ΓΙΑΝΝΗΣ Δ.ΛΥΡΑΣ: ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΕΦΑΛΑ.ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ.

Τρίτη 23 Φεβρουαρίου 2016

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΕΦΑΛΑ.ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ.

ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΕΦΑΛΑ

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΕΦΑΛΑ

5.ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΜΑΝΙΑΚΙ

Ο εμφύλιος πόλεμος, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1823, διάρκεσε μέχρι και τον Ιανουάριο του 1825 και έδωσε μεγάλες ανάσες στους καταπονημένους Τούρκους του Μωριά. Τότε, τον Φεβρουάριο του 1825, αποβιβάστηκε στη Μεθώνη με 10.000 άντρες (14) – μετά από εντολή του Σουλτάνου Μαχμούτ προς τον Διοικητή της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή – ο γιος του τελευταίου, ο Ιμπραήμ Πασάς Ο Ιμπραήμ Πασάς είχε μεγάλη στρατηγική εμπειρία και απέβλεπε σε πολύμορφη διεξαγωγή πολέμου για την κατάπνιξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο. Ο αιγυπτιακός στρατός είχε αποτελέσει τα τελευταία χρόνια καταφύγιο για πολλούς Γάλλους αξιωματικούς, βετεράνους των ναπολεόντειων πολέμων, οι οποίοι συντέλεσαν στην εκ βάθρων αναμόρφωση του και στην κορύφωση της μαχητικής του ικανότητας.

Ο καπετάν Κεφάλας απέκτησε προσωπική αντίληψη για την κατάσταση αυτή κατά την συμμετοχή του - τον Αύγουστο του 1825 - στη μάχη του Κρεμμυδιού Πυλίας (6), όπου συναντήθηκαν - σε ανοικτή σύγκρουση - ο ελληνικός επαναστατικός στρατός με τον άρτια οργανωμένο στρατό του Ιμπραήμ κι η κατάληξη της μάχης ήταν ιδιαίτερα ατυχής για τους Έλληνες.
Λίγες μέρες μετά οι Αιγύπτιοι θα υπερισχύσουν των επαναστατών και στη Σφακτηρία, όπου σκοτώνονται και οι Αναγνωσταράς, Τσαμαδός, Σαχίνης κι ο Ιταλός φιλέλληνας Σανταρόζα..

Ο Κεφάλας έχει πειστεί ότι η ανάσχεση της προώθησης του Ιμπραήμ προς την κεντρική Πελοπόννησο μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με καλοστημένες ενέδρες. Τον Μάϊο του 1825 ο Κεφάλας με τους άντρες, που στρατολόγησε από διάφορα χωριά της περιοχής, συναντιέται στο χωριό Αλλαγή Μεσσηνίας με τον Παπαφλέσσα. Ο αδάμαστος μπουρλοτιέρης των ψυχών, ο ογκόλιθος του ελληνικού ξεσηκωμού, μέσα στην ένταση της εμφύλιας διαμάχης (στην οποία επίσης έχει διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο) δείχνει να έχει χάσει το μέτρο και να διακατέχεται από χιμαιρικές σκέψεις για οριστική λύση του δράματος μέσω μιας Μεγάλης Θυσίας. Από την συνομιλία του με τον Κεφάλα διασώζεται η εξής στιχομυθία:

«- Τι έγινες Κεφάλα: Τι ώρα είναι τούτη πούρθες: Δεν βλέπεις πως μεσημέριασε:

- Δεν με ρωτάς αν μπόργα να τους κάμω κάτου: Τους πήρα με το στανιό και με τη φοβέρα. Ως και οι γυναίκες μόλις ξεκινάγαμε μας χούγιαζαν και μας πέταξαν στάχτη με τα πλαστήρια και μας καταριόντανε να μη γυρίσουμε!!

- Να τους σκοτώσεις! Όσους δεν θέλουνε νάρθουνε!

- Ένας λόγος είναι τούτος παππά.

- Τόμαθες το νέο Κεφάλα: Ο Κολοκοτρώνης θα βγει τώρα από τη φυλακή και θα βαρέσει εκείνος τον Μπραίμη και θα γίνει αυτός βασιλιάς κι εσύ θα γίνεις πάλε μυλωνάς!». (2)

Κατόπιν, ο Παπαφλέσσας κέντρισε το άλογο του και φεύγοντας λέει στον Κεφάλα ότι θα τον περιμένει την άλλη μέρα στην Αγυιά (μικρό λοφοβούνι κοντά στο χωριό Μανιάκι. (2). Το βράδυ στις 19 Μαίου 1825 , την παραμονή της μάχης. γίνεται συμβούλιο των καπεταναίων, που έχουν διαπιστώσει ότι οι δυνάμεις που έχουν συγκεντρωθεί υπολείπονται κατά πολύ από τις απαιτούμενες για μια ισχυρή άμυνα απέναντι στον αιγυπτιακό στρατό (ως και ο αδελφός του Παπαφλέσσα, ο καταξιωμένος σε πολλές μάχες στρατηγός Νικήτας Φλέσσας δεν θα προσέλθει με τους άντρες του στο Μανιάκι θεωρώντας ότι η αντίσταση σε αυτό το σημείο θα είναι μάταιη και καταστροφική).

Ο Κεφάλας προβάλλει απερίφραστα τις αντιρρήσεις του για μια ανοικτή αντιπαράθεση με τον εχθρό σε ένα σημείο που δεν ευνοεί τους αμυνόμενους και τους προτείνει να μετακινηθούν στην περιοχή της Αγυιάς, που πρόσφερε πολύ μεγαλύτερα πλεονεκτήματα άμυνας απέναντι σε τακτικό οργανωμένο στρατό. Τις απόψεις του Κεφάλα τις επικροτεί ο γνωστός για τη μαχητικότητα του παπα-Γιώργης Πουρνάρας από το Περιθώρι Αρκαδίας. Τόσο ο Κεφάλας όσο κι οι εμπειροπόλεμοι Θανασούλης Καπετανάκης, Πιέρρος Βοιδής (Μαυρομιχάλης) και Αναστάσης Γυφτάκης προσπαθούν να μεταπείσουν τον Παπαφλέσσα (8) αλλά εκείνος – με τον γνώριμα απαξιωτικό του τρόπο - αποπαίρνει τον Κεφάλα φωνάζοντας:

«Tι λές Κεφάλα, ρε κιοτή βρε παλιοπασπαλιάρη (μυλωνά)!» και στη συνέχεια αγγίζοντας με το χέρι τα γένια του παπα-Γιώργη, του αναφέρει με απογοητευμένο ύφος «μου τα ντρόπιασες βρε παπαΓιώργη». Τότε αναφέρθηκε στη συνεδρίαση πως «όποιος ζήσει θα ακούει των γυναικών τα μοιρολόγια». (11) Η δήλωση αυτή έθιξε τη φιλοτιμία του - υποτιθέμενου «κιοτή» - Καπετάν Κεφάλα του παπα-Γιώργη και των λοιπών διαφωνούντων οπλαρχηγών, που αποφάσισαν να παραμείνουν στο χώρο και να πολεμήσουν (και έτσι την άλλη μέρα έπεσαν όλοι αυτοί νεκροί, μαζί με τον Παπαφλέσσα) . Απεναντίας, κάποιοι άλλοι, που μετέφεραν το έντονο σκηνικό αντιπαράθεσης ανάμεσα στους άντρες εκείνους, εξασφάλισαν την επιβίωση τους με την έγκαιρη φυγή τους από την περιοχή.

Το πρωινό της μάχης του Μανιακίου είχαν απομείνει δίπλα στον Παπαφλέσσα λιγότεροι από 600 οπλίτες με αρχηγούς τον Καπετανάκη, τον Κεφάλα, τον Βοιδή και τον παπα-Γιώργη. Τότε, κατά την σωζόμενη αφήγηση του αγωνιστή Κουραφογιαννάκη, (που παραμένει στο σύνολο της απλή, παραστατική και φανερά απαλλαγμένη από υπερβολές) ο Παπαφλέσσας με τους άντρες του κατέλαβε το πρώτο ταμπούρι, κι επέμενε να στέκει και να πολεμά ορθός μέσα σε αυτό. Στο μεσαίο ταμπούρι οχυρώθηκε ο ανιψιός του, ο Δημήτρης Φλέσσας και στο τελευταίο οι Μανιάτες και ο Κεφάλας με τους άντρες του. Ο στρατός του Ιμπραήμ εφορμούσε στα ταμπούρια με αλλεπάλληλες εφόδους ενώ στα ενδιάμεσα διαστήματα το πυροβολικό του κτυπούσε τα ταμπούρια των Ελλήνων εξασθενίζοντας τα συνεχώς. Το απόγευμα, όλοι οι αμυνόμενοι, που παρέμεναν ζωντανοί βρέθηκαν να περιστοιχίζονται από πλήθος εχθρών και προσπαθούσαν μαχόμενοι συνεχώς με τα σπαθιά στο χέρι να απομακρυνθούν από τα - ανήμπορα πια να τους προστατεύσουν - ταμπούρια προς μια κοντινή ρεματιά. Το εχθρικό ιππικό (οι «ατιλήδες») είχαν ήδη αναπτυχθεί πλευρικά στα ταμπούρια και συνέχιζαν να κινούνται για να ολοκληρώσουν την κυκλωτική τους κίνηση. Ο Κουραφογιαννάκης οπισθοχωρώντας ακολούθησε ένα μικρό ανηφορικό μονοπάτι (γιδόστρατα), που ξεκινούσε από την γειτονική στα ταμπούρια ρεματιά, για να ξεφύγει από τους ατιλήδες. Σε κάποια στιγμή αντιλήφθηκε τον καπετάνιο του τον Παναγιώτη Κεφάλα στην αρχή της ρεματιάς να προσπαθεί να πιεί νερό από μια μικρή γούρνα. Του φώναξε από ψηλά να απομακρυνθεί γρήγορα από εκείνο το επικίνδυνο σημείο αλλά εκείνος ήταν τόσο αποκαμωμένος από τη μάχη που όχι μόνο δεν μπορούσε να απομακρυνθεί από εκεί αλλά ούτε νερό να πιει με τις χούφτες, καθώς τα χέρια του είχαν πια παραλύσει από την παρατεταμένη συμπλοκή (σπαθισμούς) με τους εχθρούς. (2) Σε εκείνο το σημείο τον βρήκε ο θάνατος από το εχθρικό ιππικό και εκεί τελείωσε ο συνεχής αγώνας του Ήρωα μας για την Ελευθερία.

Η λαϊκή μούσα, αναφερόμενη στο «Ξεκίνημα του Κεφάλα για το Μανιάκι», αφηγείται χαρακτηριστικά:

Ξήντα καράβια κίνησαν τσούρμο από την Πόλη

Τα δέκα ξεχωρίσανε και πάνε στη Μεθώνη

Πιάνουν και στέλνουν μια γραφή σε κείνονε τον Φλέσσα

Κι ο Φλέσσας σα τη διάβασε πολύ του κακοφάνη.

Το μαύρο του καβάλησε και στο Δυρράχι πάει

Στο Λίθαρο ξεπέζεψε στο σπίτι του Κεφάλα

Που είσαι λεβέντη Παναγή που είσαι μωρέ Κεφάλα

Πικρή γραφή μας στείλανε μέσα από τη Μεθώνη

Τ΄ άρματα να τους δώσουμε και να παραδοθούμε

Κεφάλας σαν το άκουσε πολύ του βαρυφάνη

Τα παλικάρια τοίμασε και στο Μανιάκι φτάνει

Κι ανοίξανε τον πόλεμο μ΄αυτόνε τον Μπραίμη

Κι έπεσε ο Φλέσσας Υπουργός μαζί με τον Κεφάλα

Όσοι είστε φίλοι κλάψετε κι εσείς εχθροί χαρείτε!! (22)

Τελειώνοντας την αναφορά στον καπετάν Κεφάλα, θα πρέπει να τονιστεί η καθολική αναγνώριση του ως ακούραστου και γενναιότατου οπλαρχηγού και στρατηγού, που κατά γενική αποδοχή είχε αριστεύσει στα πεδία των μαχών της εξεγερμένης Ελλάδας. Το πάθος συμμετοχής του στους αγώνες της ήταν τόσο έντονο, ώστε να χαρακτηρίζεται φιλοπόλεμος (23). Πέραν τούτων, από τα ιστορικά στοιχεία που διασώζονται, συνάγεται η οργανωτική και διοικητική του ικανότητα, το πείσμα και η επιμονή του, το ενδιαφέρον για την κοινωνική κι οικονομική στήριξη των απανταχού αγωνιστών, η λεπτολόγος οικονομική του διαχείριση (σε συνδυασμό με την αποδεδειγμένη έλλειψη ενδιαφέροντος του για προσωπικό πλουτισμό) και η προσήλωση του στη στρατηγική που χάραζε η Διοίκηση σε συνδυασμό με την πρωτοβουλία που επεδείκνυε και την αυτονομία στην τακτική των αγώνων του. Ξεκάθαρος κι ευθύς ήταν ο χαρακτήρας του, οξύθυμος σε κάποιες περιστάσεις αλλά και διαλλακτικός, και υπέρτατο το πνεύμα φιλοτιμίας (σε βαθμό ευθιξίας) και αφοσίωσης του σε συναγωνιστές, με αποκορύφωμα την αποδοχή της συμμετοχής του στη μάχη στο Μανιάκι (μολονότι ήταν απόλυτα αντίθετος με τη διεξαγωγή της). Σίγουρα, ο ήρωας μας με την συμμετοχή του στον εμφύλιο πόλεμο έχει κι αυτός ανάλογο μερίδιο ευθύνης στα έκτροπα που συνέβησαν κι έβλαψαν εγνωσμένης αξίας αγωνιστές, αλλά το φαινόμενο αυτό ήταν γενικό κι ανεξαίρετο, και οπωσδήποτε κι ο ίδιος δεν θα ήταν στερημένος ελαττωμάτων. Η σταθερή του προσήλωση σε κάποιους παλιούς φίλους και συναγωνιστές (και ειδικά στον Παπαφλέσσα, του οποίου υπήρξε κύριος στρατιωτικός υποστηρικτής) εκνεύριζε, κατά τα φαινόμενα, κάποιους ιστοριογράφους, που δεν συμμερίζονταν τις πολιτικές επιλογές του ήρωα μας (και για αυτό τον λόγο φρόντισαν να κρατήσουν την επαναστατική του δράση στο περιθώριο των θεατρικών αφηγήσεων τους ακόμα κι όταν αυτές αναφέρονταν εκτενέστατα στη βιογραφία του μεγάλου εκείνου κληρικού, πολιτικού κι αγωνιστή). Ευτυχώς, οι ιστοριογράφοι αυτοί δεν διασφάλισαν μονοπωλιακή αφήγηση, κι έτσι διασώθηκαν πολλά στοιχεία για τη δράση του Καπετάν Κεφάλα από τα έργα σημαντικών ιστορικών της εποχής εκείνης. Από την δική του πλευρά, ο Κεφάλας παρέμενε έντονα στρατιωτικοποιημένος και λιτός, σχεδόν λακωνικός, στις αναφορές δράσης του σώματος του προς τη Διοίκηση, αποφεύγοντας πομπώδεις εκφράσεις και κομπασμούς. Οι επαρκείς γραμματικές του γνώσεις, του επέτρεπαν να διεκπεραιώνει μόνος του την αλληλογραφία του με τη Διοίκηση (χωρίς την μεσολάβηση γραμματείας για τη σύνταξη αναφορών κι αφηγήσεων) και η αδιάκοπη παρουσία του στους αγώνες και ο μετρημένος χαρακτήρας του τον απέτρεψαν από την ενασχόληση με κινήσεις εξασφάλισης της υστεροφημίας του. Κοντά σε αυτά, ο πρόωρος θάνατος του στο Μανιάκι στέρησε τους ερευνητές της ιστορίας από μια άμεση και περιεκτική εμβάθυνση στη έντονη προσωπικότητα και τις δραστηριότητες του Ήρωα στρατηγού Παναγιώτη Κεφάλα. Ως εκ τούτου, θα εξακολουθεί να παραμένει μεγάλο κενό λεπτομερειακής εξιστόρησης της δράσης του, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τις περιπτώσεις αρκετών από τους Ήρωες της εποχής εκείνης , οι οποίοι έπεσαν εξίσου πρόωρα στο βωμό του Αγώνα.

Μανιάτικο μοιρολόι (11)

Από το άλφα ως το μι, ε καπετάν Πέτρο Βοιδή

Και Θανασούλη, μάτια μου, Δημήτρη Πουλικάκο μου.

Ε, Παπαφλέσσα, πρώτη αρχή, έτσι Κεφάλα αφέντη μου

Που είσουν κεφάλι ξακουστό – που είσουν κεφάλι στον Μοριά

Πολλά κορμιά, που χάθηκαν, και μερδικά, που σβήσατε,,,,

ΠΗΓΕΣ

(1) Χαριλάου Τρικούπη: Ιστορία της ελληνικής Επαναστάσεως

(2) Κουραφογιαννάκη: Αφήγηση γεγονότων της επανάστασης του 1821

(3) Διονυσίου Κόκκινου: Η Ελληνική Επανάστασις

(4) Μιχαήλ Οικονόμου: Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας

(5) Φωτάκου Xρυσανθακόπουλου: Απομνημονεύματα για την Επανάσταση του 1821