Έχω στην κατοχή μου:Ένα σπάνιο συλλεκτικό βιβλίο των Κουρτίδη-Κονιδάρη-Καλαρά , με την Οδύσσεια του Ομήρου, το οποίο διδασκόταν ως αναγνωστικό στην Τρίτη δημοτικού, το 1924 σελίδες 191.
Ένα άλλο βιβλίο πάλι της τρίτης δημοτικού ,το 1943, σελίδες 195, που περιγράφει σε μια θεματική ενότητα, το σκύλο του Οδυσσέα Άργο ,και σε μια άλλη, τις περιπέτειες του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων.Τα σκανάραμε , και τα αναρτήσαμε για ενημέρωση-πληροφόρηση, σε όσους θέλουν να μάθουν το γίγνεσθαι στη διδασκαλία της οδύσσειας του Ομήρου, από τα σχολικά διδακτικά εγχειρίδια και να το συγκρίνουν με το αντίστοιχο βιβλίο, που διδάσκεται τώρα στη Γ δημοτικού (τρία τεύχη με τα περιεχομενά τους και 2 τετράδια εργασιών) . Ας βγάλει ο καθένας μας τα συμπερασματά του, το τι διδασκόταν και τι διδάσκεται τώρα.
Υπάρχουν αρκετές πληροφορίες στο διαδίκτυο για τον Αριστοτέλη Κουρτίδη και τους δύο άλλους συγγραφείς.
Για τις επόμενες τρεις τάξεις του δημοτικού υπήρχαν από τους ίδιους τα αναγνωστικά.
Δ δημοτικού.Στα παλιά χρόνια, 1933, σελίδες 208.
Ε δημοτικού. Ο πύργος του Βοσπόρου, 1931, σελίδες 199
ΣΤ δημοτικού. Βασανισμένα και δοξασμένα χρόνια, 1927 σελίδες 237.
Μπορεί κάποιος τα παραπάνω καθώς και ότι άλλο τον ενδιαφέρει, να τα προμηθευτεί από παλαιοπωλεία και εκδοτικούς οίκους ,αλλά οι τιμές τους είναι ακριβές λόγο συλλεκτικότητας και σπανιότητας.
Υ\Σ. Επειδή δεν βρήκαμε το εξώφυλλο του βιβλίου ΣΤ δημοτικού. Βασανισμένα και δοξασμένα χρόνια, 1927 σελίδες 237αναρτήσαμε ένα κείμενο από το περιεχομενό του.
Διαπιστώνεται ότι ορισμένα παλιά διδακτικά βιβλία είναι πολύ καλλίτερα από τα σημερινά και δύο από αυτά είναι που παρουσιάζουμε.
Για εκπαιδευτικούς- μελετητές-ερευνητές-φοιτητές, που ενδιαφέρονται για τα παλιά αναγνωστικά δίνω μερικές πληροφορίες χρήσιμες τις οποίες μπορούν να βρουν στο διαδίκτυο κτυπώντας τις διευθύνσεις στα ελληνικά.
1.Εθνικό κέντρο έρευνας και διάσωσης σχολικού υλικού.
2. 33η δημοπρασία σπάνιων βιβλίων-εγγράφων κ.λ.π.
3. Παιδαγωγικά -σχολικά
4.Περιεχόμενα-Α ημέραΣάββατο 21 Ιουνίου 2014
5.Περιήγηση στον κόσμο των αναγνωστικών του δημοτικού, Γιάννης Δ. Μπάρτζης
6. 14_paidagwgikasxolika.xls.
7.Τα αναγνωστικά 1900-1950 Ρεθεμνιώτικα νέα
8. Νεοελληνικά αλφαβητάρια 1771-1981 της Ευγενίας Κεφαληναίου εκδόσεις Παρασκήνιο, Αθήνα
9. Στην ιστοσελίδα μου έχω αναρτήσει το τίτλο: ΑΠΟ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΑ- ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΑ(1771-1881), ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ
Δυστυχώς η Αρχαιοελληνική και Νεοελληνική γραμματεία δεν διδάσκεται στα σχολεία, και οι λεγόμενες μεταρρυθμίσεις που γίνονται κάθε φορά με την αλλαγή της εκάστοτε κυβέρνησης, η παιδεία και εκπαίδευση αντί να αναβαθμίζεται ,υποβαθμίζεται.
Η ανάρτηση αυτή, αφιερώνεται ειδικά στην Αστραία Λεωνίδου και Κλειώ Αρτεμίδου οι οποίες αναλώνουν πολύ χρόνο για την προβολή-διάσωση των Ομηρικών Επών και στους συνεργάτες τους που αναρτούν τακτικά τα άρθρα τους στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, για να μην απαξιωθεί ο 'Ομηρος και το Έργο του.
ΤΙ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΙ ΤΩΡΑ ΣΤΗ Γ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
Γλώσσα Γ΄ Δημοτικού
Tα απίθανα μολύβια
α' β' γ' τεύχος
OPΓANIΣMOΣ EK∆OΣEΩΣ ∆I∆AKTIKΩN BIBΛIΩN
AΘHNA
AΘHNA
Περιεχόμενα
Ας γνωριστούμε καλύτερα
Τα απίθανα μολύβια
Πάλι μαζί!
- Θαλασσινό σχολείο
- Επιστροφή στα θρανία!
- Το σχολείο ταξιδεύει στο χρόνο
- Δημοτικό Σχολείο Τρικάλων Ημαθίας
- Δεν είναι τρελοί οι δίδυμοι!
- Ένα αστείο περιστατικό
Λεξιλόγιο
Στο σπίτι και στη γειτονιά
- Αγαπητό μου ημερολόγιο
- Η φίλη μας η Αργυρώ
- Τα παιδικά μου παιχνίδια
- Στη νέα μας γειτονιά
Λεξιλόγιο
Στη γη και στη θάλασσα
- Σπίτι με κήπον
- Γάτος από σπίτι ζητά νέα οικογένεια
- Οι ακροβάτες της θάλασσας
- Γη και θάλασσα
- Οι μικροί ταξιδιώτες ανεβαίνουν στο βουνό
Λεξιλόγιο
Ο κόσμος γύρω μας
- Πώς υιοθετήσαμε ένα κομμάτι γης
- Τα χαρτιά ανακυκλώνονται!
- Το τετράδιο ζωγραφικής
Λεξιλόγιο
Η πατρίδα μας γιορτάζει
- Η σημαία
- Στον πόλεμο του 1940
- Για το Πολυτεχνείο
Η γραμματική μου
Πολιτείες ντυμένες στα λευκά
- Η πόλη χάθηκε στο χιόνι
- Η πόλη χάθηκε στο χιόνι (συνέχεια)
- Τόσο χιόνι δεν ξανάγινε!
Λεξιλόγιο
Ιστορίες του χειμώνα
- Ο χιονάνθρωπος και το κορίτσι
- Κάτω απ' το χιόνι
- Ο εγωιστής Γίγαντας
Λεξιλόγιο
Έλα στην παρέα μας!
- Αξέχαστα γενέθλια
- Μικρομαγειρέματα
- Φτιάχνουμε προσκλήσεις
- Από το ημερολόγιο του Ελτόν
- Το χαρούμενο λιβάδι
Λεξιλόγιο
Άνθρωποι και μηχανές
- Φτιάξε μου ένα σιδερένιο άνθρωπο
- Μηχανές του μέλλοντος
- Το ηλιακό λεωφορείο
- Στο Αττικό Μετρό
Λεξιλόγιο
Γιορτάζω και θυμάμαι
- Να 'μουν του στάβλου έν' άχυρο
- Να τα πούμε;
- Αποκριές
- Η καταστροφή των Ψαρών
- Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου
Η γραμματική μου
Ο εγωιστής Γίγαντας (συνέχεια)
Ήτανε μια φορά…
- Τα ταξίδια του παππού μου
- Τα ταξίδια του παππού μου (συνέχεια)
- Μια αληθινή ιστορία
- Στο νησί του Αιόλου
- Γεια σου χαρά σου Βενετιά
Λεξιλόγιο
Του κόσμου το ψωμί
- Το πιο γλυκό ψωμί
- Το πιο γλυκό ψωμί (συνέχεια)
- Ψωμί
- Καλή όρεξη!
- Ο Καραγκιόζης φούρναρης
Λεξιλόγιο
Όλοι μια αγκαλιά
- Του κόσμου τα παιδιά
- Βοηθάμε να γίνει καλύτερος ο κόσμος μας
- Η πτήση των γερανών
- Ένα παιδί γράφει στο Θεό
Λεξιλόγιο
Γιορτή και ξενοιασιά
- Πάσχα, Κυρίου Πάσχα!
- Ο Μάης με τα στεφάνια
- Το καλοκαίρι
Περιεχόμενο από το βιβλίο ΣΤ δημοτικού. Βασανισμένα και δοξασμένα χρόνια, 1927 σελίδες 237.
Στις 26 Οκτωβρίου γιορτάζουμε την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και μαζί μ΄ αυτήν όλης της Μακεδονίας μας από τον τουρκικό ζυγό 500 χρόνων περίπου. Το αποτέλεσμα αυτό ήταν το επιστέγασμα της νικηφόρας κατάληξης του 1ου βαλκανικού πολέμου εναντίον των Τούρκων, το 1912. Επειδή όμως οι Βούλγαροι συνέχιζαν να έχουν εδαφικές βλέψεις και απαιτήσεις, ακολούθησε ο 2ος βαλκανικός πόλεμος, το 1913. Σ΄ αυτούς τους Βαλκανικούς Πολέμους βρέθηκε κι ο παπα-Γιώργης, ο ήρωας της ιστορίας μας.
Από το μέρος που ήμασταν στρατοπεδεμένοι βλέπαμε πάνω στην κορυφή του λόφου ξαπλωμένα εννιά παλικάρια μας σε διάφορες στάσεις· ο ένας μπρούμυτα, ο άλλος ανάσκελα, κάποιος άλλος στηριζόταν στον κορμό δέντρου. Όλοι με την παγερή ακαμψία του θανάτου έμεναν εκεί πάνω δυο μέρες άθαφτοι. Το δειλινό βλέπαμε αμέτρητα κοράκια να πετούν ολόγυρα μ΄ επιμονή και μ΄ όλες τις σφαίρες που σφύριζαν και μ΄ όλον τον θόρυβο της μάχης. Είχαν σκοτωθεί και οι εννιά στην πεισματάρικη συμπλοκή, που είχε γίνει στον λόφο δυο μέρες πριν. Από τότε ο λόγος εκείνος δε μπορούσε να κρατηθεί ούτε από μας ούτε από τους εχθρούς· κι έτσι έμενε έρημος με τους εννιά νεκρούς ευζώνους στη γυμνή βραχώδικη κορυφή του.
Όλους τους άλλους νεκρούς τους είχαμε θάψει με τις ευχές της εκκλησίας. Μόνο εκείνους τους εννιά δεν προλάβαμε να θάψουμε. Τρεις φορές επιχειρήσαμε να τους σύρουμε κάτω από τον λόφο και την αυταπάρνησή μας την πληρώσαμε ακριβά. Οι εννιά είχαν γίνει δώδεκα!
Κι όμως, πρέπει να θαφτούν! «Εγώ δεν τους αφήνω να τους φάνε τα όρνια», ακούστηκε η φωνή του διοικητή. «Να θαφτούν εκεί πάνω, να θαφτούν επί τόπου. Να πάει εκεί κι ο παπάς».
Να πάει εκεί κι ο παπάς! Ο αγαθός παπα-Γιώργης, από απλός και ειρηνικός εφημέριος ενός χωριού της Ρούμελης, βρέθηκε ένα πρωί ιερέας ευζωνικού τάγματος, από ενθουσιασμό μεγάλο αλλά και από κάτι άλλο ακόμα. Οι περισσότεροι από το τάγμα ήταν πατριώτες του. Τους γνώριζε με τα ονόματά τους. Ήξερε τις μητέρες, τις γυναίκες τους, τις αδελφές τους. Και όλες αυτές τον είχαν παρακινήσει να δεχτεί και τον είχαν παρακαλέσει να πάει μαζί με τα παιδιά· να τα προστατέψει από κάθε κίνδυνο με τη δύναμη της πίστης.
Δέκα μήνες και στους δύο βαλκανικούς πολέμους, με τους Τούρκους και με τους Βούλγαρους, ακολουθούσε το τάγμα. Συνήθισε στις στερήσεις, με όλα τα πενήντα χρόνια του, στις κακουχίες, στην πείνα, στο κρύο και στις βροχές, τυλιγμένος με μια κάπα μέσα στο αντίσκηνο.
Σε δυο πράματα δεν μπορούσε ποτέ να συνηθίσει. Το ένα ήταν να κρατά τα δάκρυά του και μιαν ανατριχίλα, όταν τον καλούσαν να διαβάσει τις ευχές στους νεκρούς, επάνω από τον λάκκο που είχαν βάλει μέσα τους σκοτωμένους· και γι΄ αυτούς έγραφε την ίδια νύχτα στην παπαδιά του το συνηθισμένο και ταχτικό: «Να πεις με τρόπο στη γυναίκα του τάδε ότι πάει αυτός! Και στη μάνα του δείνα πως δε θα τον ξαναδεί».
Το άλλο, το πιο σπουδαίο. Δεν μπορούσε να συνηθίσει το σφύριγμα της σφαίρας με την ιδέα του στιγμιαίου θανάτου. Έτρεμε ολόκληρος όταν άκουγε τις σφαίρες να σφυρίζουν.
«Να πάει εκεί κι ο παπάς», ξαναείπε ο ταγματάρχης.
Πολύ πριν βγει ο ήλιος, ξεκίνησαν οι άντρες της αγγαρείας, ο καθένας μ΄ ένα φτυάρι και μια σκαπάνη στον ώμο· διάβηκαν κάτω τη δασωμένη χαράδρα βαδίζοντας αριά, ο ένας πίσω από τον άλλο και πλησίασαν τα πλάγια του φοβερού λόφου. Τελευταίος ακολουθούσε, μ΄ ένα μικρό σκούφο μαύρο με το στρατιωτικό στέμμα, χωρίς κάπα, με τα ξεθωριασμένα και σκισμένα ράσα, ο παπάς, κρατώντας στο ένα χέρι τον σταυρό και στο άλλο διπλωμένο στη μασχάλη το πετραχήλι του.
Όπως κάθε πρωί, πυκνή καταχνιά σκέπαζε ακόμη την κορυφή του λόφου. Όλοι τάχυναν το βήμα για να επωφεληθούν. Βάδιζαν στην αρχή όρθιοι. Σε λίγο ο πρώτος γονάτισε· τον μιμήθηκαν αμέσως και οι άλλοι καθώς και ο παπάς.
Σαν έφτασαν τέλος στο μικρό ίσιωμα που σχηματιζόταν στην κορυφή, έπεσαν άλλοι μπρούμυτα κι άλλοι στα πλάγια και σιγά-σιγά σέρνονταν με τα χέρια και με τα γόνατα, πλησίασαν τους νεκρούς και τους έσερναν έναν-έναν πίσω από έναν βράχο, που μπορούσε να τους προφυλάξει. Εκεί μαζεμένοι άρχισαν να σκάβουν, μερικοί πλαγιασμένοι, άλλοι μπρούμυτα, ο καθένας όπως μπορούσε, στο μάκρος του βράχου, τον λάκκο που έμελλε να δεχτεί τα κορμιά των συντρόφων τους.
Η ομίχλη είχε αραιώσει λίγο και άρχισε να φαίνεται ένας ήλιος κατακόκκινος, που τη στιγμή εκείνη πρόβαλε στον ορίζοντα. Πότε-πότε σφύριζε και καμιά σφαίρα και τους έκανε να σκύβουν ακόμη περισσότερο.
Αφού τοποθέτησαν στο βάθος του λάκκου τους νεκρούς, πριν τους σκεπάσουν με χώμα, φώναξαν του παπά:
– Εμπρός τώρα παπούλη· η δουλειά η δική σου.
Σέρνοντας κι αυτός πλησίασε με μύριες προφυλάξεις στο χείλος του λάκκου. Εκεί στάθηκε λίγο σαν να σκεφτόταν κάτι, σαν να δίσταζε. Ξεδίπλωσε το πετραχήλι του, που δυο τρεις φορές του έπεσε από τα τρεμουλιαστά χέρια του. Επιτέλους το φόρεσε. Οι άλλοι έκαμαν το σημείο του σταυρού. Πάντοτε κρυμμένοι πίσω από την προεξοχή του βράχου.
Έξαφνα διακρίναμε ένα μαύρο ράσο να σηκώνεται όρθιο και με το χρυσό πετραχήλι να λαμποκοπά στις αχτίδες του ήλιου, που είχε σκορπίσει την καταχνιά. Τη στιγμή εκείνη άρχισαν οι εχθροί γενικό πυρ. Απαντήσαμε και μεις. Τα βόλια σφύριζαν. Οι οβίδες σκόρπιζαν παντού τον θάνατο.
– Κάθισε κάτω, παπά, θα μας δουν, φώναξαν οι άλλοι.
Αλλ΄ αυτός φαινόταν σα να μην ήταν από τον κόσμο τούτον κείνη την ώρα. Αναστήλωσε περισσότερο το σώμα του, σήκωσε όσο μπορούσε ψηλά με το δεξί του χέρι τον σταυρό και η κάτασπρη γενειάδα του άρχισε να κουνιέται, σημειώνοντας από μακριά τα λόγια και τις ευχές της Εκκλησίας, που έβγαιναν από το στόμα του αργά-αργά, όπως όταν βρισκόταν στο κοιμητήριο του χωριού του.
Σαν έθαψαν τους νεκρούς οι άντρες της αγγαρείας, κατέβηκαν γρήγορα κάτω στη χαράδρα. Ο ιερέας όμως ατάραχος, αναστηλωμένος, εξακολουθούσε να μένει στη στάση εκείνη, ώσπου η τελευταία λέξη της ακολουθίας των νεκρών βγήκε από το στόμα του· και αφού τελείωσε, έκαμε το σημείο του σταυρού, δίπλωσε το πετραχήλι του, το έβαλε κάτω από τη μασχάλη του και αργά-αργά και με βήμα σταθερό κατέβηκε από τον λόφο πάντα όρθιος, ρίχνοντας κάπου-κάπου ήσυχο βλέμμα στις εχθρικές θέσεις, ώσπου έφθασε κάτω στη χαράδρα.
Το βράδυ, όταν πήγα να του πω τον θαυμασμό μου, τον βρήκα να κάθεται σταυροπόδι στο αντίσκηνό του και να γράφει το συνηθισμένο γράμμα στην παπαδιά: «Να πεις με τρόπο στη γυναίκα του τάδε πως πάει αυτός· και στη μάνα του δείνα πως δε θα τον ξαναδεί».
(Από το Αναγνωστικό της Στ΄ Δημοτικού του 1927 «Βασανισμένα και δοξασμένα χρόνια»)
O OMΗΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Ο Όμηρος φέρεται ως ο συγγραφέας των ποιητικών κειμένων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, από τα πρώτα κείμενα της Ιστορικής περιόδου της αρχαίας Ελλάδας, γνωστά ως «Ομηρικά Έπη».Η Ιλιάς αποτελείται από 15.693 στίχους και αναφέρεται στις τελευταίες πενήντα μία (51), αποφασιστικής σημασίας ημέρες του πολέμου της Τροίας, ο οποίος συνολικά διήρκεσε, σύμφωνα με το μύθο, 10 χρόνια. Η Οδύσσεια αποτελείται από περίπου 12.110 στίχους και περιγράφει τον δεκαετή αγώνα του Οδυσσέα για τον νόστο (επιστροφή στην πατρίδα του Ιθάκη).
Αρχαίες μαρτυρίες για τη ζωή και το έργο του
Διαθέτουμε επτά βίους του Ομήρου που προέρχονται από την αρχαιότητα. Η καταγωγή του φαίνεται πως ήταν από την Ιωνία και θρυλείται ότι επτά πόλεις ερίζουν για την καταγωγή του, με επικρατέστερες τη Σμύρνη και τη Χίο. Ως γονείς του αναφέρονται ο Μαίων και η Κριθηίδα και λέγεται ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Μελησιγένης, επειδή γεννήθηκε κοντά στον ποταμό Μέλητα της Σμύρνης και ότι πήρε αργότερα το όνομα «Όμηρος», είτε επειδή ήταν τυφλός, είτε επειδή ήταν όμηρος των Κολοφωνίων στον πόλεμο με τη Σμύρνη. Σύμφωνα με τους βίους του, περιόδευσε απαγγέλλοντας τα έργα του στις ελληνικές πόλεις, απέκτησε μεγάλη φήμη, αλλά σε ένα διαγωνισμό με τον Ησίοδο στηΧαλκίδα δεν πήρε βραβείο, επειδή προτιμήθηκε ο Ησίοδος ως ποιητής που εξυμνούσε την ειρήνη. Ως τόπος θανάτου του παραδίδεται η Ίος.[1]
Εκτός από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, στην αρχαιότητα αποδόθηκαν στον Όμηρο και άλλα έπη του τρωικού κύκλου, αρκετοί θρησκευτικοί ύμνοι, η επική παρωδίαΒατραχομυομαχία και μια κωμική διήγηση για έναν χαζό ήρωα, τον Μαργίτη.[2] Στον Όμηρο αποδίδονται και δύο προφανώς ψευδεπίγραφα επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας(VII 153 και XIV 147).
Η σύγχρονη έρευνα, και ειδικότερα όσοι δέχονται ότι ο Όμηρος μπορεί να θεωρηθεί πραγματικό πρόσωπο, τοποθετεί τη ζωή του στον 8ο αι. π.Χ. και θεωρεί πιθανό ότι ήταν Ίωνας αοιδός, συνεχιστής μιας μακραίωνης παράδοσης προφορικών ηρωικών αφηγήσεων, που συνέθεσε την Ιλιάδα γύρω στο 750 π.Χ. και την Οδύσσεια (αν όντως συνέθεσε και τα δύο έργα) γύρω στα 710 π.Χ.[3]
Το ομηρικό ζήτημα
Ήταν πραγματικό πρόσωπο ο Όμηρος; Πότε έζησε, πώς συνέθεσε ή έγραψε τα έργα του και ποια είναι αυτά;Υπό τον όρο «ομηρικό ζήτημα» ομαδοποιούνται πολλά ερωτήματα που έχουν σχέση με την πατρότητα, τον τρόπο σύνθεσης και την καταγραφή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Ειδικότερα, έχουν τεθεί τα θέματα:
- Τα κείμενα που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα είναι έργα του ίδιου ποιητή; Κάποιες υφολογικές αλλά και πολιτισμικές διαφορές μεταξύ των δύο ποιημάτων καθιστούν πιθανό το γεγονός να μην γράφτηκαν από τον ίδιο συγγραφέα, χωρίς κάτι τέτοιο να μπορεί να αποδειχθεί με βεβαιότητα.
- Τα κείμενα είναι ενιαίες ποιητικές συλλήψεις ή αποτελούνται από διάφορα στρώματα; Αρκετοί έχουν υποστηρίξει ότι τα σημερινά κείμενα προέρχονται από συνένωση πολλών τμημάτων ή επέκταση παλαιοτέρων. Απέναντι σε αυτήν την «αναλυτική» θεωρία τάσσονται οι «ενωτικοί» που υποστηρίζουν ότι στο καθένα μπορεί να διακριθεί μία συνεπής λογοτεχνική σύλληψη και πραγμάτωση από ένα άτομο. Η σύγκριση με προφορικά έπη έδειξε ότι οι προφορικοί ποιητές, με τεχνικές που δεν είναι οικείες σε μια εγγράμματη κοινωνία, μπορούν να συνθέσουν και να απομνημονεύσουν ποιήματα μεγάλης έκτασης.
- Από την προφορική θεωρία, προκύπτει το ερώτημα ποια ήταν η συμβολή της γραφής στη σύνθεση των ποιημάτων: καταγράφηκαν την εποχή που συντέθηκαν κατά τη διάρκεια της απαγγελίας, υπαγορεύτηκαν από τον ποιητή ή επιβίωσαν προφορικά και καταγράφηκαν αργότερα;
Αναλυτική θεωρία
Η παρουσία κάποιων αντιφάσεων, λογικών κενών ή χασμάτων στο κείμενο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας οδήγησε στην υπόθεση ότι τα σωζόμενα κείμενα δεν είναι ενιαίες ποιητικές συλλήψεις αλλά συνένωση περισσοτέρων έργων. Οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας ονομάστηκαν «αναλυτικοί» και οι απόψεις του μπορούν να διαιρεθούν σε επιμέρους τάσεις. Για την Ιλιάδα, μία από τις αναλυτικές θεωρίες ήταν η θεωρία της επέκτασης, που υποστηρίχθηκε κυρίως από τον Gottfried Hermann (1772-1848): σύμφωνα με αυτή, υπήρχε ένα παλαιό κείμενο, μια αρχική Ιλιάδα, που σταδιακά επεκτάθηκε και πήρε τη σημερινή μορφή. Η θεωρία των ασμάτων, που αναπτύχθηκε από τον Karl Lachmann, θεωρούσε την Ιλιάδα συνένωση μικρότερων επικών ασμάτων (ο Lachmann εντόπιζε περίπου δεκαέξι άσματα). Συγγενική ήταν η θεωρία της συγκόλλησης, με βασικό εκπρόσωπο τον A. Kirchhoff, κατά τον οποίο η Ιλιάδα δημιουργήθηκε από συνένωση μικρότερων επών.[4] Ο ίδιος επιχείρησε ανάλογη ανάλυση και για την Οδύσσεια, για την οποία διατυπώθηκε και μια άλλη άποψη, η θεωρία του διασκευαστή, δηλαδή η άποψη ότι υπήρχε μια αρχική Οδύσσεια που επεκτάθηκε στη συνέχεια με προσθήκες ενός διασκευαστή που υστερούσε σε ποιητική αξία από τον ποιητή του αρχικού έργου.[5]
Προφορικότητα και γραφή
Διαφορετική κατεύθυνση δόθηκε στην ομηρική έρευνα από τη σύγκριση με τις τεχνικές της προφορικής ποίησης. Οι Milman Parry και Albert Lord, βασισμένοι στη διαπίστωση ότι τα δύο έπη εμφανίζουν στερεότυπες σκηνές και εκφράσεις, που συχνά επαναλαμβάνονται αυτούσιες, αξιοποίησαν τις έρευνές τους για την προφορική ηρωική ποίηση γηςΓιουγκοσλαβίας για να φωτίσουν τον τρόπο σύνθεσης της Ιλιάδας και της Οδύσσειας και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα δύο κείμενα παρουσιάζουν ανάλογη τεχνική, αφού βασίζονται σε ένα σύνολο στερεότυπων μικρότερων ή μεγαλύτερων φράσεων (λογοτύπων) και τυποποιημένων σκηνών.
Σήμερα είναι αποδεκτό το γεγονός ότι οι τεχνικές στις οποίες βασίστηκε η σύνθεση των δύο επών είναι οι τεχνικές της προφορικής ποίησης, όπως είχαν διαμορφωθεί τους προηγούμενους αιώνες. Η παράδοση τροφοδότησε τον ποιητή τους με μια ειδική τεχνητή διάλεκτο, με στοιχεία διαφόρων εποχών και περιοχών και πολλά συνώνυμα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διαφορετικές μετρικές θέσεις, ένα σύνολο λογοτύπων που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες θέσεις του στίχου, τυπικές σκηνές και τυποποιημένα ευρύτερα επεισόδια.[6] Η συμβολή της γραφής στη σύνθεση ή την καταγραφή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας είναι δύσκολο να καθοριστεί και έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις: μπορεί ο ποιητής να χρησιμοποίησε τη γραφή για να κάνει ένα σχέδιο της δομής και της σύνδεσης διαφόρων επεισοδίων, ή να υπαγόρευσε σε κάποιον το ποίημα. Είναι βέβαιο ότι και τους επόμενους αιώνες τα έπη είχαν συντηρηθεί στην προφορική παράδοση και απαγγέλλονταν, αλλά δεν γνωρίζουμε αν υπήρχε κάποιο παγιωμένο γραπτό κείμενο. Από τον 6ο αι. π.Χ. μαρτυρείται και μια επαγγελματική ένωση ραψωδών που ονομάζονταν «ομηρίδες», οι οποίοι απήγελλαν κάποια εκδοχή των επών, αλλά δεν γνωρίζουμε αν είχαν στην κατοχή τους κάποιο γραπτό κείμενο. Σημαντική θεωρείται στο θέμα της παγίωσης του ομηρικού κειμένου η συμβολή του Πεισιστράτου που λέγεται ότι καθιέρωσε απαγγελίες του Ομήρου στη γιορτή των Παναθηναίων με βάση ένα σταθερό κείμενο (η λεγόμενη «πεισιστράτεια διόρθωση»).
Γλώσσα και μέτρο
Το μέτρο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας είναι ο δακτυλικός εξάμετρος στίχος. Βάση του είναι ο δακτυλικός πους, δηλαδή μια μονάδα που αποτελείται από μία μακρόχρονη συλλαβή και δύο βραχύχρονες (που μπορεί να αντικατασταθούν από μία μακρόχρονη). Ο κάθε στίχος απαρτίζεται από έξι πόδες. Οι πέντε πρώτοι είναι δάκτυλοι και ο έκτος αποτελείται από δύο συλλαβές, την πρώτη υποχρεωτικά μακρόχρονη και τη δεύτερη αδιάφορη. Συνολικά ένας δακτυλικός στίχος μπορεί να αποτελείται από δώδεκα έως δεκαεπτά συλλαβές. Υπάρχει μια ισχυρή νοηματική παύση περίπου στο μέσον του στίχου, καθώς και άλλες μικρότερες που χωρίζουν τον στίχο έως και σε τέσσερις μικρές νοηματικές ενότητες.[7]
Η γλώσσα του Ομήρου είναι τεχνητή, η οποία ουδέποτε μιλήθηκε, αλλά κατανοητή απ' όλον τον ελληνόφωνο κόσμο.[8] Το υλικό της προέρχεται από διάφορες διαλέκτους και χρονικές περιόδους. Βάση είναι η ιωνική διάλεκτος όπως είχε διαμορφωθεί τον 8ο αι. π.Χ. στα παράλια της Μικράς Ασίας. Υπάρχουν ακόμη πολλά αιολικά στοιχεία αλλά και τύποι παλαιότεροι αναγόμενοι στη μυκηναϊκή εποχή. Δωρικάστοιχεία δεν υπάρχουν, ενώ κάποιοι αττικοί τύποι ενδέχεται να είναι μεταγενέστερες προσθήκες.[9] Η ύπαρξη πολλών συνώνυμων τύπων οι οποίοι προέρχονταν από ποικίλες διαλέκτους ή περιόδους παρείχε μετρικές ευκολίες στον ποιητή, αφού ανάλογα με τη θέση του στίχου μπορούσε να χρησιμοποιήσει μία από πολλές νοηματικά ισοδύναμες λέξεις. Για παράδειγμα η προσωπική αντωνυμία σοῦ είχε ισοδύναμους τύπους τα σεῖο, σέθεν, σέο, σεῦ, τεοῖο.[10]
Λογότυποι και τυπικές σκηνές
Από την προφορική επική παράδοση ο Όμηρος είχε κληρονομήσει ένα σύνολο στερεοτυπικού υλικού το οποίο προσάρμοζε ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε περίπτωσης. Η μικρότερη τυπική μονάδα είναι οι σύντομες φράσεις που αποτελούνται από ένα όνομα και επίθετο. Ανάλογα με τη θέση του στίχου, προκύπτουν διάφοροι συνδυασμοί όπωςΠαλλὰς Ἀθήνη, γλαυκῶπις Ἀθήνη, θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη. Κάποιες φορές τα τυπικά επίθετα χρησιμοποιούνται ακόμη και όταν τα νοηματικά συμφραζόμενα δεν επιτρέπουν τη χρήση τους.[11] Μεγαλύτερης έκτασης λογότυποι χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν την αρχή και το τέλος μιας ομιλίας, την μετακίνηση ενός ήρωα ή τα γεγονότα των μαχών.
Εκτός από τις εκφραστικές στερεοτυπίες, υπήρχαν και τυποποιημένες ακολουθίες πράξεων για να περιγράψουν εκτενή γεγονότα όπως η θυσία, η ικεσία, η υποδοχή ενός φιλοξενούμενου, ένα γεύμα, μία μονομαχία. Για παράδειγμα η αφήγηση μιας αριστείας, δηλαδή μιας σειράς κατορθωμάτων ενός ήρωα, βασίζεται σε ένα συγκεκριμένο πρότυπο: πρώτα περιγράφεται ο εξοπλισμός του ήρωα. Όταν αρχίζει η μάχη, ο πρωταγωνιστής σκοτώνει κάποιους εχθρούς σε μονομαχίες και έπειτα επιτίθεται εναντίον του εχθρικού στρατού τον οποίο ωθεί σε φυγή. Η καταδίωξη διακόπτεται όταν αυτός πληγώνεται, αλλά με προσευχή σε ένα θεό θεραπεύεται, επιστρέφει στη μάχη και μονομαχεί με τον αρχηγό των εχθρών. Τον σκοτώνει και ακολουθεί μάχη των δύο παρατάξεων για το πτώμα, το οποίο αποκτούν τελικά οι φίλοι του νεκρού με θεϊκή παρέμβαση. Παρά την τυποποίηση, κάθε φορά που εμφανίζονται τυπικές σκηνές υπάρχουν διαφορές στις λεπτομέρειες ανάλογα με τις ανάγκες.[12]
Εκτενείς παρομοιώσεις
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ομηρικής, τεχνικής, που φαίνεται ότι δεν υπήρχε στα παλαιότερα έπη, είναι οι εκτενείς παρομοιώσεις. Αυτές οι παρομοιώσεις είναι επεκτάσεις των σύντομων παρομοιώσεων: για παράδειγμα η απλή παρομοίωση «επιτέθηκε σαν λιοντάρι» μπορεί να επεκταθεί στην εικόνα ενός πληγωμένου και αγριεμένου λιονταριού που επιτίθεται στους κυνηγούς του, στην εικόνα του λιονταριού που κατασπαράζει το πρόβατα ενός φοβισμένου βοσκού ή στην εικόνα του ζώου που προσπαθεί να προστατέψει τα νεογνά του από τους κυνηγούς.[13] Ο κόσμος των παρομοιώσεων είναι ο κόσμος της καθημερινής εμπειρίας, που είναι οικείος στον ακροατή / αναγνώστη, και έχει στόχο να βοηθήσει τη φαντασία του αναγνώστη να αντιληφθεί κάτι, συγκρίνοντάς το με μια εικόνα από την άμεση εμπειρία του.[14] Τα θέματα από τα οποία προέρχονται οι παρομοιώσεις είναι τα φυσικά φαινόμενα (τρικυμίες, αστραπές και βροντές, πυρκαγιές), το κυνήγι, οι επιθέσεις άγριων ζώων και καθημερινές δραστηριότητες όπως η υφαντική, η ξυλουργική, η ποιμενική και αγροτική ζωή.[15]
Οι εκτενείς παρομοιώσεις δεν είναι απλά διακοσμητικά στοιχεία. Ήδη οι αρχαίοι σχολιαστές είχαν επισημάνει ότι μπορεί να υπάρχουν πολλά σημεία επαφής μεταξύ των συγκρινόμενων όρων.[16] Μπορεί πίσω από το άμεσο νόημα της σύγκρισης να κρύβεται και ένα δεύτερο, πιο σημαντικό: για παράδειγμα, όταν ο Οδυσσέας, στο τέλος της ραψωδίας ε της Οδύσσειας φτάνει ναυαγός στη γη των Φαιάκων, ξαπλώνει κάτω από ένα σωρό φύλλων και παρομοιάζεται με το κρύψιμο ενός δαυλού στη στάχτη για να παραμείνει αναμμένος. Η άμεση σύγκριση είναι η κάλυψη του Οδυσσέα και του δαυλού, αλλά το βαθύτερο νόημα είναι ότι ο Οδυσσέας προσπαθεί να κρατήσει ζωντανή τη σπίθα της ζωής.[17] Άλλοτε μια παρομοίωση μπορεί να προϊδεάζει για το μέλλον, όπως όταν οι Τρώες βλέπουν τον Αχιλλέα να σέρνει με το άρμα του τον νεκρό Έκτορα και ο θρήνος τους παρομοιάζεται με το θρήνο των κατοίκων μιας φλεγόμενης πόλης, όπως πράγματι έγινε αργότερα.[18]
Αναφορές
- ↑ Φ.Ι. Κακριδής, Αρχαία ελληνική γραμματολογία, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], Θεσσαλονίκη 2005, σελ. 35-36.
- ↑ A. Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, μετάφρ. Α. Τσοπανάκη, Θεσσαλονίκη 1972, 2η έκδ., σελ. 132-147.
- ↑ Lesky, σελ. 77-78. Κακριδής, σελ. 32.
- ↑ Lesky, σελ. 69-70.
- ↑ Lesky, σελ. 90-91.
- ↑ Lesky, σελ.
- ↑ Lesky, σελ. 105.
- ↑ Lesky, σελ. 107.
- ↑ Lesky, σελ. 106.
- ↑ M. Edwards, Όμηρος: ο ποιητής της Ιλιάδος, μετάφρ. Β. Λιαπής - Ν. Μπεζαντάκος, Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2001, σελ. 62.
- ↑ Edwards, Όμηρος, σελ. 72.
- ↑ Edwards, Όμηρος, σελ. 107
- ↑ Edwards, Όμηρος, σελ. 139
- ↑ M.W. Edwards, Ομήρου Ιλιάδα. Κείμενο και ερμηνευτικό υπόμνημα, τ. Ε΄, ραψωδίες Ρ-Υ, μετάφρ. Μ. Καίσαρ, επιμ. Α. Ρεγκάκος, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 115
- ↑ Edwards, Ομήρου Ιλιάδα, σελ. 115-116.
- ↑ Edwards, Ομήρου Ιλιάδα, σελ. 109
- ↑ Edwards, Όμηρος, σελ. 143.
- ↑ Edwards, Όμηρος, σελ. 144.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου