ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
Όλα αυτά είναι δημοσιευμένα και αναρτημένα
στην ιστοσελίδα μου.
Η Βαλύρα έχει πλούσιο αρχειακό
υλικό της κοινότητας και των σχολείων της που θα πρέπει να ψηφιοποιηθεί , για
να τον γνωρίζουν οι νεότεροι και να μην χαθεί.
ΒΑΛΥΡΑ
ΜΑΘΑΙΝΩ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΟΥ
ΑΓΑΠΩ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΟΥ
ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Είναι απαραίτητο να αγκαλιάσουμε
τις παραδόσεις μας με τους τοπικούς μας θρύλους που στερεώνουν μέσα μας τις
ιερές αλυσίδες του αίματος που μας δένουν με τους προγόνους και γεννούν το
όραμα και την προοπτική , για ένα καλλίτερο μέλλον Πρέπει να γνωρίζoυμε την Πολιτιστική-Πολιτισμική κληρονομιά της περιοχής μας
(Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον).
1.ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
- Το γεωγραφικό στίγμα
της Βαλύρας είναι
- Τα ποτάμια ρέματα
βαλύρας
- Τα βουνά-λόφοι της
Βαλύρας είναι
- Τα όμορα χωριά της
Βαλύρας είναι.
- Σχηματισμός Βαλύρας
(γεωλογία-απολιθώματα)
- Χλωρίδα-Πανίδα
2.ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
- Τεριτόριο-δήμος-κοινότητα-δήμος-δήμος
- Πληθυσμός-χρονολογίες
- Εκπαίδευση-Σχολεία-Κτίρια
- Ναοί Βαλύρας
- Ύδρευση-Αρδευση-Αυλάκι
- Αγροτική Ζωή
- Επαγγέλματα
–Εργαλεία-Μηχανές
- Περίπτερο Βαλύρας
- Ποιμενική Ζωή
- Αστέρας Βαλύρας
- Αγροφυλακή-Χωροφυλακή
- Σύλλογοι-Μουσεία
- Αρχιτεκτονική
Κληρονομιά
- Γεφύρια
- Φυσικές καταστροφές
- Καλλιέργειες
- Αναδασμός
Βαλύρας-Κιβωτισμός Παμμίσου
- Πρακτική Ιατρική
- Καλλιτέχνες Βαλύρας
- Φωτογράφος Βαλύρας
- Ιστορία Βαλύρας
(Αρχαία-Νεώτερη)
- Σταθμός Βαλύρας
- Γητευτής φιδιών
- Πρακτική μαμή
- Χαρτζιλίκη.
- Πανηγύρι-Αγώνες
Βαλύρας.
- Ήθη-Έθιμα
- Μέσα Μεταφοράς
- Διατροφή-Ενδυμασία
- Σιδηροδρομικός
Σταθμός
- Ηλεκτροφωτισμός
Βαλύρας
- Μετανάστευση Βαλύρας
- Γητευτής Φιδιών
- Βότρυς Βαλύρας
- Μοναστήρια Βουλκάνου
- Τυχερά παιχνίδια
- Παιχνίδια παιδικών
μας χρόνων-Τράπουλα.
- Εφημερίδα Βαλύρα
- Μουσείο Βαλύρας
- Κάστρα-Μονοπάτια-Καλντερίμια
- Δεκαπενταύγουστος
- Κυνήγι-Ψάρεμα-Συλλογή
χόρτων
- Βιοτεχνίες Βαλύρας
- Διαμόρφωση πλατείας
Βαλύρας
- Σιδερένια γέφυρα
Βαλύρας
- Συνεταιρισμός
Βαλύρας
- Σηροτροφία
- Ψυχαγωγία-θέατρο
Βαλύρας-Μπεζεστένι Βαλύρας
- Ευεργέτες Βαλύρας
- Επιστήμονες
- Πολιτιστική
κληρονομιά περιοχής
- Εφημερίδα Βαλύρας
- Τοπωνύμια Βαλύρας
- Χώροι οικίας
Βαλύρας-Οικόσιτα ζώα
- Συγγραφείς Βαλύρας
ΘΡΗΣΚΕΙΑ-ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΠΟΛΙΤΙΚΗ
–ΠΑΙΔΕΙΑ
1.ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η ικανότητα της σπουδής στον
άνθρωπο δόθηκε από το Θεό με το καθ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση. Ο Θεός στον
ουρανό και ο άνθρωπος στη γη. Αν ήταν δυνατόν να αναστηθεί κάποιος που απέθανε
πριν 100 χρόνια θα έμενε εμβρόντητος, μπρός στο θέαμα που παρουσιάζει σήμερα ο
κόσμος μας.
Θρησκεία σημαίνει η ανάταση της ψυχής και η προσπάθεια του
ανθρώπου να υπερβεί τα ανώτερα σε μας προσιτά όρια, προς την κατάκτηση ενός
καθολικού νοήματος του κόσμου και της ζωής.
2.ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Με την επιστήμη επιδιώκουμε:
Την τέλεια γνώση
Το αιώνιο
Την αφομοίωση του πνεύματος σε
πράγματα που γνωρίσαμε και
Τη βαθύτερη γνώση ενός
αντικειμένου.
Η επιστήμη πηγάζει από την εσωτερική
ορμή του ανθρώπου για δύναμη και κατάκτηση. Αυξάνει τη γνώση και τη δυναμή του,
με το να γνωρίζει και υποτάσσει τις δυνάμεις του. Από την αρχή που κυριεύει τον
άνθρωπο το ρίγος, ο τρόμος, το μυστήριο,
όταν αντικρίζει το διπλό άπειρο του χρόνου-χώρου και τον άυλο κόσμο, αισθάνεται
τον εαυτό του να καταποντίζεται. Δεν υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ επιστήμης και
θρησκείας, αλλά υπάρχει μόνο στο πνεύμα εκείνων που επίμονα το θέλουν.
Οι βιολογικές επιστήμες
αποτέλεσαν το θερμοκήπιο στο οποίο καλλιεργήθηκαν τα δηλητηριώδη άνθη του
υλισμού, της άρνησης και του χριστιανικού ιδεώδους.
Ο εγκέφαλος, το κέντρο της ψυχής
από τον οποίο κατευθύνονται όλες οι πνευματικές λειτουργίες που είναι η
αντίληψη, προσοχή, μνήμη, παράσταση, βούληση, συνειρμός ,σκέψη κ.λ.π. υφίσταται συνεχώς μπλακάουτ. Τ ο λάθος βρίσκεται στην
απειρία, στενότητα αντίληψης και τις υπερβολές.
Η επιστήμη περιέχει μία ηθική η
πιο αληθινή, η πιο ανθρώπινη, η πιο γενναιόφρων, η πιο ικανή να κάνει τον
άνθρωπο καλλίτερο και να λύσει όλα του τα προβλήματα. Τίποτε δεν υπάρχει χωρίς
αιτία. Τίποτε δεν έγινε τυχαία. Όλα κρύβουν σοφία μυστική και ανέκφραστο. Ο
κόσμος έχει ένα νόημα, ένα σκοπό.
3.ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Πέρασαν 6 χρόνια και ακόμη
βρισκόμαστε στο σημείο μηδέν.
Μετά την κατάργηση των δώρων, τη
μείωση μισθών, συντάξεων, εφάπαξ, το
κούρεμα των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων, το κλείσιμο της αγροτικής τράπεζας με απώτερο στόχο τη
διαγραφή των δανείων σε κόμματα,
μεγαλοκαναλάρχες, μεγαλοεργολάβους, αγρότες Κολωνακίου, και μετά το
τρίτο μνημόνιο, πάλι ο ελληνικός λαός είναι στη λαίλαπα της φοροκαταιγίδας, ενώ
οι έχοντες και κατέχοντες διατηρούν τα προνομιά τους. Ως πότε όμως,
γιατί ο απλός λαός δεν αντέχει
άλλο σφίξιμο στο ζωνάρι.
Προέκυψε και φέτος το τσουνάμι
του μεταναστευτικού-προσφυγικού και διαπιστώνεται ότι δεν δίνονται λύσεις από
την Ευρωπαϊκή Ένωση και την πληρώνουν τα γειτονικά κράτη, ενώ το αίτιο δεν
πολεμιέται στη ρίζα του.
Υπάρχει ελπίδα, σχέδιο, όραμα,
ελπίδα, αξίες στρατηγική;
Κυριαρχεί απογοήτευση αηδία,
φόβος, ανασφάλεια από την πολιτική
προπαγάνδα με την πλύση εγκεφάλου.
Απαξίωση θεσμών, εισροή
πολυεθνικών, και παραχώρηση δημοσίου κεφαλαίου.
Πλήρης αποδιοργάνωση της
ελληνικής οικονομίας και των εργασιακών σχέσεων.
4.ΠΑΙΔΕΙΑ
Η παιδεία δεν είναι συσσώρευση γνώσεων
και πληροφοριών που με το φορτίο
τους καταντούν παθητικό τον άνθρωπο. Είναι μόρφωση, ικανότης
δημιουργικής ενέργειας και συνθετικής σκέψεως. Πεπαιδευμένος, ο άνθρωπος ξέρει
τι να επιθυμεί. Απαίδευτος, αφήνεται στην απληστία, την φιλαρχία, την
επιθετικότητα. Στόχος της παιδείας είναι η αύξηση του πολιτισμού, δεν είναι οι
αλλοπρόσαλλες αυτοβεβαιώσεις. Είναι η ανάπτυξη των προϋποθέσεων του ευ ζην και
όχι η εξασφάλιση ζωώδους επιβιώσεως. Αυτό το
"ευ" έχει καθοριστική σημασία για όποιον το διεκδικεί συνειδητά: Η
ύπαρξη του πλουταίνει με έναν πλατύτερο εαυτό, ενώ χρεοκοπεί κυριολεκτικά σ'
εκείνον του ιδιοτελούς συμφέροντος. Η πραγματική ζήτηση του αρίστου θέλει
αρίστους για να επιτύχουν την σύνθεση του πολλαπλού και διαφορετικού με
κριτήριο το καλύτερο δυνατό για όλους."
Ένας από τους τρόπος προσέγγισης του προβλήματος είναι και η εννοιολογική
σημασία των μυθικών ονομάτων και τοπωνυμίων σε συνδυασμό με τα εδαφομορφολογικά
δεδομένα της εποχής και σε αυτό η γνώση της ιστορικής Γεωλογίας είναι
καθοριστική . Η μεθοδολογία αυτή –πολύ γνωστή στους
αρχαιολόγους- υποχρεωτικά αφορά ευρύτερες περιοχές, υπερβαίνοντας τον
τοπικό χαρακτήρα.
Ως επίσημη μαρτυρία
για την ύπαρξη θεωρείται η απογραφή του Βενετσιάνου Γκριμάνι στα
1700 . Η ετυμολόγηση όμως του ονόματος από τις τούρκικες λέξεις
Τζεφέρ και Εμίν (Εμίρ) - που πιθανώς πρόκειται για τίτλο ανάλογο του
Σπαχή- οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο οικισμός υπήρχε στην Α’. Τουρκοκρατία
(1450-1685) χωρίς δυστυχώς καμία πληροφορία για την θέση του .
Για διάφορους και
πολλούς λόγους η αλήθεια της ιστορίας μας δεν διδάσκεται σωστά, η αδιαφορία των
κληρονόμων και της πολιτείας αφήνει να καταστρέφεται η αρχιτεκτονική μας
κληρονομιά. Ένα κτίριο με πλούσια ιστορία, το κονάκι του ΤΖΑΦΕΡ ΑΓΑ στην
τουρκοκρατία, σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχει και θα το βλέπουμε μόνο από τις
φωτογραφίες που δείχνουν την πορεία. Είναι κρίμα να μας το θυμίζει ο
βενετσιάνος Γκριμάνι και εμείς να αδιαφορούμε.
Δεν μπορείς να ζεις
και να πεθαίνεις σ' έναν γενέθλιο και να αγνοείς την ιστορία του και τη δική
σου, τις ρίζες του και τις δικές σου, αφού η ιστορία διδάσκει διαπαιδαγωγεί,
ενώνει, γιγαντώνει, εκδικείται και εφαλτήριο για το αύριο. Δεν μπορείς να
αγνοείς την ιστορία σου αφού είναι έργο δικό σου, την ιστορία που επιβάλλεται
να σηκώνεις στους ώμους σου, κάθε φορά που βαδίζεις μπροστά. Γνωρίζοντας την
τοπική μας ιστορία θα μπορέσουμε να προσθέσουμε έναν ακόμη κρίκο στην αλυσίδα
αγάπης, σεβασμού και μέριμνας στη γενέθλια γη, θα οδηγήσει σε μια καλλίτερη
ηθική για τον τόπο και την κοινωνία στην οποία ζούμε. Αγωνιώ για το χωριό μου,
όταν βλέπω πράγματα να χάνονται μαζί με τους ανθρώπους που
πεθαίνουν...Μετριούνται πλέον στα δάκτυλα που μπορούν να μας διηγηθούν γεγονότα
και καταστάσεις που βίωσαν στο παρελθόν στο χωριό μας, που να μπορούν να
ξετυλίξουν τις αναμνήσεις τους, και εμείς να τις καταγράψουμε όσο πιο πιστά
μπορούμε, και να τους τιμήσουμε. Χάθηκαν και χάνονται καθημερινά ,ντοκουμέντα,
έγγραφα, φωτογραφίες του παρελθόντος και χανόμαστε και εμείς οι ίδιοι αν δεν
γνωρίζουμε το παρελθόν μας, αν δεν γνωρίζουμε τις μεγάλες και μικρές ιστορίες
του χωριού μας, τις παλιές συνήθειες, τα ήθη και έθιμα, τον τρόπο ζωής, τον
τρόπο παραγωγής προιόντων, τα επαγγέλματα που χάθηκαν και το βασικότερο το
φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον του χωριού και της περιοχής μας. Με συγκινεί
πολύ το ψάξιμο στο παρελθόν, αυτή η αναδίφηση, σε πράγματα, πρόσωπα, γεγονότα,
καταστάσεις του παρελθόντος χρόνου. Είναι τα προγονικά μας, είναι οι ρίζες μας
το από που και από πότε. Ένιωσα όλες τις συγκινήσεις: Χαρά έκπληξη, αγωνία,
περιέργεια, συμπάθεια, πόνο, θαυμασμό , αλλά και νοσταλγία, πολύ νοσταλγία.
Η Βαλύρα έχει πλούσιο αρχειακό
υλικό της κοινότητας και των σχολείων της που θα πρέπει να ψηφιοποιηθεί , για
να τον γνωρίζουν οι νεότεροι και να μην χαθεί.
Είχε Σιδηροδρομικό Σταθμό με 3 γραμμές
(υπάρχει φωτογραφία και σώζονται μέχρι σήμερα,
και ο σύλλογος γυναικών Βαλύρας τον δρομολογεί για πολιτιστικό κέντρο
του χωριού μας και της περιοχής) με αποθήκες και ομάδα εργατών του ΟΣΕ με έδρα
τη Βαλύρα που συντηρούσαν τις γραμμές του τραίνου και οικία που διέμεναν οι
ξένοι εργάτες, φωτογραφία του 1901, και απέναντι από το σταθμό το εργοστάσιο
οινοποιίας ΒΟΤΡΥΣ, Δέση- Αυλάκι-Νερόμυλους-Υδρονομείς-Κανονισμό Άρδευσης,
Ηλεκτροφωτισμό πολλά χρόνια πριν έλθει η ΔΕΗ, Αλευρόμυλο που λειτουργούσε με
ρεύμα και τα λιθάρια περιστρέφονταν με ιμάντες στερεωμένους σε τροχαλίες, Αστυνομικό Τμήμα, Υπηρεσία
αγροφυλακής, Πρακτορείο ΟΤΕ, Μπακάλικα ,Ταβέρνες, Καφενεία,Περίπτερο, Ξυλόφουρνους,
Μαγαζιά με είδη προικός, Τυροκομεία,
Υποδηματοποιούς, Κουρείς, Ράφτες, Μοδίστρες, Σχολή Οικοκυρικών, Ξυλουργεία, Κτίστες, Ιατρείο, Οδοντιατρείο, 2
Πρακτικές μαμές, Μάγο, Γητευτή φιδιών, Μπεζεστένι για το πανηγύρι το μήνα
Σεπτέμβριο, Παλιά επαγγέλματα που χάθηκαν (γυφτοκάμινα, σαμαράς, πεταλωτής,
καλατζής, καλαθοπλέκτες, αργαλειούς, μεταπράτες, κάρα, κατασκευαστές ψαθιών
κ.λ.π.), φωτογραφείο, 7 ελαιοτριβεία, 3 καμίνια, σταφιδαποθήκες, καλλιέργεια
σταφίδας, αμπελιού, συκιάς, ελιάς,
ρυζιού στον κάμπο, βοσκοτόπια για αιγοπρόβατα με πολλούς
τσοπάνηδες, Γεωργικό Ταμείο, Αγροτικό
Ταμείο, Αγροτική Λαϊκή Τράπεζα, Λαϊκή Τράπεζα, Αγροτικό Συνεταιρισμό,
Αγροτολέσχη , Σύνδεσμο Αγροφυλακής, Δυο
αρχαία γεφύρια στο ποτάμι Μαυροζούμενα και πολλά μονότοξα πέτρινα στη διαδρομή
Σκάλα Βαλύρα Μεσσήνη, Ιστορικά μονοπάτια και καλντερίμια , Το αρχοντικό σπίτι
επί τουρκοκρατίας (που τώρα καταστρέφεται από την αδιαφορία των τοπικών αρχών
και της οργανωμένης πολιτείας) του Τζαφέρ Αγά, προίκα στην κόρη του Εμίν και
προέκυψε το παλιό όνομα Τζεφερεμίνι
, Σιδερένια Γέφυρα που τη βρήκα
σε καρτ ποστάλ στην Ιρλανδία, 14
Εκκλησίες (μεταξύ αυτών 5 βυζαντινές και ο άγιος Βλάσσης με τον
καλλίτερο κεραμοπλαστικό διάκοσμο) , το
ξυλόγλυπτο τέμπλο στον ενοριακό μας ναό που κτίστηκε το 1829 αμέσως μετά την
απελευθέρωση από τους ταλιαδόρους αδελφούς Ντινόπουλοι από το Βαλτεσινίκο
Αρκαδίας, Παλιά Αρχοντικά πέτρινα σπίτια με καμάρες, Ποδοσφαιρικό σύλλογο ο
οποίος συνεχίζει να υπάρχει με ιδιόκτητο γήπεδο, Σχολεία Βαλύρας (Δημοτικό Αρρένων, Θηλέων μέχρι το 1929 ,μετά έγινε μικτό
δημοτικό και από 4τάξιο έγινε 6τάξιο,
Ελληνικό, Ημιγυμνάσιο, Νυκτερινό Δημοτικό), Σχολικούς κήπους για τη διδασκαλία
των φυσιογνωστικών μαθημάτων και την καλλιέργεια φυτών μαθαίνοντας τα μυστικά
των φυτών και το επιχειρείν, πουλώντας τα προιόντα στο τραίνο, μπακάλικα και
καφενεία της Βαλύρας, Θεατρικό σύλλογο, Μόνιμο κινηματογράφο με αίθουσα
χειμωνιάτικη και καλοκαιρινή και περιφερόταν στα γύρω χωριά, Πολιτιστικούς
συλλόγους Θάμυρι-Αγία Τριάδα, Σύλλογο γυναικών Βαλύρας.
Υπάρχει το πλούσιο αρχειακό
υλικό της εφημερίδας Βαλύρα, σε δερματόδετο τόμο που κυκλοφόρησε το 1982-97, η
οποία πρέπει να ψηφιοποιηθεί και πλούσιο αρχείο στα ΓΑΚ (Καλαμάτας, Αθήνας),
Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, στις
Εφημερίδες Αιών και Αθηνά, στη Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος, στις τοπικές
εφημερίδες της Καλαμάτας, καθώς και πλούσιο αρχειακό υλικό που έχουν βαλυραίοι
εντός και εκτός Ελλάδος.
Τέλος υπάρχουν πολλές ελιές σε
περιοχές της Βαλύρας που έχουν καταγραφεί σε περιβαλλοντικό πρόγραμμα του
δημοτικού σχολείου Βαλύρας από το Δάσκαλο
Βασίλη Καράμπελα με τους τότε μαθητές του που συμμετείχαν στο πρόγραμμα και το
παρουσίασαν στο ΚΠΕ Καλαμάτας, και θα πρέπει να χαρακτηριστούν διατηρητέα
μνημεία της φύσης.
Αργότερα όλα αυτά να
συγκεντρωθούν σε έντυπη και ηλεκτρονική
μορφή, γνωρίζοντας το παρελθόν του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος του
χωριού και της περιοχής μας.
Με το νόμο Καλλικράτη οι 29
Καποδιστριακοί δήμοι και 2 κοινότητες του νομού Μεσσηνίας έγιναν 6. Οι 8 πρώην
δήμοι και η 1 κοινότητα συγχωνεύτηκαν στο δήμο Μεσσήνης και το πρώην δημαρχείο
του δήμου Ιθώμης λειτουργεί ως ΚΕΠ, με 2 υπαλλήλους. Τώρα στο χωριό κατοικούν
μόνιμα Ρομά και πολλοί ξένοι κυρίως Αλβανοί που κατοικούν στη Βαλύρα και στα
γύρω χωριά, οι οποίοι έχουν και τα πιο πολλά παιδιά στο δημοτικό και νηπιαγωγείο
Βαλύρας, τα μοναδικά στον τέως δήμο Ιθώμης
και κοντά στο σχολείο υπάρχει παιδική χαρά. Διαθέτει μόνιμο Ιατρείο στο οποίο
έρχονται από το κέντρο υγείας Μελιγαλά και νοσοκομείο Καλαμάτας,
Φροντιστήριο ξένων γλωσσών, Φαρμακείο, Φοροτεχνικό γραφείο, Δικηγορικό γραφείο,
Ταξί, Κομμωτήριο, Μοδίστρα, 3 Κρεοπωλεία
με ιδιόκτητο φούρνο το καθένα για το ψήσιμο της γουρνοπούλας κάθε
σαββατοκύριακο, αρχαίο έθιμο από τα μυστήρια της Ανδανίας στη Μεσσηνία, 3
Καφενεία - ταβέρνες, Ζαχαροπλαστείο, Καφενείο, 1 μαγαζί με ηλεκτρικά είδη, ένα
με επισκευές ηλεκτρονικών ειδών, 1 πρατήριο βενζίνης, 3 επιχειρήσεις με
αλουμινοκατασκευές, 3 Σούπερ Μάρκετ, 2 γεωπονικά κέντρα από βαλυραίους γεωπόνο
τεχνολόγο, Επαγγελματία Μελισσοκόμο, Έμπορο λαδιών, 2 τυροκομεία, 2
Ελαιοτριβεία, 2 Μαγαζιά με είδη προικός, Πολλούς τσοπάνηδες, συγκοινωνία με το
ΚΤΕΛ ,μιας και το τραίνο καταργήθηκε το
2011. Η ύδρευση γίνεται με δίκτυο από
γεώτρηση και των πηγών του Πάμισου στον Άγιο Φλώρο, και πολλά πηγάδια χώθηκαν,
έγιναν βόθροι ή είναι σε αχρηστία.
Το 1836 τα χωριά Σκάλα -
Βαλύρα αποτελούσαν το Δήμο Δερών. Δήμαρχος ήταν ο Αναγνώστης Πουλόπουλος και το
1839-40 ο Βασίλης Λινάρδος. Το 1841-50 η Βαλύρα ανήκε στο Δήμο Οιχαλίας και
πάρεδρος το 1841-42 ήταν ο Παναγιώτης Μπόβης. Ο Δήμος είχε 21 χωριά και
υπόγραψε από τη Βαλύρα ο Ιερεύς Μιχαήλ (αγράμματος). Το 1997 με το νόμο
Καποδίστρια ορίζεται ως η έδρα του Δήμου Ιθώμης, και πρώτο Δήμαρχο τον
Γιατρό Γιαννακόπουλο Κωνσταντίνο από την Αρσινόη (Σιμίζα).
Γεωλογικά η περιοχή της
Βαλύρας ανήκει στην καλούμενη αύλακα της Πίνδου που η δημιουργία ανάγεται στην
Τριαδική περίοδο(230-200 εκατ. χρόνια π.χ) και προσχώθηκε στην Ηώκαινο (60-40
εκατ. χρόνια π.χ) από ψαμμιτικά υλικά. Αρχικά τα ψαμμιτικά πετρώματα
ξεπερνούσαν σε ύψος την Ιθώμη και σταδιακά βυθίζονταν όσο προχωρούσαν νοτιότερα.
Οι διαβρώσεις που ακολούθησαν αποσύνθεσαν τα σαθρά πετρώματα και δημιούργησαν
τις αμμώδεις λοφοσειρές της κεντρικής και ΝΑ Μεσσηνίας.
Στα όρια της Βαλύρας
εντοπίζονται πολλά απολιθώματα φυτικού κόσμου του Ηώκαικου . Οι πέτρες με
τρύπες είναι αποτυπώματα φυτικών ριζών, κοχύλια και ομοιώματα τους απαντώνται
συχνά στην Πέρα Μεριά. Ακόμα και ψαμμιτικοί κορμοί δένδρων είναι συνηθισμένα
ευρήματα. Οι λόφοι της Τσούκας και Σκάλας είναι αδιάψευστες μαρτυρίες των
ψαμμιτικών όγκων που υπήρχαν πριν την ενεργοποίηση του ρήγματος και εκτείνονταν
από το Καθολικό μέχρι την ράχη Κούτρου στα Τσουκαλαίϊκα. Πληροφορίες για την
κλίση των ρηγμάτων δίνουν οι πλάκες των πετρωμάτων μέσα και γύρω από το Χωριό .
Παρατηρώντας την Πέρα Μεριά
από του Τζούμι θα διαπιστώσει κανείς πως ένα μεγάλο μέρος της προήλθε από
ολίσθηση πάνω στα αρχαιότερα ηφαιστειακά πετρώματα του Άγιου Βασίλη. Πιθανώς να
πρόκειται για μία πρόσφατη σταδιακή ολίσθηση και σε αυτό συνηγορεί το τοπωνύμιο
Βροντογή που μας παραπέμπει στον μυθικό κύκλωπα Βρόντη. Λείψανα μίας τέτοιας
κίνησης και της μεγάλης διάβρωσης πού συντελέστηκε στην περιοχή είναι οι
Τούρλες. Οι κοκκινόασπρες ράχες που συναντώνται κατά μήκος του κάμπου δεν είναι
μονάχα ένα δείγμα απόθεσης σιδηρούχας ιλύος αλλά και οριοθετούν τον χώρο
κατάκλισης της για μεγάλο χρονικό διάστημα του κάμπου .
ΟΙ ΠΟΤΑΜΟΙ ΠΑΜΙΣΟΣ* –ΜΑΥΡΟΖΟΥΜΕΝΑ
Αναλυτικότερα, στην περιοχή Aνω Μεσσηνίας (κοιλάδα Παμίσου), η οποία
καλύπτεται από σχηματισμούς της ζώνης Πίνδου (καρστικοποιημένοι ασβεστόλιθοι
και φλύσχης) και πλεικαινικά ιζήματα, οι ασβεστόλιθοι είναι καλοί υδροφορείς
και μέρος τους βρίσκονται υπό αρτεσιανή πίεση, όπως προκύπτει από σχετικά
βαθιές γεωτρήσεις που έγιναν στην περιοχή και έχουν ελεύθερη αρτεσιανή ροή.
Ο ποταμός Πάμισος της Ν. Δ. Πελοποννήσου
στο νομό Μεσσηνίας, έχει τις πηγές του στις δυτικές απολήξεις του Ταϋγέτου,
στην Κοινότητα του Αγ. Φλώρου, το μήκος του είναι
Η λεκάνη απορροής του καλύπτει
έκταση 920 km2, το ύψος της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης στην περιοχή
είναι
Με τα νερά του αρδεύονται περί
τα 45.000 στρέμματα, από τα οποία τα 13.000 αποτελούνται από κλειστά δίκτυα υπό
πίεση (καταιονισμός) και τα υπόλοιπα από ανοικτά δίκτυα (καναλέτα).
Ο Μεσσηνιακός Νείλος
αποτελούσε πάντοτε την βασική πηγή άντλησης πλούτου για τους κάτοικους των γύρω
Χωριών. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια παρά τον αναδασμό και έργα άρδευσης η
συμμετοχή της πηγής αυτής στην οικονομία της Βαλύρας συνέχεια μειώνεται. Τα
αίτια είναι πολλά, εκείνο όμως που δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς είναι η
αδυναμία της πολιτείας στο να προγραμματίσει κάποιες εναλλασσόμενες καλλιέργειες
και μετατρέψιμες σε άλλα φυτικά ή ζωικά προϊόντα. Η γραφειοκρατική –στενή
τεχνική γνώση- αντίληψη καταδείχτηκε και με την τσιμεντόστρωση της κοίτης του
Παμίσου. Το έργο πέτυχε τη διακοπή της φυσικής υπόγειας διάχυσης των νερών με
αποτέλεσμα την γρηγορότερη ξήρανση των καλλιεργούμενων εκτάσεων και επιτάχυνε
την διαφυγή τους των νερών στη θάλασσα στο όνομα μίας υποτιθέμενης έλλειψης
στην κάτω Μακαρία. Τα αποτελέσματα είναι η αύξηση της καλλιεργητικής δαπάνης
και η σταδιακή μείωση της παροχής των πηγών του Άγιου Φλώρου.
Η επίδραση του ποταμού στη
διαμόρφωση του κάμπου συνίσταται στο γεγονός της σταδιακής αφαλάτωσης και
αποξήρανσης της αρχικής αβαθούς λιμνοθάλασσας που επέτρεψε την ανάπτυξη μίας
πλούσιας φυτικής βλάστησης. Από τη σήψη της βλάστησης αυτής προήλθε η εύφορη
σκουρόχρωμη επιφανειακή κρούστα του κάμπου. Περιφερειακά αργότερα προστέθηκαν
πάνω της οι ανοιχτόχρωμες προσχώσεις. Η έκταση που αυτές καταλαμβάνουν δίνουν
και τον βαθμό συμμετοχής των γύρω χειμάρρων και ποταμών στην δημιουργία του κάμπου.
Μαρτυρία των τελευταίων ορίων του βάλτου είναι και η διαχωριστική γραμμή
ανάμεσα στα δυο επιφανειακά στρώματα .
Το όνομα του ποταμού
ακολούθησε την τύχη του τόπου. Για μεγάλα χρονικά διαστήματα και πιθανά για
πολιτικούς λόγους πήρε διάφορα ονόματα. Μια περίοδο γύρω στο 1400 εξακολουθεί
να είχε το όνομα Πρίντζα-Πρίντ(σ)α και Σπιράντζα- Σπιράτσα λέξεις σλαβικής
προέλευσης στις οποίες ο φθόγγος τσι-τζι μας μαρτυρεί την ύπαρξη κτηνοτροφίας η
πολλών ζώων. Αν σε αυτά προστεθεί και η ύπαρξη λέξεων και τοπωνυμίων της ίδιας
προέλευσης (βάλτος, σανός, σβάρνα κ.α) και συνδυασθεί με τη στρατηγική θέση της
Σκάλας μπορεί κανείς να υποθέσει σε κάποια χρόνους ( Βυζαντινούς ) υπήρξε μία
αξιοπρόσεχτη παρουσία σλαβόφωνων φύλων. Το 1700 όμως τα ονόματα αυτά έχουνε
ξεχαστεί και αυτός είναι μάλλον ο λόγος πού ο Γκριμάνι στους χάρτες τον
αναφέρει με το λατινικό Ρούντα (Round =κυκλικός) προφανώς από την οφειοδή μορφή
της κοίτης του.
Το άλλο ποτάμι η Μαυροζούμενα
δεν μοιάζει καθόλου με τον αδελφό του Πάμισο. Βίαιο το χειμώνα απειλεί να
συμπαρασύρει στο πέρασμα του τα πάντα. Ήρεμο μετά την άνοιξη δίνει απλόχερα τα
νερά του στον άνθρωπο και του προσφέρει σχεδόν άκοπα τα ψάρια του. Η Μαυροζούμενα
– Βαλύρα κατά τον Παυσανία - για όσους τον έχουν ζήσει στις χειμωνιάτικες μέρες
του ξέρουν ότι οφείλει το όνομα του στα θολωμένα νερά του. Το 1947 έπνιξε τους
μυλωνάδες.
Το ποτάμι αυτό είναι και ο
δημιουργός ολόκληρου του Β.Δ τμήματος της Μακαρίας. Όλα τα τοπωνυμία με το
όνομα Γανιές ή Γουλιμίδες είναι παιδιά του. Ιστορικά ταυτίστηκε με τον μύθο του
Θάμυρη πού περιγράφει τον πολύχρονο αγώνα του ποταμιού για να διανοίξει το
φαράγγι του Κάκαβου και αποδώσει την εύφορη κοιλάδα Μελιγαλά στους πρώτους
κάτοικους της Μεσσηνίας.
Η Βαλύρα οφείλει πολλά σε αυτό
το ποτάμι. Όχι όμως μόνο για το εύηχο όνομα που της έδωσε και το βενετσιάνικο
έργο της Δέσης - Αυλάκι – Μύλοι , σημαντικός παράγοντας για μεγάλο χρονικό
διάστημα ανάπτυξης, αλλά κυρίως γιατί σε αυτόν οφείλεται μια σημαντική ιστορική
μαρτυρία. Στα αρχεία Γκριμάνι ο Μαυροζούμενας αναφέρεται σαν ‘San Pietro‘
δηλαδή Άγιος Πέτρος. Η μαρτυρία αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την ιστορία
του χωριού αν το όνομα συσχετισθεί με το γνωστό τοπωνύμιο της Πέρα Μεριάς όπου
και τα ερείπια της Εκκλησίας. Η οχυρή θέση και το υψόμετρο της που προφύλασσε
τους κατοίκους από τη μάστιγα της ελονοσίας σε συνδυασμό με την αφθονία
οικιστικών υπολειμμάτων στην περιοχή οδηγούν στο συμπέρασμα της ύπαρξης
οικισμού τουλάχιστον από τα Βυζαντινά χρόνια. Ίσως στα 1700 ο οικισμός να είχε
εγκαταλειφθεί. Τα ερείπια του ήτανε τόσο εμφανή ώστε να οδηγήσουν τον
Βενετσιάνο πώς έτσι θα ονομαζόταν και το ποτάμι. Σημειώνεται και αυτό, μαζί με
την τοποθεσία Μούλκια, ως ενδεχόμενο ενός από τους χαμένους κρίκους της
ιστορικής εξέλιξης του οικισμού.
*Υπάρχουν πολλά κοινά
τοπωνύμια σε Μεσσηνία και Θεσσαλία τα οποία έφερε ο καταγόμενος από εκεί
βασιλιάς της Μεσσηνίας Αιολίδης ο Περιήδης, με τον επιστήθιο φίλο του Εύρυτο
Μελανέα (Ιθώμη, Μαυρομμάτι, Τρίκκη, Πάμισος που προκάλεσε πολλές καταστροφές
φέτος, Μουζάκι, Μαγούλα, Οιχαλία κ.λ.π.)
Γενικός Οργανισμός Εγγείων
Βελτιώσεων (Γ.Ο.Ε.Β.) Παμίσου
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η
μελέτη της Μεσσηνιακής Πεδιάδος μεγάλο μέρος της οποίας ανήκει στο Δήμο Ιθώμης
και συγκεκριμένα στα Δ.Δ Βαλύρας
Λάμπαινας και Αριστοδημείου.
Από την αρχαιότητα η κατάκτηση
της Μεσσηνίας προσέλκυε πάντα τους Σπαρτιάτες, διότι εκείνο που διαπίστωναν ήταν
η γονιμότητα των εδαφών της. Για το λόγο
αυτό η πεδιάδα της κάτω Μεσσηνίας αποκαλείται «Μακαρία».
Καθώς η ευφορία της γης είναι
συνάρτηση θερμοκρασίας και υγρασίας του εδάφους, συμπεραίνεται ότι η Μεσσηνιακή
πεδιάδα είναι από τις γονιμότερες των ελληνικών πεδιάδων και έχει την
μεγαλύτερη ποικιλία σε καλλιέργεια.
Η εκτέλεση υδραυλικών
εγγειοβελτιωτικών έργων ήταν πάντα στη σκέψη των κυβερνήσεων από το τέλος του
19ου αιώνα με σκοπό την προστασία από τα νερά και την απόδοση για
καλλιέργεια περίπου 42.000 στρεμμάτων και την άρδευση εξ αυτών περίπου 38.000
στρ.
Μέχρι το 1888 μεγάλες περιοχές
της Μακαρίας πεδιάδας συνέχιζαν να είναι καλυμμένες από έλη, καθώς καμιά
συστηματική προσπάθεια δεν είχε γίνει μέχρι τότε για αποστραγγιστικά και
αποξηραντικά έργα. Το ενδιαφέρον του Κράτους για το σκοπό αυτό άρχισε να
εκδηλώνεται από το 1888, οπότε ψηφίστηκε ο Νόμος ΑΧΜΖ της 11-1-1888 «Περί
εκτελέσεως υδραυλικών έργων εν τη κοιλάδι Παμίσου». Από τότε άρχισε να
λειτουργεί στη Νομαρχία Μεσσηνίας μια υποτυπώδης Υπηρεσία. Το 1924 ιδρύθηκε το
Υδραυλικό Ταμείο Παμίσου, το οποίο διατηρήθηκε μέχρι το 1960, οπότε κατόπιν του
Νόμου 1831/58 καταργήθηκε και σε αντικατάσταση αυτού ιδρύθηκε ο Γ.Ο.Ε.Β
(Γενικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων) Παμίσου.
Με δάνεια πού έλαβε κατά
καιρούς το Υδραυλικό Ταμείο από την Εθνική Τράπεζα, από το Ταμείο Παρακαταθηκών
και Δανείων και από την Αγροτική Τράπεζα πραγματοποίησε τα παρακάτω από τα κυριότερα
αποστραγγιστικά και αποξηραντικά:
Προ του 1900:
α)τμήμα του αριστερού αναχώματος
του Παμίσου από 3,5 μέχρι 9,1 χλμ.
β)διάνοιξη της κοίτης του Άριος
γ)διάνοιξη των αρδευτικών
διωρύγων Ρήνα και Στρογγύλη
δ)διάνοιξη της
αποστραγγιστικής τάφρου Κασκούτη μήκους
Από το 1900 μέχρι το 1936:
α)το δυτικό και ανατολικό
ανάχωμα του Παμίσου από τη σιδηροδρομική γραμμή μέχρι τη θάλασσα
β)διάνοιξη των
αποστραγγιστικών και αποχετευτικών τάφρων Μάλτας
γ)κατασκευή των αρδευτικών
φραγμάτων Τηγανιού και οδογέφυρας Μεσσήνης
δ)τμήμα του δυτικού αναχώματος
Παμίσου από του χιλιομέτρου 3,5 μέχρι 9,25 χλμ.
ε)η αποχετευτική τάφρος
Μουντελάκη (1920)
στ) η διάνοιξη της κοίτης του
Παμίσου από το σημείο συμβολής του με το Μαυροζούμενα μέχρι τις πηγές του
Παμίσου (1930-32) και
ζ)η διάνοιξη της διώρυγας
Λυγδούς.
3) Από το 1937 μέχρι το 1960:
Με τον Α.Ν. 358/36 το
Υδραυλικό Ταμείο Παμίσου έλαβε δάνειο 82 εκατομμυρίων δραχμών από την Α.Τ.Ε.
και με το ποσό αυτό διευθετήθηκε οριστικά η κοίτη του Παμίσου, εξυγιάνθηκε η
περιοχή Μεσσήνης και κατασκευάσθηκε το αρδευτικό φράγμα Παμίσου κοντά στον Άρι.
Με το Σχέδιο Marshall δόθηκαν
στο Υδραυλικό Ταμείο 4 εκσκαφείς, 3 αυτοκίνητα και πολλά μηχανουργικά εργαλεία
(ηλεκτροσυγκολλήσεις, τόρνοι κ.λπ.). Μετά από μερικά χρόνια όμως όλα τα
μηχανήματα και εργαλεία μεταβιβάστηκαν στον Κρατικό Οργανισμό Μηχανημάτων
Δημοσίων Έργων, εκτός από έναν εκσκαφέα 3/4 Κ.Υ., πού παρέμεινε στο Υδραυλικό
Ταμείο και τους μηχανουργικούς τόρνους που με ενέργειες του Μητροπολίτη
Χρυσοστόμου Δασκαλάκη δόθηκαν στη Σχολή Παπαφλέσσα για την εκπαίδευση των
μαθητών της Σχολής.
Από το 1960 ο ΓΟΕΒ συνέχισε τα
αντιπλημμυρικά και αρδευτικά έργα της κοιλάδας του Παμίσου. Την εκτέλεση των
έργων ανέλαβε η Εταιρεία ΑΛΙΑΚΜΩΝ και κατά την τελευταία δεκαετία συνέχισαν και
ολοκλήρωσαν οι Εταιρείες ΝΕΟΤΕΧΝΙΚΗ και ΕΤΚΑ. Οι Εταιρείες αυτές ολοκλήρωσαν
την αποστράγγιση της κοιλάδας του Παμίσου με την κατασκευή έργων διευθετήσεως
χειμάρρων και κατασκευής τσιμεντένιων διωρύγων και διηθητικών τάφρων. Επίσης
κατασκεύασαν το αρδευτικό δίκτυο, από το οποίο αρδεύονται σήμερα συνολικά
44.000 στρέμματα.
Όλη αυτή η αρδευόμενη έκταση διακρίνεται
βάσει του τρόπου άρδευσης στη ζώνη Κάτω Μεσσηνίας και στη ζώνη Αγίου Φλώρου.
Στη ζώνη Κάτω Μεσσηνίας (από το φράγμα Παμίσου στον Άρι μέχρι τη θάλασσα) η
άρδευση γίνεται με φυσική ροή του νερού μέσα σε τσιμεντένια αυλάκια και
καναλέτα και μόνο ένα μέρος της περιοχής (τα ψηλότερα σημεία) με άντληση του
νερού.
Στη ζώνη του Αγίου Φλώρου
(περιλαμβάνει τις πρώην Κοινότητες Αγίου Φλώρου, Αρφαρών, Σκάλας, Βαλύρας,
Λάμπαινας, Αριστοδημείου, Πλατέος, Αλωνιών και Ανεμόμυλου), η οποία έχει
συνολική έκταση 16.800 στρεμμάτων, η άρδευση γίνεται με τεχνητή βροχή από το
σύγχρονο, αυτόματο και ηλεκτρονικό αντλιοστάσιο, που είναι εγκατεστημένο στην
πηγή Μπουρμπουλήθρα στον Άγιο Φλώρο και πρωτολειτούργησε την άνοιξη του 1978.
Έχει 8 ηλεκτροκινητήρες συνολικής ιπποδυνάμεως 8000 ίππων και εργάζονται
ανάλογα με τη ζήτηση του νερού στο αρδευτικό δίκτυο.
Με το Β.Δ 344/3-6-1960
συστήνεται λοιπόν ο Γενικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων (Γ.Ο.Ε.Β.) Παμίσου ως
Ν.Π.Δ.Δ με έδρα την Καλαμάτα και με σκοπούς :
- Τη συντήρηση και λειτουργία
των υπαρχόντων έργων.
- Τη μελέτη και κατασκευή
συμπληρωματικών έργων.
- Τη μέριμνα για την επιβολή
και είσπραξη των πάσης φύσεως εισφορών.
Ως περιοχή δικαιοδοσίας
του θεωρούνται τα πεδινά τμήματα των
λεκανών Κάτω και Άνω Μεσσηνίας
Μέλη του γίνονται υποχρεωτικά
όλοι όσοι έχουν σχέση με την εξυπηρέτηση τους από τα έργα του Οργανισμού.
Διοικείται από Συμβούλιο
αποτελούμενο από πέντε μέλη και έχει την ευθύνη για κάθε θέμα που αφορά τον
Οργανισμό.
Πόροι του Οργανισμού είναι:
- Τα δικαιώματα εγγραφής
φυσικών ή Νομικών προσώπων.
- Οι πάσης φύσεως εισφορές των
μελών.
- Οι τυχόν επιδοτήσεις του
Δημοσίου.
Ιστορική αναδρομή άδρευσης του Δήμου Ιθώμης
Ο Δήμος Ιθώμης διακρίνεται σε
πεδινή, ημιορεινή και ορεινή ζώνη.
Στην ορεινή ζώνη χαρακτηριστική
είναι η παρουσία πολλών πηγών οι οποίες ανά τους αιώνες χρησίμευαν για την
κάλυψη των αναγκών των κατοίκων τους για ύδρευση και για άρδευση.
Η άρδευση των ορεινών περιοχών
βέβαια περιοριζόταν στην καλλιέργεια κήπων και μικρών χωραφιών (κηπευτικά και
δημητριακά) τη θερινή κυρίως περίοδο.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι
η Κρήνη Καλλιρρόη η οποία καλύπτει τις ανάγκες της Αρχαίας Μεσσήνης για ύδρευση
και άρδευση επί εκατοντάδες χρόνια και για όλη την πόλη που ήταν εντός των
τειχών που έκτισε ο Επαμεινώνδας
Στην πεδινή ζώνη που
περιλαμβάνει τα Δημοτικά Διαμερίσματα Βαλύρας Λάμπαινας και Αριστοδημείου η ύπαρξη
δυο ποταμών που διέσχιζαν μια εύφορη πεδιάδα δημιούργησε τις προϋποθέσεις για
πιο εκτακτικές καλλιέργειες, δενδρώδεις αλλά και ετήσιες.
Η ύπαρξη των νερών αλλά και
της παραγωγικής πεδιάδας προκάλεσαν τους εκάστοτε κατακτητές για την
εκμετάλλευση τους. Οι Ενετοί κατά την Β’ Ενετοκρατία έφεραν ειδικούς επιστήμονες και
κατασκεύασαν μεγάλα υδραυλικά έργα
για την εκμετάλλευση των χωραφιών αυτών.
Κατασκευάστηκε λοιπόν το έργο,
γνωστό ως «ΑΥΛΑΚΙ» και περιλάμβανε,
επέμβαση στον ποταμό Μαυροζούμενα, ώστε τους καλοκαιρινούς μήνες το νερό να
συγκεντρώνεται με μικρό φράγμα στο σημείο «ΔΕΣΗ»,
και να οδηγείται με (μυλά)αυλακο που
μετέφερε μέχρι και 15’’ νερό, σε μέρη που χρειαζόταν για να ποτιστούν. αλλά και
για την λειτουργία δύο μύλων (ένας χειμερινός
και ένας θερινός).
Το αυλάκι αυτό με το νερό του πότιζε εκατοντάδες στρέμματα χωραφιών
με δένδρα (κυρίως ξυνά) και καλλιέργειες δημητριακών σε μεγάλες εκτάσεις. Πρόκειται
για έργο που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομική ζωή των κατοίκων της Βαλύρας
για μερικούς αιώνες.
Το έργο αυτό συντηρείτο με
προσωπική εργασία των κατοίκων του χωριού και το λειτουργούσαν με υδρονομείς
που όριζαν τη σειρά άρδευσης. Το έργο
εγκαταλείφθηκε την δεκαετία του 1970 όταν άρχισε να λειτουργεί το Γ.Ο.Ε.Β.
Παμίσου .
Αναφέρονται και οι πρωτοβουλίες
που πάρθηκαν από συνεταιριστικές οργανώσεις, αλλά αργότερα και από ιδιώτες,
πριν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο αλλά και μετά μέχρι περίπου το 1960, για πιο εκτακτικές
μορφές καλλιέργειας του κάμπου με τη σπορά ρυζιού, υδροβόρου είδους. Έτσι με
μεγάλες εγκαταστάσεις στις όχθες του Παμίσου, με μηχανές πετρελαίου, οδηγούσαν
το νερό αρκετά μακριά με καναλέτα από λαμαρίνες και πλημμύριζαν τα χωράφια σε
μεγάλες εκτάσεις και αποστάσεις από τον ποταμό. Η παραγωγή ήταν εξαιρετική και
η οικονομική αντανάκλαση στους κατοίκους μεγάλη. Όλοι οι κάτοικοι δούλευαν με
ημερομίσθιο στο συνεταιρισμό και
υπήρξε οικονομική άνθηση για μερικά χρόνια. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950
τελειώνει αυτή η προσπάθεια, οι νέοι στράφηκαν στη μετανάστευση, με αποτέλεσμα
την ερήμωση του εύφορου τόπου.
Ιστορικά και Μυθολογικά Στοιχεία
Ένας από τους τρόπος
προσέγγισης του προβλήματος είναι και η εννοιολογική σημασία των μυθικών
ονομάτων και τοπωνυμίων σε συνδυασμό με τα εδαφομορφολογικά δεδομένα της εποχής
και σε αυτό η γνώση της ιστορικής Γεωλογίας είναι καθοριστική . Η μεθοδολογία
αυτή –πολύ γνωστή στους αρχαιολόγους- υποχρεωτικά αφορά ευρύτερες περιοχές,
υπερβαίνοντας τον τοπικό χαρακτήρα.
Ως επίσημη μαρτυρία για την
ύπαρξη του χωριού Τζεφερεμίνι (Βαλύρα) θεωρείται η απογραφή του
Βενετσιάνου Γκριμάνι στα 1700 . Η
ετυμολόγηση όμως του ονόματος από τις τούρκικες λέξεις Τζεφέρ και Εμίν (Εμίρ) - που πιθανώς πρόκειται για
τίτλο ανάλογο του Σπαχή- οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο οικισμός υπήρχε στην Α’.
Τουρκοκρατία (1450-1685) χωρίς δυστυχώς καμία πληροφορία για την θέση του .
Πίνακας Α.3.2-2: Απόσπασμα
Απογραφής Δ. Ιθώμης Γκριμάνι 1700
|
Χ ω ρ ι ό |
Οικογ. |
Η λ ι κ ί ε ς |
Σύνολο |
||||
|
1-16 |
16-30 |
30-40 |
40-50 |
50- |
|||
|
Λάμπαινα (Lesi) |
8 |
10 |
8 |
5 |
2 |
1 |
26 |
|
Βουρνάζι(Burnasi) |
7 |
9 |
4 |
3 |
2 |
5 |
23 |
|
Χασάν Πασά(Cassan Basa) |
22 |
35 |
16 |
10 |
14 |
11 |
86 |
|
Βαλύρα(Zafferemini) |
55 |
109 |
45 |
41 |
23 |
16 |
234 |
|
Αρσινόη(Simisa) |
19 |
24 |
20 |
4 |
4 |
8 |
60 |
|
Μαυρομάτι(Mavromati micro) |
11 |
11 |
11 |
6 |
4 |
4 |
36 |
|
Κεφαλληνός(Cheffalino) |
34 |
44 |
31 |
10 |
11 |
10 |
106 |
|
*Γκολέμι(Giolemi) |
7 |
7 |
5 |
5 |
3 |
3 |
23 |
|
*Κοχύλι(Licuresi) |
19 |
20 |
9 |
13 |
9 |
19 |
70 |
|
Σκάλα(Scala) |
53 |
104 |
63 |
43 |
34 |
3 |
251 |
*Το
χωριό Γκολέμι τώρα δεν υπάρχει, και εκεί
έχει χτίσει ο Γεώργιος Καλογερόπουλος, από το Νεοχώριο Μεσσηνίαςτο ναό του
αγίου Γεωργίου, και το Κοχύλι είναι οικισμός που ανήκει στο χωριό Ζερμπίσια, με
ελάχιστους κατοίκους το χειμώνα.
Η
απογραφή Γκριμάνι εμφανίζει τη Βαλύρα ως το τρίτο σε πληθυσμό χωριό της
επαρχίας Ανδρούσας, μετά το Νησί και τη Σκάλα. Η επικρατέστερη υποθετικά ερμηνεία
που μπορεί να δοθεί για την ίδρυση της Βαλύρας είναι πως οι Βενετσιάνοι
προκειμένου να κατασκευάσουνε τη Δέση,
το Αυλάκι και τους δύο Μύλους εγκατέστησαν
στο χωριό νέες οικογένειες για να καλλιεργούν τις ποτιστικές εκτάσεις.
Από τα στοιχεία της απογραφής Γκριμάνι εξάγονται τ΄ακόλουθα συμπεράσματα:
-
Η μέση ηλικία του πληθυσμού κυμαινόταν γύρω στα 40 χρόνια. Εξαίρεση αποτελούν
μόνο τα χωριά Χασάν Πασά και Κεφαλληνός στα οποία προσέγγιζε τα 50 έτη.
-
Ο αριθμός των παιδιών (ηλικίας έως 16 χρόνων) για κάθε οικογένεια είναι πολύ μικρός (περίπου 1,2), με εξαίρεση τη Βαλύρα
και τη Σκάλα (2).
-
Ο αριθμός των μελών για κάθε οικογένεια είναι περίπου 3,2 άτομα εκτός από τη Βαλύρα
και τη Σκάλα (4,25 και 4,74 αντιστοίχως).
Τα
δύο τελευταία συμπεράσματα για τη Βαλύρα και τη Σκάλα επιβεβαιώνουν τη δυναμική
ανάπτυξής τους στην Ενετοκρατία. Όλες οι μεταγενέστερες απογραφές δείχνουν πως
τα δύο χωριά είχανε μία παράλληλη ανάπτυξη σε ομαλές συνθήκες. Με βάση την
παραδοχή ότι το μοντέλο διάχυσης της αλβανικής προέλευσης κατοίκων της ΒΔ
Πελοποννήσου του 1450 ίσχυε και στα 1700, υπολογίζεται ότι το 60-70% των κατοίκων της Βαλύρας και της
Σκάλας ήταν γηγενείς.
Οι
Ενετοί κατακτητές (1685-1705) γνωρίζοντας την ευφορία της Μεσσηνίας, φρόντισαν
να την εκμεταλλευθούν στην επιστροφή τους μέσω της εισαγωγής της καλλιέργειας του ρυζιού, εσπεριδοειδών, βαμβακιού
αλλά και των ιχθυοτροφείων (ντιβάρι). Παράλληλα κατασκεύασαν δρόμους, αρδευτικά έργα, νερόμυλους και ελαιοτριβεία.
Η ανάπτυξη της Βαλύρας οφείλει πολλά στην εποχή αυτή.
Ο
μύθος του Θάμυρι και πραγματικότητα
Ο
πυρήνας του μύθου του Θάμυρι είναι προδωρικής προέλευσης . Ενδείξεις οδηγούν
στο συμπέρασμα πως αυτός ενσωματώθηκε στη Δωρική παράδοση στην επαφή τους με
τούς Θράκες και αντανακλούν τα φυσικά φαινόμενα της μεταπαγετώνιας εποχής. Ο
μύθος του Θάμυρι ουσιαστικά είναι παραλλαγή ορισμένων ηράκλειων άθλων. Όσες
φορές και όπου αυτός απαντάται παραμένει ο ίδιος. Σε όλες τις ιστορικές πηγές
πού αναφέρεται ο ήρωας του συσχετίζεται με μία χαμένη πόλη ή οικισμό με όνομα Οιχαλία
και βρίσκεται σε διαρκή ανταγωνισμό με ποτάμιες Μούσες. Στη μυθολογία
αναφέρονται τουλάχιστον πέντε Οιχαλίες.
Τη
Μεσσηνιακή ο Στράβωνας την ταυτίζει με την (αρκαδική) Ανδανία που σύμφωνα με
την παράδοση είχε καταστρέψει ο Ηρακλής. Ο Παυσανίας μη έχοντας σαφείς
τοπογραφικές ενδείξεις ξεπερνά το πρόβλημα με τη γενική φράση «
αντικριστά στην Ιθώμη (Μεσσηνιακή)».
Η αβεβαιότητα της θέσης της Οιχαλίας οδήγησε πολλούς να αναζητήσουν μία
απάντηση μέσα από το όνομά της. Ετυμολογώντας τη λέξη διατυπώθηκε η άποψη πως
προέρχεται από το ρήμα οίχομαι που σημαίνει εγκαταλελειμμένη πόλη (ερημούπολης,
ερημόκαστρο) χωρίς όμως αυτό να αποκλείει και ενδεχόμενο της ταύτισης της με
ιερά αφιερωμένα σε νεκρούς - που είχαν ίσως χαθεί από έντονα φυσικά φαινόμενα –
και τον βασιλιά Ερύτο (= ρέει άφθονα-νερά-) του Κάτω Κόσμου. Όλα τα παραπάνω
δεν συμβιβάζουν μόνο την παράδοση στην οποία η θέση της Οιχαλίας ορίζεται με
γενικότητα αλλά και την αιτιολογεί. Από αυτή τη σκοπιά το εννοιολογικό
περιεχόμενο της λέξης θα πρέπει μάλλον να συσχετιστεί με μία περιοχή-λεκάνη που
σε σχετικά σύντομο διάστημα κατακλύσθηκε από νερά, με καταστροφικές συνέπειές
για τους κατοίκους. Ακολούθησε αποστράγγιση και διαφορετική μορφολογία
(προσχώσεις) του εδάφους. Όλες αυτές οι κοσμογονικές μεταβολές περνάνε από
γενιά σε γενιά με τον προφορικό λόγο μέχρι τους ιστορικούς χρόνους. Βάσει αυτής
της μυθολογικής παράδοσης, η καταστροφή της Οιχαλίας από τον Ηρακλή συμβολίζει
για τους Δωριείς το τέλος μίας εποχής που οι άνθρωποι χάνονταν από πλημμύρες.
Ταυτόχρονα όμως προϋποθέτει και το πέρασμα μίας αυτόχθονης παράδοσης στη Δωρική
.
Ο Θάμυρις, προ ομηρικός Θράκας ποιητής και μουσουργός
που φημιζόταν όχι μόνο για το τραγούδι και τη δεξιότητα στη λύρα αλλά και για
την ομορφιά και υπεροψία του που τον οδήγησε στη σύγκρισή του με τις Μούσες
(Νεράιδες). Στους αγώνες που ακολούθησαν ηττήθηκε και τελικά τυφλώθηκε. Ο
Όμηρος τοποθετεί το επεισόδιο κοντά στο αρχαίο Δώριο – Ραμοβούνι Βασιλικού.
Κατά τον Παυσανία αυτό έγινε στην Ιθώμη και τέλος ο Ησίοδος το τοποθετεί στο Δώτιο
Πεδίο πλησίον της νότιας εισόδου των Τεμπών πού κατοικούσαν οι πιερίδες Μούσες
– Θρακική εκδοχή. Ανεξάρτητα από τον τόπο, τα βασικά δομικά στοιχεία του μύθου
παραμένουν ίδια. Ένα ποτάμι μέσα στο οποίο χάνεται η λύρα για να προέλθει το
μπά(βα) η λύρα(μου) [σανσκρικής προέλευσης φθόγγο βα – μέσα από το φαράγγι του
οποίου έχει αποστραγγιστεί ένας κάμπος] .
Το
Βά η λύρα (Βαλύρα) είναι το αποτέλεσμα της μυθοποίησης ενός φυσικού φαινομένου
που έπλασε διαχρονικά η ελληνική φαντασία στην πορεία του χρόνου. Από την μια
μεριά ο θόρυβος(ήχος) της πτώσης των νερών που διαμόρφωναν το φαράγγι διαφυγής
τους ταυτίστηκε με τον υπερόπτη *Θάμυρι και από την άλλη το ταπεινό θρόισμα των
φυλλωμάτων της βλάστησης της δημιουργούμενης κοιλάδας με τις Μούσες. Αρχικά η
κυριαρχία του πρώτου ήταν αναμφισβήτητη όσο όμως περνούσε ο χρόνος και το ύψος
πτώσης των νερών μίκραινε, ο θόρυβος (μουσική) όλο και εξασθένιζε αλλά η κοιλάδα
μαζί με την βλάστηση θέριευε. Η μουσική του Θάμυρι έπαψε να ακούγεται. Το
πέρασμα όμως των νεραϊδών μέσα από τα φυλλώματα συνεχίζεται και σήμερα. Ο
ταπεινωμένος Θάμυρης χρόνια τώρα έχει πάρει τον δρόμο για την Οιχαλία για να περάσει
στον Κάτω Κόσμο (αφάνεια).
Σε
αυτό τα γεωλογικό φαινόμενο-μύθο έχει τις ρίζες του και το όνομα Βαλύρα που σε
ελεύθερη μετάφραση πρέπει να σημαίνει το γαργάρισμα(ήχος) των νερών. Κάποιες
χειμωνιάτικες μέρες που ο Μαυροζούμενας ξεχειλίζει στον Κάκαβο και Κρεμίνα ο
Θάμυρις επιστρέφει και προκαλεί τις Μούσες των ποτιστικών σε νέο αγώνα. Μάταια όμως,
γιατί πολύ σύντομα είναι αναγκασμένος να επιστρέψει στη σιωπή. Επί έτη το
ποτάμι απαλλαγμένο από το βουητό της κατακρήμνισης των νερών του γειτόνεψε με
τις κόρες των καταπράσινων όχτων του και έχει περάσει στην υπηρεσία του
ανθρώπου. Εκείνο που παραμένει αναπάντητο είναι αν ο άνθρωπος έχει κατανοήσει
τι οφείλει σε αυτό για να μην επιχειρήσει την καταστροφή του αφανίζοντας έτσι
και τις τελευταίες μαρτυρίες ενός γοητευτικού μύθου στενά δεμένου με το όνομα
της Βαλύρας.
*Παρουσίασα
στο διεθνές συνέδριο στην Αλεξανδρούπολη το 2004, την Πολιτιστική κληρονομιά
της Περιοχής μας αρχίζοντας με την ιστορία του Θάμυρι.
Ο
Θάμυρις ήταν μουσικός
Κατήγετο
απ’ τη Θράκη
Και
ήθελε διακαώς
της
μουσικής τη μάχη.
Οι
μούσες τον ετύφλωσαν
Και
χάθηκε η λύρα
Βαι-βάι
η λύρα μου και έγινε Βαλύρα.
Εχει
γράψει σε ποίημα, για το Θάμυρι και ο Ιωνάς Κεφάλας ,από Λάμπαινα.
Η
Προδωρική λατρεία του θεού Παμίσου και η αναβίωση της λατρείας στις πηγές του
Η
ονομασία Πάμισος ανήκει στο προελληνικό γλωσσικό υπόστρωμα και είναι
ανερμήνευτη. Έχει μεταφερθεί και δοθεί
-
είτε από την κάθοδο των Πελασγών στη Μεσσηνία, γύρω στα 3000 π.Χ, από τη
Θεσσαλία, όπου υπάρχει Πάμισος ποταμός (παραπόταμος του Πηνειού )
-
είτε από τη σταδιακή επαφή και ανάμειξη των ελληνικών φύλων με τους προέλληνες,
οπότε και υιοθετήθηκαν από τους πρώτους, μαζί με άλλα πολιτισμικά αγαθά και
διάφορες λέξεις τους, κυρίως ονόματα φυτών, βουνών (Ιθώμη) τοπωνυμίων (Οιχαλία)
και ποταμών (Πάμισος).
Οι
ποταμοί είναι από τις φυσικές δυνάμεις που αυθόρμητα και αβίαστα μπορούν να
ζωοποιηθούν και λατρευτούν για την κίνηση τους, που είναι η απλούστερη εκδήλωση
της ζωής, πιο αισθητή βέβαια στις πηγές τους (όπως η ακινησία θεωρείται ως
γνώρισμα του θανάτου). Γι' αυτό και οι πρόγονοί μας είχαν θεοποιήσει τον
Πάμισο. Τον φαντάζονταν σαν Ταύρο, που τα ρουθούνια του ήταν οι πηγές του απ'
όπου ανάβλυζε το νερό του.
Ο Παυσανίας αναφέρει (κεφ.3,9-10) τη λατρεία του ποτάμιου θεού Παμίσου ανάμεσα σε πολλές προδωρικές λατρείες του τόπου (απ' αυτές ρητά μνημονεύει τη λατρεία του Ιθωμάτα Δία, του Ασκληπιάδη Μαχάονα, της κόρης του Τρίοπα Μεσσήνης, των γιων του Μαχάονα Νικόμαχου και Γόργασου, του Εύρυτου στο Καρνάσιο άλσος κοντά στην Ανδανία και του θεού Παμίσου).
Εισηγητής
της θρησκευτικής αυτής πολιτικής των Δωριέων ηγεμόνων υπήρξε ο γιος του Αιπύτου
Γλαύκος, αλλά οργανωτής της λατρείας του Παμίσου ήταν ο Συβότας, επί του υιού
του οποίου Φίντα έγινε το πραξικόπημα του ιερού της Λιμνάτιδος και ο φόνος του
Τηλέκλου που έδωσε αφορμή στον Α` Μεσσηνιακό πόλεμο. Ο Συβότας όρισε ετήσια
γιορτή με θυσία για το θεό Πάμισο από τον εκάστοτε βασιλιά του τόπου. Η γιορτή
και η θυσία αυτή φαίνεται ότι γινόταν στις πηγές του Παμίσου, κοντά στο
σημερινό Άγιο Φλώρο (επτά περίπου χιλιόμετρα βορειότερα της αρχαίας Θουρίας).
Πολύ
κοντά σ' αυτές ανασκάφηκε ο μικρός ναός του ποτάμιου θεού και η λατρεία του
επιβεβαιώθηκε με επιγραφές. Υπάρχει μάλιστα μεταγενέστερο (ρωμαϊκών
αυτοκρατορικών χρόνων) βάθρο αναθήματος με την επιγραφή «Δέξιππος ευχήν επηκόω
Παμίσω» (το επίθετο χαράχτηκε μετά τις άλλες λέξεις, αλλ' όχι πολύ αργότερα).
Για τη
φύση της σημαντικής αυτής ποτάμιας λατρείας υπάρχει μια σαφής νύξη στο επίθετο
«επηκόω» της παραπάνω αναθηματικής επιγραφής, η οποία φωτίζεται από την
πληροφορία που δίνει εδώ ο Παυσανίας, πως στις πηγές του Παμίσου παιδιά τα
οποία παρουσίαζαν δυσπλασία των ποδιών τους θεραπεύονταν. Ο Πάμισος λατρευόταν
λοιπόν ως θεός-θεραπευτής. Μία άλλωστε από τις πολλές πηγές του Αγίου Φλώρου
έχει και σήμερα χλιαρό νερό και πιθανώς στην αρχαιότητα να ήταν θερμή πηγή.
Ο
Πάμισος μπορεί να ήταν ένας θεός, επικούριος ή συμπαραστάτης, όχι μόνο
ιαματικός. Η αρχαιολογική έρευνα το 1933 από τον Valmin γύρω από το ναό του
Παμίσου υπήρξε περιορισμένη. Το πλήθος των αναθημάτων και η παλαιότητα της
λατρείας μπορεί να σημαίνει πως μια τοπική λατρεία πήρε τη θέση ασκληπιείου
(χώρου αφιερωμένου στο τοπικό θεό-θεραπευτή Πάμισο, όπως μεταγενέστερα, ο
πανελλήνιος θεός-θεραπευτής Ασκληπιός). Δίπλα σ' αυτό το κτίσμα του δωρικού
ναού του Παμίσου που βλέπει ανατολικά, όπως οι περισσότεροι Ελληνικοί ναοί,
υπήρχε «αποθέτης», «βόθρος προσφορών», όπου στην οπή αυτή οι λάτρεις του θεού
και οι ευεργετημένοι από αυτόν απέθεταν τα τάματα τους, μικρά μπρούτζινα και
πήλινα αγαλματάκια θεών, ηρώων ,ταύρων, κατσικιών και μικρών παιδιών, που τα
κάτω άκρα τους δείχνουν δυσπλασία.
Η
λατρεία του ποταμού Παμίσου συνεχίστηκε μέχρι και το 300 μ.Χ. περίπου, οπότε
και ο θεός Πάμισος έχασε τη δύναμη του, αφού δεν μπορούσε πλέον να ανταγωνισθεί
τη Χριστιανική θρησκεία.
ΦΟΡΕΑΣ
ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
ΣΧΟΟΑΠ ΔΗΜΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 2010. (ΣΧΕΔΙΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ
ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΑΝΟΙΚΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ)
ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ
ΧΑΡΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΣΩΝΗ
ΔΗΜΟΣ ΙΘΩΜΗΣ ΝΟΜΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ.
1.ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΩΝ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ
ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΔΗΜΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Μ.9
2.ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΔΗΜΟΥ ΙΘΩΜΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου