετοχιακού αυτού παρακλησίου εις όνομα τιμωμένου των αγίων αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, και Γαρδίκι επιλεγομένου, υπάρχη ελέυθερον πάντη και ασύδοτον, και ακαταζήτητον, ακαταπάτητόν τε, και αδούλωτον, και ανενόχλητον παρά παντός προσώπου ιερωμένου τε και λαϊκού μετά πάντων των αφιερωμένων αυτώ πραγμάτων, ή και εις το εξής αφιερωθησομένων, κινητών τε και ακινήτων, παντοίας ύλης, και είδους, ως μηδενί άλλω μηδέν διδόναι οφείλον, ειμή τη καθ’ ημάς του Χριστού μεγάλη εκκλησία υποταγής χάριν ετησίως εις φιλότιμον άσπρα γερά τον αριθμόν εικοσιπέντε, και ουδέν άλλο τι περισσότερον….. ός δ’ αν οψέποτε βουληθείη καταπεμβήναι του πατριαρχικού σταυροπηγιακού αυτού μοναστηρίου, και του μετοχιακού αυτού παρακλησίου των αγίων αναργύρων, και τους εν αυτώ πατέρας ενοχλήσαι και ζητήσαι λαβείν πολύ, ή ολίγον, ή εις δουλείαν αυτούς καταγαγείν, και βλάψαι, και ζημιώσαι, ή τα εν αυτώ αφιερωμένα αρπάσαι, και κακώς ιδιοποιήσασθαι, ο τοιούτος ιερεύς μεν ών αργός έστω πάσης ιεροπραξίας, λαϊκός δε μικρός, ή μέγας αφωρισμένος είη από θεού, και κατηραμένος, και ασυγχώρητος, και μετά θάνατον άλυτος, και ταις πατρικαίς, και συνοδικαίς αραίς υπόδικος, μη τολμώντος και του κατά καιρούς μητροπολίτου Μονεμβασίας καταπατείν το σταυροπήγιον αυτό, ή το αυτού παρακλήσιον, και ενοχλείν τους εν αυτοίς πατέρας, και αργείν, και αφορίζειν αυτούς, και ζητείν, και εξαιτείσθαι λαμβάνειν τι αμετόχως, εν βάρει αργίας ασυγγνώστου της αρχιερωσύνης αυτού. Ούτω απεφηνάμεθα. Επί γάρ τούτω εγράφη και το παρόν της ημών μετριότητος πατριαρχικόν συνοδικόν σιγιλλιώδες, και επικυρωτικόν γράμμα, και επεδόθη τω οσιωτάτω του πατριαρχικού, και σταυροπηγιακού μοναστηρίου της υπεραγίας Θεοτόκου, του εν τη τοποθεσία Μαρδάτζα λεγομένη κειμένου, και τοις συν αυτώ ασκουμένοις εν τη αυτή μονή, και τω παρακλησίω αυτού ιεροίς πατράσιν, εις μόνιμον, και διηνεκή την ασφάλειαν. Εν έτει σωτηρίω αψβ κατά μήνα δεκέμβριον, ινδικτιώνος ια’.
+ Γαβριήλ ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης.
+ ο Κυζίκου Κύριλλος, + ο Νικομηδείας Παρθένιος, + ο Νικαίας Παλλάδιος, + ο Μαρωνείας Ιωαννίκιος, + ο Δέρκων Νικόδημος και + ο Σερρών Άνθιμος
Στο ίδιο πνεύμα περίπου κινείται και το δεύτερο σιγίλιο, το οποίο εξαπέλυσε ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, κατά το έτος 1798 και στο οποίο, ανάμεσα στα άλλα αναγράφονται και τα εξής:
«+ Γρηγόριος ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης…. Ενεφανίσθη γάρ ήδη ημίν πατριαρχικόν συνοδικόν σιγιλλιώδες γράμμα του αοιδίμου εν πατριάρχαις Γαβριήλ, περιέχον ότι ενεφανίσθη το τε παλαιόν σιγίλιον Κυρίλλου του εκ Βεροίας και δηλοποιούν ότι, Θεόδωρός τις Μουσελίνης Χανδρινός λεγόμενος εξ ιδίων αναλωμάτων ανήγειρεν εκ βάθρων το μοναστήριον τούτο και φέρων ανέθηκεν ημίν την σταυροπηγιακήν προστασίαν μετά του μετοχίου και παρεκλησίου αυτού των αγίων αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού Γαρδίκη επιλεγομένου και μετά πάντων των κτημάτων και πραγμάτων αυτού. Εις ανακαίνισιν ουν τούτου γράφοντες αποφαινόμεθα συνοδικώς μετά των περί ημάς ιερωτάτων αρχιερέων και υπερτίμων, των εν αγίω πνεύματι αγαπητών ημίν αδελφών και συλλειτουργών, ίνα το ρηθέν ιερόν και σεβάσμιον μοναστήριον της υπεραγίας δεσποίνης ημών Θεοτόκου, πλησίον του χωρίου μεγάλης Αναστάσοβας, εν τη τοποθεσία Μαρδάτση και επιλεγομένου Μαρδάκη το εν τη Επαρχία Μονεμβασίας, μετά του μετοχίου και παρεκλησίου αυτού των αγίων αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, Γαρδίκη επιλεγομένου,και μετά πάντων των λοιπών κτημάτων και πραγμάτων και αφιερωμάτων αυτού κινητών τε και ακινήτων, των τε ήδη όντων και των εισέπειτα προσγενησομένων αν, ως ανέκαθεν και εξ αρχής, ούτω και εις τον εξής άπαντα χρόνον υπάρχη και λέγηται και παρά πάντων γινώσκηται ημέτερον πατριαρχικόν, σταυροπηγιακόν, αδούλωτον, ακαταπάτητον και όλως ανενόχλητον παρ’ ούτινοσούν προσώπου ιερωμένου ή λαϊκού, μνημονευομένου εν αυτώ του κανονικού πατριαρχικού ονόματος, έχον και το προνόμιον κατά πατριαρχικήν φιλοτιμίαν, ώστε τόν κατά καιρούς εν αυτώ ηγούμενον εις τας εορτασίμους ημέρας φορείν επ’ Εκκλησίαις μανδύαν προχειριζόμενον και πατερίζαν…… Όστις δε και οποίος των χριστιανών, ιερωμένων ή λαϊκών, οποιασούν τάξεως και βαθμού, τολμήση παραβήναι οπωσούν τά εν τω παρόντι νομίμως και κανονικώς αποφανθέντα, και ανατρέψαι τι των ανωτέρω καταγεγραμμένων, ο τοιούτος αφωρισμένος είη και κατηραμένος και ασυγχώρητος, και μετά θάνατον άλυτος, και πάσαις ταις πατριαρχικαίς και συνοδικαίς αραίς υπεύθυνος και υπόδικος και ένοχος τω αιωνίω πυρί της γεένης. Όθεν και εις ένδειξιν και διηνεκή την ασφάλειαν εγένετο και το παρόν ημέτερον πατριαρχικόν και συνοδικόν σιγιλλιώδες γράμμα, καταστρωθέν και εν τω ιερώ κώδικι της καθ’ ημάς του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας τω εν αυτώ τούτω διωρισμένω, και εδόθη εις το ρηθέν μοναστήριον. Εν έτει σωτηρίω χιλιοστώ επτακοσιωστώ ογδοηκοστώ ενάτω, κατά μήνα Μάρτιον. Επινεμήσεως πρώτης.
+Γρηγόριος ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχη».
Έπονται αι αρχιερατικαί υπογραφαί.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Χρυσοστόμου Θέμελη, μητροπολίτη Μεσσηνίας, «Η Ιερά Μητρόπολις Μεσσηνίας δια μέσου των αιώνων», Αθήναι 2003.
2. Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη, «Βυζαντιναί Εκκλησίαι της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσσηνίας», Θεσσαλονίκη 1973.
3. Θωμά Μ. Προβατάκη, «Βυζαντινά και μεταβυζαντινά κειμήλια της Ι. Μητροπόλεως Μεσσηνίας», Θεσσαλονίκη 1976.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου