ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

ΒΑΛΥΡΑ ΙΘΩΜΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΤΚ 24002

ΤΗΛ.2724071016

Μετά τον εμφύλιο 1946-49, οι εκάστοτε κυβερνώντες μέχρι και τις ημέρες μας, οδήγησαν τους κατοίκους της περιφέρειας της Ελλάδος στο λεκανοπέδιο της ΑΤΤΙΚΉΣ, με αποτέλεσμα η Αθήνα σήμερα να είναι μια τερατούπολη, με παγκόσμιο φαινόμενο ο μισός πληθυσμός της Ελλάδος, να βρίσκεται στην Αθήνα, με συνθήκες και ποιότητα ζωής αρνητικές.

Ο αμίαντος, το τσιμέντο, τα ανθυγιεινά διαμερίσματα κλουβιά, τα φτηνά υλικά κατασκευής, η αντιπαροχή, το εύκολο κέρδος, η έλλειψη πράσινου, ο κακός πολεοδομικός σχεδιασμός, το μπάζωμα ποταμών, ρεμάτων και οικοδόμηση δασών με τα αυθαίρετα, οι πολλοί και διαφορετικοί ΓΟΚ στην ίδια πόλη, το κυκλοφοριακό, η ρύπανση-μόλυνση-δηλητηρίαση του περιβάλλοντος ατμόσφαιρα,υδρόσφαιρα, λιθόσφαιρα και βιόσφαιρα), τα παρασιτικά επαγγέλματα, οι οικονομικοί μετανάστες, η έλλειψη κρατικού ελέγχου σε όλες τις εκφάνσεις και δραστηριότητες του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα , έγιναν μπούμερανκ για τον Έλληνα, με συνέπεια πολλοί να επιστρέφουν στα πάτρια εδάφη, αναζητώντας καλλίτερους δείκτες ποιότητας ζωής. Εμείς θα εστιάσουμε στο θέμα της κατοικίας, που είναι ο ναός μας, ο βωμός μας, το ησυχαστηριό μας και ο χώρος δημιουργίας, για όλη μας τη ζωή.

Όμως τα τελευταία χρόνια γίνεται η εφαρμογή μιας άλλης αρχιτεκτονικής που εστιάζει στον άνθρωπο, αφουγκράζεται τη φύση, σέβεται το περιβάλλον και συνδιαλέγεται με αυτό, και γίνεται η χρήση των ΑΠΕ (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) . Τα κτήρια οφείλουν να είναι βιοκλιματικά, υγιή, ενεργειακά και περιβαλλοντικά αποδοτικά, κτήρια που προσφέρουν ποιότητα, θαλπωρή, άνεση, αλλά και ένα ελκυστικό οικιστικό περιβαλλοντικό σύνολο. Ο σχεδιασμός τους πρέπει να υπακούει στον κύκλο της φύσης, να σέβεται τους φυσικούς νόμους και φαινόμενα, να προστατεύει τους φυσικούς πόρους, τα οικοσυστήματα και την πολιτιστική κληρονομιά. Επιβάλλονται περιορισμοί όσον αφορά στη μορφολογία των κτισμάτων και τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή των νέων βιοκλιματικών κτηρίων. Ο Κήπος, τα δέντρα, τα οικόσιτα ζώα και το πράσινο, προσφέρουν μια ηρεμία, γαλήνη και χαίρεται ,γιατί δημιούργησε το δικό του παράδεισο.

Σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ, ορίζονται ως παραδοσιακοί οικισμοί όσοι είναι σκόπιμο να προστατευθούν λόγο του φυσικού τους περιβάλλοντος και του ιδιαίτερου πολεοδομικού, ιστορικού, λαογραφικού, αρχιτεκτονικού και αισθητικού τους χαρακτήρα. Εδώ έχουν εκφραστεί οι αντιλήψεις και οι αξίες του λαού, οι βιοτικές του ανάγκες, οι συνηθειές του, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο τις ικανοποιεί, χρησιμοποιώντας τα μέσα, που του παρέχει η φύση. Ο πλούτος αυτός αναδεικνύεται, από τους 770 διατηρητέους παραδοσιακούς οικισμούς σε ολόκληρη την Ελλάδα, με σπουδαιότερα τα Ζαγοροχώρια και το Νυμφαίο και τις χιλιάδες διατηρητέα κτήρια, γέφυρες, μονοπάτια, πλακόστρωτα καθώς και τα αρχαία, βυζαντινά και νεώτερα μνημεία που συναντώνται στον ελληνικό χώρο, στα παράλια, στις ορεινές περιοχές και στα αστικά κέντρα. Στη Μεσσηνία ακόμη, κανένας αιρετός δεν πήρε κάποια απόφαση για να χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός, από τους πολλούς που ήδη υπάρχουν διάσπαρτοι στη Μεσσηνία και ειδικά στις ορεινές περιοχές.

Οι παραδοσιακοί οικισμοί διατηρούν την ιστορική μνήμη μέσα από τη συνειδητή επιλογή των κατασκευαστικών τεχνικών και τοπικών υλικών. Αξιοποιούν και ενσωματώνουν στο σχεδιασμό φυσικά στοιχεία που λειτουργούν προς όφελος της ενεργειακής απόδοσης και τέλος προσφέρουν άνεση όλο το χρόνο, άπλετο φυσικό φωτισμό, δροσιά και κατάλληλο αερισμό.

Η ανώνυμη λαϊκή αρχιτεκτονική εξελίχθηκε μέσα στο χρόνο, μέσα από την παρατήρηση και την εμπειρία των ανθρώπων από τη ζωή τους μέσα από το φυσικό περιβάλλον, εμπειρία που μεταφερόταν από τη μια γενιά στην άλλη. Εκεί αντιμετωπίστηκαν πολλές δυσκολίες σχετικά με τις ανάγκες της ζωής τους και τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους, και πιο συγκεκριμένα:

Η αξιοποίηση των φυσικών πόρων όπως ο ήλιος, νερό, άνεμος, ορυκτά, συνδέεται με την αναγνώριση της εξάρτησης του ανθρώπου από τη φύση τόσο σε βιολογικό, όσο και βιοποριστικό επίπεδο. Οι άνθρωποι αναγνωρίζουν την αξία και σημασία πού έχουν οι φυσικοί πόροι στη ζωή τους, αξιοποιούν κάθε μορφή τους και εξοικονομούν κάθε απόθεμά τους. Η συλλογή των όμβριων υδάτων σε στέρνες, η επαναχρησιμοποίηση υλικών, η ελάχιστη παραγωγή απορριμμάτων και υγρών αποβλήτων είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Σήμερα έχουμε οδηγηθεί στην υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, πρακτική που συνδέεται με την άποψη ότι ο πλανήτης μας είναι ένας τεράστιος φυσικός πόρος που πάντα θα μας δίνει και θα μας είναι χρήσιμος.

Τα υλικά δόμησης όπως πέτρες, άργιλος ή πηλός ή γλήνα, καλάμια, ξύλα, άχυρα, βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον με ελάχιστη ή καθόλου επεξεργασία. Πρόκειται για υλικά φυσικά, φιλικά, υγιεινά, υλικά που δεν έχουν ανάγκη τη μεταφορά τους από άλλες περιοχές, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει κατανάλωση ενεργειακών πόρων, ούτε και ρύπανση περιβάλλοντος λόγο βιομηχανικής επεξεργασίας. Είναι υλικά που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν αυτούσια χωρίς να χάνουν τα δομικά τους χαρακτηριστικά, δηλαδή την αντοχή και λειτουργικοτητά τους.

Βασικά κριτήρια στο σχεδιασμό και στην ανάπτυξη οικιστικών συνόλων, σύμφωνα με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, αποτέλεσαν η αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων, των φυσικών χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος χώρου, του προσανατολισμού που έχει το κτήριο, και του τρόπου με τον οποίο προσπίπτει η ηλιακή ακτινοβολία σε αυτό, και η οργάνωση του χώρου με βάση τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής. Οι παραδοσιακοί οικισμοί ικανοποιούν την αισθητική, γιατί βρίσκονται σε αρμονική συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον και γιατί τα κτίσματα κατασκευάστηκαν έτσι, ώστε να συνδυάσουν το λειτουργικό με το χρηστικό, το αισθητικά άρτιο, και το ωραίο.

Προσεγγίζοντας το λαϊκό μας πολιτισμό επιζητούμε να ανακαλύψουμε τη σοφία εκείνων που γνώριζαν να ζουν αρμονικά με το φυσικό περιβάλλον, να έρθουμε σε επαφή με τα στοιχεία που απέμειναν στο χώρο και καταδεικνύουν αντίληψη σεβασμού προς τη φύση και τέλος να πάρουμε μαθήματα αρμονίας και μέτρου.

Το καλάμι, η πλίθα, το άχυρο, το κυπαρίσσι, η πέτρα, αρχίζουν πάλι να χρησιμοποιούνται στην κατασκευή της οικοδομής, της οποίας αφενός το κόστος είναι πολύ μικρότερο σε σχέση με την αγορά διαμερίσματος σε κάποια πόλη, αφετέρου οι συνθήκες διαμονής-διαβίωσης είναι πολύ καλύτερες και υγιεινές. Οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες και συνθήκες διαβίωσης στις πόλεις, οδηγούν πολλούς την επιστροφή τους στην περιφέρεια, για καλλίτερη ποιότητα ζωής.

Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από ένα παλιό πλίθινο σπίτι της Βαλύρας της οικογένειας Μπαρακάρη, το οποίο είχε κτιστεί με πλίθες, που στην κατασκευής τους συμμετείχα και εγώ, όταν ήμουν μικρό παιδί. Το θεωρούσαμε παιχνίδι, βρεχόμαστε με το νερό, που κουβαλούσαμε από το πηγάδι, το οποίο ευτυχώς σώθηκε και υπάρχει. (Μια μικρή ιστορία για το πηγάδι. Στις 17 Μαρτίου του 1963 βγάζοντας νερό με το μπουγέλο, για να ριζοποτίσουμε τα μποστανικά μας, αντικατέστησα του μπουγέλο με ντενεκέ. Από το μεγάλο βάρος του νερού, ξεκόλλησε η πέτρα και βρέθηκα μαζί με τον ντενεκέ στο βάθος του πηγαδιού χωρίς να χάσω τη ψυχραιμία μου. Έβαλα τις φωνές, δέθηκα με μια τριχιά που μου πέταξαν και γυρίζοντας το μαγγάνι άργά και με προσοχή , με έβγαλαν από το πηγάδι.). Πατώντας τη λάσπη με τα άχυρα και στη συνέχεια η λάσπη έμπαινε σε καλούπια των 2, 3, και 4 τεμαχίων, στέγνωναν στον ήλιο, και μετά κτίζονταν. Τα χωρίσματα στα δωμάτια γίνονταν με καλάμια, οι λεγόμενοι τσατμάδες, που δεν πρόσθεταν βάρος στο σύνολο της οικοδομής, οι οποίοι αλείφονταν με γλήνα (άργιλος= υλικό κατασκευής κεραμικών), και άμμο από το ποτάμι μας (που κουβαλούσαμε με άλογα, γαιδούρια ,ή κάρα) για να κλείσουν οι πόροι και μετά από πάνω έβαζαν τον λιωμένο ασβέστη, ο οποίος είχε μια ευχάριστη μυρωδιά. Με καλάμια επίσης κατασκεύαζαν τη σκεπή του σπιτιού και τους βοηθητικούς του χώρους. Τα παραθυρόφυλλα, η σκάλα, τα ντουλάπια, και τα πατώματα του σπιτιού, γίνονταν από ξύλα κυρίως κυπαρίσσια, που αφθονούσαν στην περιοχή μας.

Μια ελληνική παροιμία λέει: «Η πέτρα φοβάται το σεισμό και η πλίθα φοβάται τη βροχή».

Στη συνέχεια έχουμε το γκρέμισμα του παλιού σπιτιού και το κτίσιμο του νέου σπιτιού, εξολοκλήρου με πέτρα, που είναι το πρώτο στη Βαλύρα. Η όλη διαδικασία κατασκευής της πέτρινης οικοδομής πραγματοποιήθηκε τη χρονιά 2010-11 και ευχόμαστε καλή διαμονή, μέχρι τα βαθειά γεράματα. Ακολουθεί το δεύτερο εξ ολοκλήρου πέτρινο σπίτι στη Βαλύρα, στην περιοχή του αγίου Δημητρίου ιδιοκτησίας Φερμάνη. Επίσης το έτος 2006-7 κατασκευάστηκε ο πέτρινος ναός στη Βαλύρα άγιος Κωνσταντίνος.

Υπάρχει και φωτογραφικό υλικό από παλιά σπίτια της Βαλύρας και της περιοχής με διαφορετική τεχνοτροπία και κατασκευή, πέτρινα και πλίθινα, τα οποία στο μέλλον πρέπει να συγκεντρωθούν σε κάποιο λεύκωμα. Γιατί η διατήρηση και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιά μας του Αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης, των βυζαντινών ναών, των κάστρων, γεφυριών και κτισμάτων , αποτελεί στοιχείο της βιώσιμης αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής μας.

Η κατασκευή της οικοδομής πρέπει να στοχεύει στην αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής μας και του πληνήτη μας. Πραγματοποιείται σε συνδυασμό με την προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, με στόχο την εξασφάλιση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων και να καλύπτονται οι ανάγκες στις μελλοντικές γενιές.

Περιβάλλον, κοινωνία, πολιτική και οικονομία είναι συστήματα αλληλοεξαρτώμενα των οποίων η καλή λειτουργία αποτελεί την αναγκαία συνθήκη, για την αειφόρο ανάπτυξη. Η αλληλεγγύη, δημοκρατία, δικαιοσύνη, ισότητα, ενεργός συμμετοχή στα κοινά, η ισότιμη πρόσβαση σε όλους τους τομείς δραστηριότητας ανάμεσα στους διαφορετικούς λαούς και πληθυσμούς μιας κοινότητας, προβάλλουν το βάθος και το πλάτος της αειφόρου ανάπτυξης.

Υ.Σ. Για τα επαγγέλματα των βαλυραίων που έχουν σχέση με την οικοδομή, καθώς και τα άλλα διάφορα επαγγέλματα, θα κάνουμε ξεχωριστή ανάρτηση στο άμεσο μέλλον.

.

Οικία Δημ. Μπαρακάρη, παλιά και νέα